Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa – Prezesowi Sądu Okręgowego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 28 listopada 2017 r., sygn. akt I C 240/17

prostując w rubrum zaskarżonego wyroku oznaczenie podmiotu reprezentującego pozwany Skarb Państwa w ten sposób, że jest nim Prezes Sądu Okręgowego w (...)

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 2 700 (dwa tysiące siedemset) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO del. Tomasz Tatarczyk SSA Tomasz Ślęzak SSA Joanna Naczyńska

I A Ca 206/18

UZASADNIENIE

Powód A. K. wniósł do Sądu Okręgowego w Częstochowie pozew w którym domagał się od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w (...) zasądzenia 15 501 złotych z ustawowymi odsetkami od kwoty 18 819 złotych od 13 listopada 2013 r. i od kwoty 4682 złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu tj. od 28 marca 2017 r., a także o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że Sąd Rejonowy w C. w sprawie o sygnaturze akt XII C 1006/14 oddalił jego powództwo przeciwko (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., który to wyrok utrzymał w mocy Sąd Okręgowy w Częstochowie w sprawie o sygnaturze akt VI Ca 1069/14 oddalając apelację powoda. Sąd Najwyższy wyrokiem z 25 sierpnia 2016r. w sprawie V CNP 61/15 stwierdził niezgodność z prawem wymienionego prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie. Powód dodał, że Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że doszło do niewłaściwego wykonania usługi turystycznej przez biuro (...), a postanowienia umowy przerzucające na powoda odpowiedzialność za szkodę z tego tytułu są niedozwolonymi postanowieniem umownymi przez to niewiążącymi klienta. Powołując się na Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia1993r. w sprawie międzynarodowych przepisów o ochronie konsumentów, powód wskazał, że stosowanie krajowych i międzynarodowych przepisów o ochronie konsumentów ma charakter bezwzględny, odbywa się niezależnie od podnoszonych przez konsumentów zarzutów, które to stanowisko zostało potwierdzone w wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 30 maja 2013r. w sprawie C-397/11, a w prawie polskim ochronę interesów konsumentów zapewnia art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. i art. 385 ^{( 3)} pkt 2 k.c. Powód dodał, że biuro turystyczne nie wywiązało się z obowiązków nałożonych na niego przez art. 13 ust. 3 i 4 ustawy o usługach turystycznych. Powód wskazał, że pkt 4.1 Warunków imprez turystycznych i warunków płatności, stanowiących załącznik do zawartej pomiędzy powodem a biurem podróży, umowy oraz informacja o potrzebie potwierdzenia godzin wylotu zawarta w umowie naruszają art. 385 ^{( 3)} pkt 2, 19 i 21 k.c. oraz art. 13 ust. 3 pkt 3 i 4, art. 13 ust. 4, art. 14 ust. 2 pkt 4a ustawy o usługach turystycznych. Powód wskazał, że szkoda powstała na skutek zaniedbań biura (...) - organizatora przelotu powoda i jego rodziny - przez co powód nie mógł wrócić z T. do P. i powrót do P. musiał dla siebie i rodziny zorganizować sam. Dochodzona kwota 10.819 zł to równowartość: 2573,21 euro za 4 bilety lotnicze z T. do W. i 175 euro za przejazd busem 4 osób z W. do P.. Pozostałe kwoty dochodzone pozwem to koszty procesu poniesione w sprawach o sygnaturach XII C 1006/14 i VI Ca 1069/14.

Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Pozwany zakwestionował roszczenie co do zasady i wysokości podnosząc, że samo stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przesądza o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, gdyż winny być spełnione wszystkie przesłanki przewidziane w art. 417 ¹ k.c. Pozwany zarzucił, że powód nie wykazał szkody, jej rozmiaru ani związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem wywołującym szkodę, nie przedstawił dowodów potwierdzających, iż w związku z wydanym wyrokiem Sądu Okręgowego w sprawie sygn. akt VI Ca 1069/14 poniósł szkodę i że wyniosła ona właśnie kwotę dochodzoną pozwem. Strona pozwana zarzuciła, że koszty procesy, jakimi strona została obciążona, ani te, jakich nie uzyskała w postępowaniu, co do którego stwierdzono niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, nie stanowią szkody w rozumieniu art. 424 ¹ k.p.c. Pozwany, powołując się na pkt. 9.1. Warunków imprez turystycznych i warunkach płatności wskazał, że powód miał możliwość darmowego powrotu z A. do K., w tym celu winien skontaktować się przedstawicielem biura podróży, czego nie uczynił. Gdyby powód skontaktował się z tym przedstawicielem szkoda w ogóle by nie powstała. Pozwany twierdził, że przyczyną lotu powoda do W. była chęć zwiedzenia tego miasta. Według pozwanego zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność biura podróży wymienione w art. 11 b ust. 2 ustawy o usługach turystycznych, zgodnie z którym odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną klientowi wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o świadczenie usług turystycznych może być ograniczona tylko wówczas, gdy określa to umowa międzynarodowa, której stroną jest Rzeczypospolita Polska. Pozwany zarzucił, że biuro podróży wywiązało się z obowiązków, które nakłada na niego art. 13 ustawy o usługach turystycznych, mianowicie udzieliło powodowi informacji dotyczących planowanego czasu przejazdu oraz połączeń komunikacyjnych, wskazując przy tym na brak możliwości pewnego, dokładnego ustalenia czasu odlotu, a ponadto powód nie informując biuro o spóźnieniu się na samolot, nie dał możliwości zorganizowania dla niego transportu zastępczego. W związku z tym pozwany uważa, że powód przyczynił się do powstania szkody.

