Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 kwietnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wojciech Wołoszyk

Sędziowie: SO Artur Fornal (sprawozdawca)

SO Wiesław Łukaszewski

po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2018 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy upadłościowej osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej – J. M.

w przedmiocie wniosku upadłego o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli bądź – z urzędu – ustalenia planu spłaty wierzycieli

na skutek zażalenia wierzyciela : (...) z siedzibą w W.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 2 stycznia 2018 r., sygn. akt XV GUp 127/15

p o s t a n a w i a:

oddalić zażalenie.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Wiesław Łukaszewski

Sygn. akt VIII Gz 62/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 2 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd upadłościowy) umorzył w całości wszystkie zobowiązania J. M. powstałe przed dniem ogłoszenia jego upadłości, tj. przed 3 grudnia 2015 r., bez ustalania planu spłaty wierzycieli oraz obciążył Skarb Państwa kosztami postępowania.

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, że z wnioskiem o umorzenie zobowiązań wystąpił upadły, a przychylił się do niego syndyk. Natomiast wierzyciele : (...), G. C., A. Z. i A. G. - prowadzący działalność gospodarczą jako wspólnicy (...) z siedzibą w T., (...), (...) oraz (...) z siedzibą w M. domagali się oddalenia wniosku upadłego i ustalenia planu spłaty.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że upadłość J. M. – jako osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej – została ogłoszona postanowieniem z dnia 3 grudnia 2015 r., a także, że upadły nie posiada żadnego majątku ruchomego zdatnego do spieniężenia, ani nieruchomości, nie posiada również rachunku bankowego i innych wierzytelności. Posiada on jedynie przedmioty urządzenia domowego, niezbędne do podstawowego utrzymania siebie i rodziny. Ustalone zostało także, że upadły pracuje w charakterze pracownika budowlanego, ma wykształcenie zawodowe. Jego źródło zarobkowania opiera się na pracach budowlanych w ramach konstruowania rusztowań, skarp i mostów. W roku 2016 doznał on wypadku w postaci złamania miednicy, wskutek którego nie jest w stanie pracować w systemie obejmującym nadgodziny. Upadły osiąga obecnie dochody w wymiarze 1.500 – 1.600 zł w stosunku miesięcznym. Jego żona uzyskuje natomiast okazjonalne dochody w wysokości 1.300 zł w stosunku miesięcznym, utrzymując się z pracy tymczasowej wykonywanej na terenie N.. Upadły wraz z żoną zamieszkuje w lokalu wynajmowanym od (...) z siedzibą w B.. Koszty miesięcznego wynajmu tego mieszkania wynoszą 1.020 zł. Prócz tego upadły ponosi koszty związane z eksploatacją lokalu mieszkalnego w wymiarze 300 zł w stosunku miesięcznym, jak również koszty związane z użytkowaniem telefonu komórkowego (25 zł), koszty zakupu leków związanych z depresją żony (300 zł) oraz koszty dojazdu do pracy związane z koniecznością zakupu biletu miesięcznego komunikacji publicznej (100 zł). Pozostałą kwotę małżonkowie M. przeznaczają na skromne utrzymanie, w szczególności wyżywienie, odzież i zakup środków sanitarnych. Sąd upadłościowy ustalił, że nie są oni w stanie zaoszczędzić jakichkolwiek środków, zaś sam upadły wraz z żoną korzysta z pomocy materialnej swej teściowej.

Postanowieniem z dnia 14 października 2016 r. sędzia – komisarz zatwierdził listę wierzytelności, na której zostały umieszczone wierzytelności wobec dwudziestu dwóch wierzycieli. Z uwagi na brak funduszy masy upadłości nie został w niniejszym postępowaniu sporządzony plan podziału.

Sąd upadłościowy zważył, że zgodnie z art. 491 ^l6 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze zobowiązania upadłego umarza się bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeżeli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Sąd zwrócił uwagę, że jedynym warunkiem zastosowania tego przepisu jest osobista sytuacja upadłego, bez znaczenia jest natomiast wysokość niezaspokojonych zobowiązań, przyczyna powstania trudnej sytuacji osobistej upadłego czy też inne okoliczności. Sama obiektywnie istniejąca sytuacja osobista upadłego wykluczająca jakiekolwiek spłaty w ramach planu jest wystarczającą podstawą do umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli. Jeżeli więc mimo posiadania przez upadłego zdolności zarobkowych którekolwiek z jego zobowiązań jest na poziomie tak znacznie przekraczającym te możliwości, że nie będzie on w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłaty na rzecz wierzycieli w okresie przewidzianym na realizację tego planu (3 lata), to w takiej sytuacji będzie mógł mieć zastosowanie art. 491 ^l6 ust. 1 ww. ustawy.

