Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie IX Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Beata Błotnik (spr.)

Sędziowie: SSO Wojciech Leon Turżański, SSO Jacek Widło

Protokolant: Elżbieta Zentar

po rozpoznaniu 16 grudnia 2016 roku w L. na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w L.

przeciwko J. K. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku

z 13 czerwca 2016 roku,

sygn. akt VIII GC 2581/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego J. K. (1) na rzecz powoda Syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w L. kwotę 2 400 zł (dwa tysiące czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

SSO Wojciech Leon Turżański SSO Beata Błotnik SSO Jacek Widło

Sygn. akt IX Ga 383/16

UZASADNIENIE

Pozwem z 24 października 2014r. Syndyk masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w L. wniósł o zasądzenie od pozwanego J. K. (1) kwoty 11 948,22 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od wskazanych w pozwie kwot cząstkowych i dat wymagalności wraz z kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że (...) S.A. prowadziła działalność gospodarczą w zakresie dystrybucji wyrobów glazurniczych, ceramiki łazienkowej i innych artykułów wyposażenia łazienek. Pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej prowadzonej w niewyspecjalizowanych sklepach. (...) pozostawała w stosunkach gospodarczych z pozwanym. (...) S.A. i pozwanego łączyła umowa Franchisingowa z dnia 9 grudnia 2011 roku. W 2012 roku (...) w ramach prowadzonej współpracy gospodarczej sprzedawała pozwanemu towary i prowadziła jego obsługę, za co wystawiła faktury VAT załączone do pozwu. J. K. (1) zobowiązany był również do uiszczania miesięcznych opłat franchisingowych. Z powyższego tytułu wystawiono wobec pozwanego faktury VAT załączone do pozwu. W pozwie wskazano, że 12 grudnia 2012r. Sąd Rejonowy Lublin - Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku wydał postanowienie o ogłoszeniu (...) S.A. Pismem z 22 maja 2014r. J. K. (1) podniósł, że zgłosił swoją wierzytelność w postępowaniu upadłościowym IX GUp 32/12 w stosunku do masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w kwocie 33612 zł i dokonał jej potrącenia z należnością masy upadłości w piśmie z 12 czerwca 2013r. Według twierdzeń pozwu wierzytelność J. K. (1) względem syndyka nie istnieje. Lista wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest prawomocna, wzmiankowana wierzytelność nie została uznana z powodu braku podstaw faktycznych i prawnych. Wobec listy wierzytelności przysługiwał sprzeciw, który nie został wniesiony. Zgodnie z art. 89 ust.3 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2003r., nr 60, poz. 535) wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. W przedmiotowej sprawie wierzytelność została zgłoszona 10 czerwca 2013r., natomiast zarzut potrącenia został wystosowany dopiero 12 czerwca 2013r. W związku z przekroczeniem prekluzyjnego dla wierzyciela terminu złożenia oświadczenia o potrąceniu uprawnienie do potrącenia wygasło. Pomimo wezwania pozwanego do zapłaty pozwany do dnia dzisiejszego nie dokonał spłaty swojego długu.

Sąd Rejonowy Lublin - Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku wyrokiem zaocznym z 27 marca 2015r. zasądził od pozwanego J. K. (1) na rzecz powoda Syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w L. kwotę 11 948,22 zł z ustawowymi odsetkami od kwot : 5,02 zł od 12 grudnia 2012r. do dnia zapłaty; 4,92 zł od 12 stycznia 2013r. do dnia zapłaty; 301,88 zł od 21 listopada 2012r. do dnia zapłaty; 202,51 zł od 13 grudnia 2012r. do dnia zapłaty; 3299,76zł od 26 listopada 2012r. do dnia zapłaty; 3 435,92 zł od 14 listopada 2012r. do dnia zapłaty; 2 958,20 zł od 17 listopada 2012r. do dnia zapłaty; 1 740,01 zł od 27 listopada 2012r. do dnia zapłaty. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3015 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

J. K. (1) 4 września 2015r. wniósł sprzeciw od wyroku zaocznego wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia, zaskarżając ten wyrok w całości.
W pierwszej kolejności zgłosił zarzut braku właściwości miejscowej Sądu Rejonowego Lublin - Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, a następnie zarzut przedawnienia roszczenia i zarzut potrącenia, wnosząc o oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. Ponadto pozwany wniósł o zabezpieczenie niniejszego postępowania poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego KM 3105/15 prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy - Żoliborza w W. B. R. na czas trwania procesu.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że miejsce wykonania świadczenia nie zostało oznaczone i nie wynika z właściwości zobowiązania, zatem w niniejszej sprawie sądem właściwym będzie sąd miejsca zamieszkania pozwanego czyli Sąd Rejonowy w Łomży. Pozwany zarzucił brak podstawy faktycznej i prawnej dochodzonego roszczenia, gdyż dokonał skutecznego potrącenia 12 czerwca 2013r. i wysłał do syndyka oświadczenie o potrąceniu, które syndyk przyjął oraz zgłosił sędziemu-komisarzowi swoją wierzytelność na kwotę 33.612 zł. Z ostrożności procesowej pozwany wskazał, że dochodzone roszczenie przez powoda jest przedawnione, bowiem zgodnie z art. 554 k.c. roszczenia z tytułu sprzedaży w działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem 2 lat.

