Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 grudnia 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa T. O.

przeciwko (...) Spółce Jawnej z siedzibą w Ł.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 14 grudnia 2012r. sygn. akt I C 738/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że w punkcie 2 oddala powództwo o ustalenie, że umowa przedwstępna z dnia 12 lutego 2010 roku została rozwiązana oraz w punkcie 3 i 4 w ten sposób, że nadaje im następujące brzmienie:

„3. nie obciąża powoda kosztami procesu”.

„4. przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego

w Łodzi radcy prawnemu S. P. prowadzącej Kancelarię

R. w Ł. kwotę 4.428 (cztery tysiące czterysta dwadzieścia

osiem) złotych brutto tytułem wynagrodzenia za udzielenie powodowi

pomocy prawnej z urzędu”.

II.  nie obciąża powoda zwrotem kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego;

III.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego

w Łodzi radcy prawnemu S. P. prowadzącej Kancelarię

R. w Ł. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden)

złotych brutto tytułem wynagrodzenia za udzielenie powodowi pomocy

prawnej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 722/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo T. O. przeciwko (...) Spółce Jawnej w Ł. o ustalenie, że powód uchylił się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w dniu 12 lutego 2010 r. w umowie przedwstępnej; ustalił, że przedwstępna umowa sprzedaży zawarta w dniu 12 lutego 2010 r. pomiędzy powodem a pozwanym przed notariuszem R. K.
w Kancelarii Notarialnej w Ł., repertorium A nr (...) uległa rozwiązaniu oraz w ramach rozstrzygnięcia o kosztach procesu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.428 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu przez radcę prawnego S. P.
i nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego
w Łodzi kwotę 8.500 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynika, że T. O. wyjechał z Polski w 1989 r., powrócił do kraju w maju 2009 r.
W międzyczasie powód był w Polsce tylko raz - w 2003 r. na pogrzebie swojej matki. Powód przebywał w Kanadzie, nie miał tam żadnych zawodowych styczności z rynkiem nieruchomości, pracował jako osoba przygotowująca bankiety. W Polsce powód również nie zajmował się obrotem nieruchomościami. Powód z zawodu jest technologiem obróbki chłodnictwa spożywczego.

W dniu 12 lutego 2010 r. przed notariuszem R. K. została zawarta przedwstępna umowa sprzedaży pomiędzy T. O. a (...) Spółką Jawną z siedzibą w Ł., reprezentowaną przez wspólnika M. J.. T. O. zobowiązał się sprzedać spółce (...) za cenę w kwocie 40.000 zł nieruchomość położoną w Ł. - (...) przy ulicy (...), zabudowaną budynkiem wielorodzinnym, a spółka (...) zobowiązała się powyższą nieruchomość za tę cenę kupić. Strony postanowiły, że umowa przyrzeczona zostanie zawarta w terminie 30 dni od łącznego spełnienia następujących warunków: uregulowania stanu prawnego przedmiotowej nieruchomości
w księdze wieczystej Kw (...), spłacenia opisanych w § 1 aktu notarialnego hipotek na rzecz Skarbu Państwa, opłacenia przez T. O. podatku od spadków i darowizn po zmarłych T. B., J. B. i J. O.; jednak nie później niż do dnia 15 grudnia 2011 r.

W § 5 umowy T. O. zobowiązał się, najpóźniej przy zawarciu umowy przyrzeczonej (umowy sprzedaży) przedstawić aktualne, tj. nie starsze niż 14 dni w stosunku do planowanej daty zawarcia umowy przyrzeczonej: odpis księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVI Wydział Ksiąg Wieczystych, wypis z rejestru gruntów dla przedmiotowej nieruchomości oznaczonej, jako działka nr (...), wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowej nieruchomości, zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o uregulowaniu podatku od spadków po zmarłych T. B., J. B. i J. O..

W § 7 umowy strony oświadczyły, że umowa niniejsza zawarta jest pod warunkiem przedstawienia przez T. O. dokumentów opisanych
w § 5 tego aktu. Strony ustaliły, że w wypadku nieziszczenia się warunku opisanego w § 7 umowa niniejsza ulega rozwiązaniu, a wpłacony zadatek
w kwocie 10.000 zł podlega zwrotowi w pojedynczej wysokości. Strony wniosły
o wpisanie w dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości roszczenia o zawarcie umowy sprzedaży wynikającego z niniejszej umowy.

