Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2018 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy O.

przeciwko A. B. (1), J. B., M. B. (1) i M. B. (2)

o eksmisję

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 22 marca 2017 r., sygn. akt I C 1734/16,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu brzmienie:

„I nakazuje pozwanym A. B. (1), J. B., M. B. (1) i M. B. (2) opuszczenie, opróżnienie i wydanie powódce Gminie O. lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w O.;

II. orzeka o uprawnieniu pozwanych do otrzymania lokalu socjalnego i nakazuje wstrzymanie wykonania opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez powódkę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego;

III.  nie obciąża pozwanych kosztami procesu na rzecz powódki.”;

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. nie obciąża pozwanych na rzecz powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko

Sygn. akt IX Ca 1020/17

UZASADNIENIE

Powódka Gmina O. wniosła o nakazanie pozwanym A. B. (1), J. B., M. B. (1) i M. B. (2) opróżnienia, opuszczenia i wydania powódce lokalu komunalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w O.. Powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanych na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu podała, że pozwana B. A. była mieszkańcem, jako domownik, lokalu komunalnego nr (...) położonego w O. przy ul. (...) wraz z matką M. B. (3). W trakcie postępowania eksmisyjnego samowolnie zajęła bez tytułu prawnego lokal mieszkalny nr (...) położony w O. przy ul. (...). Pozwana nie płaci powodowi wszystkich należności za zajęty lokal. Pozwana nie spłaca rosnącego w związku z bezumownym zajmowaniem lokalu zadłużenia, które w dniu 31 marca 2016r. wynosiło 6.906,64 zł.

Pozwana A. B. (1) wnosząc o oddalenie powództwa w imieniu własnym oraz małoletnich dzieci wskazała, że lokal w którym dotychczas mieszkała wraz z trójką małoletnich pozwanych (J. B., M. B. (1), M. B. (2)) był lokalem dwupokojowym, bez łazienki, która była umiejscowiona na zewnątrz budynku w pomieszczeniu piwnicznym. Poza tym pozwana zajmowała ów lokal z matką – M. B. (3), która nadużywała alkoholu i czyniła niemożliwym wspólne zamieszkiwanie z nią małoletnich dzieci.

Wyrokiem z dnia 22 marca 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił powództwo.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka Gmina O. jest właścicielem lokali mieszkalnych nr (...) w budynku nr (...) w budynku nr (...) przy ul. (...) w O..

Pozwana A. B. (1) mieszkała wraz z trójką małoletnich dzieci (J. B., M. B. (1), M. B. (2)) i ze swoim konkubentem w mieszkaniu w E.. Wobec faktu, że konkubent pozwanej zaczął stosować wobec niej przemoc, nadużywał alkoholu, pozwana uciekła wraz z dziećmi do swojej matki – M. B. (3), zamieszkałej w lokalu nr (...) przy ul. (...). Pozwana jako domownik zamieszkała z dziećmi z tym lokalu, składającym się z dwóch pokoi. Lokal nie posiadał łazienki. Takowa znajdowała się na zewnątrz budynku w pomieszczeniu piwnicznym. Gdy matka pozwanej – M. B. (3) zaczęła intensywnie nadużywać alkoholu pozwana uznała, że dalsze wspólne z nią zamieszkiwanie małoletnich dzieci jest niemożliwie. Na początku 2014r. pozwana zajęła samowolnie lokal mieszkalny nr (...) położony w O. przy ul. (...). Pozwana wiedziała, że lokal stoi pusty, ponieważ poprzedni lokatorzy zmarli. Pozwana wymieniła zamki w lokalu, który obecnie zajmuje wraz z trójką małoletnich dzieci. Lokal składa się z jednego pokoju. W lokalu znajduje się łazienka i toaleta.

Pozwana nie pracuje. Nie jest też zarejestrowana jako osoba bezrobotna. Aktualnie otrzymuje alimenty na dzieci po 200 zł oraz świadczenia 500+. Dodatkowo pobiera zasiłki rodzinne w łącznej kwocie 300 zł. W okresie szkolnym jej dzieci uczęszczają do przedszkola w (...) Pomocy (...), gdzie dostają obiady. Od września 2016r. pozwana zamierzała podjąć pracę. Nie posiada jednak wykształcenia. Pracowała kiedyś w handlu. Pomimo braku zatrudnienia pozwana stara się choć częściowo regulować opłaty związane z eksploatacją lokalu. Na poczet czynszu wynoszącego 319 zł wpłaca po od 100 do 300 zł miesięcznie. Dodatkowo zawarła umowę z gazownią i posiada kartę przedpłatową na prąd. Pozwana uczęszczała na terapie odwykową, która dała pomyślny rezultat.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo podlegało oddaleniu wyłącznie z uwagi na aktualną ciężką sytuację materialną i rodzinną pozwanej A. B. (1) i jej małoletnich dzieci. Bezspornie pozwana samowolnie zajęła lokal mieszkalny należący do powódki w związku z czym nie stosuje się w tej sytuacji przepisów dotyczących uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego. Samotna matka trójki dzieci, która wiedzie niewątpliwe niełatwe życie, zostałaby eksmitowana bez prawa do lokalu socjalnego. Szczególnie trudno zaakceptować to, że eksmisja miałaby dotyczyć matki z tak małymi dziećmi, jak w tym przypadku, zwłaszcza, że M. B. (2) ukończył 3 lata. Nie sposób uznać, iż pozwani nawet w spornym lokalu mają zaspokojone potrzeby mieszkaniowe, a tym bardziej nie można uznać, by spełniało elementarne wymogi humanitarne usunięcie ich do tymczasowego pomieszczenia bądź noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, do czego mogłoby dojść zgodnie z przepisem art. 1046 § 4 k.p.c. W konsekwencji groziłaby jej bezdomność, podczas gdy zajęcie lokalu mieszkalnego nr (...) wynikało z konieczności zapewnienia dzieciom lepszego życia (mieszkanie z łazienką) i bezpieczeństwa (nadużywanie alkoholu ze strony matki i partnera).