Postanowieniem z 6 października 2015r. Sąd Rejonowy przywrócił pozwanemu termin do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego i na podstawie art. 172 k.p.c. wstrzymał jego wykonanie.

W odpowiedzi na sprzeciw syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w L. wniósł o utrzymanie w całości w mocy wyroku zaocznego oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych. Odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia, syndyk stwierdził, że w chwili wniesienia pozwu roszczenie nie było przedawnione oraz zakwestionował skuteczność zarzutu potrącenia. Pełnomocnik wierzyciela w zgłoszeniu wierzytelności nie przytoczył bowiem dowodów świadczących o tym, że zgłaszana wierzytelność istnieje.

19 stycznia 2016r. J. K. (1) wniósł w tej sprawie pozew wzajemny,
w którym domagał się zasądzenia od Syndyka masy upadłości (...) S.A.
w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w L. na swoją rzecz kwoty 49 273,07 zł z ustawowymi odsetkami od 17 maja 2013r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu (k. 160-202).

Zarządzeniem przewodniczącego z 26 stycznia 2016r. pozew wzajemny został wyłączony z akt niniejszej sprawy i skierowany do odrębnego rozpoznania, jako wniesiony po terminie określonym w art. 204 § 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w wyniku wniesionego sprzeciwu wyrokiem z 1 kwietnia 2016r. utrzymał w całości w mocy wyrok zaoczny z 27 marca 2015r.

W uzasadnieniu wydanego orzeczenia dokonał poniższych ustaleń faktycznych oraz wskazał na następujące motywy rozstrzygnięcia.

9 grudnia 2011r. (...) Spółka Akcyjna w L. i J. K. (1), prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą: (...) J. K. (1) w Ł., zawarli umowę franchisingową (k. 14-24). Jej przedmiotem było określenie zasad współpracy gospodarczej w zakresie prowadzenia przez franchisingobiorcę - J. K. (1) salonu sprzedaży towarów znajdujących się w ofercie handlowej franchisingodawcy - (...) Spółki Akcyjnej w L., działającego w ramach utworzonej przez niego sieci placówek handlowych (§ 1 ust. 1 umowy). Umowa szczegółowo określała prawa i obowiązki stron : franchisingobiorcy (§ 2, 7 umowy), franchisingodawcy (§ 4, 6 umowy). F. J. K. (1) zobowiązany był wyposażyć lokal do prowadzenia działalności handlowej zgodnie z wytycznymi franchisingodawcy, zawartymi w (...) oraz w załączniku nr 4 do umowy (§10 ust.2 umowy). F. J. K. (1) miał obowiązek kupowania towaru znajdującego się w ofercie franchisingodawcy wyłącznie od niego, za wyjątkiem armatury łazienkowej marki T. (§ 1 ust. 1.1. umowy). Zapłata za zakupione towary miała być dokonywana przez J. K. (1) w terminie 30 dni od daty otrzymania faktury na wskazane na fakturze konto. F. przysługiwały rabaty na warunkach określonych w załączniku nr 3 do umowy (§ 14 ust. 1,2). F. zobowiązany był do uiszczania na rzecz franchisingodawcy (...) Spółki Akcyjnej w L.: jednorazowej wstępnej opłaty w kwocie 5 000 zł oraz miesięcznej opłaty administracyjnej w wysokości 1% od wszystkich przychodów netto uzyskanych przez Salon (...), prowadzony przez franchisingobiorcę w ramach tej umowy, za wyjątkiem przychodów z tytułu sprzedaży produktów marki T., dla których opłata administracyjna miała wynosić 2% (§ 9 ust. 1).

W § 21 ust. 2 umowy strony postanowiły, że spory wynikłe na tle stosowania umowy, strony będą rozwiązywały polubownie. W razie braku możliwości osiągnięcia porozumienia, będą one rozstrzygane przez właściwy rzeczowo sąd w Lublinie. Umowa została zawarta na czas określony, do 9 grudnia 2015r. W sytuacji, gdy żadna ze stron najpóźniej na 3 miesiące przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, nie wypowie jej wówczas umowa miała przedłużyć się na następny 5-letni okres (§ 19 ust. 1,2).

