Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 28 listopada 2017 roku Sąd Rejonowy w Brzezinach, w sprawie z powództwa R. K. przeciwko A. L. o zachowek:

- zasądził od A. L. na rzecz R. K. kwotę 25 108,16 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 28 kwietnia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty (pkt 1 wyroku);

- oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2);

- nakazał ściągnąć od A. L. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Brzezinach kwotę 1156 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty (pkt 3);

- zasądził od A. L. na rzecz R. K. kwotę 790,10 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 4).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po ustaleniu, że spadkodawczyni M. K. zmarła 8 lipca 2014 roku, a spadek po niej na podstawie ustawy nabyły jej dzieci - powód i córka -G. D.- po ½ części każde z nich. W chwili otwarcia spadku powód nie był ani małoletni, ani trwale niezdolny do pracy. W skład spadku wchodził udział 2/3 w nieruchomości położonej w B.. Wartość nieruchomości wynosi 161 790 złotych (uwzględniając jej obciążenie służebnością o wartości 61380 złotych).

G. D. poniosła koszty pogrzebu spadkodawczyni w kwocie 3656 złotych oraz koszty jej pobytu w (...) Sp. z o. o. w Ł. (spadkodawczyni przebywała tam przed śmiercią) w łącznej wysokości 2762,41 złotych.

Dokonując powyższych ustaleń faktycznych, Sąd Rejonowy w Brzezinach dał wiarę zeznaniom przesłuchanych świadków i zeznaniom stron oraz złożonym dokumentom, uznając iż dowody te wzajemnie się potwierdzały i uzupełniały.

Sąd I instancji uznał, iż powództwo na podstawie art. 991 § 1 k.p.c. podlega uwzględnieniu co do zasady. Przyjął, że wartość spadku stanowiącego podstawę ustalenia zachowku wynosi 100 432,59 złotych. Udział spadkowy powoda (½) odpowiada kwocie 50 216,30 złotych. W konsekwencji Sąd Rejonowy przyjął, że należny powodowi zachowek stanowi połowę tego udziału, a więc kwotę 25 108,15 złotych i taką kwotę zasądził na jego rzecz od pozwanej w pkt 1 wyroku.

O kosztach procesu Sąd I Instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., stosując zasadę ich stosunkowego rozdzielenia i przyjmując, że powód wygrał sprawę w 65 %, zaś pozwana wygrała sprawę w 35 %. Sąd Rejonowy ustalił, iż koszty procesu poniesione przez powoda wyniosły 2517 złotych, a koszty pozwanej - 3573 złotych.

Na podstawie art. 83 ust 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od pozwanej kwotę 1156 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu, w części odpowiadającej jakiej pozwana przegrała sprawę.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana A. L.. Pozwana zaskarżyła wyrok w części, to jest co do nierozłożenia zasądzonej w pkt 1 wyroku kwoty na raty oraz co do rozstrzygnięcia w zakresie kosztów sądowych to jest pkt 3 wyroku - ponad kwotę 817 złotych.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

1.  nierozłożenie zasądzonej od pozwanej na rzecz powoda kwoty zachowku na raty mimo, iż zachodził przewidziany tym przepisem szczególny wypadek, uzasadniający jego zastosowanie; pozwana wnosiła o to w odpowiedzi na pozew, a Sąd zobowiązany był rozstrzygnąć w przedmiocie wniosku z urzędu, co skutkowało błędnym zasądzeniem odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie od zasądzonego roszczenia za okres od daty wydania wyroku do dnia zapłaty;

2.  naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy to jest:

a.  art. 316 k.p.c. i 328 § 2 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku pozwanej o rozłożenie kwoty należnego zachowku na raty oraz niewskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn pominięcia i nieuwzględnienia wniosku;

b.  art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez nakazanie ściągnięcia od pozwanej całej nieuiszczonej opłaty sądowej w wysokości 1156 zł, mimo iż pozwana przegrała proces w 65 %, a Sąd orzekając o kosztach procesu w oparciu o art. 100 k.p.c., winien zastosować zasadę ich stosunkowego rozdzielenia również do rozliczenia kosztów sądowych i nakazać ściągnięcie od pozwanej opłaty w kwocie 817 złotych.