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją powód zarzucając wyrokowi naruszenie prawa materialnego tj. art 5 i art.222 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2017r. poz.459) w zw. z art. 24 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowy zasób gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2016r. poz.1610) poprzez oddalenie pozwu o eksmisję wobec A. B. (1) i jej trójki małoletnich dzieci: J., M. i R. B., w sytuacji gdy A. B. (1) zajmuje lokal bezumownie i bezprawnie i oddalenie powództwa w tej sytuacji jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż ewentualnie Sąd mógłby stwierdzić eksmisję z prawem do lokalu socjalnego, jednak oddalił powództwo sankcjonując bezprawne i bezumowne zajmowanie lokalu przez A. B. (2).

W związku z powyższym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i nakazanie pozwanej A. B. (1) i jej trójki małoletnich dzieci: J., M. i R. B. opuszczenie i opróżnienie z rzeczy i praw je reprezentujących z lokalu przy ul. (...) bez lokalu socjalnego, ewentualnie ze wskazaniem, że eksmisja jest wstrzymana do czasu wskazania przez Gminę O. lokalu socjalnego, zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest w części zasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do uznania, że domaganie się przez powódkę eksmisji pozwanych stanowiło ze strony powódki nadużycie prawa.

Wskazać w pierwszej kolejności należy, iż ten kto korzysta ze swego prawa, czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, a takie zachowanie objęte jest domniemaniem. Może być ono obalone dopiero przez wykazanie szczególnych okoliczności, które uzasadniają zakwalifikowanie określonego zachowania jako nadużycia prawa, niezasługującego na poparcie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 2 grudnia 2014 r., I ACA 1165/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 11 lipca 2013 r., I ACA 289/13; wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1965 r., III CR 278/65).

W niniejszej sprawie powódka domagając się eksmisji pozwanych korzystała z uprawnień wynikających z prawa własności do swobodnego w zasadzie dysponowania własną rzeczą (art. 140 k.c.). W tej sytuacji na pozwanych spoczywał obowiązek wykazania, że w określonych okolicznościach domaganie się przez powódkę eksmisji, stanowiło z jej strony nadużycie prawa.

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Przepis art. 5 k.c. ustanawia zakaz korzystania z praw podmiotowych sprzecznie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma szczególny charakter, przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej, toteż jej zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi (wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 2014 r., III CSK 178/13). W orzecznictwie podkreśla się, że okoliczności mające wpływ na ocenę zachowania uprawnionego odnoszą się mniej do samego sposobu wykonywania prawa podmiotowego, lecz raczej do ochrony zobowiązanego (np. wyroki Sądu Najwyższego z 27 maja 1999 r., II CKN 337/98; z 17 marca 1998 r., II UKN 556/97; z 6 marca 1996 r., II PRN 3/96).

Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego oznacza negatywną ocenę w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie w społeczeństwie akceptowanych (Z. Radwański, w: System PrPryw, t. 2, 2002, s. 243; tenże, Teoria umów, s. 200 i n.; Wolter, Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo cywilne, s. 318; M. Safjan, w: Pietrzykowski, Komentarz KC, t. I, 2015, s. 289; A. Stelmachowski, Wstęp do teorii, 1984, s. 150 i n.; S. Szer, Prawo cywilne, s. 28). Jak słusznie wskazał Sądu Najwyższy, "istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności, a z drugiej bardzo wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego wypadku" (wyrok Sądu Najwyższego z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94). Podobnie w wyroku Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2013 r. (II CSK 438/12), wskazano, że art. 5 k.c. ma wyjątkowy charakter, przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Odmowa udzielenia ochrony musi być uzasadniona okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi ze względu na system wartości istniejący w społeczeństwie. Wszelkie rozstrzygnięcia będące wyjątkiem od strzeżenia praw podmiotowych wymagają ostrożności oraz wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego przypadku. Objęte art. 5 k.c. zasady współżycia społecznego pozostają w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy, występujących tak po stronie powoda, jak i pozwanego i w takim ujęciu wyznaczają podstawy, granice oraz kierunek jej rozstrzygnięcia, w wyjątkowych sytuacjach, które ten przepis przewiduje. Z powyższych orzeczeń można wyprowadzić wniosek, że oddalenie powództwa z powołaniem się na klauzulę zasad współżycia społecznego może nastąpić jednak wyjątkowo.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest również stanowisko, że w sprawach o wydanie nieruchomości zastosowanie art. 5 k.c. jest co do zasady wyłączone, a jeśli je dopuścić to całkiem wyjątkowo i po dokonaniu oceny całokształtu okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 listopada 2012 r., I ACa 1065/12). Za stanowiskiem tym przemawia to, że ochrona własności jest zasadą konstytucyjną i z tej przyczyny należy odrzucić zbyt liberalne stosowanie w tym zakresie klauzuli generalnej określonej w art. 5 k.p.c., zwłaszcza wobec wprowadzenia przez ustawodawcę art. 320 k.p.c., która w szczególności w uzasadnionych wypadkach pozwala sądowi odroczyć spełnienie przez pozwanego świadczenia objętego żądaniem właściciela.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy wskazał na okoliczności występujące po stronie pozwanych, które w jego ocenie dawały podstawę do oceny, iż roszczenie eksmisyjne powódki stanowi nadużycia prawa. Oceny tej nie podziela Sąd Okręgowy.