Sąd pierwszej instancji ustalił następnie, że w oparciu o zawartą umowę franchisingową (...) S.A. z siedzibą w L. sprzedała pozwanemu J. K. (1) towary, za co wystawiła na niego faktury VAT : nr (...) z 26 października 2012r. na kwotę 3 299,76 zł, z terminem płatności do 25 listopada 2012r., nr (...) z 6 listopada 2012r. na kwotę 3 558,92 zł, z terminem płatności do 13 listopada 2012r., nr (...) z 9 listopada 2012r. na kwotę 2 958,20 zł, z terminem płatności do 16 listopada 2012r., nr (...) z 19 listopada 2012r. na kwotę 1 740,01 zł z terminem płatności do 26 listopada 2012r. (...) S.A. z siedzibą w L. wystawiła na pozwanego J. K. (1) faktury z tytułu opłat za rozmowy telefoniczne z telefonów komórkowych: nr (...) z 27 listopada 2012r. na kwotę 5,02 zł, z terminem płatności do 11 grudnia 2012r. za październik 2012r., nr (...) z 28 grudnia 2012r. na kwotę 4,92zł, z terminem płatności do 11 stycznia 2013r. za listopad 2012r. Z kolei, z tytułu opłat franchisingowych (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L. wystawiła na pozwanego J. K. (1) faktury VAT : nr (...) z 6 listopada 2012r. na kwotę 301,88 zł, z terminem płatności do 20 listopada 2012r., nr (...) z 5 grudnia 2012r. na kwotę 202,51 zł, z terminem płatności do 12 grudnia 2012r.

Postanowieniem z 12 grudnia 2012r. Sąd Rejonowy Lublin - Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku ogłosił upadłość (...) S.A. w L. obejmującą likwidację jej majątku.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że na wniosek syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w L. sędzia-komisarz postanowieniem z 10 maja 2013r. zezwolił na odstąpienie przez niego od umowy wzajemnej z 9 grudnia 2011r., zawartej pomiędzy (...) S.A. z siedzibą w L. a J. K. (1), prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) J. K. (1) z siedzibą w Ł..

Pismem z 17 maja 2013r. syndyk, powołując się na udzielone zezwolenie, odstąpił od umowy z 9 grudnia 2011r. w trybie natychmiastowym oraz pouczył J. K. (1), że może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, zgłaszając te wierzytelności sędziemu-komisarzowi.

Sąd Rejonowy ustalił, że pismem z 10 czerwca 2013r. J. K. (1), działając przez pełnomocnika, zgłosił do sędziego-komisarza swoją wierzytelność w kwocie 33 612 zł, powstałą w wyniku rozwiązania przez syndyka masy upadłości umowy franchisingowej z 9 grudnia 2011r., zawartej na czas określony do 9 grudnia 2015r. Pełnomocnik wskazał, że z tytułu przystosowania lokalu do potrzeb umowy franchisingowej J. K. (1) poniósł wydatki w łącznej kwocie 44 816 zł, przy czym wartość niezamortyzowanych nakładów wynosi 33 612 zł. Ponadto zgłosił zarzut potrącenia tej wierzytelności z wierzytelnością syndyka w kwocie 3 624,47 zł wynikającą z faktury proforma 5/13/ (...) z 28 maja 2013r., dołączając do zgłoszenia oświadczenie o potrąceniu. (zgłoszenie wierzytelności - k. 41-41, oświadczenie o potrąceniu – k. 40).

Sąd Rejonowy ustalił też, że w piśmie do syndyka z 12 czerwca 2013r., wysłanym 13 czerwca 2013r., J. K. (1) złożył oświadczenie o potrąceniu jego wierzytelności w kwocie 33 612 zł zgłoszonej sędziemu-komisarzowi z należnością syndyka wynikającą z faktury proforma 5/13/ (...) z 28 maja 2013r. w kwocie 3 634,47 zł i faktur zakupowych na kwotę 12 071,22 zł oraz zgłosił zarzut potrącenia wierzytelności syndyka w kwocie 15.705,69zł z jego wierzytelnością w kwocie 33 612 zł.

Wierzytelność J. K. (1) nie została uznana i wciągnięta na listę wierzytelności (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej z powodu braku podstaw faktycznych i prawnych (wyciąg z listy wierzytelności - k. 46).

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty z 27 sierpnia 2013r., pełnomocnik pozwanego w piśmie z 9 września 2013r. oświadczył, że wezwanie jest bezzasadne, bowiem 12 czerwca 2013r. do syndyka zostało wystosowane pismo, w którym zgłoszony został zarzut potrącenia należności syndyka ze zgłoszoną przez J. K. (1) wierzytelnością. Pismem z 5 maja 2014r. syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej wezwał J. K. (1) do zapłaty kwoty 12 440,22 zł w terminie 7 dni pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową, a w odpowiedzi z 22 maja 2014r. pełnomocnik J. K. (1) oświadczył, że wezwanie jest bezprzedmiotowe, bowiem J. K. (1) dokonał potrącenia swojej należności z należnością masy upadłości w piśmie z 12.06.2013r.