W konkluzji pozwana, po sprecyzowaniu wniosku apelacyjnego na rozprawie apelacyjnej w dniu 20 kwietnia 2018 roku, wniosła o:

1.  zmianę wyroku w punkcie 1 poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 25 108,16 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 28 kwietnia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 28 listopada 2017 r.;

2.  zmianę wyroku poprzez rozłożenie zasądzonego w punkcie 1 wyroku świadczenia na pięć rat w kwocie po 5021,63 złotych każda, płatnych odpowiednio do dnia 1 lutego, 1 maja, 1 sierpnia, 1 listopada 2018 r. i 1 lutego 2019 r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie którejkolwiek z rat;

3.  zmianę wyroku w punkcie 3 poprzez nakazanie ściągnięcia od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Rejonowy w Brzezinach kwoty 817 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej;

4.  zasądzenie od powoda na rzecz powódki kosztów postępowania za II instancję.

Jako ewentualny powódka złożyła wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy ustalił dodatkowo:

A. L. mieszka w Wielkiej Brytanii. Pozwana ma córkę O. L. urodzoną (...) i syna C. L. urodzonego (...) Dzieci urodziły się jako wcześniaki, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie zdrowia. W 2015 roku pozwana otrzymywała zasiłek macierzyński w wysokości 450,77 funtów.

(bezsporne, karty wypisowe noworodków – k. 45-52, odcinek wypłaty – k. 43 i 44)

Pozwana prowadzi gospodarstwo domowe razem z partnerem. Razem wynajmują mieszkanie. Pozwana i jej partner ponoszą po połowie wydatki z tytułu czynszu najmu mieszkania i opłat za media w wysokości ok. 835 funtów miesięcznie; opłat i podatków lokalnych - (...) funtów rocznie; opłaty za przedszkole dzieci: 1200 – 1300 funtów miesięcznie.

(bezsporne, rachunek za podatek lokalny – k. 53 i 54, rachunki za gaz – k. 55 – 58, umowa najmu – k. 59-61)

Pozwana i jej partner pracują. Pozwana otrzymuje wynagrodzenie w wysokości (...) funtów netto miesięcznie, a jej partner w wysokości (...),48 funtów.

(dowody opłat za przedszkole – k. 136-137, 144-145, listy płac – k. 138-142)

Pozwana jest właścicielką zabudowanej nieruchomości położonej w Polsce przy ulicy (...).

W dniu 27 lutego 2015 roku A. L. wpłaciła na konto depozytowe Sądu Rejonowego w Brzezinach dwie kwoty po 9000 zł oraz w dniu 2 marca 2015 roku kwotę 8965 zł tytułem spłaty zasądzonej prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa na rzecz R. K. od A. L. w sprawie o zniesienie współwłasności nieruchomości przy ulicy (...) w Ł..

(bezsporne, poświadczona kopia postanowienia SR w Brzezinach z 13.03.2015 r. – k. 62)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelująca nie zakwestionowała prawidłowości ustaleń faktycznych, poczynionych przez Sąd I instancji, które Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne. W apelacji sformułowano natomiast zarzuty naruszenia prawa procesowego, a dotyczące nierozpoznania przez Sąd Rejonowy wniosku pozwanej o rozłożenie na raty zasądzonego od niej na rzecz powoda zachowku. Z uwagi na zarzuty apelacyjne i brak jakichkolwiek ustaleń faktycznych, poczynionych przez Sąd pierwszej instancji co do sytuacji stron, w tym zakresie konieczne okazało się poczynienie dodatkowych ustaleń faktycznych przez Sąd Okręgowy.

Zgodnie z dyspozycją art. 382 k.p.c., Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji. Pozostaje związanym zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania i orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55.). Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60). Może również zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania orzeczenia sądu I instancji, i to zarówno po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, jak i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (por. uchwała składu 7 sędziów Izby Cywilnej z dnia 23 marca 1999 r., sygn. akt III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7–8, poz. 124). Dokonanie własnych ustaleń faktycznych pozwala sądowi drugiej instancji na określenie właściwej podstawy prawnej rozstrzygnięcia, tj. wybór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię i dokonanie subsumcji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 r., sygn. akt I CSK 509/12, LEX nr 1353054).

Kierując się powyższymi wskazaniami, Sąd Okręgowy poczynił dodatkowe ustalenia co do sytuacji życiowej i materialnej pozwanej w oparciu o materiał dowodowy, zebrany przed Sądem Rejonowym oraz dokumenty dołączone do apelacji dla udowodnienia wysokości dochodów rodziny pozwanej i wydatków na przedszkole dla dzieci. Dokumenty załączone do apelacji obrazują aktualną (na datę złożenia apelacji) sytuację majątkową pozwanej i jej rodziny, dlatego Sąd Okręgowy uznał za zasadne dopuszczenie dowodów z tych dokumentów i nie podlegające ograniczeniu stosownie do art. 381 k.p.c. W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy podziela w całości poczynione przez Sąd Rejonowy w Brzezinach ustalenia zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje za własne.

Zgodnie z przepisem art. 320 k.p.c., w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie. W świetle przytoczonego przepisu, rozłożenie na raty zasądzonego świadczenia jest wyjątkiem, a nie regułą. Przepis ten daje sądowi możliwość orzekania o sposobie spełnienia świadczenia w sposób bardziej dogodny dla zobowiązanego, aniżeli wynikałoby to z regulacji prawa materialnego. Uprawnienie do rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty przysługuje sądowi w szczególnie uzasadnionych wypadkach, a więc w sytuacjach, w których ze względu na stan majątkowy, rodzinny czy zdrowotny spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla pozwanego niemożliwe do wykonania lub w każdym razie bardzo utrudnione i narażałoby go na niepowetowane szkody. Trudności w spełnieniu świadczenia mogą być obiektywne bądź subiektywne - spowodowane działaniem samego dłużnika.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie brak było podstaw do uwzględnienia złożonego przez pozwaną wniosku i rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty w myśl powołanego wyżej przepisu art. 320 k.p.c. Z poczynionych ustaleń wynika bowiem, że sytuacja pozwanej jest stabilna i ogólnie dobra, a pozwana nie znajduje się w trudnej sytuacji majątkowej, o której pisze i która ma wynikać ze złożonych przez nią dokumentów. Dochody uzyskiwane przez pozwaną i jej partnera w pełni wystarczają na ponoszenie udokumentowanych wydatków. Jednocześnie dostrzec należy, że A. L. ubiegając się o rozłożenie zasądzonego od niej na rzecz powoda zachowku, nie przedstawiła i nie udowodniła szczegółowo swojej sytuacji materialnej. Pozwana uzasadniając wniosek o rozłożenie świadczenia na raty akcentowała fakt, iż w 2014 i 2015 roku urodziła dzieci – wcześniaki, które były w bardzo złym stanie zdrowia. Wskazywała również, że ma jeszcze jedno dziecko, które z nią nie zamieszkuje, a na utrzymanie którego łoży. Okoliczności te nie mają jednak żadnego przełożenia na rozstrzygnięcie w sprawie, bowiem pozwana ich nie udowodniła, tj. by ponosiła jakieś specjalne wydatki związane z leczeniem dzieci i by płaciła alimenty na rzecz dziecka pozostającego w Polsce. Nadto powódka - jak wskazano - jest właścicielką zabudowanej nieruchomości położonej w Polsce przy ul. (...). W tej sytuacji po zaspokojeniu swych potrzeb majątkowych nieruchomość ta może i powinna przynosić jej wymierne korzyści materialne. Może bowiem stanowić przedmiot najmu czy dzierżawy. Jeśli pozwana w taki sposób nią nie dysponuje, sama pozbawia siebie możliwości realnego przychodu. Posiadanie nieruchomości jest okolicznością tego rodzaju, że pozwala na zaciągnięcie kredytu zabezpieczonego hipotecznie. Uzyskanie pożyczki w wysokości kwoty określonej w pkt 1 zaskarżonego wyroku nie jest również w obecnych warunkach bankowych i rynkowych czasochłonne.