W ocenie Sądu pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie oczywistym jest, że sytuacja osobista upadłego jednoznacznie wskazuje, że nie będzie on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. W tej bowiem sytuacji, w jakiej znajduje się upadły, mający 61 lat i utrzymujący się ze skromnych dochodów z tytułu świadczenia pracy zarobkowej, a także zmagający się z problemami natury zdrowotnej uniemożliwiającymi mu podjęcie dodatkowego zatrudnienia, nie jest on w stanie osiągać dochodów, które pozwoliłyby mu na realizację jakiegokolwiek planu spłaty.

Sąd upadłościowy zauważył, że upadły wraz z żoną utrzymuje się z wynagrodzeń za pracę w łącznej kwocie nieprzekraczającej 2.800 – 2.900 zł w stosunku miesięcznym. Miał przy tym na względzie, że żona upadłego zarobkuje jedynie w warunkach pracy tymczasowej, wykonywanej okresowo na terenie N., w zależności od otrzymywanych zleceń, przy czym zmaga się ona z problemami natury psychicznej, co implikuje konieczność odpowiedniego leczenia wiążącego się z wydatkami - ze wspólnych środków. Z kolei sam upadły doznał w grudniu 2016 roku wypadku, wskutek którego zmniejszyły się istotnie jego możliwości zarobkowania. Nie jest on w stanie uzyskać wyższych dochodów, jak również pracować dłużej w ramach wiążącego go obecnie stosunku pracy. Środki pozostające do dyspozycji gospodarstwa domowego upadłego – w sytuacji, gdy jego małżonka osiąga jedynie okazjonalny dochód – nie wystarczają nawet na pokrycie najbardziej niezbędnych potrzeb bytowych jego rodziny. Sąd Rejonowy miał również na względzie, że pogarszające się warunki majątkowe małżeństwa M. skutkowały koniecznością wynajęcia mniejszego i zarazem tańszego w utrzymaniu mieszkania, a uzyskiwane przez upadłego dochody nie pozwalają nawet na zapewnienie mu i jego żonie odzieży, wyżywienia i środków higieny osobistej. Podstawowe potrzeby bytowe i socjalne rodzina M. jest w stanie zagwarantować sobie jedynie poprzez uzyskiwanie pomocy materialnej od teściowej upadłego, oraz pracę tymczasową jego żony, z samej zasady mającą jedynie charakter incydentalny. W ocenie Sądu upadłościowego, ustalenie planu spłaty spowodowałoby, że upadły byłby zmuszony odmawiać sobie najbardziej podstawowych potrzeb życiowych, a nie taki był zamiar ustawodawcy, który wprowadzając przepisy o upadłości konsumenckiej w ich aktualnym brzmieniu, kierował się chęcią umożliwienia niewypłacalnym osobom fizycznym godnego życia i funkcjonowania w społeczeństwie. Wskazane wyżej okoliczności wskazują, w ocenie tego Sądu, na ubóstwo upadłego i nie pozwalają na ustalenie planu spłaty wierzycieli. Upadły nie posiada przy tym żadnych zobowiązań określonych w art. 491 ²¹ ust. 2 ww. ustawy (tj. takich, które z mocy prawa nie podlegają umorzeniu).

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył wierzyciel (...) z siedzibą w W..

Skarżący wniósł o oddalenie wniosku upadłego o umorzenie jego zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli, a także o zasądzenie na rzecz wierzyciela zwrotu kosztów niniejszego postępowania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. co miało istotny wpływ na wydanie błędnego rozstrzygnięcia poprzez nieoparte na obiektywnych dowodach ustalenie przez Sąd, że upadły nie byłby zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, podczas gdy wniosek ten nie wynika, zdaniem skarżącego, z zebranego w sprawie materiału dowodowego.

W uzasadnieniu zażalenia wierzyciel podniósł, że w jego ocenie konieczne jest skontrolowanie zaskarżonego orzeczenia, w sytuacji gdy umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty jest wyjątkiem od zasady, który należy interpretować zwężająco ze względu na interes wierzycieli. Konieczne jest przy tym ustalenie przymiotu oczywistości, że upadły nie jest zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli. Zdaniem skarżącego przesłanki umorzenia zobowiązań powinny zostać udowodnione w sposób niebudzący wątpliwości, w oparciu o wiarygodne i obiektywne dowody. Tymczasem z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że Sąd dokonał ustaleń w tym przedmiocie na podstawie informacji syndyka i wyjaśnień upadłego. Wskazane dowody, jak zauważył skarżący, są jednak niewystarczające do poczynienia takich ustaleń, a stan majątkowy upadłego jest – na chwilę obecną – niczym niepoparty. Przede wszystkim brak jest danych o obecnej sytuacji zarobkowej upadłego, jego możliwościach zarobkowych, jakie otrzymuje dochody, czy przysługuje mu prawa do renty lub emerytury, a nadto, czy były dla niego jakieś oferty pracy powiązane z jego doświadczeniem, wykształceniem i stanem zdrowia oraz z jakim wynagrodzeniem miesięcznym netto. W ocenie skarżącego brak jest także wystarczających dowodów potwierdzających koszty utrzymania upadłego. W przekonaniu wierzyciela zachodzi więc potrzeba wyjaśnienia przez Sąd drugiej instancji, czy deklarowana przez upadłego wysokość osiąganych dochodów jest rzeczywista, czy też upadły osiąga dochody wyższe i wstrzymuje się od ich wykazania, a także przeprowadzenie rzetelnej oceny materiału dowodowego w kontekście obiektywnych możliwości zarobkowych upadłego, bez ograniczenia się jedynie do wysokości deklarowanego wynagrodzeniami i ustalenia wysokości kwot, jakie upadły powinien uiszczać na rzecz wierzycieli w ramach planu spłaty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie należy wyjaśnić, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajdują przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2015, poz. 233 ze zm. - dalej jako „p.u.n.”) w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skoro wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął w niej przed tą datą (art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne [tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1508 ze zm.]) – w dniu 1 grudnia 2015 r. ( zob. k. 2 akt XV GU 254/15). W zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia niniejszego zażalenia aktualnie obowiązująca regulacja ustawy – Prawo upadłościowe nie wprowadziła jednak żadnych zmian gdy chodzi o przesłanki umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Wymaga podkreślenia, że instytucja upadłości konsumenckiej ma w założeniu przeciwdziałać negatywnemu i narastającemu zjawisku społecznemu nadmiernego zadłużania się osób fizycznych. Jej celem jest umożliwienie oddłużenia tym osobom fizycznym, które są zadłużone w stopniu uniemożliwiającym samodzielną spłatę długów. Powyższe ma w założeniu ograniczyć wykluczenie społeczne - umożliwiając ponowny udział dłużnika w legalnym obrocie gospodarczym, a w dłuższej perspektywie umożliwić także ponowne skorzystanie z usług instytucji finansowych.

Założenia powyższe znajdują swój wyraz w treści art. 2 ust. 2 p.u. Powołana regulacja przesądza o tym, że postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a dopiero jeśli jest to możliwe - zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Należy w konsekwencji uznać, że pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest jednak oddłużenie osoby fizycznej (por. A. J. Witosz, Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, [w:] Przegląd prawa handlowego, 2015, Nr 2). Na uwadze należy mieć także liberalizację dostępu konsumentów do ogłoszenia ich upadłości wobec wyłączenia zastosowania do postępowania w sprawie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej przepisów dotyczących m.in. konieczności posiadania środków wystarczających co najmniej na koszty postępowania upadłościowego (art. 491 ² ust. 1 p.u.n.).

Chociaż więc umorzenie zobowiązań jest wyjątkiem od zasady, który należy interpretować zwężająco, to Sąd upadłościowy słusznie zwrócił uwagę, że decydujące znaczenie będą miały w tej kwestii ustalenia dotyczące sytuacji osobistej upadłego. Jeśli więc na podstawie takich ustaleń okaże się oczywiste, że upadły nie jest zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli zastosowanie powinien znaleźć przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.n. przewidujący umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty.

W doktrynie wskazuje się, że odstąpienie od ustalenia planu spłaty, a zatem rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter absolutnie wyjątkowy – w sytuacji gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym – tj. 36-miesięcznym (por. art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u. ) – okresie wykonywania planu spłaty

W ocenie Sądu Okręgowego słusznie ocenił Sąd upadłościowy, że sytuacja osobista i majątkowa upadłego jednoznacznie przesądza o tym, że nie będzie on zdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Odnośnie zarzutu wydania orzeczenia bez udowodnienia okoliczności związanych ze stanem majątkowym upadłego stwierdzić należy, że zarówno z jego wysłuchania (art. 217 ust. 1 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u.n.). – co nastąpiło na posiedzeniach w dniu 16 maja 2017 r. i w dniu 2 stycznia 2018 r. ( k. 115-116 i 169-171 akt sprawy), jaki i ze sprawozdań syndyka, co do których wierzyciele nie wnosili zastrzeżeń ( zob. k. 4, 27-28, 32-33, 38-40, 51-53, 65-66, 73-75 akt sprawy), wynika, że łączne przychody miesięczne w gospodarstwie domowym upadłego i jego żony wynoszą ok. 2.800-2.900 zł netto, przy czym z uwagi na charakter pracy małżonki upadłego – O. S.-M. (praca tymczasowa) nie mają one charakteru stałego.