Pozwana A. B. (1) wraz z małoletnimi dziećmi zajęła sporny lokal z naruszeniem prawa, co w konsekwencji znacząco osłabia jej uprawnienie do powoływania się na klauzulę generalną wynikającą z art. 5 k.c. Nie może bowiem powoływać się na nadużycie prawa ten kto sam tego prawa nadużywa. Pozwana zajęła przedmiotowy lokal bez jakiekolwiek tytułu prawnego, nie uiszczając również opłat związanych z korzystaniem z lokalu. Obecnie zadłużenie z tego tytułu wynosi ponad 14.200 zł. Takie zachowanie, bez względu na trudną sytuację majątkową i życiową pozwanych nie zasługuje na pozytywną ocenę.

Nie bez znaczenia jest również sytuacja strony powodowej, na której ciąży ustawowy obowiązek zapewnienia określonym grupom obywateli lokali i w związku z tym, nie może tolerować sytuacji, w której pozwana zajmuje lokal bez tytułu prawnego, podczas gdy inne osoby posiadające uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego, takiego lokalu nie otrzymują. W ocenie Sądu Okręgowego uwzględnienie wszystkich okoliczności niniejszej sprawy nie może prowadzić do przyjęcia, że żądanie powódki opróżnienia lokalu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Dodatkowo należy wskazać, iż bezsporne w niniejszej sprawie jest, że pozwana wraz z małoletnimi pozwanymi zajmuje lokal samowolnie, tj. aktualnie nie ma żadnego tytułu prawnego do używania lokalu oraz nigdy wcześniej nie miała jakiegokolwiek tytuł prawnego do tego lokalu.

Przyjęcie, że pozwanym nie przysługuje status lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy prowadzi do nieorzekania przez sąd w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu o uprawnieniu pozwanego do lokalu socjalnego, gdyż jedynie status lokatora osoby eksmitowanej obliguje sąd do orzekania o tym uprawnieniu. Stanowisko to znajduje również potwierdzenie w orzecznictwie (uchwała 7 sędziów z 20 maja 2005 r., III CZP 6/05, OSNC 2006, nr 1, poz. 1). Oznacza to, że nawet jeśli pozwani spełnialiby przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego określone w art. 14 ust. 3 ustawy, to Sąd nie jest uprawniony w postępowaniu eksmisyjnym do orzekaniu o takim uprawnieniu. W tym względzie stanowisko Sądu Rejonowego było poprawne i zgodne z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych.

Należy jednak zwrócić uwagę, że zasada ta nie jest bezwzględna, gdyż jak wskazuje treść art. 24 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego prawo do lokalu socjalnego nie przysługuje osobie, która samowolnie zajmuje lokal i wobec której sąd nakazał opróżnienie lokalu, chyba że przyznanie lokalu socjalnego byłoby w świetle zasad współżycia społecznego szczególnie usprawiedliwione.

W cytowanej ustawie przewidziano dwie odrębne podstawy orzekania przez sąd o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego. Jedną z nich stanowi art. 14 ustawy, stosowany wyłącznie do osób, które były lokatorami, drugą natomiast art. 24 ustawy, odnoszący się do osób zajmujących lokal samowolnie, a więc takich, którym tytuł prawny do korzystania z lokalu nie przysługiwał (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 41/03, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 484/07).

Wskazana wyżej sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Niewątpliwie sytuacja majątkowa i życiowa pozwanych (która wynika z niekwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego) jest na tyle trudna, iż daje podstawy do przyjęcia, że przyznanie pozwanym uprawnienia do lokalu socjalnego jest usprawiedliwione w świetle zasad współżycia społecznego.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach procesu poniesionych przed Sądem Rejonowym oraz w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c. uwzględniając bardzo trudną sytuacją majątkową i życiową strony pozwanej. Dlatego żądanie apelacji zasądzenia kosztów procesu za obie instancje zostało oddalone.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko