Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. M.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej
w B.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 24 listopada 2017 r., sygn. akt I C 342/16

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od pozwanej na rzecz powoda 8 100 (osiem tysięcy sto) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

I A Ca 157/18

UZASADNIENIE

Powód R. M. wniósł do Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej pozew przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B. domagając, po sprecyzowaniu żądania, uznania za bezskuteczną w stosunku do niego czynności prawnej w postaci umowy zawartej pomiędzy I. K. a (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w W. w dniu 29 lipca 2011 r. przed notariuszem M. W. (1), Rep. A nr (...), dotyczącej nieruchomości położonej w G., dla której Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą nr (...), oraz wszelkich dalszych czynności przenoszących własność przedmiotowej nieruchomości, w tym umowy przeniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa spółki (...) Sp. z o.o. jako aportu na pokrycie akcji objętych w spółce (...) z dnia 23 lutego 2015 r., celem ochrony wierzytelności przysługującej powodowi w stosunku do I. K., na którą składa się wierzytelność główna w kwocie 394.941,50 zł, ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 409.800 zł od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 31 grudnia 2011 r., a od kwoty 394.941,50 zł od dnia 1 stycznia 2012 r. oraz kwota 7.217 zł z tytułu kosztów procesu. Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu powód wskazał, że wyrokiem z dnia 29 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w G. Ośrodek (...) w R. zasądził od dłużnika I. K. na rzecz powoda kwotę 394.941,50 zł oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 409.800 zł od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 31 grudnia 2011 r., a od kwoty 394.941 zł od dnia 1 stycznia 2012 r. oraz kwotę 7.217 zł z tytułu kosztów procesu. Zasądzona wierzytelność wynika z odstąpienia przez powoda pismem z dnia 7 lutego 2011 r. od umowy zawartej z I. K., na mocy której dokonał wpłaty na rzecz I. K. zaliczki w wysokości 410.000 zł. Pismem tym powód wezwał jednocześnie I. K. do zwrotu całości świadczenia w kwocie 410.000 zł. Powód wskazał dalej, że I. K. nie posiada majątku wystarczającego na zaspokojenie wyżej wymienionej wierzytelności powoda. Wyzbyła się ona bowiem przeważającej części swojego majątku. W dniu 29 lipca 2011 r. I. K. sprzedała spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w W. za 5.965.500 zł prawo użytkowania wieczystego gruntu i prawo własności znajdującego się na nim budynku słodowni z suszarniami, to jest nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...).

Powód podniósł, ze dokonana przez I. K. czynność prawna - umowa z dnia 29 lipca 2011 r. przenosząca prawo użytkowania wieczystego gruntu i własność budynku przedmiotowej nieruchomości na rzecz spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w W., której jedynym udziałowcem i zarazem jedynym członkiem zarządu był jej mąż Z. K., dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela, albowiem w jej wyniku I. K. stała się niewypłacalna, ewentualnie stała się niewypłacalna w stopniu wyższym niż przed dokonaniem tej czynności, na co jednoznacznie wskazują wpisy ostrzeżeń i hipotek w księgach wieczystych nieruchomości stanowiącej własność I. K.. Zdaniem powoda wskazane powiązanie osobowe prowadzi do zastosowania domniemania z art. 527 § 3 k.c. Na działanie I. K. w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli i na wiedzę Z. K. o tym działaniu wskazuje wpis ostrzeżenia w dziale III księgi wieczystej przedmiotowej nieruchomości o wszczęciu egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, któremu Sąd Rejonowy w R. w sprawie I Co 431/11 nadał klauzulę wykonalności na rzecz R. M. i B. M.. Według wiedzy powoda przedmiotowa umowa stanowił czynność nieodpłatną, ponieważ została ona założona 3 dni przez zawarciem tej umowy i wówczas dysponowała ona kapitałem zakładowym w wysokości 5.000 zł, a nie sposób ustalić, czy spółka dysponowała zewnętrznym źródłem finansowania, ponieważ nie złożyła sprawozdania finansowego.W dniu 29 lipca 2011 r. I. K. sprzedała także prawo użytkowania wieczystego działki i własność budynku objętych księgą wieczystą nr (...) za kwotę 1.845.000 zł, wyzywając się tej nieruchomości na rzecz spółki (...) Sp. z o.o., której jedynym wspólnikiem i zarazem jedynym członkiem zarządu był jej mąż Z. K.. Prawo użytkowania wieczystego gruntu i prawo własności znajdującego się na nim budynku słodowni z suszarniami, to jest nieruchomość objętą księgą wieczystą nr (...) zostało następnie w dniu 30 września 2011 r. sprzedane przez (...) Sp. z o.o. w organizacji spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w B. za cenę 6.150.000 zł. Powód wskazał przy tym, iż jednym z udziałowców i zarazem prezesem zarządu spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji był A. B., który według wiedzy powoda od dłuższego czasu świadczył na rzecz I. K. i Z. K. między innymi usługi prawne i usługi z zakresu doradztwa inwestycyjnego. W okresie od 17 do 31 października 2011 r. był także zatrudniony w spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji, a do jego obowiązków należało w szczególności reprezentowanie firmy w kontraktach, sądach, instytucjach państwowych i samorządowych. Sprzedał on w dniu 12 stycznia 2012 r. wszystkie swoje udziały w spółce (...) Sp. z o.o. na rzecz S. S. zamieszkałego pod tym samym adresem co I. i Z. K.. W tym czasie, to jest 30 stycznia 2012 r. Z. K. sprzedał S. S. 10 udziałów w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. W dniu 8 lutego 2012 r. Z. K. sprzedał pozostałe udziały w spółce drugiemu członkowi zarządu spółki (...) Sp. z o.o. K. R., która następnie w dniu 26 lipca 2012 r. zbyła przedmiotowe udziały na rzecz matki Z. E. K.. W dniu 23 listopada 2012 r. wiceprezes zarządu spółki (...) Sp. z o.o. S. S. udzielił Z. K. pełnomocnictwa do reprezentowania go we wszelkich sprawach związanych ze sprawowaniem zarządu.

