Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2018 r.

Sąd Rejonowy w Szczytnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2018 r. w Szczytnie na rozprawie

sprawy z powództwa B. D.

przeciwko M. G. (1)

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego M. G. (1) na rzecz powódki B. D. kwotę 20.000 zł (dwadzieścia tysięcy zł) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 10.05.2017 r. do dnia zapłaty,

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

IV.  nakazuje ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sąd Rejonowy w Szczytnie kwotę 1250 zł tytułem kosztów sądowych od których powódka została zwolniona,

V.  nadaje wyrokowi w pkt I rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 5.000 zł.

IC 812/17

UZASADNIENIE

Powódka B. D. wniosła o zasądzenie od pozwanego M. G. (1) kwoty 25.000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 10.05.2017 r. do dnia zapłaty i orzeczenie o kosztach procesu.

Roszczenie swoje uzasadniła tym, że postanowieniem z dnia 7.03.2017 r. Sąd Rejonowy w Szczytnie stwierdził, że spadek po E. G. na podstawie ustawy nabyły jego dzieci B. D. i M. G. (1). Umową darowizny z dnia 1.02.2007 r. E. G. przekazał na rzecz pozwanego swój udział w nieruchomości położonej w O. wynoszący ½ części. Wartość tej nieruchomości powódka szacuje na kwotę 100.000 zł, a należny jej w związku z tym zachowek wynosi 25.000 zł.

Powódka podniosła, że jej relacje z ojcem układały się normalnie. Sytuacja uległa zamianie gdy ojciec ożenił się z J. G.. Po jakimś czasie, E. G. przestał kontaktować się z córką. W tej sytuacji, powódka nie chcąc eskalować konfliktów, uszanowała wolę ojca.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa ponad kwotę 5.000 zł, motywując to tym, że do schedy spadkowej po E. G. wchodzi udział w nieruchomości położonej w O.. Wartość całej nieruchomości, w chwili stanu istniejącego na datę dokonania darowizny, pozwany szacuje na kwotę 160.000 zł. E. G. swój udział w nieruchomości darował pozwanemu i jego żonie, do majątku wspólnego. Po otrzymaniu darowizny, pozwany dokonał na nieruchomości szereg prac remontowych. Wartość tych prac ocenia na kwotę 80.000 zł. Na wartość spadkowej nieruchomości musi mieć również wpływ fakt obciążenia jej dożywotnią służebnością osobistą na rzecz E. G. i J. G.. Wartość tego prawa pozwany szacuje na kwotę 25.000 zł.

Pozwany podniósł, że przy ustalaniu wartości należnego powódce zachowku, należy uwzględnić długi spadkowe. Pozwany poniósł koszt pogrzebu spadkodawcy,

Ponadto pozwany wskazał, że zachodzą podstawy do obniżenia wysokości należnego powódce zachowku w oparciu o zasady współżycia społecznego. Powódka przez całe życie spadkodawcy nie utrzymywała z nim kontaktu. Nie zaoferowała żadnej pomocy w okresie jego choroby, nie była na jego pogrzebie. Cały koszt i trud w dowożeniu E. G. do lekarzy, zapewnienie mu właściwiej opieki w domu, spoczywała na pozwanym. Pozwany zaprzeczył, by wiedział o istnieniu siostry. Przyznał, że z ojcem odwiedzał ciotkę zamieszkałą w tym samym budynku co powódka, lecz spadkodawca nigdy nie wspominał o tym, że mieszka tam jego nieślubna córka.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Postanowieniem z dnia 7.03.2017 r. w sprawie INs 594/16 Sąd Rejonowy w Szczytnie zmienił akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony w dniu 5.09.2016 r. i stwierdził, że spadek po E. G. zmarłym w dniu 14.08.2016 r. w O., ostatnio stale zamieszkałym w O. na podstawie ustawy nabyły jego dzieci B. D. i M. G. (1) po ½ części każde z nich. (dowód: orzeczenie k.34 akt INs 594/16)

Zmarły E. G. w chwili śmierci był wdowcem. Miał pięcioro dwoje dzieci: z małżeństwa M. G. (1) i dziecko pozamałżeńskie B. D.. (dowód: akta stanu cywilnego k. 3 akt INs 594/16)

Zmarły E. G. nie pozostawił majątku spadkowego. (bezsporne)

E. G. i jego żona J. G., byli właścicielami na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, zabudowanej nieruchomości położonej w O., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Umową darowizny z dnia 1.02.2007 r. E. G. i J. G. przenieśli na syna M. G. (1) i jego żonę M. G. (2), własność nieruchomości zabudowanej położonej w O., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), postanawiając, że będzie ona stanowiła ich majątek wspólny na zasadach wspólności ustawowej. W umowie M. G. (1) i M. G. (2) ustanowili na rzecz E. G. i J. G. na nabytej nieruchomości bezpłatną, dożywotnią służebności osobistą polegającą na prawie wspólnego korzystania z całej nieruchomości. (dowód: umowa k. 19-22 akt KW nr (...), odpisy KW k.8)

Wartość całej nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), według jej stanu na datę otrzymania darowizny, wynosi 160.000 zł. (bezsporne k.36)

Pozwany M. G. (1) pokrył koszty pogrzebu ojca E. G..

Powódka B. D. jest córka pozamałżeńska E. G.. Początkowo ojciec i córka utrzymywali ze sobą kontakt. E. G. odwiedzał ją w miejscu zamieszkania gdy odwiedzał swoją siostrę zamieszkałą w tym samym budynku. Z czasem kontakty te urwały się. E. G. nie dążył do kontaktów z córką B. D. i ona też nie w związku z tym nie starała się podtrzymywać te kontakty. Rodzina E. G. nie wiedziała, że ma on córkę pozamałżeńską. Zmarły nie mówił o niej w gronie rodzinnym, nie mówił o córce sąsiadom. Pozwany M. G. (1) również nie informował rodziny, że ma przyrodnią siostrę. Nie poinformował jej o chorobie ojca ani o jego pogrzebie. Powódka nie uczestniczyła w pogrzebie ojca, gdyż dowiedziała się o nim dopiero po fakcie. (dowód: zeznania świadków: M. N. , R. F., M. M., B. P., K. W. k. 32, zeznania powódki, zeznania pozwanego k. 36)

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego roszczenie powódki zasługuje na uwzględnienie.

E. G. zmarły w dniu 14.08.2016 r. Postanowieniem z dnia 7.03.2017 r. w sprawie INs 594/16 Sąd Rejonowy w Szczytnie zmienił akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony w dniu 5.09.2016 r. i stwierdził, że spadek po E. G. zmarłym w dniu 14.08.2016 r. w O., ostatnio stale zamieszkałym w O. na podstawie ustawy nabyły jego dzieci B. D. i M. G. (1) po ½ części każde z nich

Z zebranego materiału dowodowego wynika, że E. G. w chwili śmierci był wdowcem. Miał dwoje dzieci: B. D. i M. G. (1).

Strony bezspornie ustaliły, że Zmarły nie miał majątku spadkowego.

Powódka dochodzi od pozwanego kwoty tytułem zachowku jako od osoby która otrzymały od spadkodawcy darowiznę podlegającą doliczeniu do spadku. Stosownie do dyspozycji art.1000 k.c., jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkobiercy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Ponieważ, jak wynika z dokumentów zmarły E. G. i jego żona J. G. umową darowizny z dnia 1.02.2007 r. przenieśli na syna M. G. (1) i jego żonę M. G. (2), własność nieruchomości zabudowanej położonej w O., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), postanawiając, że będzie ona stanowiła ich majątek wspólny na zasadach wspólności ustawowej, darowizna dokonana przez E. G. na rzecz syna, pozwanego M. G. (1) podlega doliczeniu do spadku i jej wartość stanowi podstawę do ustalenia wysokości należnego powodowi zachowku.

Strony bezspornie ustaliły, że wartość całej nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), według jej stanu na datę otrzymania darowizny, wynosi 160.000 zł. Z dokumentów akt księgi wieczystej wynika, że przedmiotowa nieruchomość stanowiła współwłasność E. G. i jego żony J. G. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej. Do zaliczenia do spadu po E. G. podlega zatem wartość jego udziału wynoszącego ½ części w tej nieruchomości, tj. kwota 80.000 zł. Ponieważ udział ten został darowany przez Zmarłego pozwanemu i jego żonie M. G. (2), postanawiając, że będzie on stanowiła ich majątek wspólny na zasadach wspólności ustawowej, podstawę do obliczenia należnego powódce zachowku stanowi zatem kwota 40.000 zł. W sytuacji, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka, z zastrzeżeniem że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych, na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega tylko wartość połowy przedmiotu darowizny. (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.10.2003 r. IV CK 158/02)

Udział powódki w majątku spadkowym wynosi 1/2 części, a zgodnie z art.991 § 1 k.c. należy mu się połowa wartości tego udziału. Wartość zachowku należnego powódce wynosi zatem 10.000 zł.

