Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2013 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Ewa Piątkowska-Bidas (spr.)

Sędziowie: SO Małgorzata Klesyk

SO Marek Boniecki

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2013 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa J. D.

przeciwko R. D., K. D., J. S., S. S.i M. A.

o wydanie nieruchomości i zaniechanie naruszeń

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 20 listopada 2012 r., sygn. I C 7/11

oddala apelację.

Sygn. akt II Ca 547/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2012 roku Sąd Rejonowy w Kielcach w pkt I nakazał R. D.i K. D., aby zaprzestali naruszeń prawa własności działki nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Kielcach prowadzona jest księga wieczysta (...), przysługującego powodowi J. D.na obszarze o powierzchni 13 m ², wyznaczonym na mapie sporządzonej przez biegłego J. P.w dniu 7 lipca 2012 roku punktami (...)oraz obszarze o powierzchni 1 m ² wyznaczonym na powyższej mapie punktami (...); w pkt II oddalił w pozostałej części powództwo J. D.przeciwko R. D.i K. D.; w pkt III oddalił w całości powództwo U. D.; w pkt IV oddalił w całości powództwo J. D.przeciwko J. S., S. S.i M. A.; w pkt V przyznał radcy prawnemu M. P.od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach kwotę 442,80 zł tytułem wynagrodzenia za reprezentowanie z urzędu powodów U. D.i J. D.; w pkt VI. odstąpił od obciążenia stron kosztami sądowymi.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Dla nieruchomości składającej się z działek ewidencyjnych o numerach (...) położonej w miejscowości N., gm. D., prowadzona jest w Sądzie Rejonowym w Kielcach księga wieczysta nr (...). W dziale II przedmiotowej księgi wieczystej jako właściciel wpisany jest J. D., syn T. i M., na podstawie umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego sporządzonej w dniu 26 marca 1980 roku.

Działka gruntu o nr ewidencyjnym (...)wchodząca w skład powyższej nieruchomości graniczy od strony północnej z nieruchomościami stanowiącymi działki gruntu o numerach (...)i (...). W przeszłości wszystkie powyższe działki stanowiły jedną nieruchomość, stanowiącą działkę o nr (...), należącą do powoda J. D.. Z nieruchomości tej wydzielona została najpierw działka o numerze (...). Wydzielenie zostało wykonane na podstawie mapy (...). Następnie dokonany został kolejny podział działki nr (...)i na podstawie mapy (...)wydzielona została działka nr (...)Dla potrzeb wydzielenia przedmiotowych działek geodeta uprawniony S. G.sporządził protokół graniczny, w którym przyjęto, że każda z nowopowstałych działek gruntu będzie miała 16 m szerokości i 56,25 m długości. W czasie wydzielenia nowych działek nie był kwestionowany przebieg granicy między nieruchomością stanowiącą uprzednio działkę o numerze ewidencyjnym (...), należącą wówczas do J. T..

Działka o numerze ewidencyjnym (...)należy do J.i S.małż. S.oraz M. A.. W Sądzie Rejonowym w Kielcach jest dla niej prowadzona księga wieczysta nr (...). Współwłaściciele nabyli przedmiotową nieruchomość w 2008 roku od K.i H.małż. S.i od tego czasu nie dokonywali na tej działce żadnych zmian. Kiedy właścicielem nieruchomości byli jeszcze małż. S.został tam postawiony budynek mieszkalny, który usytuowany jest w odległości 1m od granicy z działką nr (...)należącą do powoda. Przedmiotowa działka jest z 4 stron ogrodzona , przy czym ogrodzenie oddzielające ją od działki (...)nie narusza granic tej działki. Szerokość działki pozwanych nie przekracza 16 m, a jej długość nie przekracza 56,25 m.

Właścicielami nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o numerze (...)są R.i K.małż. D., którzy przedmiotową nieruchomość otrzymali w drodze darowizny od powoda J. D.. W Sądzie Rejonowym w Kielcach dla powyższej nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Przedmiotowa działka jest ogrodzona z trzech stron betonowym płotem, ogrodzenie nie jest wykonane jedynie od południowej strony, gdzie nieruchomość ta graniczy z działką powoda o nr (...). Przy betonowym ogrodzeniu oddzielającym działkę nr (...)od działki (...)właściciele wykonali kojec dla psa, a w odległości 3 m od narożnika ogrodzenia umieścili skrzynkę energetyczną. Każdy z wymienionych wyżej elementów trwałych na działce nr (...)nie narusza granic tejże nieruchomości z działką nr (...)należącą do powoda. Betonowe przęsła płotu oddzielającego od strony zachodniej działkę nr (...)od działki (...)nie naruszają granic nieruchomości należącej do J. D., natomiast znajdują się na nieruchomości należącej do pozwanych.

