Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2013 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa E. H.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 26 marca 2013 r., sygn. akt II C 225/11,

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1) i 2) w ten sposób, że oddala powództwo w całości,

b)  w punkcie 3) w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanej 4 617 (cztery tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu,

c)  w punkcie 4) w ten sposób, że nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Katowicach 628 (sześćset dwadzieścia osiem) złotych tytułem kosztów sądowych;

2)  oddala apelację powoda;

3)  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 3 895 (trzy tysiące osiemset dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 677/13

UZASADNIENIE

Powód E. H. wniósł o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej w W. 129000 złotych, tytułem odszkodowania za kradzież samochodu wraz z ustawowymi odsetkami, ostatecznie, od dnia 26 lipca 2008 roku oraz o zwrot kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że dnia 21.06.2008 r. doszło do kradzieży samochodu marki B. (...) o numerze rejestracyjnym (...). W związku z tym powód, jako właściciel samochodu, zgłosił roszczenie o zapłatę odszkodowania do pozwanego, ubezpieczyciela tego pojazdu w zakresie autocasco. Strona pozwana odmówiła wypłaty odszkodowania z uwagi na rzekome, zdaniem powoda, wątpliwości związane z okolicznościami zakupu pojazdu i jego kradzieży. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 8.02.2010 r., w sprawie o sygnaturze II K 745/08, powód został uniewinniony od zarzutu usiłowania wyłudzenia odszkodowania w związku z upozorowaną kradzieżą samochodu.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz o zwrot kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwana podała, że poza sporem pozostaje fakt łączącej strony umowy ubezpieczenia samochodu, przyznała fakt toczących się postępowań karnych oraz fakt, że powód został uniewinniony od zarzutu usiłowania wyłudzenia odszkodowania od pozwanego, jak też od zarzutu składania fałszywych zeznań w sprawie kradzieży samochodu. Strona pozwana nie zgodziła się natomiast ze stanowiskiem powoda, że jego uniewinnienie od zarzucanych mu czynów oznacza to, że postępowanie sądowe wykazało, iż przedmiotowy samochód faktycznie został skradziony. Ponadto wskazała, że stosownie do art. 11 k.p.c. sąd w postępowaniu cywilnym jest związany wyłącznie ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa, nie wiąże go natomiast w żaden sposób wyrok uniewinniający. Z uzasadnienia wyroku karnego wynika, że uniewinnienie powoda spowodowane zostało w głównej mierze błędami proceduralnymi popełnionymi przez oskarżyciela publicznego w toku postępowania karnego. Wobec powyższego strona pozwana uznała, że nie zaistniały przesłanki z § (...)pkt(...) ogólnych warunków ubezpieczenia AC uzasadniających wypłatę odszkodowania przez pozwanego. Niezależnie od tego strona pozwana uzasadniła odmowę wypłaty odszkodowania za kradzież pojazdu faktem ujawnienia w toku postępowania karnego wątpliwości związanych z nabyciem pojazdu przez powoda. W jej ocenie okoliczności rzekomego nabycia przez powoda pojazdu pozwalają na stwierdzenie pozorności tej czynności prawnej, z konsekwencjami wynikającymi z art. 83 § 1 k.c., co musi skutkować brakiem odpowiedzialności odszkodowawczej. Pozorność czynności prawnej wywodzona jest z przebiegu postępowania karnego toczącego się przez Sądem Rejonowym w Bytomiu w sprawie II K 745/08.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda 105100 złotych, z ustawowymi odsetkami od 26 lipca 2008 roku, oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.

Sąd ten ustalił, zawierając w tej części uzasadnienia także rozważania prawne, że bezsporne jest między stronami, iż łączy je umowa ubezpieczenia autocasco pojazdu B. (...) o nr rej.(...), zawarta w dniu 1.04.2008 roku. Bezsporne pozostaje również, że w postępowaniu karnym powód został prawomocnie uniewinniony od zarzutu usiłowania wyłudzenia odszkodowania oraz kradzieży spornego pojazdu. Sporna natomiast pozostaje ocena dowodów zebranych podczas postępowania karnego, której dokonują strony oraz podnoszony przez pozwanego zarzut pozorności czynności prawnej tj. zakupu pojazdu przez powoda, jak również jego wartość w dacie wystąpienia szkody.