W tej sytuacji uznać należy, iż jakkolwiek uzasadnienie Sądu Rejonowego w Brzezinach nie zawiera ustaleń w zakresie sytuacji życiowej pozwanej i rozważań na temat art. 320 k.p.c., to jednak odpowiada ono prawu. Przyjmuje się bowiem, że nieuwzględnienie wniosku o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty nie wymaga zawarcia w sentencji wyroku punktu oddalającego to żądanie. Samo zasądzenie określonej kwoty pieniężnej bez zawarcia zapisu o rozłożeniu jej na raty stanowi samo przez się „decyzję” sądu o nieuwzględnieniu wniosku o rozłożenie na raty.

Powódka zaskarżyła również rozstrzygnięcie w zakresie kosztów procesu to jest punkt 3 zaskarżonego wyroku, w którym Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od A. L. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Brzezinach kwotę 1156 zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej.

Powyższy zarzut wynika z błędnego przyjęcia przez pozwaną, iż nieuiszczona przez powoda opłata sądowa od pozwu wynosiła 1156 zł. Tymczasem z akt sprawy wynika, że nieuiszczone z tytułu opłaty sądowej koszty sądowe wynoszą 1840 zł. Powyższe wynika stąd, iż Sąd Rejonowy w Brzezinach zarządzeniem z dnia 30 stycznia 2015 roku (zarządzenie k. 1) ustalił opłatę sądową od pozwu na kwotę 1940 zł (5 % z 38792 zł) natomiast powód w związku ze zwolnieniem od kosztów sądowych w zakresie opłaty sądowej od pozwu ponad kwotę 100 zł (postanowienie k. 11, 11 odwrót) poniósł faktycznie wydatek z tego tytułu w wysokości 100 zł (kwit k. 14). W tej sytuacji do rozliczenia z tytułu kosztów procesu poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa pozostawała kwota 1840 zł. Zgodnie z przyjętą przez Sąd Rejonowy zasadą stosunkowego rozliczenia kosztów procesu i przyjęciem iż pozwana przegrała proces w 65 % (pozwana nie kwestionowała powyższej zasady rozliczenia kosztów procesu, ani ustalonego przez Sąd Rejonowy procentu w jakim przegrała sprawę) od pozwanej należałoby ściągnąć powyższym tytułem kwotę 1196 zł. Tymczasem Sąd Rejonowy w pkt 3 zaskarżonego postanowienia nakazał ściągnąć z tego tytułu na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Brzezinach kwotę niższą bo kwotę 1156 zł. Tym samym zaskarżone rozstrzygnięcie we wskazanym zakresie jest prawidłowe pod względem ustalonej kwoty nieuiszczonych kosztów sądowych i zastosowanej zasady stosunkowego rozdzielenia jej pomiędzy strony procesu w stosunku do udziału procentowego w jakich każda z nich wygrała/przegrała sprawę. Z uwagi na treść art. 384 k.p.c. Sąd Okręgowy nie mógł zmienić zaskarżonego rozstrzygnięcia w tym zakresie i podwyższyć kwoty 1156 zł z pkt 3 zaskarżonego orzeczenia do kwoty 1196 zł.

Przedstawione powyżej rezultaty kontroli instancyjnej prowadzą do wniosku, że apelacja jest nieuzasadniona, co skutkuje jej oddaleniem na podstawie art. 385 k.p.c.