Na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o numerze (...), należącej do J. D.ustanowiona została bezpłatna służebność gruntowa przejazdu, przechodu i przegonu na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), pasem gruntu szerokości 3 metrów od drogi publicznej. Droga ta nie została na gruncie wytyczona. Od 11 lat korzystają z niej zarówno powodowie, jak i R.i K.małż. D.. Korzystający ze służebności drogowej właściciele działki o numerze ewidencyjnym (...), wykraczają poza przysługującą im służebność na obszarze o łącznej powierzchni 14 m ². północny brzeg istniejącej na gruncie powoda drogi, wykraczający poza służebność drogową, wyznaczają punkty nr (...)o powierzchni 13 m ² oraz punkty (...)o powierzchni 1m ² – na szkicu sytuacyjnym sporządzonym przez biegłego geodetę J. P..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo U. D. podlegało oddaleniu w całości, gdyż nie jest ona właścicielem nieruchomości i nie przysługuje jej legitymacja czynna do wystąpienia z powództwem z art. 222 § 1 i § 2 k.c.

Powództwo J. D.zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Sąd Rejonowy podniósł, że poza sporem pozostawała okoliczność, że na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o nr (...) należącej do J. D.ustanowiona została bezpłatna służebność gruntowa przejazdu, przechodu i przegonu na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...), pasem gruntu szerokości 3 m od drogi publicznej. Zasadne okazało się żądanie powoda nakazania pozwanym K.i R.małż. D.aby zaprzestali naruszeń przysługującego mu prawa własności działki nr (...)w zakresie w jakim służebność gruntowa została przez pozwanych przekroczona. Obszar ten wyznaczają punkty wskazane przez biegłego geodetę.

Skoro zgodnie z literalnym brzmieniem aktu notarialnego ustanawiającego służebność, służebność ustanowiona została przez działkę (...), a strony określiły jedynie szerokość pasa gruntu, uznać należy, że służebność taka przysługuje każdorazowemu właścicielowi wzdłuż całej działki o numerze (...), a każdorazowy właściciel może korzystać z ustanowionej służebności na całej długości działki o numerze (...). Sąd Rejonowy uznał więc za bezpodstawne twierdzenia powoda, że właściciele działki nr (...) mają ustanowioną służebność gruntową tylko wzdłuż działki nr (...) i w miejscu gdzie kończy się ta działka winien być wjazd na działkę nr (...).

Poza tym, ogrodzenie betonowe oddzielające działkę nr (...)od (...)nie narusza granic działki należącej do powoda, natomiast szerokość działki tychże pozwanych nie przekracza 16 m, zaś jej długość nie przekracza 56,25 m. Roszczenie powoda o usunięcie przedmiotowego płotu i wydanie pasa gruntu o szerokości 70 cm licząc od granicy działki (...)i od drogi gminnej S. R.na długości 60 m w kierunku zachodnim do końca działki nr (...)nie zasługiwało na ochronę, albowiem pozwali są właścicielami przedmiotowego pasa gruntu, a płot, kojec dla psa i skrzynka elektryczna znajdują się w granicach ewidencyjnych działki (...).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód J. D. zaskarżając je w części, tj. co do pkt II i IV zarzucając mu:

- naruszenie prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powodów o dopuszczenie dowodu z zeznań K. S. jako spóźnionego, podczas gdy w istocie potrzeba zgłoszenia tego wniosku ujawniła się dopiero na rozprawie w dniu 6 listopada 2012 roku z uwagi na treść zeznań pozwanej K. D., która pomimo stałego ciągłego zamieszkiwania w bliskości spornej nieruchomości, nie potrafiła wskazać precyzyjnie przebiegu granicy działki powoda i pozwanych oraz zmian w umiejscowieniu punktów przebiegu tej granicy;

- błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, polegający na przyjęciu, iż prawo służebności obciążające nieruchomość powoda J. D. dotyczy całości długości działki nr (...) należącej do R. D. i K. D..

Podnosząc powyższe zarzuty, powód wniósł o uchylenie przedmiotowego wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda J. D. kosztów procesu za II instancję wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja powoda J. D. jest niezasadna.

Sąd pierwszej instancji poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia, które Sąd Okręgowy podziela i w całości przyjmuje za swoje. Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowa jest także ocena materiału dowodowego, w tym decyzja Sądu Rejonowego w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego powoda. Tym samym rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe i znajduje oparcie w obowiązujących przepisach.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego w postaci przesłuchania świadka K. S. na okoliczność położenia granicy dzielącej przedmiotowe nieruchomości. Powód w zakresie podniesionego zarzutu wskazał nieprawidłowy przepis, który sam przez się nie może być przez Sąd naruszony, gdyż nie jest wprost stosowany (co najwyżej można by za podstawę wskazanego zarzutu podać art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.). Poza tym sam zarzut także nie jest zasadny.

Zgodnie z art. 207 § 3 k.p.c. stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego przewodniczący może zobowiązać do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym strona obowiązana jest do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów, dowodów pod rygorem utraty prawa ich powoływania w toku dalszego postępowania. W sytuacji nie zgłoszenia określonego wniosku dowodowego, strona pozbawia się takiej możliwości w późniejszym postępowaniu, chyba że wykaże iż w momencie składania pisma przygotowawczego o okolicznościach tych oraz dowodach nie wiedziała lub nie zachodziła wtedy potrzeba ich powołania.

Ocena sądu, czy strona powołała twierdzenia lub dowody we właściwym czasie, powinna być uwarunkowana tym, czy mogła ona i z uwagi na naturalny bieg procesu powinna była powołać twierdzenie lub dowód wcześniej ze względu na jego łączność z materiałem poprzednio zaprezentowanym.

Należy wskazać , że szczególnie istotna dla tej oceny jest okoliczność, czy i która strona wiedziała, że przeciwnik zakwestionował określone fakty lub skutki prawne tych faktów w okresie przed wyznaczonym terminem na złożenie wniosków dowodowych.

Już na rozprawie w dniu 3 czerwca 2011 roku pozwani wnieśli o oddalenie powództwa – w całym zakresie. A więc powodowie mogli się spodziewać, że skoro pozwana K. D. jest ich przeciwniczką procesową, wnosi o oddalenie powództwa co do niej i co do małżeństwa S. i M. A., nie będzie ona starała się przedstawiać okoliczności i sytuacji faktycznej na ich korzyść. Nie posądzając świadka o składanie zeznań niezgodnych z rzeczywistością, z ostrożności procesowej powodowie powinni domniemywać, że zeznania te nie będą wystarczające do udowodnienia twierdzeń przez nich podnoszonych. Sąd Rejonowy na tym etapie sprawy zasadnie zobowiązał strony do przedstawienia twierdzeń i dowodów pod rygorem niemożności powołania ich w późniejszym okresie, słusznie także oddalił późniejszy wniosek dowodowy jako spóźniony.

Ponadto z uwagi na okoliczności sprawy i przepisy prawa regulujące kwestie związane z roszczeniem powoda, wnioskowany dowód z przesłuchania świadka, nie wpłynąłby znacząco na rozstrzygnięcie Sądu. Treścią przewidzianego w art. 222 § 1 k.c. roszczenia windykacyjnego, zwanego też roszczeniem wydobywczym ( rei vindicatio), jest przyznane właścicielowi żądanie wydania oznaczonej rzeczy przez osobę, która włada jego rzeczą, obrazowo określane jako roszczenie nie posiadającego właściciela przeciwko posiadającemu nie właścicielowi

Z art. 222 § 1 k.c. wynika, że legitymowanym do wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest właściciel rzeczy. W myśl art. 6 k.c. spoczywa na nim ciężar udowodnienia, że przysługuje mu prawo własności. Gdy roszczenie windykacyjne dotyczy nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą, właściciel, którego prawo jest wpisane w księdze, korzysta z domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym (art. 3 u.k.w.h.). Przeciwko domniemaniu z wpisu nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikające z posiadania (art. 4 u.k.w.h.).

