Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 grudnia 2017 roku w S.

sprawy z powództwa J. B. (1) i E. B. (1)

przeciwko L. B. (1) i M. B. (1)

o wydanie nieruchomości i dopuszczenie do współposiadania

na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Rejonowego w Gryficach z dnia 23 marca 2017 roku, sygn. akt I C 387/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a.  w punkcie III. nakazuje pozwanym L. B. (1) i M. B. (1) dopuszczenie powodów J. B. (1) i E. B. (1) do współposiadania pomieszczenia kuchennego w budynku mieszkalnym posadowionym na nieruchomości położonej w S. 1, dla której Sąd Rejonowy w Gryficach prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) poprzez zakazanie pozwanym zamykania tego pomieszczenia w sposób uniemożliwiający powodom swobodny dostęp do niego i nakazanie powstrzymywania się od działań utrudniających powodom współkorzystanie z tego pomieszczenia zgodnie z przeznaczeniem;

b.  w punkcie II i IV w ten sposób, że znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  odstępuje od obciążania pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Szaj SSO Mariola Wojtkiewicz SSO Małgorzata Grzesik

Sygn. akt II Ca 850/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 marca 2017r. (sygn. I C 387/15) wydanym w sprawie z powództwa J. B. (1), E. B. (1) przeciwko L. B. (1), M. B. (1) o wydanie pomieszczenia i dopuszczenie do współposiadania Sąd Rejonowy w Gryficach:

I. umorzył postępowanie o wydanie pomieszczenia kuchennego w budynku mieszkalnym położonym w S. 1,

II. zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanych kwotę 617 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie o wydanie,

III. oddalił powództwo o dopuszczenie do współposiadania,

IV. zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanych kwotę 156 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w sprawie o dopuszczenie do współposiadania.

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Pozwani M. B. (1) i L. B. (1) byli właścicielami gospodarstwa rolnego wraz z zabudowaniami obejmującego działki o numerach: 91, 148, 265, 92, 137, 138, 62/1. 62/2. 62/3, 185/4 o łącznej powierzchni 14,07 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Gryficach Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadził księgę KW (...). Umową darowizny z dnia 21 grudnia 1994 roku, zawartą na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników, małżonkowie M. i L. B. (1) darowali swojemu synowa J. B. (1) i synowej L. B. (2) jako małżonkom, całe gospodarstwo rolne z zabudowaniami i zobowiązali obdarowanych do ustanowienia na ich rzecz prawa służebności osobistej mieszkania i działki. Małżonkowie J. i L. B. (2) darowiznę przyjęli i ustanowili na nabytej nieruchomości nieodpłatnie na rzecz zbywców, którzy wyrazili na to zgodę, dożywotnią służebność osobistą polegającą na:

- prawie wyłącznego korzystania z dwóch pokoi posiadających okna od strony północnej i południowej i wejście z kuchni do I, a następnie II pokoju w budynku mieszkalnym, z prawem używalności wspólnej kuchni, łazienki, korytarza oraz przechodu do tych pomieszczeń,

- dożywotnim użytkowaniu gruntu o powierzchni 0,50 ha na działce oznaczonej numerem (...) o pow. 2,02 ha w części bezpośrednio przylegającej do działki numer (...).

Powodowie kupili również drugą część budynku, która wymagała kapitalnego remontu- który to remont powodowie częściowo przeprowadzili.

Po zawarciu umowy darowizny pomiędzy stronami przez wiele lat relacje układały się poprawnie. Powodowie zajmowali się pracą na gospodarstwie, korzystając z pomocy powodów. Pozwani, zgodnie z umową, zajmowali dwa pokoje, zaś wspólnie z powodami korzystali z łazienki, przedpokoju, kuchni, w której wspólnie przygotowywali i spożywali posiłki.

Pomiędzy stronami od około końca roku 2011 dochodzi do konfliktów. Podczas pobytu pozwanej M. B. (1) w szpitalu powodowie wynieśli z pomieszczenia kuchennego, z którego wspólnie korzystali, meble kuchenne. Od tamtej chwili powodowie korzystają z kuchni jedynie w celu poboru wody. Syn pozwanej - W. B. zakupił inne meble do kuchni, które zostały zamontowane. Do pomieszczenia kuchni zostały przez pozwaną wymienione drzwi, które nie są nigdy zamknięte. Powodowie mogą wchodzić do tego pomieszczenia, jednakże rodzi to konflikty pomiędzy stronami. Strony są ze sobą mocno skonfliktowane.

W maju 2012 roku M. i L. B. (1) wnieśli do Sądu pozew o zobowiązanie J. i E. B. (1) do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia z powrotem własności darowanej wcześniej nieruchomości. Powództwo zostało oddalone. Z kolei w powodowie wnieśli w tym samym czasie pozew o eksmisję syna pozwanych - W. B.. Sąd wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 roku nakazał opuszczenie przez niego przedmiotowej nieruchomości.

Były również interwencje policji w dniach 30.11.2014 roku. 14.06.2015 roku i 30.06.2015 roku dotyczące konfliktu rodzinnego. Dzielnicowy miejscowości S. kilkadziesiąt razy bywał na posesji rodziny B. w związku ze zgłoszeniami odnośnie sytuacji konfliktowych pomiędzy M. i L. B. (1) a ich synem J. B. (1) i jego żoną E. B. (1).

Decyzją Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w G. z dnia 16 października 2013 roku (...). (...).23.2013 .JZ, nakazano właścicielom budynku mieszkalnego wykonanie w terminie do dnia 30-go stycznia 2014 roku czynności mających na celu usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości w budynku mieszkalnym, tj. dokonanie napraw zniszczonych podłóg w pomieszczeniach mieszkalnych, usunięcie śladów zagrzybienia i zawilgocenia budynku. Od niniejszej decyzji powodowie wnieśli odwołanie. W dniu 11 września 2014 roku przesłano do powodów upomnienie, zobowiązując właścicieli do przedłożenia oświadczenia uprawnionej osoby, że roboty budowlane wykonano zgodnie ze sztuką budowlaną i obowiązującymi przepisami.

W oparciu o powyższy stan faktyczny sąd stwierdził, że powodowie w przedmiotowej sprawie cofnęli roszczenie już po rozpoczęciu rozprawy, a pozwani wyrazili na to zgodę. Stąd też na podstawie art. 355 § 1 kpc Sąd umorzył postępowanie. W ocenie Sądu powodowie cofnęli pozew po zapoznaniu się ze stanowiskiem strony pozwanej i nie nastąpiło zaspokojenie w czasie trwania postępowania, a zatem należało ich uznać za przegranych w tym zakresie. Na rzecz pozwanych zasądzono kwotę 617.00 zł. z czego 17.00 zł to oplata od pełnomocnictwa, zaś 600.00 zl wynagrodzenie pełnomocnika.

Dalej Sąd I instancji wskazał, iż z zeznań wszystkich świadków oraz dowodów zebranych w sprawie, którym dał wiarę wynika, iż nie ma możliwości wspólnego korzystania przez strony procesu z pomieszczenia kuchni, z uwagi na głęboki konflikt i wzajemne zaczepki, obrażanie się stron.

Sąd Rejonowy uznał ponadto, iż zgodnie z treścią art. 346 k.c. roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania. W ocenie Sądu, odwołującego się do orzecznictwa sądów powszechnych, zakres współposiadania nie jest możliwy do ustalenia w przypadku, gdy sprawowanie posiadania przez poszczególnych posiadaczy wymaga ich zgodnego współdziałania lub dobrej woli, co niewątpliwie w niniejszej sprawie musiałoby nastąpić.

Sąd Rejonowy nadto wskazał, iż pełnomocnik pozwanych słusznie podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powodów. Według art. 344 § 2 k.c. roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia. Bezsporną okolicznością był fakt, iż do opuszczenia kuchni doszło około 6 lat temu, zatem roszczenie powodów wygasło.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., który stanowi, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzone solidarnie od powodów na rzecz pozwanych koszty składa się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 156.00 zł (§ 8 pkt 4) powołanego wcześniej rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli powodowie, zarzucając mu:

1.  bezzasadne umorzenie postępowania w sytuacji gdy powodowie nie cofnęli powództwa, lecz sprecyzowali roszczenie w ten sposób, że dochodzą roszczenia o dopuszczenie do współposiadania;

2.  oddalenie powództwa o dopuszczenie do współposiadania, mimo że było ono zasadne, zaś powodowi dochodzili roszczeń z tytułu prawa własności, a nie samego posiadania:

3.  bezzasadne przyjęcie że roszczenie powodów uległo przedawnieniu, podczas gdy roszczenia właściciela nieruchomości o zaniechanie naruszeń prawa własności nie ulegają przedawnieniu;

4.  naruszenie art. 346 k.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji gdy zakres posiadania jest możliwy do określenia;

5.  niedokonanie wszechstronnego rozważenia wszystkich podstaw prawnych oraz niedokonanie pouczenia powodów o przysługujących im roszczeniach.

W oparciu o te zarzuty powodowie wnieśli o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanych na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. 

W ocenie apelujących Sąd bezzasadnie przyjął, że powodowie cofnęli powództwo o wydanie podczas gdy sprecyzowali roszczenie w ten sposób, że dochodzą roszczenie o dopuszczenie do współposiadania. Z treści pozwu wynikało, że powodowie jako właściciele chcieli mieć dostęp do kuchni i takie roszczenia dochodzili od początku procesu, nie mając zamiaru odebrania pomieszczenia pozwanym, którym służy służebność. Z tej przyczyny niezasadne było umorzenie postępowania.

Dalej powodowie wskazali, iż skoro powodom przysługuje prawo do kuchni jako właścicielom to nie sposób ocenić ich roszczenia o dopuszczenie do współposiadania wyłącznie w kategorii przepisów o posiadaniu. Ocena roszczenia winna być dokonana na podstawie przepisów o ochronie własności i zmierzać do interpretacji, iż pozwani naruszyli prawo własności powodów, zaś powodom służy prawo do ochrony ich prawa i dochodzenia zaniechania naruszeń poprzez dopuszczenie do współposiadania. Przeciwna wykładnia prowadziłaby do wniosku, że roszczenia właściciela dotyczącej nieruchomości przedawniają się, a właściciel nie ma prawnej możliwości uzyskania władztwa nad swoją nieruchomością.

Sąd nie dokonał rozważenia wszelkich możliwych podstaw prawnych roszczenia mimo że powodowie działali samodzielnie i a nadto nie pouczył powodów o przysługujących roszczeniach.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona w znacznej części.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż niezasadnie podnoszą skarżący, że Sąd Rejonowy nie miał podstaw do umorzenia postępowania w zakresie roszczenia o wydanie pomieszczenia kuchennego. Prawidłowo bowiem Sąd Rejonowy ocenił sytuację procesową, w której powodowie dochodząc dwóch odrębnych roszczeń tj. wydania pomieszczenia oraz dopuszczenia do współposiadania – w toku procesu złożyli oświadczenie o cofnięciu powództwa w zakresie wydania pomieszczenia kuchennego, z jednoczesnym podtrzymaniem żądania dopuszczenia do współposiadania tego pomieszczenia. Oświadczenia te zostały złożone przed Sądem na rozprawie w dniu 9 marca 2017r. i są jednoznaczne. Mając na względzie, że pozwani wyrazili zgodę na cofnięcie roszczenia w zakresie wydania pomieszczenia kuchennego, prawidłowo Sąd umorzył postępowanie w tym zakresie wskutek jego bezprzedmiotowości.

Jednakże, Sąd Okręgowy w oparciu o ustalony w sprawie stan faktyczny odmiennie ocenił roszczenie powodów w zakresie dopuszczenia do współposiadania pomieszczenia kuchennego – uznając je za usprawiedliwione co do zasady.

W tym zakresie Sąd Okręgowy nie podzielił twierdzeń Sądu Rejonowego, który wskazał, że art. 346 kc, sprzeciwia się uwzględnieniu powództwa – gdyż nie da się określić zakresu współposiadania kuchni, jak również dodał, że roszczenie to uległo przedawnieniu.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1966 r. sygn. III CZP 49/66, L., z której wynika, że ściśle określony, a więc dający się ustalić zakres współposiadania występuje przede wszystkim wtedy, gdy przed naruszeniem współposiadania, współposiadanie to było wykonywane przez każdego zainteresowanego co do innej części nieruchomości, co ma przede wszystkim miejsce wtedy, gdy współwłaściciele lub tylko współposiadacze dokonali tzw. podziału użytkowania (podział quo ad usum). Jednakże, określony zakres współposiadania wchodzi w rachubę także wtedy, gdy wprawdzie wszyscy współposiadacze korzystają z całej rzeczy (części rzeczy, np. pomieszczenia), ale w ten sposób, że każdy z nich korzysta z tej rzeczy niezależnie od innych (współposiadanie niezależne). Tak właśnie jest w razie korzystania z takich obiektów jak wspólna studnia, wspólna droga, wspólne pastwisko itp. Podobnie jest też w razie korzystania przez kilku współposiadaczy ze wspólnie zajmowanej sieni, albowiem również i w tym wypadku to współkorzystanie może się odbywać bez współdziałania wszystkich zainteresowanych, a w razie naruszenia takiego współposiadania sąd może w wyroku skonkretyzować, na czym ma polegać przywrócenie posiadania.

Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że in concreto nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony w sposób od siebie niezależny, mogły współkorzystać z pomieszczenia kuchennego.

Do naruszeniu posiadania w przedmiotowej sprawie niewątpliwie doszło, co wynika wprost z zeznań E. B. (2) i J. B. (2), gdzie wskazano, że choć po 2011r. drzwi do pomieszczenia kuchennego były otwarte, to powodowie nie mieli możliwości z tego pomieszczenia korzystać w sposób swobodny, wobec postawy pozwanych. Miały miejsce sytuacje, w których pozwani, w szczególności zaś M. B. (2) – dawali odczuć powodom, że nie oczekują ich przebywania w kuchni, używając przy tym nieodpowiedniego tonu. Dochodziło do pewnych form agresji werbalnej czy wypychania z kuchni, czemu zazwyczaj towarzyszyły kłótnie i awantury. Nasilenie tych zachowań ze strony pozwanych z czasem doprowadziło do swoistego zniechęcenia powodów do współkorzystania z tej kuchni, albowiem ich pojawienie się w tym pomieszczeniu inicjowało niestosowne zachowania pozwanych, czyniąc wspólne korzystanie z kuchni w praktyce niezwykle uciążliwym. W efekcie powodowie wykorzystują w celu przygotowywania posiłków fragment pomieszczenia niespełniającego odpowiednich warunków w pobliżu kuchni. Eskalujący konflikt pomiędzy stronami jest w zasadzie bezsporny, czego dowodem są nieustępujące wzajemne antagonizmy i liczne interwencje policji. Nadto powodowie wskazali, że na przestrzeni ostatniego roku drzwi do pomieszczenia kuchennego zaczęły być zamykane. Tymczasem powód regularnie korzystał z pomieszczenia kuchennego w celu poboru wody.

W ocenie Sądu Okręgowego - wbrew wywodom Sądu I instancji - zakres współposiadania jest możliwy do określenia, albowiem z okoliczności sprawy, że pomieszczenie kuchenne jest przestronne, ma powierzchnię ok. 20 m.kw. i jest możliwe współkorzystanie z niego zarówno przez powodów, jak i pozwanych w sposób niezależny od siebie. Zresztą, swoistym dowodem na tę okoliczność jest – w zasadzie niepodważalny fakt, że – przed 2011r. kiedy to doszło do eskalacji konfliktu zarówno powodowie i pozwani współkorzystali z tej kuchni. Każda ze stron miała tam swoje rzeczy, z których korzystała. Strony posiadały w przeszłości wspólną lodówkę. Obecnie również korzystanie z pomieszczenia kuchennego przez obie strony jest możliwe. Jest w nim dość miejsca, aby strony mogły bądź zaaranżować kuchnię w taki sposób, aby dało się z niej korzystać w sposób niewpływający na korzystanie z niej przez drugą stronę. W ocenie Sądu Okręgowego czyni to zasadnym roszczenie powodów o dopuszczenie do współposiadania pomieszczenia kuchennego poprzez zakazanie pozwanym zamykania tego pomieszczenia w sposób uniemożliwiający powodom swobodny dostęp do niego i nakazanie powstrzymywania się od działań utrudniających powodom współkorzystanie z tego pomieszczenia zgodnie z przeznaczeniem. Z pewnością wytonowanie nagannych zachowań stron względem siebie, powstrzymanie się od prowokowania awantur umożliwi w najbliższym czasie swobodny dostęp do pomieszczenia kuchennego obu stronom procesu.