W ocenie Sądu odwoławczego nie można przy tym pominąć także i tej okoliczności, że względem małżonki upadłego jest już prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 13 lipca 2017 r. o umorzeniu w całości wszystkich jej zobowiązań powstałych przed dniem ogłoszenia jej upadłości (tj. 3 lutego 2016 r.) bez ustalania planu spłaty wierzycieli ( dowód : postanowienie z dnia 13.07.2017 r. w sprawie XV GUp 16/16 wraz ze stwierdzeniem prawomocności – k. 138 i 140 akt XV GUp 16/16). Należy również zauważyć, że także i w tamtym postępowaniu upadłościowym, prowadzonym względem dłużniczki O. S.-M., ocenie podlegały również możliwości spłaty wierzycieli w ramach dochodów uzyskiwanych we wspólnym gospodarstwie domowym małżonków M. (zob. uzasadnienie ww. postanowienia – k. 138-139 akt XV GUp 16/16), a skarżący wierzyciel, będący także jego uczestnikiem, nie kwestionował ich wówczas ( zob. k. 80 N, 96 i 139 L akt XV GUp 16/16).

Gdy natomiast chodzi o możliwości zarobkowe samego upadłego, to wyjaśnił on, iż z uwagi na stan zdrowia (po wypadku, w czasie którego doznał on wieloodłamkowego złamania kości talerzowej biodra prawego – zob. informacja syndyka – k. 3 akt sprawy) jako pracownik budowlany nie jest w stanie uzyskiwać wyższych dochodów w ramach pracy w nadgodzinach ( k. 115-116 akt sprawy). W ocenie Sądu odwoławczego nie można zakładać z góry, bez jakichkolwiek innych ku temu przesłanek, że w tym przypadku upadły z pewnością może osiągać wyższe dochody (a także jaka mogłaby być ich hipotetyczna wysokość). W konsekwencji należy zgodzić się z poglądem, że nie jest możliwe ograniczenie koniecznych do utrzymania rodziny upadłego wydatków bez popadnięcia w ubóstwo.

Wyjaśnić należy, że chociaż możliwości zarobkowe nie muszą być oczywiście tożsame z faktycznie uzyskiwanymi zarobkami - jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu sił i umiejętności zarobki i dochody mogłyby być większe, a istniejące warunki i ważne przyczyny nie stoją temu na przeszkodzie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1975 r., III CRN 48/75, LEX nr 7702), to jednak prawidłowość dokonanej przez Sąd upadłościowy oceny takich możliwości upadłego – przy uwzględnieniu jego wieku, wykształcenia oraz konieczności ponoszenia niezbędnych wydatków – nie budzi wątpliwości. Trzeba bowiem zauważyć, że zainteresowani wynikiem niniejszego postępowania wierzyciele – których Sąd pierwszej instancji zawiadomił o terminie posiedzenia wyznaczonego celem wysłuchania upadłego – przedstawiając swoje stanowisko (w formie pisemnej), zaniechali w tym zakresie jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej ( k. 96, 101, 112 akt sprawy; na temat rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu upadłościowym, zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2000 r., V CKN 1117/00, LEX nr 56047 oraz z dnia 19 grudnia 2002 r., V CK 112/02, LEX nr 77067). Gdy natomiast chodzi o stanowisko skarżącego wierzyciela, przedstawione w piśmie z dnia 2 maja 2017 r. ( zob. k. 105-105 v. akt sprawy), to podnosił on wówczas wyłącznie okoliczności związane z istnieniem dochodzonej wierzytelności, ogólnie jedynie wskazując (bez bliższego uzasadnienia tego zarzutu), że upadły nie dąży do poprawy swojej sytuacji materialnej.

Wobec braku podstaw do podważenia prawidłowości wydanego przez Sąd Rejonowy orzeczenia zażalenie wierzyciela podlegało oddaleniu, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 229, a także art. 491 ² ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze.