Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu IV Wydział Karny – Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Piotr Gerke

Sędziowie: SSO Hanna Bartkowiak (spr.)

SSO Dariusz Śliwiński

Protokolant: p.o. staż. Nina Matok

przy udziale Jana Małeckiego Prokuratora Prokuratury Rejonowej Poznań – Stare Miasto w Poznaniu

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2018 r.

sprawy skazanego P. K.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę skazanego

od wyroku łącznego Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu

z dnia 6 listopada 2017 r. sygn. akt III K 360/17

1.  Utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok.

2.  Zwalnia skazanego z obowiązku zwrotu Skarbowi Państwa kosztów procesu za postępowanie odwoławcze.

Dariusz Śliwiński Piotr Gerke Hanna Bartkowiak

UZASADNIENIE

Areszt Śledczy w P. w dniu 26 maja 2017 r. poinformował, iż zachodzą przesłanki do wydania wyroku łącznego wobec skazanego P. K. (k. 1). Do pisma została dołączona informacja o pobytach i orzeczeniach związanych z osobą P. K..

Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, w dniu 6 listopada 2017 r., w postępowaniu o sygn. III K 360/17, wydał wyrok łączny w sprawie skazanego, gdzie stwierdził, że P. K. został skazany następującymi wyrokami:

I.  Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z dnia 15 kwietnia 2015 r. w sprawie III K 96/15 za przestępstwo z art. 281 § 1 kk w zw. z art. 283 kk popełnione w dniu 9 grudnia 2014 r. na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat tytułem próby, dozór kuratora sądowego, zobowiązanie do naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego, na podstawie art. 63 § 1 kk Sąd zaliczył na poczet kary pozbawienia wolności zatrzymanie w dniu 9 grudnia 2014 r., postanowieniem z dnia 28 września 2016 r. zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności, skazany karę odbywa w okresie od 22 maja 2017 r. do 17 marca 2018 r.;

II.  Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu z dnia 10 maja 2016 r. w sprawie III K 220/16 za przestępstwo z art. 179 § 1 kk popełnione w dniu 13 marca 2016 r. na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i karę 1 roku ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Postanowieniem z dnia 31 marca 2017 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu określił i zarządził zastępczą karę pozbawienia wolności w wymiarze 180 dni w miejsce kary 1 roku ograniczenia wolności, a skazany będzie odbywać karę w okresie od 17 marca 2018 r. do 13 września 2018 r. oraz w okresie od 13 września 2018 r. do 12 marca 2019 r.

W oparciu o te ustalenia Sąd Rejonowy orzekł w sposób następujący:

- w pkt 1 na podstawie art. 85 § 1 i 2 kk, art. 86 § 1 kk oraz art. 87 § 1 kk wymierzone wyrokami opisanymi w pkt I i II, tj. w sprawach III K 96/15 i III K 220/16 kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności połączył i wymierzył karę łączną 1 roku i 5 miesięcy pozbawienia wolności;

- w pkt 2 na podstawie art. 577 kpk na poczet wymierzonej w pkt 1 kary łącznej pozbawienia wolności zaliczył okres faktycznego pozbawienia wolności w sprawie III K 96/15 w dniu 9 grudnia 2014 r. oraz od 22 maja 2017 r. i nadal;

- w pkt 3 pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wymienionych w pkt 1 wyrokach pozostawił do odrębnego wykonania;

- w pkt 4 na podstawie art. 624 § 1 kpk zwolnił skazanego od zwrotu Skarbowi Państwa kosztów sądowych, w tym nie wymierzył mu opłaty.

Powyższy wyrok zaskarżył obrońca skazanego w zakresie rozstrzygnięcia o wymiarze kary łącznej. Apelujący podniósł zarzut obrazy przepisów postępowania oraz błędu w ustaleniach faktycznych.

Podnosząc tak, obrońca skazanego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wymierzenie oskarżonemu kary w najniższym wymiarze ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w zakresie kary i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (k. 52-54).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy skazanego okazała się bezzasadna i nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedstawiając powody rozstrzygnięcia, wskazać na wstępie trzeba, że przeprowadzone przez Sąd I instancji postępowanie rozpoznawcze było w pełni prawidłowe. Stwierdzono tak albowiem ujawniony na tym etapie materiał dowodowy został poddany rzetelnej i wszechstronnej analizie. Nie budziło zatem wątpliwości, że sytuacja P. K., a w tym przede wszystkim jego dotychczasowa karalność, została rozpoznana zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy. Nie wzbudziły również zastrzeżeń wnioski Sądu I instancji co do istnienia w sprawie realnego zbiegu przestępstw, a w konsekwencji, możliwości orzeczenia kary łącznej. Żadnych wątpliwości nie wywołało także ustalenie, że konieczne było zastosowanie przepisów prawa materialnego o karze łącznej, obowiązujących po nowelizacji kodeksu karnego, od dnia 1 lipca 2015 r.

Obrońca skazanego co prawda podniósł zarzuty obrazy przepisów postępowania – art. 86 § 1 kk w zw. z art. 85a kk oraz błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na nienadaniu dostatecznego znaczenia okolicznościom dotyczącym prawidłowego przebiegu procesu resocjalizacji P. K., jednakże z treści uzasadnienia apelacji wynika wprost, że skarżący wadliwości wydanego orzeczenia upatruje się w wymiarze orzeczonej kary łącznej, który jego zdaniem jest rażąco niewspółmierny do okoliczności sprawy. W związku z tym Sąd Okręgowy uznał, że obrońca w rzeczywistości zarzucił rażącą niewspółmierność orzeczonej kary łącznej. Na marginesie wskazać zaś obrońcy trzeba, iż podane w apelacji art. 86 § 1 kk w zw. z art. 85a kk, mogłyby być ewentualne podstawą zarzutu obrazy prawa materialnego, gdyż taki jest ich charakter, a na pewno nie można ich było łączyć z naruszeniem procedury karnej.

W opinii Sądu odwoławczego argumentacja przedstawiona przez apelującego nie potwierdziła zasadności zarzutu rażącej niewspółmierności kary. Przypomnienia w tym miejscu wymaga, że zarzut rażącej niewspółmierności kary, jako zarzut z kategorii ocen, można podnosić wówczas „gdy kara jakkolwiek mieści się w granicach ustawowego zagrożenia, nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy, innymi słowy – gdy w społecznym odczuciu jest karą niesprawiedliwą” (vide: wyrok SN z 11 kwietnia 1985r. V KRN 178/85, OSNKW 1985/7-8/60). Nie chodzi przy tym o każdą ewentualną różnicę ocen co do jej wymiaru, ale różnice tak zasadniczej natury, że karą dotychczas wymierzoną nazwać można by niewspółmierną w stopniu nie dającym się wręcz zaakceptować (vide: wyrok SN z 2 lutego 1995 r., II KRN 198/94, OSNKW 1995/5-6/33).

Przykładając powyższe do okoliczności kontrolowanego przypadku, a ponadto uwzględniając specyfikę orzekania co do kar łącznych, Sąd II instancji rozważył prawidłowość rozstrzygnięcia w zaskarżonym wyroku i zbadał je pod kątem współmierności kary.

W pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, odnosząc się do uwag apelującego, że żaden przepis prawa nie nakazuje sądowi by wymierzając kary łączną dawał prymat zasadzie absorpcji. To jest tej zasadzie, która nakazuje ukształtować karę łączną na poziomie zbliżonym do wysokości najwyższej spośród kar jednostkowych, a która to kara pochłaniałaby pozostałe kary jednostkowe. Wprost przeciwnie, art. 569 § 1 kpk odsyła do przepisów materialnych dotyczących wymierzania kary łącznej, które określają, że karę łączną wymierza się w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając przy karze pozbawienia wolności 20 lat (to obecnie górna granica kary łącznej pozbawienia wolności z art. 86 § 1 kk – dop. SO), z wyjątkami określonymi w art. 88 kk. Stwierdzić wręcz należy, że zasadę absorpcji stosuje się w wymiarze kary łącznej wyjątkowo, gdy związek zbiegających się przestępstw jest tak ścisły, że upodabnia je do jednego przestępstwa, jak w przypadku pomijalnego zbiegu przestępstw lub ciągu przestępstw, gdy nie potrzeba podwyższać progu represji karnej (por. wyrok SA w Białymstoku z 21.12.2015 r., sygn.. II AKa 206/15, LEX nr 1962890).