Sąd błędnie przyjął, że podstawę do obliczenia należnego powódce zachowku stanowi zatem kwota 80.000 zł i błędnie ustalił należny powódce zachowek w kwocie 20.000 zł.

Ponieważ strony zgodnie ustaliły, że wartość nieruchomości na datę dokonania darowizny wynosi 160.000 zł i pozwany zrezygnował z przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego na okoliczność wartości prac remontowych wykonanych przez pozwanego na nieruchomości, Sąd nie analizował zeznań przesłuchanych w sprawie świadków i stron na okoliczność zakresu prac remontowych wykonanych na nieruchomości przez pozwanego gdyż okoliczność ta, w świetle bezspornych ustaleń stron, stała się bezprzedmiotowa.

W umowie darowizny z dnia 1.02.2007 r. nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), pozwany M. G. (1) i M. G. (2) ustanowili na rzecz E. G. i J. G. na nabytej nieruchomości bezpłatną, dożywotnią służebności osobistą polegającą na prawie wspólnego korzystania z całej nieruchomości. Zdaniem Sądu wartość tego obciążenia nie wpływa na wartości darowizny albowiem, wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny została ustalona według stanu nieruchomości na datę dokonania darowizny, a więc bez tego obciążenia. Ponadto pozwany nie przedstawił żadnych dowodów że wartość tego obciążenia wynosi 25.000 zł, jak wskazuje w odpowiedzi na pozew.

Z zeznań przesłuchanych świadków M. M., B. P., K. W. oraz z zeznań pozwanego wynika, że pozwany pokrył koszty pogrzebu ojca E. G.. Jednakże z zeznań tych świadków nie wynika w jakiej wysokości pozwany poniósł koszty pogrzebu E. G.. Pozwany nie przedstawił innych dowodów, z których wynikałaby wysokość poniesionych przez niego kosztów pogrzebu spadkodawcy. Z tych też względów, jego zeznania o wysokości kosztów pogrzebu ojca, jako nie mające potwierdzenia w dowodach nie mogą się ostać. Tym bardziej, że powódka kwestionowała ich wysokość.

W ocenie sądu, w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, brak jest podstaw do obniżenia należnego powódce zachowku w oparciu o zasady współżycia społecznego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za dominujące uznać trzeba stanowisko, że art. 5 k.c. przy roszczeniach o zasądzenie zachowku jest stosowany wyjątkowo. Konsekwentnie podkreśla się, że ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa w myśl art. 5 k.c. nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich osób najbliższych. Należy także pamiętać o przyjętej przez ustawodawcę zasadzie, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dowolnie z pominięciem swoich najbliższych. Podkreśla się przy tym konieczność dokonania przez Sąd oceny okoliczności faktycznych konkretnej sprawy przy uwzględnieniu zasady, że zastosowanie art. 5 k.c. może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo; zakres zastosowania tego przepisu w sprawie o zachowek winien być wąski. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego w świetle ugruntowanego orzecznictwa zachodzić może jedynie wówczas, gdy w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musi być ocenione negatywnie. Z uwagi na wskazaną tutaj istotę zachowku pozbawienie go na podstawie art. 5 k.c. musi sankcjonować wyłącznie rażące przypadki nadużycia tego prawa (por. wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., I CK 215/03, B. (...)/11/40 i z dnia 25 stycznia 2001 r., IV CKN 250/00, LEX nr 490432, wyrok SA w Szczecinie z dnia 21 maja 2013 r., I ACa 101/13, LEX nr 1392043). Doniosłość następstw związanych z pozbawieniem prawa do zachowku uzasadnia przyjęcie, że postępowanie osób uprawnionych do zachowku musi być rażąco naganne albo cechować się złą wolą po ich stronie. Pamiętać jednak trzeba, że o nadużyciu prawa przez żądanie zapłaty zachowku mogą decydować jedynie okoliczności istniejące w płaszczyźnie "uprawniony-spadkobierca", nie można także abstrahować od faktu, że wyłączenia prawa do zachowku, z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkodawcy, dokonuje on sam w drodze wydziedziczenia z art. 1008 k.c.

Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które art. 5 k.c. ma na względzie. Etyczny charakter zachowku ma zatem wpływ na ocenę roszczenia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, o których mówi art. 5 k.c. - ocena ta jest w tej sytuacji-zważywszy na istotę zachowku-zaostrzona, co skutkuje tym, że do nadużycia prawa będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w sytuacjach szczególnie rażących. Zastosowanie art. 5 k.c. nie może udaremniać celów przepisów k.c. o zachowku (wyrok SA w Poznaniu z dnia 15 lutego 2012 r., sygn. akt I ACa 1121/11 i z dnia 9 maja 2013 r., sygn. akt I ACa 334/13, LEX nr 1342321).

Niesporne jest, że powódka nie została wydziedziczona w rozumieniu art. 1008 k.c. Jeśli Spadkodawca mimo znanych mu okoliczności dotyczących relacji osobistych z osobą, która powołana byłaby do spadku z mocy ustawy, nie korzysta z prawa do wydziedziczenia, to twierdzenie, że żądanie zachowku pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego wymaga powołania okoliczności wyjątkowych wskazujących na szczególnie rażące naruszenie norm moralnych przez uprawnionego do zachowku. Nie stanowi takiej okoliczności samo (powodowane np. sytuacją życiową lub wyborami życiowymi spadkodawcy albo uprawnionego do zachowku) niepozostawanie przez te osoby w ścisłej wspólnocie rodzinnej i nieutrzymywanie ścisłych kontaktów rodzinnych. Dla uzasadnienia nadużycia prawa wykazać należałoby, że uprawniony do zachowku dopuszczał się tego rodzaju aktów lub zaniechań względem spadkodawcy, które budzą kategoryczny sprzeciw moralny i powodują, że przyznanie zachowku popadnie w kolizję z elementarnymi zasadami słuszności.(por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25. 08. 2016 r. I ACa 322/16) W niniejszej sprawie, zdaniem Sądu takie okoliczności nie występują.

Opierając się na zeznaniach świadków oraz stron, zdaniem Sądu, należy przyjąć, że faktycznie powódka i spadkodawca nie utrzymywali kontaktów. Z zeznań tych jednakże wynika, w ocenie Sądu, ze brak kontaktów między nimi nie był spowodowany zachowaniem powódki. Z jej zeznań oraz z korespondującymi z nimi zeznań świadka M. N. wynika, że E. G. do pewnego czasu utrzymywał kontakt z powódką. W pewnym momencie zaniechał tych kontaktów, a powódka ze względów rodzinnych też do nich nie dążyła.

Natomiast z zeznań świadków R. F., M. M., B. P., K. W., czy też z zeznań pozwanego wynika, że E. G. nie informował rodziny bliższej i dalszej, ani sąsiadów, że ma córkę pozamałżeńską. O fakcie tym dowiedzieli się dopiero po jego śmierci. W tej sytuacji, nie można wymagać od powódki, skoro ojciec nie utrzymywał z nią kontaktów, by uczestniczyła w życiu ojca, w spotkaniach rodzinnych. Nie można również stawiać jej zarzutu, że nie opiekowała się ojcem podczas jego choroby, że nie uczestniczyła w pogrzebie ojca, skoro o tych wydarzeniach nie była informowana, czy przez ojca, czy przez brata – pozwanego, czy przez pozostałych członków rodziny ojca, którzy nie wiedzieli o jej istnieniu.

Z tych też względów na mocy powołanych przepisów orzeczono jak w sentencji wyroku zasądzając odsetki o 10.05.2017 r. gdyż z pisma pozwanego z dnia 8.05.2017 r. wynika, że w dniu 4.05.2017 r. otrzymał wezwanie do zapłaty kwoty zachowku. Ponieważ pozwany uznała roszczenie co do kwoty 5000 zł, Sąd co do tej kwoty nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Ponieważ powódka w niewielkim zakresie uległa żądaniu sąd na mocy art. 100 k.p.c. wyłożył na pozwanego obowiązek zwrotu powódce całości wyłożonych przez nią kosztów procesu, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 zł. Z tych samych względów orzeczono o kosztach sądowych na mocy art. 113 u.k.s.c.

z/(...)

2.(...)

3. (...)

9.04.2017 r.