Sąd pierwszej instancji ustalił następnie, że pismem 23 czerwca 2014r. pełnomocnik syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej poinformował pełnomocnika J. K. (1), że w związku z przekroczeniem prekluzyjnego dla wierzyciela terminu złożenia oświadczenia o potrąceniu, uprawnienie do potrącenia wygasło, po czym ponownie wezwał J. K. (1) do zapłaty kwoty 12 440 zł pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. Pozwany nie dokonał spłaty długu w kwocie 11 948,22 zł, a syndyk masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej wniósł niniejszy pozew.

Sąd Rejonowy ustalił opisany powyżej stan faktyczny na podstawie dowodów z niekwestionowanych przez strony dokumentów prywatnych, którym dał im wiarę.

W świetle powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo jest zasadne i zasługuje w całości na uwzględnienie.

Niezasadny jest w jego ocenie zgłoszony przez pozwanego zarzut braku właściwości miejscowej Sądu Rejonowego Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku. Właściwość miejscowa tutejszego Sądu wynika z treści § 21 pkt 2 umowy franchisingowej z 9 grudnia 2011r., który stanowi, że spory wynikłe na tle stosowania umowy będą rozstrzygane przez właściwy rzeczowo sąd w Lublinie.

Dochodzone niniejszym pozwem roszczenie wynika z umowy franchisingowej z 9 grudnia 2011r. zawartej przez pozwanego J. K. (1) z (...) Spółką Akcyjną w L., w stosunku do której została ogłoszona upadłość likwidacyjna. Stosownie zatem do treści art. 144 ustawy z 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe (t. j. Dz.U. z 2015r., poz. 233 - dalej p.u.) legitymowanym czynnie w procesie o zapłatę należności wynikającej z tej umowy jest syndyk. Pozwany nie kwestionował prawidłowości wystawienia faktur VAT stwierdzających to roszczenie, co do którego podniósł, że ono nie istnieje, bowiem 12 czerwca 2013r. dokonał skutecznego potrącenia tej wierzytelności ze swoją wierzytelnością w kwocie 33 612 zł, powstałą w wyniku rozwiązania przez syndyka umowy franchisingowej i którą zgłosił sędziemu-komisarzowi.

Sąd Rejonowy przywołał przepis art. 99 p.u., zgodnie z którym jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie ma prawa do zwrotu spełnionego świadczenia, chociażby świadczenie to znajdowało się w masie upadłości. Strona może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, zgłaszając te wierzytelności sędziemu-komisarzowi. Stosownie do treści art. 239 p.u. zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie, do którego zgłaszający dołącza oryginał lub notarialnie poświadczony odpis dokumentu uzasadniającego zgłoszenie. Poświadczenia odpisów może dokonać także radca prawny lub adwokat, będący pełnomocnikiem wierzyciela, który zgłasza wierzytelność. W myśl art. 96 p.u. wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

W rozpatrywanej sprawie Sąd pierwszej instancji stwierdził, że wierzytelność J. K. (1) w kwocie 33 612 zł, zgłoszona sędziemu-komisarzowi nie została uznana i nie została wciągnięta na listę wierzytelności (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej z powodu braku podstaw faktycznych i prawnych. J. K. (1) mógł wnieść sprzeciw co do odmowy jej uznania, jednakże go nie wniósł.

Sąd, przytaczając orzecznictwo Sądu Najwyższego, według którego wierzyciel będący jednocześnie dłużnikiem upadłego może w procesie z powództwa syndyka o zapłatę bronić się zarzutem potrącenia, jeżeli sędzia-komisarz nie uznał potrącenia z wierzytelnością dochodzoną aktualnie przez syndyka (wyrok SN z 10.03.2011r., V CSK 311/10, Lex 811922, wyrok SN z dnia 22.03.2012r., V CSK 95/11, Lex 1254743; wyrok SN z 17.01.2007r, II CSK 315/06, Lex 5032235; wyrok SN z 13.01.2006r., III CK 360/06 Lex 17078), stwierdził, że odmowa uznania wierzytelności kwocie 33 612 zł przez sędziego-komisarza nie pozbawiła pozwanego prawa do zgłoszenia zarzutu potrącenia w toku niniejszego procesu o zapłatę, wytoczonego przez Syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej.