Właściciel nie może żądać wydania rzeczy, jeżeli władającemu przysługuje skuteczne wobec właściciela prawo władania rzeczą (art. 222 § 1 in fine k.c.). Innym sposobem obrony pozwanego może być zaprzeczenie prawa własności powoda;

Jak wynika z postępowania dowodowego, w szczególności z opinii biegłego geodety oraz oględzin nieruchomości istniejące ogrodzenia działek (...)nie naruszają granicy działki nr (...). Prawo własności działki nr (...), należące do J.i S. S.i M. A., nie było kwestionowane. Własność w granicach aktualnego użytkowania nieruchomości wynika jednoznacznie z dokumentów zebranych w sprawie i opinii biegłego geodety, który dokonał pomiarów ogrodzeń i trwałych elementów zagospodarowania działek (...), wykonał szkic sytuacyjny, na którym naniósł budynki, elementy zagospodarowania, ogrodzenie i granice działek wynikające z ewidencji gruntów, zbadał także księgi wieczyste przedmiotowych nieruchomości. Granice były wyznaczone w oparciu o mapy wydzielenia działek. Pierwotnie wydzielona była działka (...); w międzyczasie były opracowane mapy m. in. dla celów postępowania sądowego – (...)– podział działki nr (...)w sprawie Ns 420/84 z wniosku małż. T.. W 2003 r. była opracowana mapa (...)- (...)– podział działki (...)ustalający granicę pomiędzy działkami (...). Budynek na działce nr (...)usytuowany jest w odległości 1m od granicy z działką nr (...). Dokumentacja geodezyjna jasno określa szerokość działek na 16 m. Ogrodzenia znajdujące się na działkach (...)nie naruszają granicy z działką (...). Ponadto jak słusznie podniósł Sąd Rejonowy, z zeznań powodów J. D.i U. D.wynika, że w czasie gdy dokonywane było wydzielenie działek nr (...)granice wydzielonych działek z działką (...)należącą do J. T.nie były kwestionowane. Nie było też prowadzone postępowanie rozgraniczeniowe pomiędzy przedmiotowymi działkami.

Powód mógłby wystąpić z roszczeniem o rozgraniczenie nieruchomości na podstawie art. 153 k.c. jeśli wykazałby spełnienie przesłanek zaistniałych w tym przepisie. Należy podnieść, że jeśli stan prawny jest jednoznacznie ustalony i zgodny z rzeczywistym stanem posiadania nieruchomości, postępowanie rozgraniczeniowe nie może prowadzić do zmiany obecnych granic.

Niezasadny jest także zarzut błędu w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że służebność obciążająca nieruchomość powoda dotyczy całości długości działki nr (...).

W księdze wieczystej nr (...)widnieje prawo służebności gruntowej, którego treść brzmi – bezpłatna służebność gruntowa przejazdu, przechodu i przegonu przez działkę nr (...)na rzecz każdoczesnego właściciela działki nr (...)pasem gruntu szerokości 3 metrów od drogi publicznej. Zapis taki w księdze wieczystej jest konsekwencją ustanowienia przez J. D.służebności umową notarialną na rzecz K.i R. D.. O ile więc zasadne było roszczenie nakazania zaprzestania naruszeń prawa własności przez wykonywanie służebności pasem gruntu szerszym niż 3 metry, niezasadne jest żądanie oparte na art. 244 § 2 k.c. a mianowicie zaprzestania naruszeń w zakresie użytkowania pasa gruntu położonego na całej szerokości działki (...). Pozwani K.i R. D.mają bowiem uprawnienie do takiego korzystania z nieruchomości na podstawie wspomnianej umowy notarialnej o ustanowieniu służebności i wpisu do ksiąg wieczystych. Słusznie Sąd Rejonowy podniósł, że skoro nie jest w treści służebności, wykonywanie jej ograniczone do jakiejś części nieruchomości nr (...), to należy przyjąć, że pozwani, jako właściciele działki nr (...)uprawnieni są do korzystania z całego pasa nieruchomości obciążonej szerokości 3 m od drogi publicznej , a nie jedynie do początku działki (...).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na mocy art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku..

SSO E. Piątkowska – Bidas SSO M. Klesyk SSO M. Boniecki