Pozwany nie zgodził się z abuzywnością postanowień umownych, o czym mowa w art. 385 ³ pkt 2, 19 i 21 k.c., bo wskazane przez powoda postanowienia umowne nie regulują bezpośrednio odpowiedzialności, zmiana godziny odlotu zależała od przewoźnika oraz od innych czynników np.: warunków atmosferycznych, potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa pasażerom w niestabilnym politycznie regionie, potwierdzenie godziny wylotu przez konsumenta nie jest nadmiernie uciążliwą formalnością.

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Częstochowie na rzecz powoda A. K. 10 819 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w wysokości 7% rocznie stanowiącymi sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych i z dalszymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie ich późniejszej zmiany, liczonymi od 2 maja 2017 roku do dnia zapłaty; w pozostałej części powództwo oddalił i zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1994,40 złotych z tytułu kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że pozwem z dnia 18 grudnia 2013r. wniesionym do Sądu Rejonowego w C. powód A. K. domagał od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. zapłaty kwoty 10.816,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 listopada 2013 r. i kosztami postępowania z tytułu nienależytego wykonania umowy. Wyrokiem z dnia 15 lipca 2014 r. w sprawie o sygn.XII C 1006/14 Sąd Rejonowy w C. oddalił powództwo bez orzekania o kosztach procesu. Sąd Rejonowy ustalił, iż strony zawarły umowę, w oparciu o którą pozwany zobowiązał się do zorganizowania powodowi oraz 3 członkom jego rodziny, przelotu na trasie K.-A. w dniu 5 października 2013r. i A. - K. w dniu 12 października 2013r. W treści umowy wskazano, iż godziny przelotów mogą ulec zmianie i konieczne jest potwierdzenie ich na 24 godziny przed wylotem pod wskazanym numerem telefonu. Takie stwierdzenie znajdowało się również na voucherze. Ponadto w umowie w części nazwanej „uwaga” znajdowała się prośba o potwierdzenie godzin przelotu na 24 godziny przed odlotem pod wskazanymi numerami telefonów, na stronie internetowej lub w biurze podróży. Przed wylotem z K. przedstawiciel pozwanego skontaktował się z powodem telefonicznie potwierdzając godzinę wylotu. Informacja tej treści została przesłana powodowi również drogą elektroniczną. W przeddzień wylotu z miejscowości A. powód sprawdził godzinę wylotu na stronie internetowej pozwanego, jednakże nie uzyskał żadnej informacji o wylocie. Następnego dnia wraz z rodziną zjawił się na lotnisku ok. godz. 16:30 i okazało się, że samolot odleciał w godzinach rannych. Powód zorganizował transport przez W., którego koszt stanowi kwota dochodzona pozwem. Pozwany odmówił uwzględnienia reklamacji wskazując, że to na powodzie spoczywał obowiązek potwierdzenia godziny przelotu, czego powód nie uczynił.

Oddalając powództwo Sąd Rejonowy stwierdził, że biuro podróży ponosi odpowiedzialność za szkodę na zasadzie ryzyka, co wynika z art. 11a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. o usługach turystycznych. Sąd Rejonowy w C. uznał, że biuro N. nie ponosi odpowiedzialności za szkodę powoda w postaci kosztów przelotu i przejazdu z miejscowości A. do K., gdyż zachodzi przesłanka wyłączająca jego odpowiedzialność, bo niewykonanie umowy spowodowane było zaniechaniem powoda. Sąd ten uznał, że powód nie potwierdził godziny wylotu telefonicznie, a taki obowiązek wynikał z umowy zawartej z biurem N..

Wyrokiem z 24 lutego 2015r. w sprawie VI Ca 1069/14 Sąd Okręgowy w Częstochowie rozpoznając apelację powoda od wyroku w sprawie XII C 1006/14, oddalił apelację uznając ustalenia Sądu I instancji za własne i podzielając argumenty, które były podstawą rozstrzygnięcia. Sąd nie orzekł o kosztach postępowania.

Powód wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego, zarzucając w niej naruszenie art. 13 ust. 3 pkt 3 i 4, art. 13 ust. 4 oraz art. 14 ust. 2 pkt 4 ppkt a ustawy o usługach turystycznych, a także naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ³ pkt 2, 19, 21 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Wyrokiem z 25 sierpnia 2016r. w sprawie V CNP 61/15 Sąd Najwyższy stwierdził, że wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 24 lutego 2015r. w sprawie VI Ca 1069/14 jest niezgodny z prawem oraz zasądził od pozwanego biura N. na rzecz powoda koszty postepowania przed tym Sądem. Sąd Najwyższy wskazał, iż interpretacja przez Sąd Rejonowy art. 11a ust. 1 pkt 2 ustawy o usługach turystycznych budzi zastrzeżenia w świetle ogólnych przepisów o rozkładzie obowiązków pomiędzy kontrahentami stosunku zobowiązaniowego. Przepis art. 354 § 2 k.c. nakłada na obie strony umowy obowiązek współdziałania przy jej wykonywaniu, przy czym, zgodnie z art. 355 § 2 k.c., należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Sąd Najwyższy nie zaaprobował stanowiska Sądu II instancji uznającego, że wyłączną przyczyną niewykonania usługi turystycznej transportowej, było zaniechanie ze strony powoda. Sąd Najwyższy wskazał, że ogólny obowiązek współdziałania stron przy wykonywaniu umowy nakłada na powoda potrzebę sprawdzenia rzeczywistej godziny odlotu, a na biuro podróży - potrzebę uprzedzenia kontrahenta o zmianie godziny. Sąd Najwyższy wskazał, że powinność organizatora turystycznego przybiera charakter kategorycznego obowiązku ze względu na to, że stosownie do art. 11 ustawy o usługach turystycznych w zakresie nieuregulowanym ustawą, do umów z klientami zawieranych przez organizatorów i pośredników turystycznych stosuje się przepisy o ochronie konsumenta, dlatego szczególne znacznie ma dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, która została implementowana do polskiego porządku prawnego, czego wyrazem jest ustawa o usługach turystycznych. Wskazując orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Sąd Najwyższy podniósł, że sąd krajowy ma obowiązek z urzędu badania, czy poszczególne postanowienia umowne o usługę turystyczną nie mają cech abuzywności i w związku z tym nie wiążą klienta. Odmienne stanowisko prawne Sądu Okręgowego Sąd Najwyższy ocenił jako naruszenie ustawy o usługach turystycznych, a w szczególności art. 13 ust. 3 pkt 3 oraz art. 14 ust. 2 pkt 4a oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG, a uchybienie tym przepisom polega na uchyleniu się od oceny abuzywności postanowień umowy wiążącej powoda i biuro (...), które przerzuciły na powoda wyłączny obowiązek upewniania się o godzinie powrotnego kursu samolotowego, zwalniając jednocześnie organizatora wyjazdu turystycznego od powinności poinformowania powoda o znanej mu zmianie godziny odlotu.

Powód zawarł z (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. umowę o świadczenie usług turystycznych, w ramach której biuro zobowiązało się do zorganizowania powodowi oraz 3 członkom jego rodziny przelotu czarterowego na trasie K. - A. w dniu 5 października 2013r. i A. - K. w dniu 12 października 2013r. W umowie organizator turystyki określił min., iż wylot z P. odbędzie się o godz. 21:15, a wylot z T. o godz. 18:35 oraz numer lotu: (...) i (...). Umowa stanowiła gotowy druk z miejscami do wypełnienia. Godziny wylotu umieszone były w „Informacjach dodatkowych” umieszonych w umowie i stanowiących jej integralną część, obok godzin wylotu biuro dodało zapisek „godziny przelotu mogą ulec zmianie”, a w dalszej części informację o treści „Konieczne potwierdzenie godzin na 24 godz. przed wylotem pod nr tel. + (...)”. Umowa określała zasady płatności, a ponadto zawierała dopisek o nazwie (...), której treść brzmiała następująco: „PROSIMY O POTWIERDZENIE GODZIN PRZELOTU NA 24H (...) LUB Z TELEFONU KOMÓRKOWEGO (...) na stronie (...) LUB W PAŃSTWA BIURZE (...)”. Przed wylotem do T. przedstawiciel biura N. poinformował powoda telefonicznie i drogą elektroniczną o zmianie godziny wylotu. W przeddzień wylotu do P. powód sprawdzał godzinę wylotu na stronie internetowej biura N., ale nie uzyskał żadnej informacji o wylocie. Następnego dnia wraz z rodziną zjawił się na lotnisku w wyznaczonym czasie, ale okazało się, że samolot odleciał tego dnia w godzinach rannych. O fakcie tym powód poinformował przedstawiciela biura pod wskazanym w voucherze numerem telefonu, lecz nie uzyskał pomocy. W dzień wylotu z T. czyli 12 października 2013r. z lotniska A. nie było miejsc w samolotach lecących do P., był dostępny jedynie lot do W., z którego powód i osoby mu towarzyszące, skorzystały. Powód kupił więc 4 bilety na przelot trasą A. -W. dla 4 osób za kwotę 2 398,21 euro. Z W. do K. powód wraz z rodziną odbył podróż busem. (...) wynajęła córka powoda mieszkająca w W., z którą powód skontaktował się i u której oczekiwał na przyjazd busa. Za przejazd powód zapłacił 175 euro, nie biorąc pokwitowania. Po powrocie powód złożył reklamację pismem z 24 października 2013r. min. żądając zwrotu kosztów powrotu przejazdu do kraju.

W oparciu o te ustalenia Sąd pierwszej instancji, powołując art. 417 § 1 w zw. z art. 417 ¹ § 2 k.c., uznał, że pozwany ponosi odpowiedzialność za szkodę powoda o której mowa w tych przepisach. Strona powodowa dowiodła zarówno powstanie szkody, jak i istnienie związku przyczynowego pomiędzy szkodą a orzeczeniem uznanym za niezgodne z prawem.

W apelacji od tego wyroku pozwany zarzucił:

1)  naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne i wykraczające poza granicę swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji nieprawidłowe ustalenie stanu faktycznego sprawy, polegające na przyjęciu na podstawie zeznań powoda, że powód sprawdził godzinę wylotu oraz kontaktował się z przedstawicielem biura podróży i zawiadomił go o wadzie, podczas gdy w rzeczywistości tego nie uczynił, a z rzekomo potwierdzającego zeznania powoda pisma powoda z 24 października 2013 r. nie wynika, aby kontaktował się z przedstawicielem biura podróży i zawiadomił go o wadzie; brak kontaktu powoda biurem podróży potwierdza też odpowiedź na pozew biura N.;

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c., poprzez dowolne i wykraczające poza granicę swobodnej oceny dowodów uznanie za udowodnione szkody w postaci kosztów przewozu z W. do P. jedynie na podstawie zeznań powoda i jego własnych twierdzeń zawartych w piśmie powoda z 24 października 2013 r., pomimo nie przedstawienia na tę okoliczność biletów ani innych środków dowodowych ;

2) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 11 ustawy o usługach turystycznych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 884) tekst jednolity z dnia 20 lipca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1553) (dalej jako: „ustawa o usługach turystycznych" lub „u.o u.t.") poprzez jego błędną wykładnię skutkującą niezastosowaniem art. 11 b ust. 2 i 3 u.o u.t., podczas gdy przepis stanowi: w zakresie nieuregulowanym ustawą do umów z klientami zawieranych przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego oraz inne przepisy dotyczące ochrony konsumenta;

- art. 11 b ust. 2 ustawy o usługach turystycznych w zw. z art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 2027/971 i art. 20 konwencji montrealskiej2, oraz w zw. z pkt. 10.1. Warunków Imprez (...) i Warunkach Płatności stanowiących część umowy pomiędzy powodem a (...) Sp. z o.o. - biurem podróży pozwanym w pierwotnym procesie, poprzez ich niezastosowanie, i przyjęcie że z konwencji międzynarodowych mających pierwszeństwo w stosunku do polskich ustaw nie wynika możliwość powołania się na ograniczenie odpowiedzialności przez organizatora turystyki , podczas gdy art. 11 b ust. 2 ustawy o usługach turystycznych w zw. z pkt. 10.1. Warunków Imprez wprost odsyła do przepisów rozporządzenia nr 2027/97, konwencji montrealskiej, konwencji warszawskiej3 i konwencji z (...);

- art. 11 b ust. 3 ustawy o usługach turystycznych w zw. z punktem 10.3 Warunków imprez, poprzez jego błędną wykładnię, i przyjęcie że przepis ten nie może być samodzielną podstawą ograniczenia odpowiedzialności organizatora usług turystycznych i że przepis ten wchodzi w grę dopiero wtedy, gdy są spełnione przesłanki wymienione w ust. 2 artykułu 11 b u. o u.t. - gdy ograniczenie przewiduje umowa międzynarodowa, co w konsekwencji doprowadziło do niezastosowania w niniejszej sprawie przepisu art. 11 b ust. 3 ustawy o usługach turystycznych;

- art. 19 ustawy o usługach turystycznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, poprzez przyjęcie że wyłączenia odpowiedzialności biura (...) zawarte konwencjach międzynarodowych, o których mowa w pkt. 10.1. Warunków Imprez nie mają zastosowania ze względu na autonomiczny reżim odpowiedzialności wprowadzony przez dyrektywę Rady nr 93/13/EWG z 5.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U.UE L. z 1993 r., nr 95, st. 29 ze zm., a za nią ustawę o usługach turystycznych, podczas gdy możliwość dokonania powyższego wyłączenia odpowiedzialności wynika wprost z art. 11 b ust. 2 ustawy o usługach turystycznych, a więc jest dopuszczalne w ramach tego autonomicznego reżimu odpowiedzialności i nie stanowi postanowienia niezgodnego lub mniej korzystnego od postanowień ustawy o usługach turystycznych;

- art. 354 k.c. w zw. z art. 16 b ust. 1 ustawy o usługach turystycznych i pkt 9.1. Warunków imprez, poprzez przyjęcie, że powód nie miał możliwości darmowego powrotu z A. do K., podczas gdy zgodnie z obowiązkiem współdziałania przy wykonaniu zobowiązania wynikającym z art. 354 k.c. i zgodnie z treścią pkt 9.1. Warunków imprez powód miał możliwość darmowego powrotu z A. do K., w tym celu sam powinien skontaktować się z przedstawicielem biura podroży, czego nie uczynił, zatem podjęcie czynności ze strony powoda celem uzyskania darmowego powrotu do kraju nie wymagało przedsięwzięcia z jego strony żadnych szczególnie uciążliwych zabiegów;

- art. 6 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że to na pozwanym leży ciężar udowodnienia, że powód nie miał innej możliwości powrotu A. do K. w dniu 12.10.2013 r., podczas, gdy to powód z tego twierdzenia wywodzi skutki prawne i to na nim spoczywa ciężar dowodu, a ponadto pozwany wskazał, że zgodnie z pkt. 9.1. Warunków Imprez powód miał możliwość darmowego powrotu z A. do K. i w tym celu powinien się skontaktować z przedstawicielem biura podróży, czego nie uczynił;

- art. 362 k.c. poprzez jego niezastosowanie, pomimo stwierdzenia oczywistego zaniedbania po stronie powoda, tj. całkowitego braku współdziałania z biurem podróży i nie wykonania obowiązków wymienionych w art. 16b ust. 1 u. o u.t. i w punkcie 9.1. Warunków imprez, tj. nie zgłoszenia niewykonania lub nienależytego wykonania usługi lokalnemu przedstawicielowi organizatora.

- art. 417 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 361 § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w zasądzeniu odszkodowania za szkodę w postaci utraconych korzyści, pomimo, że powód nie wykazał w toku postępowania z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, iż w przypadku zbadania przez sąd orzekający kwestii abuzywności klauzuli umowne, osiągnąłby korzyść (wygrał proces przeciwko N.).

W oparciu o te zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku (jego punktu pierwszego) przez oddalenie powództwa i jego punktu trzeciego w zakresie kosztów procesu poprzez obciążenie powoda kosztami postępowania na rzecz Skarbu Państwa, w tym kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów procesu za postępowanie apelacyjne według norm prawem przepisanych.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy się odnieść do zawartych w niej zarzutów naruszenia prawa procesowego zmierzających do podważenia ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji z powołaniem się na art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten przewiduje, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów, ramy której są wyznaczone przez przepisy procedury cywilnej, doświadczenie życiowe, zasady logicznego rozumowania, co razem wziąwszy, pozwala sądowi na wszechstronne, a przy tym racjonalne i bezstronne ocenienie przeprowadzonych dowodów i w oparciu o te kryteria, z jednej strony spojrzenie na zgromadzony materiał dowodowy jako całość, z akcentem na dostrzeżenie ewentualnych niespójności, z drugiej, dokonanie wyboru tych dowodów, które w sposób przekonujący pozwalają na ustalenie stanu faktycznego, będącego podstawą subsumcji. W ramach takiej oceny, włączone do niej być mogą, a nawet powinny, takie elementy jak zachowanie się strony, jej reakcja na dowody oraz pobudki osobiste.

Sąd pierwszej instancji, wbrew zarzutom apelacji, te reguły oceny wiarygodności i mocy dowodów zastosował, w szczególności prawidłowo ocenił w ich kontekście zeznania powoda, których wiarygodność apelacja kwestionuje. Kluczowe są tu ustalenia dotyczące sprawdzenia przez powoda na stronie internetowej biura N. informacji o zmianie godzin wylotu z T. i jego przekonania, że godziny wylotu nie uległy zmianie, próby uzyskania pomocy przez powoda od przedstawiciela tego biura przed podjęciem decyzji o samodzielnej organizacji powrotu do P. i sposób tej organizacji, a szczególnie przejazdu z W. do K..

Zeznania powoda w tym zakresie zasługują na wiarę. Gdy chodzi o informacje o zmianie godzin wylotu samolotu z T. powód miał pełne podstawy do pozostawania w przekonaniu, po sprawdzeniu na stronie internetowej biura N. braku informacji w tym przedmiocie, że godziny wylotu są takie jak w umowie z tym biurem. Decydująca o takiej ocenie jest okoliczność, że przed rozpoczęciem podróży powód został poinformowany przez pracownika biura o zmianie godzin wylotu z P. i to zarówno telefonicznie jak i drogą mailową. Powód miał wiec uzasadnione podstawy aby pozostawać w przekonaniu, że gdyby nastąpiła zmiana godzin wylotu z T., w taki sam sposób będzie poinformowany o tym fakcie. Tym bardziej za wystarczające należy uznać jego upewnienie się o braku zmian przez sprawdzenie strony internetowej biura, co było przewidziane w umowie jako jeden ze sposobów uzyskania takiej informacji. Za wiarygodne uznać należy także zeznania powoda, że po tym jak dowiedział się o odlocie jego samolotu w drogę powrotną, szukał pomocy u przedstawiciela biura i uzyskał informację o braku możliwości powrotu do kraju w tym samym dniu. Twierdzenia pozwanego w tym zakresie o możliwości bezpłatnego powrotu nie znajdują oparcia w żadnym dowodzie. To na pozwanym bowiem ciążył w tym przedmiocie obowiązek wykazania, że biuro N. miało możliwość zorganizowania przelotu powoda wraz z rodziną do P. w dniu, w którym przelot ten, zgodnie z umową, miałby się odbyć. Strona pozwana nie wykazała, że była możliwość takiego lotu w ramach zawartej umowy.

Gdy chodzi natomiast o koszty powrotu powoda z rodziną z W. do K., stwierdzić należy po pierwsze, że argumenty apelacji dotyczące zamiaru powoda zwiedzenia, przy okazji powrotu, W. nie zasługują na uwzględnienie. Jest bowiem oczywiste, że powód oraz towarzyszące mu osoby, szukały możliwości jak najszybszego powrotu do P. biorąc pod uwagę, że miał on nastąpić w sobotę, a w poniedziałek rozpoczynali pracę. Trudno zatem przypuszczać, że chcieli wykorzystać okazję do zwiedzania stolicy Austrii, tym bardziej, że mieszka tam córka powoda i z całą pewnością okazji do tego zwiedzania jemu i rodzinie nie brakuje. Natomiast gdy chodzi o koszty przejazdu z W. do K., należy w okolicznościach tej sprawy także uznać, że powód je poniósł i jego zeznania są wiarygodne.

Dlatego Sąd Apelacyjny uznaje za prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je za własne. Te ustalenia rzutują na ocenę zaskarżonego wyroku z punktu widzenia prawa materialnego. W tym zakresie zarzuty apelacji także nie zasługują na uwzględnienie. Zgodzić się należy bowiem z Sądem pierwszej instancji, że wprawdzie stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem nie przesądza o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, gdyż jest równoznaczne ze spełnieniem jednej przesłanki odpowiedzialności i nie przesądza o wystąpieniu pozostałych, ale te pozostałe przesłanki w okolicznościach tej sprawy zachodzą. Dla uznania odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, obok zdarzenia sprawczego, konieczne jest właśnie ustalenie pozostałych przesłanek odpowiedzialności deliktowej, a więc szkody i związku przyczynowego. Zdarzeniem sprawczym wystąpienia szkody jest niezgodny z prawem wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie w sprawie o sygnaturze akt VI Ca 1069/15, co stwierdził Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt V CNP 61/15. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na obowiązki nałożone na strony przez art. 354 k.c. Przepis ten nakłada na obie strony umowy obowiązek współdziałania przy realizacji umowy, a zatem każda ze stron winna dążyć do należytego wykonania umowy. Przedmiotem umowy o świadczenie usług turystycznych zawartej przez biuro (...) było zapewnienie przelotu samolotem, zatem każda ze stron winna zapewnić kontrahentowi wykonanie umowy, przez co należy rozumieć, że powód powinien stawić się na lotnisko w oznaczonym czasie, a biuro w oznaczonym czasie dokonać przewozu. Biuro nie może nałożyć na swego kontrahenta obowiązku sprawdzenia godzin przelotu nie zobowiązując się jednocześnie do udzielenia mu informacji o zmianie godziny. Biuro (...) jest przedsiębiorcą zawodowo trudniącym się usługami turystycznymi, od niego zatem należy wymagać większej staranności w wykonywaniu umowy, dlatego nie może poprzestać na zobowiązaniu kontrahenta do ustalania godzin wylotu nie mając w tym zakresie żadnego obowiązku powiadomienia go o rzeczywistej godzinie wylotu. Z treści umowy o świadczenie usług turystycznych zamieszczonych w „Informacjach dodatkowych” i w „Uwagach” wynika, że powód miał różne możliwości sprawdzenia godzin wylotu, czyli pod trzema numerami telefonów, na stronie internetowej biura podróży i w biurze podróży. Treść „Uwagi” nie wskazuje, że wymieniony tam sposób potwierdzenia godziny wylotu nie dotyczy wylotu z T. do P.. Powód wybrał najdogodniejszy dla siebie sposób potwierdzenia godziny wylotu i miał prawo oczekiwać, że na stronie internetowej wskazanej jako sposób komunikacji z organizatorem, będzie umieszczona rzetelna informacja. Powód zastosował się więc do danych zawartych w umowie o świadczenie usług turystycznych. Wprawdzie w voucherze hotelowym biuro podróży wskazało numer do kontaku, ale taki numer telefonu organizator turystyki wskazał także w umowie o świadczenie usług turystycznych jako jeden ze sposobów kontaktu. Powód miał prawo oczekiwać od profesjonalisty w zakresie usług turystycznych, że biuro (...) przynajmniej umożliwi mu zapoznanie się z danymi o wylocie samolotu w sposób wskazany w umowie, a nie na innych dokumentach otrzymywanych od biura podróży czyli w voucherze hotelowym. Ponadto informacja zawarta w voucherze o numerze telefonu dla potwierdzenia godziny odlotu nie spełnia wymogów określonych w art. 13 ust. 3 pkt 1 ustawy z 29.08.1997r. o usługach turystycznych, zgodnie z którym organizator turystyki we właściwym czasie, przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, winien podać klientom nazwisko lub nazwę lokalnego przedstawiciela organizatora turystyki (lub innej instytucji), do którego klient może zwracać się w razie trudności, a także jego adres i numer telefonu. Informacja zawarta w pkt 4.1 Warunków imprez „prosimy, by Państwo koniecznie dowiedzieli się u naszego przedstawiciela nie później, niż na 24 godziny i nie wcześniej niż na 48 godzin przed odlotem czy jazdą powrotną o dokładny czas odlotu czy odjazdu” również nie spełnia wymogu wymienionego wyżej art. 13 ust. 3 pkt 1, nie ma danych tego przedstawiciela, a nawet nie ma numeru telefonu. Powód miał prawo oczekiwać, że, tak jak przed wylotem z P., biuro (...) potwierdzi godzinę wylotu z T.. Nie można uznać za współdziałanie w wykonaniu umowy nałożenie na jedną ze stron obowiązku sprawdzenia godzin wylotu. Zgodnie z art. 13 ust. 4 ustawy o usługach turystycznych organizator turystyki ma obowiązek opieki nad turystami. W ramach tej opieki winien zapewnić im możliwość powrotu do kraju, co obejmuje także informowanie o wszelkich zmianach dotyczących warunków umowy: data i godzina przejazdu, środek transportu. Są to istotne elementy umowy, których zmiana wymaga zgody kontrahenta, a co za tym idzie, powiadomienia o takich zmianach. Art. 14 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych określa treść umowy o świadczenie usług turystycznych, która winna zawierać między innymi charakter i kategorię środka transportu oraz datę, godzinę, miejsce wyjazdu i planowanego powrotu. Tak więc godzina odlotu samolotu z T. stanowi istotny element umowy. Powód przyjeżdżając na lotnisko musi wiedzieć do jakiego samolotu ma wsiąść (nr lotu, przewoźnik), w jakim dniu i o jakiej godzinie. Informacje te zostały wskazane w umowie, którą powód zawarł z biurem podróży, do których powód zastosował się przybywając na lotnisko o czasie wymienionym w umowie. Godzina odlotu samolotu z T. stanowi istotny element umowy. Zmianę istotnego elementu umowy reguluje art. 14 ust. 5 ustawy o usługach turystycznych, a mianowicie organizator, który przed rozpoczęciem imprezy turystycznej jest zmuszony, z przyczyn od niego niezależnych, zmienić istotne warunki umowy z klientem, z zastrzeżeniem art. 17, powinien niezwłocznie o tym powiadomić klienta, a punkt 4.1 Warunków imprez powtarza ten przepis. Oba wymienione przepisy zobowiązywały biuro N. do powiadomienia powoda o zmianie godziny wylotu z T., czego biuro (...) nie wykonało.

Sąd pierwszej instancji zasadnie wskazał także, że w umowie o świadczenie usług turystycznych strona powodowa podała godziny wylotu z P. do T. i z T. do P. czyniąc adnotacje o możliwości zmiany godzin i powołał wyrok z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie XVII Amc 319/12 Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który uznał za niedozwolone i zakazał (...) Sp. z o.o. w W. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: "godziny przelotu mogą ulec zmianie". Wyrok ten został wpisany do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod pozycją 4289. Mimo to biuro N. umieściło taki zapis w umowie z powodem. Tymczasem zgodnie z art. 479 ^{( 43)} k.p.c. skutkiem wpisania do rejestru jest zakaz stosowania niedozwolonego postanowienia umownego. Klauzule niedozwolone cechuje brak mocy wiążącej od chwili zawarcia umowy lub związania stron wzorcem umowy przy zachowaniu skuteczności pozostałych części umowy lub wzorca. Wobec tego zapis umowny o możliwości zmiany godzin lotu nie wiązał powoda. W związku z tym powód nie musiał ustalać rzeczywistej godziny wylotu skoro była ona wskazana w umowie. Powód nie ponosił więc odpowiedzialności za przyjazd na lotnisko po rzeczywistej godzinie wylotu. Samo bowiem stwierdzenie, że godziny lotu mogą ulec zmianie nie rodzi jeszcze dla powoda żadnych ujemnych skutków. Skutki te rodzi brak rzetelnej informacji ze strony organizatora turystyki i niewywiązanie się przez niego z obowiązków nałożonych przez ustawę o usługach turystycznych w art. 14 ust. 2 pkt 4a. Niewymienienie w umowie lub w Warunkach imprez obowiązku organizatora turystyki powiadomienia powoda o zmianie godziny wylotu nie oznacza, że tego obowiązku nie ma. Obowiązek ten nakłada wspomniany art. 14 ust. 2 pkt 4a oraz pośrednio art. 13 ust. 4, zobowiązujący organizatora turystyki do opieki nad turystami. Powinność ta wynika też z ogólnej zasady współdziałania stron przy realizacji umowy wyrażonej w art. 355 k.c., do którego odsyła art. 11 ustawy o usługach turystycznych.

Dlatego trafna jest konkluzja Sądu pierwszej instancji, że nienależyte wykonanie usługi turystycznej przez biuro (...) nie było spowodowane zachowaniem powoda, przyczyną nienależytego wykonania umowy było zaniechanie organizatora turystyki polegające na niezawiadomieniu powoda o zmianie terminu wylotu samolotu z T.. Nie zostały zatem spełnione przesłanki wymienione w art. 11a ust. 1 pkt 1 ustawy o usługach turystycznych, a w konsekwencji biuro (...) nie mogło uwolnić się od odpowiedzialności za to zaniechanie.

Za uzasadnione uznać także należy, wbrew twierdzeniom apelacji, że nie było podstaw do wyłączenia bądź ograniczenia odpowiedzialności biura (...) za niewykonanie usługi turystycznej w postaci przelotu powoda i jego rodziny z T. do kraju. Powoływanie się apelującego na art. 11 b ust 2 ustawy o usługach turystycznych jest o tyle nietrafne, że wymienione w tym kontekście konwencje międzynarodowe w okolicznościach tej sprawy nie mają zastosowania. To nie przewoźnik lotniczy bowiem, którego w świetle tych konwencji wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności mogłoby dotyczyć, był pozwanym w sprawie zakończonej oddaleniem powództwa, który to wyrok został uznany za niezgodny z prawem. Pozwane było bowiem podróży i jego odpowiedzialność „przenosi” się na odpowiedzialność Skarbu Państwa w sprawie niniejszej.

Słusznie przy tym zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji, że jeżeli strona pozwana uważa, że zmiana godziny lotu była spowodowana przez przewoźnika lotniczego, okoliczność tę winna wykazać albowiem to na niej zgodnie z art. 6 k.c., spoczywał ciężar dowodu. Tymczasem z materiału dowodowego nie wynika aby zmiana godziny wylotu była spowodowana przez przewoźnika, lub aby istniały nadzwyczajne przyczyny zmiany godziny wylotu (np. sytuacja polityczna, siły natury). Istotne jest również to, że po przyjeździe na lotnisko i stwierdzeniu braku samolotu powód kontaktował się z przedstawicielem biura, ale nie uzyskał żadnej pomocy i nie ma podstaw aby przyjmować wersję podaną przez stronę pozwaną o istnieniu możliwości transportu zastępczego, który mógł zapewnić organizator turystyki. Strona pozwana nie wskazywała, że organizator ten w dniu wylotu dysponował miejscami w innych samolotach, a tylko w ten sposób można było zweryfikować wersję prezentowaną przez powoda, o tym że nie miał innej możliwości powrotu do kraju, jak tylko lot do W. i podróż busem do P..

Dlatego zgodzić się także należy z generalną konkluzją Sądu pierwszej instancji z której wynika, iż powód wykazał, że rozstrzygnięcie sprawy wytoczonej przeciwko biuru N., zakończonej prawomocnym oddaleniem jego powództwa, byłoby dla niego korzystne, a to oznacza, że istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą powoda, a jej przyczyną, którą obecnie jest wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem ( art. 361 § 1 k.c.). Powód wykazał przy tym także wysokość szkody w postaci poniesionych przez siebie kosztów podróży w kwocie 10.819 zł.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację, o kosztach postępowania apelacyjnego orzekając zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zmienionego rozporządzeniem z dnia 3 października 2016 r. (Dz. U. 2016, poz. 1667).

SSA Tomasz Tatarczyk SSA Tomasz Ślęzak Joanna Naczyńska

1Rozporządzenie Rady (WE) nr 2027/97 z dnia 9 października 1997 r. w sprawie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego z tytułu wypadków lotniczych (Dz.Urz.UE.L Nr 285, str. 1) (dalej jako: „rozporządzenie nr 2027/97")

2Konwencja montrealska o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego z dnia 28 maja 1999 r. (Dz.U. 2007 Nr 37, poz. 235) (dalej jako: „konwencja montrealska")

3Konwencja o ujednostajnieniu niektórych prawideł, dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, podpisana w Warszawie dnia 12 października 1929 r. (Dz.U. 1933 Nr 8, poz. 49) (dalej jako: konwencja warszawska).

4Konwencja z dnia 18 września 1961 r. uzupełniająca Konwencję Warszawską, o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego wykonywanego przez osobę inną niż przewoźnik umowny, sporządzona w Guadalajara dnia 18 września 1961 r (Dz.U. 1965 Nr 25, poz. 167) (dalej jako: „konwencja z Guadalajara").