J. K. (2) zgłosił zarzut potrącenia w sprzeciwie od wyroku zaocznego, wobec czego badaniu podlegała okoliczność czy oświadczenie, jakie złożył w postępowaniu upadłościowym było skuteczne i doprowadziło do umorzenia obydwu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Pozwany powinien więc w tym postepowaniu udowodnić istnienie i wysokość wierzytelności zgłoszonej do potrącenia. Tymczasem, zdaniem Sądu pierwszej instancji, pozwany nie udowodnił istnienia ani wysokości wierzytelności przedstawionej do potrącenia. Nie dołączył do sprzeciwu dowodów jej istnienia oraz wysokości, więc nie wykazał, że doszło do wzajemnego umorzenia wierzytelności.

W ocenie Sądu, niezasadny jest zarzut przedawnienia roszczenia dochodzonego niniejszym pozwem. Zgodnie z treścią art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata. Z kolei, w myśl art. 554 k.c. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy przedawniają się z upływem lat dwóch. Pozew został wniesiony do sądu 22 października 2014r., a termin płatności faktur przypadał na listopad 2012r. i styczeń 2013r. Zatem powództwo zostało wytoczone przed upływem dwóch lat od daty wymagalności roszczenia z tytułu sprzedaży towarów oraz przed upływem 3 lat od daty wymagalności roszczenia z tytułu opłat franchisingowych i opłat za rozmowy telefoniczne.

Sąd Rejonowy, wskazując jako podstawę orzeczenia przepisy art. 347 k.p.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. oraz postanowienia § 9 ust. 1 pkt 2 i § 14 umowy franchisingowej z 9 grudnia 2011r., utrzymał w całości w mocy wyrok zaoczny z 27 marca 2015r. Rozstrzygnięcie w zakresie roszczenia odsetkowego, zawarte w wyroku zaocznym, Sąd uzasadnił przepisem art. 481 § 1 k.c., a orzeczenie o kosztach procesu - art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. Pozwany przegrał niniejszy proces w całości, wobec czego powinien zwrócić powodowi poniesione przez niego koszty, które wyniosły 3 015 zł (opłatę od pozwu - 598 zł, koszty zastępstwa prawnego - 2400zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa -17 zł). Na podstawie art. 333 § 1 pkt 3 k.p.c. Sąd nadał wyrokowi zaocznemu rygor natychmiastowej wykonalności.

Powyższy wyrok zaskarżył w całości apelacją pozwany, zarzucając :

I.  naruszenie prawa materialnego :

1)  art. 498 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na uznaniu, że pozwany nie wykazał zasadności i skuteczności potrącenia oraz kwoty przesądzającej o istnieniu zasadności potrącenia, podczas gdy wśród przesłanek dopuszczalności potrącenia (art. 498 § 1 k.c.) wymienione zostały: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość świadczeń, wymagalność i zaskarżalność wierzytelności. Obojętne zatem dla kwestii dopuszczalności potrącenia jest to czy te wierzytelności są sporne co do zasady, jak i co do wysokości, dlatego też sąd nie może z tego powodu uchylić się od zbadania zasadności potrącenia w ramach rozpoznawanej sprawy i skierować dłużnika do osobnego postępowania;

2)  art. 61 k.c. poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że do potrącenia nie doszło, podczas gdy oświadczenie staje się skuteczne z chwilą gdy doszło do wierzyciela wzajemnego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. Ponadto oświadczenie, które nie wymaga zachowania szczególnej formy, powinno być złożone w sposób, który w dostatecznym stopniu ujawnia jego treść, a z załączonych dowodów wynika zarówno treść, jak i zapoznanie się przez powoda z treścią oświadczenia;

3)  art. 343 ust. 1 p.u.in. poprzez pominięcie i uznanie, że tylko poprzez zgłoszenie sędziemu-komisarzowi może być dokonane potrącenie, podczas gdy wierzytelności w stosunku do masy czyli wierzytelności majątkowe powstałe po ogłoszeniu upadłości, a wynikające z działań syndyka są zaspokajane z tzw. wierzytelności w stosunku do masy upadłości poprzez wytoczenie określonego powództwa, w tym przypadku powództwa wzajemnego;

II.  naruszenie przepisów postępowania :

1)  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez niedokonanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie, co doprowadziło do błędnego ustalenia i wyciągnięcie sprzecznych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ustalenia i wniosków polegających na przyjęciu przez sąd, że pozwany nie przedłożył powodowi dowodów istnienia wierzytelności, podczas gdy dowody na istnienie wierzytelności doręczone zostały już w postępowaniu przedsądowym po tym, jak sąd nie uznał wierzytelności pozwanego;

2)  naruszenie art. 493 § 3 k.p.c. w zw. z art. 485 k.p.c. poprzez uznanie, że pozwany nie udowodnił, nie przedłożył w sprawie dowodów na istnienie jego wierzytelności podczas, gdy wymaganie udowodnienia wierzytelności przedstawionej do potrącenia dokumentami wskazanymi w art. 485 k.p.c. nie dotyczy sytuacji, w której do potrącenia doszło przed doręczeniem pozwanemu nakazu zapłaty i pozwu, co miało miejsce, bowiem już w 2013r. pozwany przedłożył syndykowi kopie faktur, z których dochodzona była jego wierzytelność i podstawę do dokonania wyliczeń w postaci zerwanej umowy franchisingowej przez syndyka;