Przed zawarciem umowy przedwstępnej powód orientował się ogólnie
w cenach nieruchomości w Ł.. Ceny były różne, powód zagubił się w tym. Powód nie ma w Polsce rodziny, która mogłaby doradzić mu w sprawie sprzedaży nieruchomości. Przed nawiązaniem kontaktu z pozwaną spółką powód rozmawiał na temat sprzedaży nieruchomości z byłą żoną swojego kuzyna. Ona zaproponowała mu kwotę 40.000 zł za nieruchomość, a potem wycofała się z tej transakcji. Powód nie dawał ogłoszenia o sprzedaży nieruchomości w prasie, ani w internecie.

W. S. dowiedział się od swojego pacjenta, że nieruchomość należąca do powoda jest do kupienia za kwotę 40.000 zł. W. S. pojechał zobaczyć nieruchomość, okazało się, że znajdująca się na niej kamienica jest zamieszkana przez lokatorów. Następnie przekazał informację
o przedmiotowej nieruchomości wspólnikom pozwanej spółki, którzy dalej zajęli się tą sprawą.

Wspólnik pozwanej spółki - (...) skontaktował się
z powodem i zaproponował mu spotkanie w siedzibie spółki. Powód nie próbował zweryfikować ceny swojej nieruchomości. Nie znając rynku myślał, że kwota, która miała znaleźć się w umowie przedwstępnej może być adekwatna do wartości jego nieruchomości. Pomimo braku orientacji w cenach nieruchomości powód zdecydował się zawrzeć umowę przedwstępną, ponieważ uznał, że w jego sytuacji finansowej nieruchomość jest dla niego ciężarem.

Notariusz R. K., przed którym została zawarta przedmiotowa umowa przedwstępna w każdym przypadku poucza strony o skutkach prawnych dokonywanej czynności oraz upewnia się czy strony są pewne czy chcą podpisać akt. Cena nieruchomości zależy wyłącznie od stron, notariusz nie ingeruje w tę kwestię.

W dacie podpisania umowy przedwstępnej pozwana spółka zobowiązała się pisemnie wobec powoda do nieodpłatnej pomocy przy ustaleniu wysokości zobowiązania z tytułu podatku od spadków i darowizn, włącznie do sporządzenia tzw. kontroperatu, reprezentowania powoda przed właściwym urzędem skarbowym w w/w sprawie, powiększenia ceny nabycia przedmiotowej nieruchomości o kwotę podatku od spadków i darowizn z nią związaną, która przekroczy netto 8.000 zł.

Po zawarciu umowy przedwstępnej pozwana spółka wykonała szereg czynności zmierzających do uregulowania stanu prawnego przedmiotowej nieruchomości. Pracownik pozwanej spółki - E. M. występowała w tych postępowaniach, jako pełnomocnik powoda. Stan prawny nieruchomości był dość zagmatwany. W księdze wieczystej wpisani byli dziadkowie powoda. E. M. pomagała powodowi wypełnić deklaracje podatkowe podatku od spadków i darowizn, załatwiała sprawy w administracji nieruchomościami,
w urzędzie skarbowym i w sądzie. Wyjaśniała kwestię hipotek ciążących na nieruchomości. Hipoteki te zostały spłacone przez pozwaną spółkę. E. M. zajmowała się tą sprawą przez około rok.

O tym, że nieruchomość może mieć wyższą wartość niż cena ustalona
w umowie przedwstępnej powód dowiedział się niedługo przed otrzymaniem
z Urzędu Skarbowego decyzji dotyczącej wyceny nieruchomości dla celów zapłaty podatku. Będąc w Urzędzie Skarbowym w październiku 2010 r. powód dowiedział się, że wartość nieruchomości do opodatkowania będzie sporo wyższa niż wcześniej się spodziewał.

W dniu 9 listopada 2010 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w P. wydał decyzję ustalającą wysokość zobowiązania w podatku od spadków
i darowizn, od nabycia własności tytułem dziedziczenia po J. O..
W decyzji tej wartość nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...)
(...) (...) została określona na kwotę 148.744 zł, w tym wartość kamienicy
w kwocie 44.350 zł i wartość gruntu w kwocie 104.394 zł.

Pod koniec 2010 r. powód wypowiedział pełnomocnictwo udzielone E. M..

W dniu 24 stycznia 2011 r. pełnomocnik powoda skierował do spółki (...) pismo, informujące że w związku z wprowadzeniem powoda przez wspólnika pozwanej spółki (...) w błąd co do rzeczywistej wartości rynkowej przedmiotowej nieruchomości, powód nie widzi możliwości zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości na warunkach określonych w umowie przedwstępnej z dnia 12 lutego 2010 r. Pełnomocnik powoda poinformował ponadto, że powód jest gotów sprzedać przedmiotową nieruchomość za cenę 100.000 zł powiększoną o wszelkie koszty związane z uregulowaniem stanu prawnego i faktycznego tej nieruchomości.

W dniu 15 grudnia 2011 r. T. O. skierował do spółki (...) pismo z prośbą o wskazanie numeru konta bankowego celem przelania zadatku przyjętego od pozwanej na poczet ewentualności podpisania umowy przyrzeczonej. Powód oświadczył po raz kolejny, że w chwili składania oświadczenia woli w kwestii zbycia przedmiotowej nieruchomości działał pod wpływem błędu. Powód wniósł o przyjęcie kwoty zadatku i odstąpienie od jakichkolwiek roszczeń związanych z realizacją umowy przyrzeczonej. Oświadczył jednocześnie, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.

W dniu 20 grudnia 2011 r. powód zwrócił pozwanej spółce kwotę
10.000 zł otrzymaną tytułem zadatku.

Roszczenie o ustalenie, że powód uchylił się od skutków oświadczenia woli złożonego w dniu 12 lutego 2010 r. w umowie przedwstępnej podlegało oddaleniu.

Roszczenie to zostało oparte na art. 84 § 1 i 2 k.c., z którego wynika że tylko błąd prawnie kwalifikowany może wpłynąć na ważność oświadczenia woli, umożliwiając uchylenie się od jego skutków prawnych i wyeliminowanie z obrotu prawnego ze skutkiem ex tunc umowy zawartej pod jego wpływem. Tymczasem w przedmiotowej sprawie błąd tak rozumiany nie wystąpił. Wadliwe było przekonanie strony powodowej, że błąd, w którym pozostawał powód w chwili składania oświadczenia woli dotyczył treści czynności prawnej, a mianowicie ceny sprzedaży.

W błędzie, co do ceny sprzedaży, powód pozostawałby, gdyby był przekonany, że zobowiązuje się sprzedać nieruchomość za cenę inną niż zapisana w umowie przedwstępnej. Powód jednak wiedział doskonale, że cena sprzedaży została ustalona na kwotę 40.000 zł - taką jak w akcie notarialnym. Powód, ewentualnie, pozostawał co najwyżej w błędzie co do wartości rynkowej sprzedawanej nieruchomości, lecz nie należy ona do treści czynności prawnej - umowy sprzedaży nieruchomości.

Cena sprzedaży nieruchomości jest ustalana swobodnie przez strony i nie musi odpowiadać wartości rynkowej nieruchomości, a w wielu przypadkach znacznie się od niej różni. Dodatkowo, nawet jeżeli powód pozostawał w błędzie co do wartości rynkowej nieruchomości, to był to błąd wywołany wyłącznie jego zachowaniem. Powód nie przeprowadził bowiem dostatecznego rozpoznania cen na (...) rynku nieruchomości przed zawarciem przedmiotowej transakcji, co zresztą sam przyznał. Wobec tego, że błąd powoda nie dotyczył treści czynności prawnej, nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, czy błąd został wywołany przez drugą stronę, ewentualnie czy wiedziała ona o błędzie lub mogła go z łatwością zauważyć. Z tego samego względu nie miało znaczenia, która ze stron zaproponowała kwotę 40.000 zł, jako cenę sprzedaży nieruchomości.

Z tych względów w sprawie nie zaszły przesłanki do ustalenia, że powód uchylił się skutecznie od złożonego przez siebie oświadczenia woli.

Uwzględnieniu podlegało natomiast żądanie alternatywne ustalenia, że umowa z dnia 12 lutego 2010 r. uległa rozwiązaniu.