Zdaniem powoda nie ulega więc wątpliwości, iż A. B. działając w imieniu spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji, wiedział o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika I. K. za bezskuteczną, czego potwierdzeniem jest również to, że 18 marca 2010 r. I. i Z. K. zawiązali spółkę komandytową o podobnej nazwie (...) spółka komandytowa. W przypadku tej transakcji (...) Sp. z o.o. w organizacji także została powołana na 3 dni przed zawarciem umowy sprzedaży. Także w tym przypadku zdaniem powoda przedmiotowa umowa stanowiła faktycznie czynność nieodpłatną, ponieważ na dzień podpisania umowy spółka posiadała kapitał zakładowy w wysokości 5.000 zł, za 2011 r. wykazała stratę netto w wysokości 52.835,73 zł, przy aktywach obrotowych na dzień 1 stycznia 2012 r. w wysokości 1.152.188,87 zł. Powód dodatkowo wskazał, iż w dniu 21 marca 2013 r. spółka (...) Sp. z o.o. zmieniła nazwę na (...) Sp. z o.o. Natomiast w dniu 23 stycznia 2014 r. (...) Sp. z o.o. zawiązała umowę spółki akcyjnej (...) z siedzibą w B.. W dniu 23 lutego 2015 r. nastąpiło przeniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. jako aportu na pokrycie akcji objętych w spółce (...) Istotny, zdaniem powoda, jest fakt, iż w skład rady nadzorczej spółki został powołany między innymi Z. K., natomiast w skład zarządu wchodziła M. B., najprawdopodobniej żona A. B.. Tym samym zdaniem powoda również te osoby wiedziały o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika I. K. za bezskuteczną. Powód wskazał również, że według jego wiedzy I. K. jest także właścicielem nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) oraz współwłaścicielem w ½ części nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...), ale na obu tych nieruchomościach są ustanowione hipoteki na łączną kwotę 2,5 mln złotych.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa nie ustosunkowując się do twierdzeń zawartych w pozwie i nie składając wniosków dowodowych.