Podkreślenia natomiast wymaga, iż wymiar kary łącznej jest działalnością racjonalną, polegającą na oznaczaniu kary odpowiednio do stopnia związku podmiotowo-przedmiotowego między zbiegającymi się realnie przestępstwami. Nie służy to ograniczeniu odpowiedzialności karnej, lecz rzeczywistemu oddaniu zawartości kryminalnej czynów, jakich skazany się dopuścił. Celem kary łącznej, również po wspomnianej wyżej nowelizacji ustawy karnej, która weszła w życie dnia 1 lipca 2015 r., jest zapobieganie sytuacji, w której skazany pociągany do odpowiedzialności karnej odrębnie za każde z popełnionych przestępstw, pozostających w zbiegu realnym, znajduje się w gorszej sytuacji z perspektywy wymiaru kary, niż sprawca, który za takie przestępstwa odpowiada w jednym postępowaniu (por. wyrok SA w Krakowie z 27 marca 2013 r., II AKa 52/13, KZS 2013/6/82)

Nie można także zapominać, że „nie w każdym przypadku orzekania kary łącznej kara ta ma być dla skazanego łagodniejsza od sumy kar jednostkowych, podlegających takiemu łączeniu, o czym przecież świadczą granice kary łącznej, określone w art. 86 § 1 KK, z którego to przepisu wynika, że sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy. Z woli samego ustawodawcy instytucja kary łącznej, zwłaszcza w sytuacji, gdy podlegające łączeniu kary jednostkowe zostały orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, nie funkcjonuje w polskim prawie karnym wyłącznie na korzyść skazanych. Wprawdzie kara łączna w wyroku łącznym nie może stwarzać większej dolegliwości od tej, jaka wiązałaby się z kolejnym wykonaniem poszczególnych wyroków podlegających łączeniu, ale powyższe nie oznacza, że kara łączna ma przynosić skazanemu oczekiwaną przez niego korzyść” ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 stycznia 2017 r., II AKa 242/16, Legalis nr 1712614).

Apelujący chcąc przekonać do istotnej dysproporcji między karą orzeczoną, a tą, którą należałoby wymierzyć skazanemu zwracał uwagę na pozytywną zmianę postawy życiowej skazanego, co potwierdzać ma jego zachowanie w zakładzie karnym.

Odnosząc się do tych wskazań, zauważyć należy, że Sąd Rejonowy, bez wątpienia, wziął pod uwagę opinię o skazanym wystawioną przez Dyrektora Aresztu Śledczego w P. (k. 25v). Opinię, z której wypływał wniosek o regulaminowym zachowaniu podsądnego w warunkach izolacji penitencjarnej. Zdaniem Sądu odwoławczego opinia ta nie należała do kategorii opinii nadzwyczajnych, która wymagałaby szczególnego potraktowania. Nie mogła ona przez to zostać oceniona jako czynnik bezwzględnie nakazujący łagodne potraktowanie skazanego w procesie wymiaru kary łącznej. Nie można też tracić z pola widzenia, że okoliczności osobopoznawcze odnoszące się do skazanego, nie mają pierwszorzędnego znaczenia przy kształtowaniu takiej kary, natomiast mogą być w znaczącym stopniu uwzględniane w postępowaniu wykonawczym, jak choćby przy ubieganiu się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Na poparcie stanowiska o roli postawy skazanego w czasie odbywania kary izolacyjnej w postępowaniu o wyrok łączny, warto odwołać się do jednej z tez w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 stycznia 2010 r., którą Sąd Okręgowy w pełni podziela: „opinia o zachowaniu skazanego w zakładzie karnym ma charakter pomocniczy dla orzekania w przedmiocie kary łącznej, na co wskazuje treść art. 571 § 1 kpk, a jej znaczenie wiąże się z potrzebami oznaczania celów prewencyjno-prognostycznych oraz celowości kary. Znaczenie pierwszorzędne określają relacje podmiotowo-przedmiotowe zbiegających się przestępstw.” (wyrok SA w Krakowie, sygn. II AKa 237/09, KZS 2010/2/46).

Sąd Okręgowy uważa też, że istotnie należy zaakcentować fakt, iż celem kary łącznej nie jest premiowanie osoby wielokrotnie łamiącej porządek prawny lecz zapewnienie racjonalnego stosowania kar i środków karnych przez likwidację w postępowaniu wykonawczym ich swoistej, wynikającej z kilkakrotnych skazań, konkurencji. Popełnienie więcej niż jednego przestępstwa jest zaś okolicznością, przemawiającą za orzekaniem kary łącznej surowszej. Ta okoliczność wskazuje bowiem na posunięty stopień demoralizacji skazanego, dla którego wejście w konflikt z prawem nie miało wcale jednorazowego, przypadkowego charakteru, ale stało się wręcz sposobem na życie (por. wyrok SA w Białymstoku z 6 listopada 2012 r., II AKo 129/12, LEX nr 1236007).

Jak wynika z poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń, P. K. dopuścił się popełnienia dwóch przestępstw ( vide KRK k. 11-12) w bardzo młodym wieku, co wskazuje na istotny stopień demoralizacji skazanego. Nie bez znaczenia dla określenia wymiaru kary łącznej pozostawał fakt, że mimo warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015 r. w sprawie III K 96/15 doszło do zarządzenia jej wykonania, a także nastąpiła konieczność określenia i zarządzenia zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze 180 dni w miejsce kary 1 roku ograniczenia wolności orzeczonej wyrokiem z dnia 10 maja 2016 r. w sprawie III K 220/16. Wszystko to pociągało za sobą wniosek o potrzebie umniejszenia wpływu reguły absorpcji na wymiar kary łącznej. Zwiększało natomiast nacisk na potrzebę uwzględnienia w znacznie większym stopniu zasady kumulacji.

Podsumowując, Sąd Okręgowy uznał, że Sąd I instancji przy orzekaniu wobec skazanego kary łącznej prawidłowo zastosował zasadę asperacji (czyli częściowej absorpcji i częściowej kumulacji). W sytuacji, gdzie suma wymierzonych kar pozbawienia wolności za poszczególne czyny objęte węzłem wyroku łącznego wynosiła 1 rok i 10 miesięcy pozbawienia wolności, a najwyższa z kar podlegających łączeniu to 10 miesięcy pozbawienia wolności (wymiar kary ze sprawy o sygn. III K 96/15), Sąd zasadnie wymierzył jako łączną karę 1 roku i 5 miesięcy pozbawienia wolności. W przypadku tego skazanego nie ujawniły się przecież okoliczności, które wymagałyby w większym rozmiarze uwzględnienia zasady absorpcji. I to w stopniu znaczącym, gdyż dysproporcja między karą wymierzoną, a tą którą można byłoby określić mianem wzorcowej, jak wyżej podkreślano, musi być rażąca.

Uznać również należało, że łagodzeniu orzeczonej kary łącznej sprzeciwiały się względy prewencji ogólnej. Wobec skazanego orzeczono kary dwoma wyrokami za przestępstwa umyślne popełnione w młodym wieku. Ponadto konieczne okazało się zarządzenie wykonania kary orzeczonej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz wymierzenia zastępczej kary pozbawianie wolności w miejsce pierwotnie orzeczonej kary ograniczenia wolności, Świadczy to o tym, że skazany lekceważy normy porządku prawnego i przejawia wyraźną demoralizację.

Sąd Okręgowy jest też zdania, że Sąd niższej instancji prawidłowo wywiązał się ze swego obowiązku badania oraz uwzględniania okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść podsądnego. Stosownie do art. 85a kk wziął bowiem pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Wszystko to prowadzi do wniosku, że proponowany w apelacji wymiar kary łącznej przy uwzględnieniu w większym zakresie zasady absorpcji nie byłby właściwą reakcją wymiaru sprawiedliwości. Skutkowałby nieuzasadnionym obniżeniem kary łącznej, a w konsekwencji spowodował, że sprawca nie poniósłby należytej odpowiedzialności za swe czyny. W odczuciu społecznym zaniżona kara mogłaby też rodzić przeświadczenie o pobłażliwym traktowaniu wielokrotnego sprawcy przestępstw. Poza tym należy pamiętać, że rażąca niewspółmierność kary to wyraźna, istotna różnica między karą orzeczoną a tą, która winna zostać wymierzona. W kontrolowanym przypadku trudno mówić o takiej znaczącej dysproporcji zakładając nawet teoretycznie, że miałaby zostać skazanemu wymierzona kara łączna z zastosowaniem pełnej absorpcji. W takiej sytuacji ta maksymalna różnica to zaledwie 7 miesięcy pozbawienia wolności, które nie spełnia kryterium rażącej surowości.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, o czym orzekł w pkt 1.

W punkcie 2 wyroku orzeczono o kosztach niniejszego postępowania. Sąd odwoławczy na podstawie art. 636 § 1 kpk w zw. z art. 624 § 1 kpk zwolnił skazanego w całości z obowiązku zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, uznając, iż nie będzie on w stanie ich ponieść. Nie ma on bowiem znaczącego majątku, nie jest zatrudniony na terenie Zakładu Karnego, w którym przebywa, a nadto obecnie odbywa karę pozbawienia wolności. Za zwolnieniem skazanego z obowiązku uiszczenia kosztów procesu za postępowanie odwoławcze przemawiała więc jego sytuacja materialna.

Dariusz Śliwiński Piotr Gerke Hanna Bartkowiak