Sąd Okręgowy stoi przy tym na stanowisku, że nie może być mowy o wygaśnięciu roszczenia powodów. Należy pamiętać, że spór w niniejszej sprawie zasadza się pomiędzy uprawnieniami właścicieli nieruchomości tj. powodów, a pozwanymi, którzy są uprawnieni z tytułu ustanowionej na ich rzecz służebności polegającej na prawie dożywotniego zamieszkania i korzystania z pomieszczeń nieruchomości, w tym do wspólnego korzystania z pomieszczenia kuchennego. Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się zaś przepisy o ochronie własności, co oznacza, że pozwani mogą korzystać z tego pomieszczenia tak jak właściciele. Nie ma wątpliwości, że uprawnienia właściciela do współposiadania i korzystania z rzeczy podlegają ochronie, przy czym źródłem tej ochrony są przepisy o ochronie własności. Z kolei oparcie roszczeń właściciela na ogólnym reżimie prawnym ochrony własności przesądza, że roszczenia windykacyjne i negatoryjne pomiędzy właścicielem nieruchomości, a uprawnionym z tytułu służebności nie ulegają przedawnieniu (art. 223 § 1 KC). Wydaje się, iż w orzecznictwie przeważa aktualnie pogląd wywodzący roszczenia ochronne w stosunku wewnętrznym między współuprawnionymi z art. 222 i n. KC (por. K. Szadkowski Komentarz do Kodeksu cywilnego T. I pod red. M. Gutowskiego 2016, wyd.; Legalis).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok Sądu I instancji w punkcie 3. – orzekając jak w punkcie 1. lit a sentencji, uznając, że konieczne jest dopuszczenia powodów do współposiadania pomieszczenia kuchennego poprzez zakazanie pozwanym zamykania tego pomieszczenia w sposób uniemożliwiający powodom swobodny dostęp do niego i nakazanie powstrzymywania się od działań utrudniających powodom współkorzystanie z tego pomieszczenia zgodnie z przeznaczeniem – w szczególności unikanie sytuacji konfliktowych. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że taki kształt rozstrzygnięcia może być przyczynkiem do wzajemnego poszanowania swoich praw między stronami, które obecnie obustronnie powinny powstrzymać się od wzajemnych złośliwości – w celu umożliwienia sobie prawidłowego korzystania z pomieszczenia kuchennego – stosownie do treści służebności – jaką wspólnie ustanowiły.

W konsekwencji zaistniała konieczność zmiany orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji. Sąd Okręgowy mając na względzie, że powodowie zaskarżyli wyrok w całości - zmienił punkt II i IV wyroku I instancji w ten sposób, że zniósł wzajemnie koszty postępowania między stronami. Podstawą tego rozstrzygnięcia jest art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 100 kpc. Przepisy te wyrażają zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, w myśl której strona która przegrała proces zwraca drugiej stronie koszty, jakie ta w tym postępowaniu poniosła. Podstawy do wzajemnego zniesienia kosztów według art. 100 kpc będą zachodziły wówczas, gdy żądanie zostanie uwzględnione w około połowie, przy mniej więcej równej wysokości kosztów poniesionych przez każdą ze stron. W przedmiotowej sprawie pozwanych należało uznać za wygrywających sprawę w zakresie roszczenia o wydanie nieruchomości, za to w całości przegrali oni postępowanie w zakresie roszczenia o dopuszczenie do współposiadania. Mając na uwadze ostateczny rezultat procesu Sąd Rejonowy wzajemnie zniósł koszty postępowania przed Sądem I instancji, o czym orzeczono - w punkcie 1 lit. b.

W punkcie 2. sentencji Sąd Okręgowy oddalił apelację co do pozostałych żądań zgłoszonych przez powodów, w szczególności w zakresie wydania nieruchomości, albowiem jak wyżej wskazano w tym zakresie powództwo cofnięto i postępowanie zostało prawidłowo umorzone.

W punkcie 3. orzeczono o kosztach postępowania apelacyjnego przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia art. 102 kpc. W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie zaszły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążenia pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego, albowiem są oni osobami w podeszłym wieku, a strony łączą stosunki rodzinne - pozwani są schorowanymi rodzicami powoda. Z uwagi zatem na ten szczególny stosunek należało odstąpić od obciążenia pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Szaj SSO Mariola Wojtkiewicz SSO Małgorzata Grzesik