Wyrokiem z dnia 24 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę zawartą przez I. K. i (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. w dniu 29 lipca 2011 r., sporządzoną w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej M. W. (2) w B., rep. A nr (...), mocą której I. K. sprzedała (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w G. wraz z prawem własności znajdującego się na niej budynku, dla których Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą nr (...), a także dalsze czynności przenoszące to prawo użytkowania wieczystego nieruchomości i prawa własności znajdującego się na niej budynku, to jest umowę sprzedaży zawartą w dniu 30 września 2011 r. przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. ze (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w B., sporządzoną w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej M. W. (2) w B., rep. A nr 7589/2011 oraz umowę z dnia 23 lutego 2015 r. przeniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. (wcześniej działającego pod nazwą (...) Sp. z o.o.) jako aportu na pokrycie akcji objętych w (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B., w celu ochrony wierzytelności przysługującej powodowi w stosunku do I. K., wynikającą z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w G. Ośrodek (...) w R. z dnia 29 marca 2016 r. sygn. akt II C 181/12 co do punktu 1 i 3 wyroku tj. w wysokości 394.941,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 409.800 zł od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 31 grudnia 2011 r. oraz od kwoty 394.941,50 zł od dnia 1 stycznia 2012 r. oraz kwotą 7.217 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Okręgowy orzekł także o kosztach i z tego tytułu zasądził od strony pozwanej rzecz powoda kwotę 28.847 zł i nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Bielsku Białej kwotę 22.826,00 zł.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że wyrokiem z dnia 29 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w G. Ośrodek (...) w R., w sprawie II C 181/12, zasądził od I. K. na rzecz R. M. kwotę 394.941,50 zł oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 409.800 zł od dnia 15 lutego 2011 r. do dnia 31 grudnia 2011 r., a od kwoty 394.941,50 zł od dnia 1 stycznia 2012 r., a także zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7.217 zł tytułem kosztów procesu. Sąd ten w uzasadnieniu wskazał, że R. M. wpłacił w grudniu 2008 r. na rzecz I. K. zaliczkę w wysokości 409.800 zł w celu realizacji łączącej ich umowy, w ramach której R. M. miał przebudować wspólnie z I. K. budynek słodowni z suszarniami, stanowiący własność pozwanej, położony na gruncie oddanym pozwanej z użytkowanie wieczyste, objęte księgą wieczystą KW nr (...). Do realizacji tej umowy nie doszło z przyczyn leżących po obu stronach, a częściowo niezależnie od nich, ponieważ podział budynku z przyczyn administracyjnych okazał się niemożliwy i nie można było przebudować budynku zgodnie z umową łączącą strony. Ostatecznie powód pismem z dnia 7 lutego 2011 r. odstąpił od umowy i wezwał pozwaną do zwrotu zaliczki w kwocie 410.000 zł. Sąd wskazał, że podstawę prawną zasądzonego roszczenia stanowił art. 494 k.c. Sąd zaznaczył, że termin zapłaty przez I. K. na rzecz R. M. kwoty 409.800 zł upłynął 15 lutego 2011 r.

I. K., będąc na podstawie umowy o podział majątku wspólnego z 25 stycznia 2010 r. wieczystym użytkownikiem nieruchomości położonej w G. i właścicielem budynku, objętych księgą wieczystą KW nr (...) w dniu 29 lipca 2011 r., sprzedała wskazane prawo użytkowania wieczystego i własność budynku za cenę 5.965.500 zł (kwota 55.500 zł została zapłacona w dniu zawarcia umowy, a kwota 5.910.000 zł miała być zapłacona do dnia 30 listopada 2011 r.) spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w W., którą reprezentował jej mąż Z. K.. Następnie, w dniu 30 września 2011 r. (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w W., którą reprezentował Z. K., sprzedała powyższe prawo użytkowania wieczystego i własność budynku za cenę 6.150.000 zł (płatną do dnia 31 stycznia 2012 r.) spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w B., reprezentowaną przez wchodzących w skład zarządu Spółki A. B. i K. R.. W dniu 21 marca 2013 r. (...) Sp. z o.o. zmieniła nazwę na (...) Sp. z o.o. W dniu 23 lutego 2015 r. prawo użytkowania wieczystego i własność budynku objęte księgą wieczystą KW nr (...) zostały wniesione przez (...) Sp. z o.o. jako aport do spółki (...) z siedzibą w B. na pokrycie objętych akcji.

Akt założycielski spółki (...) Sp. z o.o. został zawiązany w dniu 26 lipca 2011 r. Jedynym wspólnikiem Spółki, a także jedynym członkiem zarządu był Z. K.. Kapitał Spółki wynosił 5.000 zł. W okresie od 17 do 31 października 2011 r. A. B. był zatrudniony w spółce (...) Sp. z o.o., a do jego obowiązków należało w szczególności reprezentowanie firmy w kontraktach, sądach, instytucjach państwowych i samorządowych. A. B. i K. R. zawarli w dniu 27 września 2011 r. umowę zawiązując spółkę (...) Sp. z o.o. Objęli oni udziały o łącznej wartości 5.000 zł, a także zostali pierwszymi członkami zarządu. A. B. w dniu 12 stycznia 2012 r. sprzedał swoje udziały w kapitale zakładowym w spółce (...) Sp. z o.o. S. S.. Ostatecznie po zmianie nazwy na (...) Sp. z o.o. udziały w Spółce o łącznej wartości kapitału zakładowego 5.000 zł należały do S. S. i M. B., którzy też wchodzili w skład zarządu Spółki. A. B. i M. B. są małżeństwem. S. S. w dniu 23 listopada 2012 r. udzielił Z. K. pełnomocnictwa do reprezentowania go we wszelkich sprawach związanych ze sprawowaniem zarządu w spółce (...) Sp. z o.o. Spółka (...) Sp. z o.o. za 2011 r. wykazała stratę w wysokości 52.835,73 zł, a aktywa obrotowe na dzień 1 stycznia 2012 r. wynosiły 1.152.188,87 zł. W latach 2011-2013 nie zaciągnęła żadnych pożyczek podlegających zgłoszeniu do urzędu skarbowego. I. K. i Z. K. w dniu 2 marca 2010 r. zawiązali spółkę pod firmą (...) Spółka Komandytowa. (...) Sp. z o.o. w organizacji zawarła z Z. K. w formie aktu notarialnego z dnia 30 września 2011 r. umowę, na mocy której Z. K. udzielił tej Spółce pożyczki w kwocie 80.000 zł na okres do 27 lipca 2013 r. Spółka (...) została zawiązana w dniu 23 stycznia 2014 r., a jej jedynym akcjonariuszem był (...) Sp. z o.o. W skład zarządu wchodziła między innymi M. B., a w skład rady nadzorczej wchodził między innymi Z. K., a później K. B. i S. S..