Sąd pierwszej instancji, powołując art. 11 k.p.c. i art. 235 k.p.c. stwierdził następnie, że w oparciu o przedłożoną umowę, powód E. H. nabył samochód marki B. (...) od L. K. w dniu 30.03.2008 r., kradzież tego samochodu została zgłoszona w (...) S.A. przez powoda E. H. dnia 24.06.2008r., w aktach szkody znajduje się kopia dowodu rejestracyjnego nr (...) wydanego przez Prezydenta Miasta B. z którego wynika, że właścicielem samochodu był powód, w aktach szkody znajduje się również klucz do tego samochodu. Autentyczności tych dokumentów strona pozwana nie kwestionowała, nie przedstawiła też żadnych dowodów mogących świadczyć o tym, aby powód nie był właścicielem skradzionego pojazdu. Natomiast strona pozwana, powołując się na treść art. 83 § 1 k.c., nie wskazała na czym pozorność czynności prawnej miałaby polegać, a wywodząc ze swego twierdzenia skutki prawne winna je, zgodnie z treścią art. 6 k.c., udowodnić. W dalszej kolejności Sąd Okręgowy ocenił dowód z opinii biegłego i uznał, że zasądzona kwota wynika z wartości samochodu opartej na prawidłowym jego przebiegu.

Jako podstawa rozstrzygnięcia o kosztach wskazany został art. 98 k.p.c.

Apelacje od tego wyroku wniosły obie strony.

Strona pozwana, zarzucając naruszenie prawa procesowego, art. 233 § 1, art. 227, 232 i 328 k.p.c., a także prawa materialnego, art. 353 ¹ , art. 384 §1 k.c., art.. 388 k.c. oraz art. 6 k.c. i wskazanych w apelacji przepisów ogólnych warunków ubezpieczenia auto-casco, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania za obie instancje lub o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powód natomiast, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo co do kwoty 23900 złotych i zarzucając błędy w ustaleniu wartości pojazdu będącego przedmiotem postępowania, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego 129000 złotych z ustawowymi odsetkami od 26 lipca 2008 roku oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Na uwzględnienie zasługuje apelacja strony pozwanej.

Zasadne są bowiem jej zarzuty wskazujące na wadliwe ustalenia Sądu pierwszej instancji. Sąd ten nie poczynił żadnych ustaleń odnoszących się do istotnych okoliczności tej sprawy, które pozwalałyby na ocenę czy strona pozwana jest odpowiedzialna za kradzież samochodu, a beneficjentem tej odpowiedzialności jest powód. Stwierdzenie, że przedstawione przez powoda dokumenty w postaci umowy kupna sprzedaży samochodu o który tu chodzi i dokumenty związane z jego ubezpieczeniem, nie mogą być uznane za wystarczającą podstawę uprawnienia powoda do dochodzenia wypłaty odszkodowania w okolicznościach tej sprawy. Dlatego zachodzi potrzeba poczynienia ustaleń opartych o materiał dowodowy tej sprawy (art. 382 k.p.c.), w szczególności dowód z wyroku karnego Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 8.02.2010 r., sygn. akt II K 745/08, który został przez Sąd pierwszej instancji dopuszczony lecz w żaden sposób nie został oceniony w oparciu o reguły wynikające z art. 233 § 1 k.p.c. Wyrok ten, wraz z uzasadnieniem oraz przesłuchaniem w sprawie niniejszej świadka L. K. pozwala natomiast na następujące, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy ustalenia.

Samochód osobowy marki B. (...), ostatnio o numerze rejestracyjnym (...), nie był własnością L. K.. Jego dane osobowe zostały wykorzystane do zawarcia umowy kupna sprzedaży, a następnie zarejestrowania i ubezpieczenia tego samochodu w 2007 roku. Za to L. K. otrzymał wynagrodzenie od J. W., któremu po zarejestrowaniu (numer rejestracyjny (...)) i ubezpieczeniu samochodu w zakresie OC L. K. wręczył dokumenty samochodu. Samochód od tego czasu był w dyspozycji J. W.. Na początku 2008 roku L. K. poinformował J. W. o możliwym zajęciu komorniczym samochodu, w związku z prowadzoną przeciwko niemu egzekucją. W dniu 30. 03. 2008 roku doszło do spotkania L. K. z J. W. i powodem E. H. (pracownikiem firmy prowadzonej przez J. W.) na parkingu przed centrum handlowym w S., w samochodzie o który chodzi w tej sprawie. Doszło do spisania umowy kupna sprzedaży tego samochodu, przy czym po stronie kupującego do umowy wpisany został powód, który nie przekazał L. K. (w umowie wpisanemu jako sprzedający) żadnych pieniędzy. E. H. następnie w dniu 5.05.2008 r. zarejestrował samochód (numer rejestracyjny (...)) oraz ubezpieczył go u pozwanego w zakresie OC i AC, przy czym suma ubezpieczenia wyniosła 129000 złotych. W dniu 21.06.2008 roku powód udał się tym samochodem do sklepu w B. i gdy tam przebywał, nieznany sprawca odjechał samochodem zaparkowanym przed sklepem. Powód zawiadomił policję o kradzieży samochodu i zgłosił szkodę pozwanemu.

Śledztwo w sprawie kradzieży samochodu zostało przez policję umorzone z uwagi na brak znamion czynu zabronionego (postanowienie z dnia 26.09.2008 r.). W uzasadnieniu tego postanowienia podano, że E. H. zeznał w czasie tego śledztwa, iż nigdy nie stał się właścicielem samochodu, którego kradzież zgłosił, ponieważ nikomu za ten pojazd nie zapłacił, sam zaś użyczył swoich danych w celu zarejestrowania samochodu, a na podstawie w ten sposób uzyskanych dokumentów ubezpieczył go od kradzieży w (...) S.A. Wyrokiem Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 8.02.2010 r. powód został uniewinniony od zarzutu zeznania nieprawdy na okoliczności związane z zakupem, używaniem, posiadaniem i kradzieżą samochodu oraz od zarzutu wyłudzenia odszkodowania. Z wyroku tego wynika także, że J. W. został uznany za winnego nakłaniania L. K. do zeznawania nieprawdy co do okoliczności nabycia oraz posiadania tego samochodu. Przyczyną uniewinnienia powoda wymienionym wyrokiem były względy proceduralne, z uzasadnienia tego wyroku wynika natomiast, że w toku postępowania przygotowawczego ujawniono szereg poszlak uprawdopodabniających popełnienie przez powoda zarzucanych mu czynów takich jak: zeznania L. K. o fikcyjnej sprzedaży samochodu, podejrzenia pracowników (...) co do rzeczywistej przyczyny zniknięcia samochodu i wreszcie zapis monitoringu z miejsca zdarzenia, na podstawie którego można było z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że sprawca kradzieży otworzył drzwi za pomocą kluczyka.

Powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że zarzuty apelacji zarówno te dotyczące naruszenia prawa procesowego i zmierzające do wykazania właśnie wadliwości lub braku ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jak i te wskazujące na naruszenie prawa materialnego, zasługują na uwzględnienie.

Gdy chodzi o ocenę materiału dowodowego wskazać należy w pierwszej kolejności, że art. 11 k.p.c. przewiduje wiążący charakter ustaleń wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Taki charakter mają zatem te ustalenia wyroku, o który chodzi w tej sprawie, które dotyczą nakłaniania L. K. do zeznania nieprawdy co do okoliczności kupna i sprzedaży samochodu B. (...). Już jednak ta wiążąca okoliczność oznacza, że, jak podano na początku, L. K. nie był właścicielem samochodu. Jednocześnie uniewinnienie powoda od zarzucanych mu w postępowaniu karnym czynów nie wyłącza możliwości czynienia ustaleń faktycznych na potrzeby niniejszego postępowania, już chociażby w oparciu o uzasadnienie wyroku karnego, ale również, co uszło uwadze Sądu pierwszej instancji, także w oparciu o zeznania świadka L. K. w niniejszej sprawie, który zeznał, że nie dostał od powoda żadnych pieniędzy za samochód. Należy dać wiarę temu świadkowi, zwłaszcza w kontekście uznania J. W. za winnego nakłaniania go do składania fałszywych zeznań w postępowaniu karnym i w kontekście ostatecznej spójności z późniejszymi tam złożonymi zeznaniami oraz w kontekście całokształtu okoliczności tej sprawy z którego wynika, że w istocie powód nie kupił od niego samochodu, a zatem powód także nie był jego właścicielem. Nie był nim dlatego, że L. K. nie mógł przenieść na niego praw których nie posiadał, a także dlatego, że nie zapłacił za ten pojazd.

Poczynione przez Sąd Apelacyjny ustalenia pozwalają na stwierdzenie zasadności zarzutów apelacji naruszenia prawa materialnego, przy czym przede wszystkim uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 83 § 1 k.c., który przewiduje nieważność oświadczenia woli złożonego drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. W niniejszej sprawie pozorność czynności prawnej-umowy kupna sprzedaży samochodu B. (...) o numerze rejestracyjnym (...), zawartej 30.03.2008 r. pomiędzy L. K. (jako sprzedającym), a E. H. (jako kupującym) nie budzi wątpliwości. Obaj wymienieni w umowie kontrahenci mieli świadomość fikcyjności zawieranego kontraktu oraz tego, że faktycznym właścicielem była i pozostała osoba trzecia. Na potrzeby rozstrzygnięcia tej sprawy nie ma znaczenia jaki był cel zawarcia pozornej umowy. Istotne jest tylko to, że była ona nieważna. Mamy tu bowiem do czynienia z pozornością zwykłą opisaną w zdaniu pierwszym art. 83 § 1 k.c., przy której wymienione strony umowy złożyły wyrażone w niej oświadczenia woli ze z góry powziętym zamiarem braku woli wywołania skutków prawnych w postaci przeniesienia własności samochodu. Nie kryła się pod tą czynnością prawną inna czynność, która byłaby w ten sposób ukryta. Jak wskazano cel zawarcia takiej umowy, leżąc w sferze przypuszczeń, nie ma tutaj znaczenia. Jedynie na marginesie wskazać należy, w świetle poszlak które wyłoniły się w toku postępowania przygotowawczego, przed wniesieniem aktu oskarżenia przeciwko powodowi, a także w czasie sądowego postępowania karnego, że również sam fakt kradzieży samochodu budzi wątpliwości, co dodatkowo wzmacnia argumentację przemawiającą za oddaleniem powództwa.

Przyjmując zatem, w pierwszej kolejności, że umowa z dnia 30.03.2008 r. była nieważna, należy uznać za uzasadnione także zarzuty naruszenia przez Sąd pierwszej instancji, wymienionych w apelacji przepisów, stanowiących potencjalną podstawę wypłaty powodowi odszkodowania za skradziony samochód (art. 817 k.c. oraz art. 384 § 1 k.c. w związku z § (...) ust. (...) pkt (...)i § (...) Ogólnych warunków ubezpieczenia auto-casco dla klienta indywidualnego oraz małego i średniego przedsiębiorcy – uchwała Zarządu (...) S.A. z dnia 19.06.2007 r.). W § (...) ust. (...)pkt (...) tych ogólnych warunków zawarte jest wyłączenie odpowiedzialności pozwanego za szkodę w pojeździe nie będącym własnością osoby wymienionej we wniosku jako właściciel, § (...) natomiast przewiduje, że odszkodowanie wypłacane jest właścicielowi pojazdu. Skoro zatem, jak ustalono, powód właścicielem pojazdu, o który chodzi w tej sprawie, nie był, odszkodowanie mu nie przysługuje. Dalsze zatem rozważania, związane z sygnalizowanymi wyżej wątpliwościami co do faktu kradzieży samochodu są zbędne, już bowiem ustalenia w zakresie własności pojazdu są wystarczającą podstawą do jednoznacznej oceny zasadności powództwa.

Konsekwencją uwzględnienia w całości apelacji strony pozwanej i jej wniosku o wydanie orzeczenia reformatoryjnego jest oddalenie apelacji powoda, która zmierzała do zasądzenia wyższej kwoty odszkodowania, przy przyjęciu innej, wyższej właśnie, wartości samochodu. Skoro bowiem żądanie powoda zasądzenia odszkodowania, co do zasady pozbawione było podstaw prawnych, nieuzasadnione było także ustalanie wartości samochodu za którego odszkodowania powód się domagał - wartości mającej stanowić podstawę oceny wysokości odszkodowania.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w całości, w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 4 617 złotych tytułem kosztów procesu, na które złożyły się koszty zastępstwa procesowego (3600 złotych), opłaty od pełnomocnictwa (17 złotych) i wpłaconej przez stronę pozwaną zaliczki na poczet opinii biegłego (1000 złotych), a także, zgodnie z art. 83 ust. 2 i art. 113 ust 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, obciążył powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi poniesionymi tymczasowo przez Skarb Państwa w kwocie 628 złotych (wynika ona ze zróżnicowania poniesionych w ten sposób kosztów związanych z wynagrodzeniem biegłego, ponad wpłaconą przez stronę pozwaną na ten cel zaliczkę, kosztów stanowiących sumę kwot: 975,01 zł, 119,47 zł i 227,52 zł, z zaliczką wpłaconą następnie przez powoda w wysokości 500 złotych. Apelacja powoda została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c., a tytułem kosztów postępowania apelacyjnego zasądzona została kwota 3895 złotych (poniesiona przez stronę powodowa opłata od apelacji oraz koszty zastępstwa procesowego tej strony w postępowaniu odwoławczym), zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349, ze zm.).