Strony zobowiązały się bowiem zawrzeć umowę przyrzeczoną w terminie 30 dni od łącznego spełnienia następujących warunków: uregulowania stanu prawnego przedmiotowej nieruchomości w księdze wieczystej Kw (...), spłacenia opisanych w § 1 aktu notarialnego hipotek na rzecz Skarbu Państwa, opłacenia przez T. O. podatku od spadków
i darowizn po zmarłych T. B., J. B. i J. O.; jednak nie później niż do dnia 15 grudnia 2011 r. W § 8 umowy strony postanowiły, że w przypadku nieziszczenia się warunku opisanego w § 7 umowy umowa ulega rozwiązaniu, a wpłacony zadatek powinien być zwrócony w pojedynczej wysokości. Zgodnie z § 7 umowy - została ona zawarta pod warunkiem przedstawienia przez powoda dokumentów opisanych w § 5 umowy tj. nie starszych niż 14 dni w stosunku do planowanej daty zawarcia umowy przyrzeczonej: odpisu księgi wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVI Wydział Ksiąg Wieczystych, wypisu z rejestru gruntów dla przedmiotowej nieruchomości oznaczonej, jako działka nr (...), wypisu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowej nieruchomości, zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o uregulowaniu podatku od spadków po zmarłych T. B., J. B. i J. O..

Bezspornie do dnia 15 grudnia 2011 r. (ostatecznego terminu zawarcia umowy przyrzeczonej - zgodnie z § 4 umowy) nie ziścił się warunek opisany
w § 7 umowy. Spełnienie warunków wymienionych w § 7 nie było uzależnione wyłącznie od woli powoda, ale także od czynników zewnętrznych tj. wydania określonych zaświadczeń i dokumentów przez organ administracji publicznej
i sądy. Taki warunek należało uznać za skuteczny i prawnie dopuszczalny. Wobec jego niespełnienia umowa przedwstępna uległa rozwiązaniu - zgodnie
z postanowieniami, które zawarły w niej strony.

W ocenie Sądu Okręgowego powód miał interes prawny w ustaleniu, że przedmiotowa umowa przedwstępna uległa rozwiązaniu. Orzeczenie ustalające takiej treści pozwoliłoby bowiem na uchronienie powoda przed ewentualnymi roszczeniami, które pozwana mogłaby wywodzić z umowy przedwstępnej. Ponadto doszło by do uchylenia niepewności, co do możliwości zbycia nieruchomości na rzecz innego podmiotu.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go
w zakresie pkt. 2, 3 i 4 oraz zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 89 k.c. oraz art. 353 ¹ k.c. poprzez ich błędną wykładnię, skutkującą przyjęciem, że w treści umowy przedwstępnej sprzedaży z dnia 12 lutego 2010 r. zawarcie umowy przyrzeczonej zostało obwarowane warunkiem w postaci uregulowania w księdze wieczystej KW nr (...) stanu prawnego nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) (...) (...), spłacenia opisanych w § 1 aktu notarialnego hipotek oraz opłacenia przez T. O. podatku od spadków i darowizn, na potwierdzenie czego T. O. zobowiązał się przedłożyć aktualne dokumenty w postaci: odpisu księgi wieczystej KW nr (...), wypisu z rejestru gruntów i wypisu
z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowej nieruchomości oraz zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o uregulowaniu podatku od spadków po zmarłych T. B., J. B., J. O., podczas gdy w rzeczywistości wskazane wyżej postanowienia umowne stron stanowiły zastrzeżenie nie stanowiące warunku w rozumieniu art. 89 k.c., uzależniające skutek czynności prawnej od tego, czy T. O. swe zobowiązanie wykona;

- art. 77 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, skutkujące ustaleniem, że przedwstępna umowa sprzedaży zawarta w dniu 12 lutego
2010 r. pomiędzy T. O. w (...) Spółką jawną z siedzibą w Ł. przed notariuszem R. K.
w Kancelarii Notarialnej w Ł., repertorium A nr (...) uległa rozwiązaniu, podczas gdy prawidłowe zastosowanie tego przepisu winno skutkować ustaleniem, że umowa stron nie mogła ulec rozwiązaniu;

2 naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na treść wyroku, tj.:

- art. 189 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powodowi przysługiwał interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, podczas gdy z księgi wieczystej nieruchomości KW nr (...) (...) wynika roszczenie pozwanej
o przeniesienie własności przedmiotowej nieruchomości na mocy umowy przedwstępnej zawartej między stronami, a co za tym idzie powód winien wytoczyć powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece;

- art. 98 k.p.c. poprzez uznanie powoda za wygrywającego sprawę
w całości i w związku z tym zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu oraz nakazanie pobrania od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi nieuiszczonych kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony - podczas gdy powód winien zostać uznany za przegrywającego przedmiotową sprawę, w związku z oddaleniem zgłoszonego przez niego roszczenia określonego w pkt. 1 wyroku oraz winien zostać w całości obciążony kosztami procesu.

W następstwie tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w zakresie ewentualnego roszczenia o ustalenie, że przedwstępna umowa sprzedaży zawarta w dniu
12 lutego 2010 r. pomiędzy stronami uległa rozwiązaniu oraz poprzez rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, w tym
o kosztach zastępstwa procesowego, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, w tym o kosztach zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, a także o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz
o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych z uwagi na to, że nie zostały one okryte
w całości ani w części.

Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, że w dniu 5 grudnia 2012 r. (...) Spółka Jawna w Ł. wniosła pozew przeciwko T. O. o zobowiązanie go do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „T. O. sprzedaje (...) Spółce Jawnej z siedzibą w Ł. nieruchomość położoną w Ł. przy
ul. (...) o obszarze 7 arów 62 metrów kwadratowych, dla której Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą nr (...), za cenę w kwocie 40.000 zł, z której to ceny kwota 10.000 zł została już zapłacona w dniu 12 lutego 2010 r.”, inicjując w ten sposób postępowanie przed Sądem Rejonowym w Pabianicach o sygn. akt I C 1448/12

(kserokopia pozwu – k. 216 – 218, kserokopia doręczenia pouczenia –
k. 219 – 219 verte).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna o tyle, że skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku w punkcie 2 i oddaleniem powództwa o ustalenie, że umowa przedwstępna z dnia 12 lutego 2010 r. została rozwiązana, a także odpowiednią zmianą rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania przez Sądem
I instancji (art. 386 § 1 k.p.c.).

Trafny okazał się bowiem zarzut apelacji, zwracający uwagę na brak interesu prawego powoda w niniejszym postępowaniu, który jest niezbędną przesłanką powództwa opartego na art. 189 k.p.c., tj. powództwa o ustalenie. Niemniej jednak inne motywy, od wskazanych przez skarżącego, wpłynęły na stanowisko Sądu Apelacyjnego w tej kwestii.

Nie ulega wątpliwości, że powództwo o ustalenie jest skuteczne, gdy zabezpieczenie interesu prawnego lub usunięcie wątpliwości dotyczących pozycji prawnej powoda nie może nastąpić w innym trybie, a w szczególności w drodze powództwa o zasądzenie (wyrok SN z dnia 4 grudnia 1970 r., II CR 694/70, LEX nr 6836, wyrok SN z dnia 29 lutego 1972 r., I CR 388/71, LEX nr 7066, wyrok SN z dnia 30 października 1990 r., I CR 649/90, LEX nr 158145, wyrok SN z dnia
6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, wyrok SN z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97, LEX nr 50644).

Wbrew twierdzeniom skarżącego powód nie mógłby zrealizować swego interesu prawnego w postępowaniu zainicjowanym powództwem opartym na
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2013.707 j.t.), zmierzając do usunięcia z działu III księgi wieczystej nr (...) wpisu stwierdzającego roszczenie pozwanego o zawarcie umowy przyrzeczonej, wynikającego z przedwstępnej umowy z dnia 12 lutego 2010 r. Przez tak dokonany wpis o charakterze deklaratoryjnym powyższe roszczenie zostało umocnione i nabrało charakteru prawno – rzeczowego. Doprowadzenie zaś do jego wykreślenia nie spowodowałoby unicestwienia tego roszczenia i nie wyeliminowałoby możliwości skorzystania z niego w przyszłości.

Powód uważając, że przedmiotowa umowa przedwstępna została zawarta pod warunkiem, który w jego ocenie nie ziścił się, prowadząc do jej rozwiązania, mógł zatem w ramach ochrony swego interesu wystąpić jedynie z powództwem
o ustalenie, co uczynił w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy, wydając wyrok uwzględniający roszczenie alternatywne –
o ustalenie, że umowa z dnia 12 lutego 2010 r. uległa rozwiązaniu, nie miał jednak świadomości istnienia okoliczności rzutującej na dopuszczalność nadania orzeczeniu takiego kierunku. W dniu 5 grudnia 2012 r. (...) Spółka Jawna w Ł. wystąpiła bowiem przeciwko T. O. z pozwem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, zmierzającego do zawarcia między stronami umowy przyrzeczonej sprzedaży.

Tym samym pozwany zainicjował przed Sądem Rejonowym w Pabianicach tryb postępowania, na gruncie którego będzie się toczył właściwy spór. Postępowanie to, ze względu na szerszy zakres przedmiotowy, obejmuje zasięgiem również ocenę roszczeń powoda w rozpoznawanej sprawie
i doprowadzi do przesądzenia materii dotyczącej istnienia między stronami podstaw do zawarcia właściwej umowy sprzedaży, stanowiąc zarazem o utracie przez powoda interesu prawnego w niniejszym procesie.

Uzyskanie przez Sąd Apelacyjny wiedzy o tym postępowaniu, której nie miał Sąd I instancji w chwili orzekania, uzasadniło korektę wyroku
w zaskarżonej części, zwłaszcza że ocena istnienia po stronie powoda interesu prawnego dokonywana jest także w postępowaniu apelacyjnym na dzień wydania wyroku.

Nie bez znaczenia jest także to, że do Sądu Rejonowego należy rozstrzygnięcie sprawy z powództwa z dnia 5 grudnia 2012 r. Jako, że
dotyczy ona dalej idących roszczeń, doprowadzi do właściwego zakończenia sporu między stronami i umożliwi realizację interesu prawnego powoda przedstawionego w niniejszej sprawie. Sąd ten władny jest jednak dokonać samodzielnej oceny roszczeń i zakończyć postępowanie wyrokiem o treści, która może pozostawać w sprzeczności z zaskarżonym wyrokiem. W związku
z powyższym rolą Sądu Apelacyjnego, nadającego ostatecznie treść wyrokowi Sądu Okręgowego, było zapobieżenie potencjalnej sprzeczności obu tych judykatów, co można było osiągnąć wyłącznie zmieniając wyrok Sądu I instancji w zaskarżonej części i oddalając powództwo.

W tym stanie rzeczy czynienie rozważań na okoliczność podniesionych
w apelacji zarzutów z zakresu prawa materialnego jawi się jako zbyteczne, skoro problematyka charakteru warunku, opisanego w umowie przedwstępnej, jego ziszczenia i dalszych tego konsekwencji, objęta jest ramami postępowania przed Sądem Rejonowym w Pabianicach. Niemniej jednak, wbrew twierdzeniom skarżącego, podnieść należy, że art. 89 k.c. nie zawiera w swej treści ograniczeń wskazujących na niemożność uznania za warunek - w rozumieniu tego przepisu - zdarzenia przyszłego i niepewnego, którego wystąpienie zależne jest wyłącznie od woli przynajmniej jednej ze stron (tzw. warunek potestatywny).

Wskutek dokonanej zmiany zaskarżonego wyroku powód zasadniczo, jako przegrany, winien ponieść koszty procesu. Jednakże w ocenie Sądu Apelacyjnego zachodziły podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c. zarówno
w zakresie kosztów obciążających go w postępowaniu pierwszoinstancyjnym,
jak i apelacyjnym. Decydujące jest bowiem, że powód – jak wcześniej zaznaczono – mógł realizować swój interes prawny wyłącznie wytaczając powództwo
o ustalenie i dalej dochodząc swych praw w kolejnych stadiach postępowania.
Do pozwanego należało natomiast wytoczenie powództwa o zobowiązanie powoda do złożenia oświadczenia woli celem zawarcia umowy przyrzeczonej, zwłaszcza że powód negował podstawy to umożliwiające. Pozwany, zwlekając
z zainicjowaniem takiego postępowania, naraził powoda nie tylko na spór, ale
i związane z nim koszty, przez co powinien ponieść wynikające z tego konsekwencje finansowe.

Mając na uwadze, że powód korzystał z pomocy prawnej z urzędu, Sąd Apelacyjny, w ramach korekty zaskarżonego wyroku, przyznał i nakazał wypłacić jego pełnomocnikowi kwotę 4.428 zł brutto tytułem należnego wynagrodzenia, obliczoną stosownie do § 6 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.).

Z tytułu udziału tego pełnomocnika w postępowaniu apelacyjnym przyznana w ramach przysługującego mu wynagrodzenia kwota wyniosła
3.321 zł brutto w myśl § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 2 in principio w zw. z § 2 ust. 3 powyższego rozporządzenia.