Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 września 2017 roku w S.

sprawy z powództwa K. C. (1)

przeciwko A. C. (1)

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 23 maja 2015 roku, sygn. akt II C 118/16

1.  prostuje oczywistą omyłkę pisarską w zaskarżonym wyroku w ten sposób, że w miejsce daty jego wydania „23 maja 2015 r.” wpisuje „23 maja 2016 r.”;

2.  oddala apelację;

3.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na rzecz adwokata P. T. kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Violetta Osińska SSO Małgorzata Grzesik SSO Marzenna Ernest

Sygn. akt II Ca 192/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 maja 2016 roku (sygn. akt II C 118/16) Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa K. C. (1) przeciwko A. C. (1) o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności:

I.  pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy – postanowienie Sądu Rejonowego w Szczecinie wydane w dniu 11 lipca 2012 r. w sprawie II Ns 753/11 i zaopatrzone w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 19 grudnia 2013 r., w zakresie punktu VI. powyższego postanowienia co do należności głównej w kwocie 5 911,31 zł;

II.  umorzył postępowanie w zakresie żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego co do należności głównej w kwocie 1 326,02 zł;

III.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

IV.  odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu;

V.  odstąpił od obciążania pozwanej kosztami sądowymi;

VI.  przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na rzecz adwokata P. T. kwotę 2 583 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Zważywszy na to, że przedmiotem zainteresowania Sądu Okręgowego było wyłącznie rozstrzygnięcie zawarte w punkcie I, Sąd Okręgowy ograniczył się do przytoczenia ustaleń faktycznych oraz rozważań prawnych Sądu Rejonowego odnoszących się do uwzględnionego powództwa.

W dniu 31 maja 2007 r. Gmina M. S. zawarła z K. C. (1) oraz A. C. (1) umowę najmu lokali mieszkalnego nr (...), położonego w S., przy ul. (...), o łącznej pow. 51,61 m(2). Prawomocnym (w dacie 16 maja 2013 r.) postanowieniem z dnia 11 lipca 2012 roku Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, II Wydział Cywilny ustalił (w pkt I), że w skład majątku wspólnego K. C. (1) i A. C. (1) wchodzi prawo najmu lokalu mieszkalnego położonego w S., przy ul. (...), stanowiącego własność Gminy M. S. o wartości 53.600 zł (pięćdziesięciu trzech tysięcy sześciuset złotych). W punkcie V sąd podzielił majątek wspólny K. C. (1) i A. C. (1) w ten sposób, że prawo najmu lokalu opisanego w punkcie I postanowienia przyznał wnioskodawcy K. C. (1). Jednocześnie, tytułem wyrównania udziałów w majątku wspólnym i rozliczenia nakładów i wydatków, sąd zasądził od K. C. (1) na rzecz A. C. (1) kwotę 21.612,32 zł płatną w terminie 1 miesiąca od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności (punkt VI sentencji). Sąd nakazał także A. C. (1) wydać na rzecz wnioskodawcy K. C. (1) lokal opisany w punkcie I postanowienia w terminie 6 tygodni od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia w stanie wolnym od osób i rzeczy (punkt VII).

Strony po wydaniu powyższego orzeczenia nadal razem zajmowały lokal, korzystając z niego w ten sposób, że z pokoju o powierzchni 14,11 m2 (nr 1 – rzut k. 20) korzystał wyłącznie powód, a z pokoju o nr (...), o pow. 10,75 i nr 3 o pow. 14,4 m2 korzystała w sposób wyłączny pozwana. Z przedpokoju, kuchni i łazienki z wc strony korzystały razem. Jedynie okresowo w lokalu zamieszkiwała również obecna małżonka powoda oraz córka pozwanej. Strony nie potrafiły porozumieć się co do zgodnego korzystania z lokalu i ponoszenia związanych z tym kosztów. Na skutek wzajemnych pretensji pozwany zdemontował podgrzewacz wody i niektóre gniazdka elektryczne w mieszkaniu. W wyniku działań pozwanej powód utracił zaś możliwość korzystania z energii elektrycznej i ogrzewania w swojej części lokalu. Zachowanie stron doprowadziło również do uszkodzenia instalacji centralnego ogrzewania. Z tego powodu w okresie jesienno-zimowym mieszkanie pozostawało niedogrzane.