3)  art. 204 k.p.c. poprzez uznanie przez sąd, iż pozwany nie wniósł w odpowiednim czasie powództwa wzajemnego, podczas gdy powództwo zostało wniesione w ciągu 14 dni od dnia doręczenia odpowiedzi na pozew (pozwany zapewne miał na myśli doręczenie odpisu pozwu) razem z odpowiedzią na pozew;

4)  art. 357 § 2 k.p.c. poprzez brak doręczenia zarządzenia wydanego przez sąd na posiedzeniu niejawnym o wyłączeniu do odrębnego postępowania powództwa wzajemnego wniesionego przez pozwanego.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę w całości zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania sądowego według norm przepisanych za obie instancje ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach procesu.

Pełnomocnik powoda na rozprawie apelacyjnej wnosił o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Lublinie zważył, co następuje :

Apelacja pozwanego jest niezasadna i jako taka nie zasługuje na uwzględnienie, natomiast zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną, dokonane przez sąd pierwszej instancji, ponieważ w rozpatrywanej sprawie nie można podzielić zarzutów apelacji pozwanego, zarówno dotyczących naruszenia prawa procesowego, jak też prawa materialnego. Argumentacja sądu pierwszej instancji wymaga jednak uzupełnienia w kontekście treści zarzutów pozwanego.

Porządkując te zarzuty, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności przystąpił do weryfikacji tych, które dotyczyły obrazy przepisów postępowania, w tym regulujących postępowanie dowodowe i sposób oceny jego wyników. Prawidłowo przeprowadzone dowody stanowią bowiem podstawę do ustaleń faktycznych, do których w następnej kolejności sąd winien stosować właściwe przepisy prawa materialnego.

Po pierwsze należało zweryfikować skuteczność zarzutu, w którym pozwany kwestionował procesową decyzję sądu o wyłączeniu do odrębnego rozpoznania pozwu wzajemnego, który pozwany wniósł w piśmie procesowym opatrzonym datą 18 stycznia 2016r., przesłanym pocztą w kopercie z datą stempla pocztowego – 19 stycznia 2016r. (kserokopia wyłączonego do odrębnego rozpoznania pozwu o zapłatę kwoty 49 274 zł, z załącznikami i kopertą - k. 160-202). Bezspornie pozew wzajemny został wniesiony przez pozwanego do niniejszej sprawy już po wniesieniu przez niego sprzeciwu od wyroku zaocznego, który to sprzeciw – jak przytoczono na wstępie – pozwany złożył wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia – 4 września 2015r. W sprzeciwie tym pozwany zgłosił wiele zarzutów, w tym zarzut potrącenia (k. 82-nast.), co oznacza, że pozwany wiedział czego dotyczył spór sądowy zainicjowany pozwem Syndyka masy upadłości (...) S.A. w L.. Pozew wzajemny pozwany wniósł ponad pięć miesięcy później, opierając go na zarzucie potrącenia, o którym była mowa w sprzeciwie od wyroku zaocznego, do którego to sprzeciwu pozwany złożył kserokopię pisemnego oświadczenia z 12 czerwca 2013r. o potrąceniu kwoty 33 612 zł z tytułu wierzytelności „powstałej w wyniku rozwiązania przez syndyka umowy franchisingowej z 9 grudnia 2012r.” z pozwanym, zgłoszonej sędziemu-komisarzowi w prowadzonym postępowaniu upadłościowym i zaliczonej przez zgłaszającego do kategorii I jako powstałej w wyniku działań syndyka. Nadto w piśmie tym J. K. (1) – w odpowiedzi na wezwanie syndyka o zapłatę należności z faktury proforma 5/13/ (...) z 28 maja 2013r. na kwotę 3 634,47 zł – zgłosił, powołując przy tym przepis art. 89 p.u.in., zarzut potrącenia należności syndyka z wierzytelnością objętą zgłoszeniem (czyli 33 612 zł), jak również kwotę 12 071,22 zł swego zadłużenia wobec upadłego „z faktur zakupowych” – oświadczając, że z tego tytułu potrąca łącznie kwotę 15 705,69 zł (niepoświadczona za zgodność z oryginałem kserokopia oświadczenia o potrąceniu – k. 87).

W tym stanie rzeczy zarządzenie sędziego referenta o wyłączeniu wniesionego do niniejszej sprawy dopiero 19 stycznia 2016r. pozwu wzajemnego przeciwko syndykowi masy upadłości (...) S.A. o zapłatę kwoty 49 274 zł do odrębnego rozpoznania była uzasadniona, zarówno z punktu widzenia wymogów procedury cywilnej, jak też wymogów dotyczących przepisów prawa upadłościowego.

Zgodnie z art. 204 § 1 k.p.c. powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego.

W rozpatrywanej sprawie pozwany wniósł sprzeciw od wyroku zaocznego bez powództwa wzajemnego, chociaż załączył do sprzeciwu oświadczenie z 12 czerwca 2013r. o potrąceniu wierzytelności i zawarł taki zarzut w treści sprzeciwu. Nie sformułował jednak powództwa wzajemnego obejmującego wierzytelność, której dotyczyło owo oświadczenie, co oznacza, że utracił termin z zacytowanego art. 204 § 1 k.p.c. Jest to termin prekluzyjny, co oznacza, że nie podlega on przywróceniu.

Jeśli pozew wzajemny zostanie wniesiony przed rozpoczęciem biegu tego terminu bądź po jego upływie, należy go wyłączyć do osobnego postępowania i nadać bieg jako zwykłemu pozwowi (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 21 lutego 1973r., I CZ 173/72, OSPiKA 1974, z. 11, poz. 229). To samo dotyczy pozwu wzajemnego, który obejmuje niedopuszczalne w danej sprawie powództwo wzajemne.

Chybiony jest w tym kontekście kolejny zarzut naruszenia przepisów postępowania – art. 357 § 2 k.p.c. – którego skarżący upatruje w niedoręczeniu odpisu zarządzenia sędziego referenta o wyłączeniu pozwu wzajemnego do odrębnego rozpoznania. Zarządzenie takie jest niezaskarżalne i nie podlega doręczeniu stronie.

Jak wynika z informacji pełnomocnika powoda na rozprawie apelacyjnej, pozwowi wzajemnemu nadany został bieg, a sprawa toczy się w Sądzie Rejonowym Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku pod sygn. akt VIII GC 1281/16 (załącznik do protokołu rozprawy – k. 242-243).

Tylko ubocznie – na tle podstawowych dla rozstrzygnięcia omawianego zarzutu apelacji rozważań przedstawionych powyżej – należy wskazać, że na rozprawie w dniu 18 marca 2016r., przed jej zamknięciem, pełnomocnik pozwanego wniósł o uchylenie wyroku zaocznego i popierał zarzut potrącenia (a nie pozew wzajemny), nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. na uchybienie przepisów postępowania w postaci zarzucanego obecnie w apelacji jako nieprawidłowego wyłączenia do odrębnego rozpoznania pozwu wzajemnego. Oczywistym jest, że w takiej sytuacji również skarżący nie może skutecznie formułować takiego zarzutu.

Przede wszystkim jednak zarzut potrącenia zamieszczony w sprzeciwie od wyroku zaocznego – nie mógł być dochodzony w drodze procesu w rozpatrywanej sprawie przeciwko syndykowi, ponieważ stoi takiemu procedowaniu na przeszkodzie przepis art. 99 ustawy z 28 lutego 2003r. - Prawo upadłościowe , poprzednio: Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.2015.233 j.t. ze zm.).

Pozwany przedstawił bowiem w niniejszym sporze do potrącenia wierzytelność związaną zarówno z realizacją umowy franchisingowej, jaką zawarł z upadłym przed ogłoszeniem upadłości - w tym w zakresie zwrotu świadczenia i innych należności oraz ewentualnych strat czy nakładów, jakie poniósł w związku z tym kontraktem, który został wypowiedziany przez syndyka po ogłoszeniu upadłości (...) S.A. w L..

Po ogłoszeniu upadłości dłużnika zastosowanie mają przepisy zacytowanej ustawy Prawo upadłościowe. Wobec faktu ogłoszenia upadłości dłużnika – (...) S. A. w L. w upadłości likwidacyjnej pod rządem przepisów ustawy z 28 lutego 2003r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.2015.233 j.t. ze zm.), do postępowania upadłościowego tej spółki mają zastosowanie przepisy sprzed nowelizacji tej ustawy. Czyli w omawianym zakresie przepisy zawarte w Oddziale 3 - S. ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego z razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego , w tym odnoszące się do przesłanek, ograniczenia i wyłączenie potrącenia wierzytelności - określonych w przepisach art. 93 ust. 1 -3, art. 94 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 95 P.u.in.

Wskazany w apelacji pozwanego przepis art. 89 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 P.u.in. (uchylony w wyniku nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe z dniem 1 stycznia 2016r. ustawą z 15 maja 2015r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2015r., poz. 978) – odnosił się do skutków ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu – Oddział 2. Nie miał on zastosowania do upadłości likwidacyjnej, w której to formie toczy się nadal postępowanie upadłościowe upadłego – (...) S.A. w L.. Niezależnie jednak od powyższego pozostałe przepisy mają taka samą treść.