Powód utracił status najemcy opisanego mieszkania w dniu 9 lutego 2015 r. wskutek rozwiązania umowy z Gminą M. S.. Lokal został zdany przez powoda Zarządowi (...) w dniu 30 marca 2015 r. Pozwana pozostała w mieszkaniu i zamieszkuje w lokalu przy ul. (...) w S. w dalszym ciągu bez tytułu prawnego.

Opłaty za lokal przy ul. (...) w S., obejmowały czynsz należny Gminie M. S., zaliczki na wodę, wywóz nieczystości, odprowadzenie ścieków, wywóz śmieci, kanalizację. Wartość czynszu i zaliczek w okresie od dnia 1 lutego 2013 rok wynosiła 442,32 zł. Z dniem 22 lipca 2013 roku nastąpiła zmiana ich wysokości, w ten sposób, że wynosiły 466,04 zł. Od stycznia 2015 r. natomiast wysokość wskazanych opłat była równa 460,66 zł. Wszystkie opłaty w tym okresie były wnoszone przez K. C. (1). Po opuszczeniu lokalu powód otrzymał zwrot nadpłaty za media w kwocie 903,24 zł.

W czerwcu 2013 r. strony próbowały uzgodnić sposób przekazania pozwanej kwoty należnej jej tytułem spłaty wynikającej z postanowienia o podziale majątku. A. C. (2) wskazała, że chciałaby, aby powód wpłacił jej środki na rachunek bankowy jej córki. K. C. (1) odmawiał w obawie, że wpłata taka nie zostanie uznana za świadczenie na rzecz byłej żony. Pozwany proponował dokonanie zapłaty u notariusza, ale nie porozumiał się w tej kwestii z pozwaną. K. C. (1) złożył w Sądzie Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, III Wydziale Cywilnym wniosek o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 21.612,32 zł. Postanowieniem z dnia 10 lipca 2013 r. wniosek powoda oddalono, wskazując, iż wnioskodawca nie dowiódł by podjął rzeczywistą próbę oddania uczestniczce należności zasądzonych na jej rzecz. Podkreślono wówczas, że czynność ta mogła zostać dokonana za pośrednictwem poczty. Ostatecznie w dniu 11 lipca 2013 r. K. C. (2) wysłał na adres stron i na nazwisko pozwanej przekaz pocztowy na kwotę 21 804,75 zł. Przesyłka została zwrócona przez pocztę jako niepodjęta. Powód nie powiedział pozwanej, że wysłał jej pieniądze. K. C. (1) nie podejmował kolejnych prób przekazania pieniędzy, albowiem dowiedział się, że była żona złożyła skargę kasacyjną na postanowienie o podziale majątku.

Po oddaleniu skargi kasacyjnej w grudniu 2013 r. A. C. (1) złożyła u komornika wniosek egzekucyjny. Na jego podstawie komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie R. W. wszczął pod sygnaturą akt KM 3641/13 postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi K. C. (1) o zapłatę należności głównej w wysokości 21 612,32 zł. Zaległość (na dzień 30 grudnia 2013 r.) określono na kwotę 25 579,11 zł. K. C. (1) dowiedziawszy się o wszczęciu egzekucji postanowił uregulować należność z tytułu spłaty dla pozwanej. W dniu 8 stycznia 2014 r. zrobił przekaz pocztowy na kwotę 17 021,91 zł. W tytule operacji wskazano: „Spłata zasądzonych środków wraz z odsetkami pomniejszona o kwoty egzekucji komorniczej oraz bezumownego zamieszkiwania”. Pieniędzy pozwana nie odebrała. Wówczas pieniądze zajęte zostały przez komornika na potrzeby postępowania egzekucyjnego w sprawie KM 3641/13. W dniu 22 stycznia 2014 r. komornika zaksięgował wpłatę w kwocie 17 016,71 zł.

Łączna wartość wyegzekwowanych od powoda środków wynosiła 20 533,70 zł, z czego A. C. (1) otrzymała kwotę 17 399,79 zł. W 2013 r. z wniosku K. C. (1) Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie D. P., z-ca D. D. (1) – pod sygn. KM 1413/13 - wszczęła postępowanie egzekucyjne przeciwko A. C. (1) o opróżnienie i wydanie lokalu mieszkalnego. Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2014 r. komornik ustalił koszty częściowe na kwotę 62,70 zł i stwierdził wpłatę uiszczonej przez K. C. (1) zaliczki na wydatki w łącznej kwocie 3 901,05 zł. Postanowieniem z dnia 7 marca 2016 r. Sąd Okręgowy Wydział II Cywilny Odwoławczy w S., wskutek zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 22 czerwca 2015 r., sygn. akt IX Co 2382/15 uchylił punkt 1 zaskarżonego postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie D. D. (2) z dnia 24 kwietnia 2015 r. w części dotyczącej ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego w postaci opłaty egzekucyjnej za opróżnienie lokalu z rzeczy i osób w kwocie 2464,67 zł, a w pozostałym zakresie skargę oddalił (pkt I). Ustalono również końcowe koszty w/w postępowania egzekucyjnego w sprawie w wysokości 47,66 zł obciążając nimi w całości dłużnika i orzekając o ich zwrocie na rzecz wierzyciela (pkt II). Powód sporządzał pisma informujące pozwaną o dokonanych przez niego potrąceniach obejmujących odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego, poł. przy ul. (...) w S., opłaty za media oraz opłaty eksploatacyjne, a także potrąceniach związanych z kosztami postępowania egzekucyjnego KM. Pismem z dnia 16 lutego 2014 r. powód wskazał kwotę potrącenia 3 901,05 zł tytułem kosztów postępowania egzekucyjnego oraz 1612,50 zł tyt. bezumownego korzystania z lokalu w okresie od 18 czerwca 2013 r. do 8 stycznia 2014 r.

W jednym z pism (nie opatrzonym datą) powód wskazał kwotę potrącenia 250,24 zł tytułem bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego w okresie 9 stycznia 2014 r. – 31 stycznia 2014 r.

Pismem z dnia 23 marca 2014 r. powód wskazał kwotę potrącenia 587,63 zł tytułem bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego w okresie 1 lutego 2014 r. – 23 marca 2014 r. Pismem z dnia 7 kwietnia 2014 r. powód wskazał kwotę potrącenia 1 686,95 zł tytułem bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego w okresie 1 listopada 2014 r. – 30 marca 2015 r. Pismem z dnia 2 listopada 2014 r. powód wskazał kwotę potrącenia 2 448,77 zł tytułem bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego w okresie 24 marca 2014 r. – 31 października 2014 r.

Uzasadniając orzeczenie zawarte w punkcie 1, Sąd wskazał, iż ziściły się przesłanki skutecznego potracenia wierzytelności przysługującej powodowi wobec pozwanej z tytułu bezumownego korzystania z lokalu. Jako jego podstawę sąd wskazał art. 18 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2014r., poz.150 t.j. z późn. zm.). Zdaniem sądu powód mógł domagać się od pozwanej zapłaty świadczenia opisanego w przywołanym przepisie, albowiem miał tytuł prawny do lokalu, a sytuacja między nim a pozwaną była zbliżona do podnajmu części lokalu, przy czym pozwana wykonywała uprawnienia podnajemcy bez tytułu prawnego. Nadto, powód wykazał wysokość dochodzonego roszczenia albowiem żądał jedynie takiego świadczenia, które należne jest osobie udostępniającej lokal na zasadzie użyczenia, mimo iż mógł dochodzić również utraconych korzyści. Sąd oddalił wniosek dowodowy powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność czynszu, jako można by uzyskać za wynajęcie części spornego lokalu, albowiem był on zbyteczny w świetle tak ustalonego wynagrodzenia. W rezultacie, Sąd uwzględnił więc sumę należności, jakie powód potrącił za okres od 1 lipca 2013 r. do 1 lutego 2015 r. Przyjmując, że powód domagał się za każdy miesiąc kwoty po 337,39 zł, sąd ustalił wysokość odszkodowania na kwotę 5 911,31 zł.

Zdaniem sądu nie miało też istotnego znaczenia to, że korzystanie z przedmiotowego lokalu było utrudnione z uwagi na uszkodzenia różnych urządzeń, w tym instalacji centralnego ogrzewania i elektrycznej. Wprawdzie korzystanie to było utrudnione, w tym przez powoda, to jednak zachowanie pozwanej stanowiło przeszkodę w dysponowaniu lokalem przez powoda. Sąd nie podzielił również stanowiska powódki w zakresie, w jakim twierdziła ona, że żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zdaniem sądu obie strony podejmowały działania, których skutkiem było ograniczenie dostępu do mediów. Ostatecznie sąd przyjął, że obie strony popadły w zwłokę z wykonaniem obowiązków nałożonych na nie orzeczeniem z dnia 11 lipca 2012 r. Obie więc powinny ponieść związane z tym konsekwencje. Pozwany musi uiścić odsetki z tytułu dokonania nieterminowej spłaty swojego długu. Pozwana zaś winna ponieść obciążenia wynikające z faktu bezumownego zajmowania lokalu. Nie było podstaw, aby zwolnić jej z tego obowiązku na podstawie art. 5 k.c. W takim wypadku to powód poniósłby bowiem wszystkie konsekwencje finansowe sytuacji, która była zawiniona przez obie strony.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w zakresie punktu 1 i wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa, względnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów za II instancję dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu.

Orzeczeniu zarzucono naruszenie:

1)  prawa materialnego poprzez jego niewłaściwą wykładnię, skutkującą niewłaściwym zastosowaniem, tj., naruszenie art. 2 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu Cywilnego;

2)  prawa materialnego poprzez błędne niezastosowanie art. 224 § 2 k.c. i 225 k.c., w sytuacji, gdy to te przepisy należało zastosować, wobec wskazanego wprost i wyraźnie roszczenia powoda stojącego u podstaw zarzutu potrącenia, tj. wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z lokalu;

3)  prawa materialnego, poprzez błędne zastosowanie art. 498 § 1 k.c., poprzez przyjęcie, iż możliwe jest potrącenie należności niewymagalnej;

4)  przepisów postępowania, które miało wpływ na jego wynik, poprzez dokonanie błędnej, dowolnej zamiast swobodnej oceny dowodów, poprzez naruszenie zasad płynących z przepisu art. 233 § 1 k.p.c., objawiającej się błędnym przyjęciem, że: roszczenie powoda z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu było wymagalne, wskutek działań pozwanej nie było możliwe korzystanie z ogrzewania, że roszczenie powoda jest udowodnione, w sytuacji gdy udowodnienie tego roszczenia wymagało sięgnięcia po wiadomości specjalne;

5)  przepisów postępowania, które miało wpływ na jego wynik, poprzez nieprzeprowadzenie wniosków dowodowych wnioskowanych przez pozwaną, a tym samym naruszenie przepisu art. 217 § 1 k.p.c. i 227 k.p.c., a tym samym pozwana wniosła o zwrócenie się do Zarządu (...) - ul. (...), (...)-(...) S., celem ustalenia, z czego wynika nadpłata salda w kwocie 903,24 zł, w szczególności, ustalenia, czy wynika ona z nadpłat za media, stanowiące składnik czynszu wpłacanego do (...)u, za lata poprzednie, w tym objęte niniejszym pozwem, a następnie przeprowadzenia z otrzymanego dokumentu dowodu na okoliczność wysokości nadpłaty i właściwej wysokości czynszu i innych opłat, do zapłaty których zobowiązany był powód.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd Okręgowy, po zapoznaniu się z pisemnymi motywami rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego, argumentacją apelacji wywiedzionej w kontrolowanej sprawie i dokonując jej ponownego rozpoznania w granicach wyznaczonych jej granicami (art. 378 § 1 k.p.c) doszedł do przekonania, iż apelacja pozwanej nie jest zasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia, które Sąd II instancji przyjmuje za własne, co czyni zbędnym ich ponowne przytaczanie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2001 r., V CKN 348/00, LEX nr 52761). Ustalenia te Sąd I instancji poparł wnikliwą analizą zebranych dowodów, których ocena odpowiada zasadom logiki i obejmuje wszystkie okoliczności sprawy. Jednocześnie Sąd Okręgowy zaznacza, że na etapie postępowania apelacyjnego dopuścił i przeprowadził dowód z uzupełniającego przesłuchania stron na okoliczności wspólnego zamieszkiwania w lokalu położonym przy ul. (...) w S., a nadto dowód z dokumentów zawartych w aktach KM 3641/13 prowadzonych przez Komornika sadowego R. W. na okoliczność wzajemnych rozliczeń stron. Wyniki, tego postępowania zostaną omówione w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Rejonowy powołał także prawidłową, aczkolwiek wymagającą pewnego uzupełnienia, podstawę prawną wyroku, która legła u podstaw uwzględnienia roszczenia, przytaczając w tym zakresie stosowne przepisy.

Roszczenie powoda zostało oparte o treść art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., który stwarza dłużnikowi podstawę do zwalczania tytułu wykonawczego w przypadku, gdy po jego powstaniu zaszły zdarzenia prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania lub zdarzenia, wskutek których zobowiązanie nie może być egzekwowane. Z orzecznictwa Sadu Najwyższego i stanowiska doktryny wynika, że zdarzeniem takim są także zdarzenia zależne od woli stron - jak zarzut potrącenia, który w przypadku jego skuteczności skutkuje wygaśnięciem lub ograniczeniem zobowiązana, stanowiąc tym samym podstawę dla roszczenia z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Podstawa faktyczna roszczenia powoda i złożonych przezeń oświadczeń o potrąceniu opierała się na założeniu, że przysługuje mu względem strony pozwanej wierzytelność powstała w związku z bezumownym korzystaniem przez pozwaną z lokalu przy ul. (...) w S., za okres kiedy tytuł prawny do lokalu przysługiwał wyłącznie powodowi.

Potrącenie następuje przez jednostronną czynność prawną jednego z wierzycieli wzajemnych, której skutkiem jest wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej – art. 498 § 2 k.c., z chwilą kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c. w zw. z art. 498 § 1 k.c.). Jego skuteczne dokonane uzależnione zostało od spełnienia ustawowych przesłanek w postaci: wzajemności wierzytelności, co oznacza, że każda ze stron jest wierzycielem drugiej, jednorodzajowość obu wierzytelności, ich wymagalności oraz zaskarżalności (możliwość dochodzenia przed sądem lub przed innym organem państwowym). Poza wymienionym już wymogiem złożenia oświadczenia o potrąceniu drugiej stronie (art. 60 k.c. w zw. z art. 61 § 1 k.c.) winno ono być jednoznaczne i wymaga wyraźnego wskazania wysokości wierzytelności przedstawianej do potrącenia. Przyjmuje się zatem, że niewątpliwym warunkiem skuteczności oświadczenia o potrąceniu składanego drugiej stronie, jeżeli chodzi o wzajemną wierzytelność potrącającego, jest jej skonkretyzowanie pod względem rodzajowym, terminowym i wartościowym, w tym dokładne określenie kwoty pieniężnej w jakiej ta wierzytelność się wyraża, przesłanki jej powstania oraz dowody w celu ich wykazania– vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 730/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1970 r., II CR 377/70, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1968 r., II PR 202/68, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1999r., II CKN 551/98.

Mając na względzie poczynione powyżej uwagi natury prawnej, wskazać należy iż pozwanej niewątpliwie przysługiwała wierzytelność względem powoda w kwocie 21612,32 złotych wraz z odsetkami ustawowymi w razie opóźnienia w płatności wynikająca z postanowienia Sądu Rejonowego w Szczecin- P. i Zachód w S. z dnia 11 lipca 2012 roku ( sygn. akt II Ns 753/11) w sprawie o podział majątku.

Jednocześnie wbrew odmiennemu zapatrywaniu apelującej, powodowi przysługiwała przedstawiona przez niego do kompensacji wierzytelność wynikająca z bezumownego zajmowania przez pozwaną lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S., do którego tytuł prawny (prawo najmu) na mocy ww. postanowienia działowego został przyznany powodowi.

Sąd Okręgowy dokonując powyższej oceny stwierdził, iż Sąd Rejonowy prawidłowo wskazał podstawę prawną. Tytuł prawny powoda do używania lokalu przy ul. (...) w S., wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, wynikał bowiem z umowy najmu z dnia 31 maja 2007 roku zawartej z Gminą M. S.. W sprawie zatem, wbrew odmiennej sugestii apelującej znajdowała zastosowanie ustawa z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016r., poz. 1610) - zwanej dalej u.o.p.l. - a konkretnie przepis art. 19. Nadto, przez zawarte w nim odesłanie także regulacje zamieszczone w kodeksie cywilnym.

Artykuł 19 u.o.p.l. stanowi, że do ochrony praw lokatora do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

W art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l. ustawodawca zawarł definicję legalną pojęcia „lokator" - wskazując, iż przez pojęcie to należy rozumieć najemcę lokalu lub osobę używająca lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. W jej świetle lokatorem jest zatem między innymi podmiot, który posiada tytuł prawny do zajmowania lokalu. A contrario, osobami nie posiadającymi tytułu prawnego będą, po pierwsze – takie osoby, które zajmują lokal bez tytułu do niego i które nigdy nie miały uprawnienia do zajmowania lokalu (np. w sytuacji samowolnego zajęcia lokalu), oraz po drugie – takie osoby, które wspomniane uprawnienie wprawdzie miały, ale już je utraciły.

Co istotne, na skutek odesłania zawartego w art. 19 u.o.p.l. na osoby będące w jej rozumieniu - lokatorami rozciągnięto zastosowanie przepisów o ochronie własności. W rezultacie lokatorowi przysługiwać może roszczenie windykacyjne (art. 222 § 1 k.c.), roszczenie negatoryjne przeciwko immisjom bezpośrednim (art. 222 § 2 k.c.) i pośrednim (art. 222 § 2 w zw. z art. 144 k.c.). a także roszczenia uzupełniające wymienione w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. (F. Zoll, M. Olczyk, M. Pecyna, Ustawa, s. 245; J. Panowicz-Lipska, w: System PrPryw, t. 8, 2011, s. 130; J. Górecki, G. Matusik w: Osajda, Komentarz, Legalis 2016, ed. XVI, art. 690, Nt 7). Przede wszystkim chodzi tu o roszczenia z tytułu bezumownego korzystania z cudzej rzeczy.

Zgodnie z tymi przepisami, właściciel może domagać się od posiadacza w złej wierze wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Samoistny posiadacz lokalu w złej wierze, jak również samoistny posiadacz lokalu w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie tego lokalu, jest zobowiązany do wynagrodzenia najemcy za korzystanie z tego lokalu (art. 224–225 k.c).

Treść ww. przepisów wskazuje, że mogą one być podstawą roszczeń najemców przeciwko bezprawnym posiadaczom lokali o wynagrodzenie za korzystanie z nich. Jeśli bowiem lokal oddany lokatorowi do odpłatnego używania jest zajmowany przez osobę trzecią (osobę nieuprawnioną) to nie zwalnia to wcale lokatora z obowiązku zapłaty właścicielowi za używanie lokalu. Jeśli zaś lokator wywiązuje się ze swojego zobowiązania i płaci właścicielowi za używanie lokalu, to przysługuje mu prawo wystąpieniu z roszczeniem przeciwko posiadaczowi z tytułu bezumownego korzystania (zob. M. Olczyk, Sytuacja prawna, s. 293). W związku z powyższym stwierdzić należy, iż niewątpliwie w okresie za który powód żąda zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu tj. w okresie od 1 lipca 2013 roku do 1 lutego 2015 roku, był on lokatorem w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów (…). Powodowi przysługiwał wyłączny tytuł prawny do używania lokalu, wynikający z postanowienia działowego sądu, mocą którego opisane powyżej prawo najmu, wynikające z umowy zawartej z Gminą M. S., zostało przyznane na jego rzecz. Jednocześnie, na mocy wzmiankowanego postanowienia działowego pozwana tytuł ów utraciła. Przedmiotowe postanowienie uprawomocniło się z dniem 16 maja 2013 roku, a co za tym idzie, zajmowanie lokalu po 1 lipca 2013 roku, a więc po dacie kiedy orzeczeniem Sądu pozwana była zobowiązana wydać lokal powodowi - było posiadaniem w złej wierze.

Sąd Okręgowy zwraca ponadto uwagę, że koniecznej przesłanki posiadania cudzej rzeczy, co jest oczywiste nie stanowi efektywne w sensie gospodarczym korzystanie z niej, a wystarczające jest, aby dany podmiot znajdował się w takiej sytuacji, która potencjalnie pozwala mu na takie korzystanie. Z uwzględnieniem tej okoliczności należy wykładać treść wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy w ujęciu art. 224 k.c. Istotą tego prawa jest przyznana właścicielowi (odpowiednio - najemcy) rekompensata braku możliwości dysponowania - w powyższych granicach – rzeczą, do której przysługuje mu tytuł prawny. Nie jest zatem uprawniona taka wykładnia, reprezentowana przez apelującą, która uzależnia możliwość żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie od efektywnego wykorzystywania lokalu (co w okolicznościach sprawy oznaczałoby nieutrudnione korzystanie przez pozwaną ze wszystkich pomieszczeń poza zajmowanymi przez nią dwoma pokojami oraz brak utrudnień spowodowany uszkodzeniem instalacji). Przesądzająca w tym zakresie jest wyłącznie okoliczność, iż dana osoba władała nieruchomością, nie mając ku temu podstawy prawnej, a władztwo to uniemożliwiało właścicielowi (odpowiednio najemcy) korzystanie w sposób nieskrępowany z przysługującego mu prawa.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, odnośnie sposobu rozliczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie. Generalnie w kwestii wynagrodzenia za korzystanie przez posiadacza z cudzej rzeczy, w doktrynie oraz orzecznictwie panuje pogląd, że właściwa będzie kwota, którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Konkretyzując, można stwierdzić, iż wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy obejmuje to wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego. Analiza stanowiska powoda wskazuje, że żądał on wyłącznie zwrotu środków, które sam wydatkował na rzecz właściciela lokalu ( gminy miasto S.) z tytułu czynszu oraz opłat eksploatacyjnych, dostosowując ponadto wysokość żądanej kwoty do powierzchni zajmowanej przez pozwaną. W rezultacie, pomniejszył on wysokość swojego żądania o część opłat, które przypadały na jeden zajmowany przez niego pokój, przy czym na potrzeby przeprowadzonych przez siebie obliczeń, przyjął iż jego powierzchnia jest większa niż wskazana w umowie najmu (tj. 14,11 m2 zamiast 11,01 m2). Zdaniem Sądu zaproponowany sposób liczenia wynagrodzenia nie mógł być zawyżony, albowiem stanowi odpowiednią część opłat wymierzonych dla lokalu w decyzjach Zarządu (...) w S. (vide: pismo (...) k. 21, k. 22). Apelująca zdaje się nie dostrzegać, że takie wyliczenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie jest dlań preferencyjne, gdyż nie uwzględnia ono wynagrodzenia powoda, które mógłby uzyskać gdyby rzeczony lokal podnajął na wolnym rynku.

W tym stanie rzeczy, decyzja Sądu I instancji o oddaleniu wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego była trafna. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, celem wyliczenia w oparciu o posiadane przez niego specyficzne dane za jaką cenę lokal mógłby zostać wynajęty na wolnym rynku, byłby celowe gdyby powód ustalił kwotę wynagrodzenia jako odpowiadającą czynszowi, jaki mógłby uzyskać na wolnym rynku za podnajem lokalu, ponad zwrot kosztów związanych z jego zajmowaniem (opłatami do (...)). Tymczasem, z uwagi na sposób wyliczenia przez powoda żądania i ograniczenie go tylko do opłat przekazywanych właścicielowi lokalu powodowało, że przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego było zbyteczne i generowałoby tylko dodatkowe koszty postępowania. Ponadto, prawidłowa była decyzja Sądu o oddaleniu wniosku dowodowego pozwanej o zwrócenie się do (...) o przedstawienie dokumentów, z których wynikałaby nadpłata na saldzie lokalu. Lektura akt sprawy wskazuje, ze powód na rozprawie w dniu 10 maja 2016 roku przyznał, ze otrzymał zwrot nadpłaty za media w kwocie 903,24. Rzecz jednak w tym, że dowód o jaki wnosiła pozwana dotyczył okoliczności nie mającej znaczenia w sprawie, albowiem przedmiotem postepowania nie było rozliczenie kosztów za media pomiędzy stronami a żądanie zapłaty z tytułu bezumownego korzystania.

Jednakowoż, wbrew ocenie apelującej została spełniona także trzecia przesłanka potrącenia, jaką była wymagalność kompensowanej wierzytelności.

Wymagalność oznacza taki stan rzeczy, w którym powstaje możliwość dla wierzyciela żądania od dłużnika, by spełnił on świadczenie. Przy czym, powinnością dłużnika jest zastosowanie się do owego żądania pod rygorem wyegzekwowania świadczenia. Wymagalność następuje zatem z upływem terminu do spełnienia świadczenia, czyli dnia następnego po tym, kiedy dłużnik miał świadczyć. Istotą wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy jest to, że jest to świadczenie jednorazowe narastające w czasie. Należy się ono właścicielowi od chwili powstania roszczenia przez cały okres nieuprawnionego korzystania z rzeczy przez posiadacza. Można go jednak dochodzić tylko za miniony czas bezumownego korzystania, a nie na przyszłość (wyr. SA w Katowicach z 22.8.2014 r., I ACa 366/14, OSA w K. 2014, Nr 4, poz. 3). Co nade istotne, świadczenie to staje się wymagalne od momentu nabycia posiadania w złej wierze lub od momentu dowiedzenia się przez posiadacza w dobrej wierze o wytoczeniu powództwa windykacyjnego i zrównanego z nim w skutkach wezwania organu państwowego (por. E. Gniewek, w: System PrPryw, t. 3, 2013, s. 909, Nb 191). Zatem, w okolicznościach badanej sprawy roszczenie powoda stało się wymagalne od lipca 2013 roku, kiedy to pozwana pomimo tego, iż miała świadomość braku uprawnienia do zajmowania lokalu (upłynął 6 - tygodniowy termin od uprawomocnienia się orzeczenia działowego wyznaczony na opuszczenie lokalu) - nadal go zajmowała.

Poza tym, dowody zgromadzone w aktach sprawy wskazują, iż oświadczenie o potrąceniu zostało złożone pozwanej. Wynika z nich, iż powód każdorazowo informował pozwaną w formie pisemnej o dokonaniu potrącenia. In concreto, nastąpiło to w piśmie z dnia 16 sierpnia 2013 roku (k. 13), piśmie z dnia 5 grudnia 2013 r, piśmie z dnia 7 stycznia 2014 roku(k. 14), w potwierdzeniu nadania przekazem pocztowym kwoty 17.021,91 złotych( k. 8), piśmie z dnia 16.01.2014 r. ( k. 18), piśmie z dnia 23 marca 2014 roku (k. 80), w piśmie z dnia 2 listopada 2014 roku(k. 129), w piśmie z dnia 7 kwietnia 2015 roku(k. 181). Potrącenia dotyczyły okresu od lipca 2013 roku do lutego 2015 roku. Pozwana przyznała na rozprawie w dniu 10 maja 2016 roku, że treść tych dokumentów jest jej znana albowiem część przyszła pocztą, a z zresztą zapoznała się z nimi w aktach sprawy. Dodatkowo, w toku postępowania powód w sposób ustny potwierdzał wolę potrącenia wierzytelności, za kolejne okresy.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska apelującej w zakresie, w jakim twierdziła że żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powód nie nadużywał swoich praw wynikających z tytułu prawnego do lokalu, albowiem ograniczył swoje zadanie wyłącznie do części kwoty do jakiej był uprawniony. Po wtóre, obie strony podejmowały działania, które czyniły korzystanie z lokalu nad wyraz trudnym. Powód, zdemontował elektryczny podgrzewacz wody w łazience w 2014 roku, do czego się przyznał. Jednak pozwana, jak wskazuje materiał dowodowy zebrany w sprawie nie była mu dłużna, zakręcając instalacje c.o. oraz zabudowując licznik energii elektrycznej, skutkiem czego w lokalu, poza pomieszczeniami zajmowanymi przez pozwana nie było energii elektrycznej (vide: pismo (...) do pozwanej z dnia 27.02.2012 r., k. 234, z dnia 14.10.2014 r., k. 235 oraz z dnia 31.10.2014 r., k. 236). Nie można zatem uznać, by wyłącznie powód odpowiadał za warunki panujące w lokalu. Strony zabsorbowane istniejącym pomiędzy nimi konfliktem nie potrafiły się porozumieć nawet wówczas, gdy brak wspólnego stanowiska był niekorzystny dla nich obojga.

Ponadto należy wskazać, iż pozwana swoim działaniem doprowadziła do tego, że powód - pomimo uzyskania na skutek podziału składnika majątku wspólnego, za który rozliczył się z pozwaną - w efekcie zmuszony było do rezygnacji z prawa najmu w niedługim czasie po podziale majątku. Pozwana do dnia dzisiejszego nie wyprowadziła się z przedmiotowego lokalu.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. , co znalazło swój wyraz w punkcie 2 sentencji.

W toku postępowania apelacyjnego pełnomocnik pozwanej ustanowiony z urzędu wniósł o przyznanie wynagrodzenia za udzieloną pomoc prawną. O wynagrodzeniu tym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 8 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

W komparycji wyroku - Sądu Rejonowego Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, jako datę wydania wyroku „23 maja 2015 roku” , w sytuacji gdy bezsprzecznie wyrok został wydany w dniu 23 maja 2016 roku, po zamknięciu rozprawy w dniu 10 maja 2016 roku.

W tym stanie rzeczy oczywistą omyłkę należało sprostować na podstawie art. 350 § 1 i 2 kpc o czym orzeczono w punkcie 1 sentencji.

SSO Violetta Osińska SSO Małgorzata Grzesik SSO Marzenna Ernest