W odniesieniu do upadłości tzw. likwidacyjnej miał zastosowanie – jak trafnie wskazał Sąd Rejonowy - art. 96 p.u., zgodnie z którym wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

Stosownie do art. 93 ust. 1 P.u. potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił. Natomiast w sytuacji, gdy ogłoszona została upadłość kontrahenta pozwanego, a w dacie ogłoszenia jego upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej łączącej upadłego z wierzycielem nie zostały wykonane przez upadłego dłużnika, zastosowanie mają unormowania regulujące zasady wykonywania umów wzajemnych – art. 98 ust. 1 P.u., zgodnie z którym jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązanie z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić.

W rozpatrywanej sprawie – jak ustalił Sąd Rejonowy – powodowy Syndyk masy upadłości (...) S.A. w L. w upadłości likwidacyjnej – po uzyskaniu wymaganej Prawem upadłościowym zgody sędziego-komisarza nadzorującego prowadzone postępowanie upadłościowe, odstąpił od umowy wzajemnej franchisingu, zawartej przez pozwanego z upadłym przed ogłoszeniem upadłości.

W tym stanie rzeczy zastosowanie ma przepis art. 99 P.u. stanowiący, że jeżeli syndyk odstępuje od umowy, druga strona nie ma prawa do zwrotu spełnionego świadczenia, chociażby świadczenie to znajdowało się w masie upadłości. Strona może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu wykonania zobowiązania i poniesionych strat, zgłaszając te wierzytelności sędziemu-komisarzowi.

Reasumując powyższe wywody, należy stwierdzić, że wierzyciel, który chce uzyskać zaspokojenie wierzytelności z tytułu zobowiązania upadłego, wynikającego z zawartych przez niego umów (wykonanych przed ogłoszeniem upadłości likwidacyjnej), jak też z umów upadłego wygasłych z mocy prawa z chwilą ogłoszenia jego upadłości lub wskutek odstąpienia od nich przez syndyka w trybie przepisów Prawa upadłościowego – winien w tym celu dokonać zgłoszenia wierzytelności sędziemu-komisarzowi w postępowaniu upadłościowym. Dotyczy to również należności z tytułu wykonania przez wierzyciela zobowiązania i poniesionych przez niego strat w związku z odstąpieniem (art. 99 zdanie drugie P.u.). W myśl art. 96 p.u. wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności.

Pozwany dokonał takiego zgłoszenie wierzytelności, jak ustalił Sąd Rejonowy i – co nie jest kwestionowane w sprawie – nie złożył sprzeciwu od odmowy uznania tej wierzytelności przez syndyka. Nie wyczerpał zatem trybu zaskarżenia listy wierzytelności i nie może obecnie skutecznie w niniejszym procesie zgłosić zarzutu potrącenia nieuznanej w postępowaniu upadłościowym wierzytelności z wierzytelnością objętą pozwem syndyka.

Całkowicie chybiony w tym kontekście jest zarzut apelacji co do obrazy przepisu art. 343 ust. 1 P.u.in., który odnosi się do sposobu zaspokojenia przez syndyka wierzytelności pierwszej kategorii w miarę wpływu do masy upadłości stosownych sum. Przepis ten ma zastosowanie w postępowaniu upadłościowym i odnosi się do wierzytelności niekwestionowanych przez syndyka w postępowaniu upadłościowym, a nie do wierzytelności spornych, a tym bardziej wierzytelności nieuznanych w trybie procedury ustalania listy wierzytelności.

Nietrafne jest również odwoływanie się przez apelującego do przepisów procedury odnoszących się do postępowania nakazowego – art. 493 § 3 k.p.c. z zw. z art. 485 k.p.c. - co do dowodów istnienia wierzytelności, bo niniejsza sprawa podlegała rozpoznaniu w trybie zwykłym.

Konsekwencją nieuwzględniania wskazanych powyżej zarzutów naruszenie przepisów postępowania było uznanie przez Sąd Okręgowy za niezasadne zarzutów obrazy prawa materialnego odnoszących się do wymogów zgłoszonego w sporze zarzutu potrącenia wierzytelności pozwanego oraz formy i sposobu złożenia oświadczenia o dokonanym potrąceniu (art. 498 § 1 k.c., art. 61 k.c.). w tym zakresie sąd odwoławczy podziela rozważania sądu pierwszej instancji, wobec czego nie zachodzi konieczność ich powtarzania.

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych powyżej przepisów oraz art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego jako niezasadną, orzekając jak w sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego sąd odwoławczy oparł na treści art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r. poz. 1800).

SSO Jacek Widło SSO Beata Błotnik SSO Wojciech Leon Turzański