Jednocześnie w dniu 29 lipca 2011 r. I. K. sprzedała nieruchomość objętą księgą wieczystą KW nr (...) za cenę 1.845.000 zł (kwota 45.000 zł została zapłacona w dniu zawarcia umowy, a kwota 1.800.000 zł miała być zapłacona do dnia 30 listopada 2011 r.) spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą w K., którą reprezentował jej mąż Z. K.. Akt założycielski spółki (...) Sp. z o.o. został zawiązany w dniu 26 lipca 2011 r. Jedynym wspólnikiem Spółki, a także jedynym członkiem zarządu był Z. K.. Kapitał Spółki wynosił 5.000 zł. Z. K. sprzedał swoje udziały w spółce (...) Sp. z o.o.: w dniu 30 stycznia 2012 r. S. S. - o wartości 500 zł oraz w dniu 8 lutego 2012 r. K. R. o wartości 4.500 zł. Następnie w dniu 26 lipca 2012 r. K. R. sprzedała nabyte przez siebie udziały E. K..

I. K. jest właścicielką nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr (...), a także udziału w ½ części nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr (...). (...) te są obciążone licznymi hipotekami, a także są przedmiotem egzekucji komorniczych wobec podmiotów zarówno prywatnych, jak i publicznych. Nieruchomość objęta księgą wieczystą KW nr (...) została między innymi obciążona hipoteką w wysokości 1.170.608,95 zł na rzecz Urzędu Skarbowego w R. na podstawie tytułów wykonawczych z 3 października 2011 r. i 24 października 2011 r. z tytułu zaległości w podatku od towarów i usług powstałych w lipcu i sierpniu 2011 r., hipoteką w wysokości 21.419,24 zł na rzecz Urzędu Skarbowego w R. na podstawie tytułu wykonawczego z 13 grudnia 2011 r. Nieruchomość obciążają ponadto hipoteki w wysokości 350.000 zł, 19.135,32 zł, 504.117,70 zł (z tytułu między innymi zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od lutego do grudnia 2011 r.), 20.870,80 zł, 9.697,42 zł. Podobnie udział I. K. w nieruchomości objętej księgą wieczystą KW nr (...) został między innymi obciążony hipoteką w wysokości 1.170.608,95 zł na rzecz Urzędu Skarbowego w R. na podstawie tytułów wykonawczych z 3 października 2011 r. i 24 października 2011 r., hipoteką w wysokości 21.419,24 zł na rzecz Urzędu Skarbowego w R. na podstawie tytułu wykonawczego z 13 grudnia 2011 r. Udział I. K. w tej nieruchomości obciążają ponadto hipoteki w wysokości 19.135,32 zł, 504.117,70 zł, 20.870,80 zł. Obecnie wobec I. K. prowadzone są postępowania egzekucyjne w 33 sprawach, przy czym około połowa z nich jest całkowicie bezskuteczna, to jest nie wyegzekwowano żadnych kwot.

W oparciu o te ustalenia Sąd pierwszej instancji, powołując przepisy art. 527 k.c. i art. 531 § 2 k.c. i analizując przesłanki uwzględnienia skargi pauliańskiej w okolicznościach tej sprawy uznał, że na skutek zawarcia umowy sprzedaży z dnia 29 lipca 2011 r. spółka (...) uzyskała korzyść majątkową, a I. K. stała się niewypłacalna w wyższym stopniu niż była przed sprzedażą, a wobec wcześniejszego wezwania jej przez powoda do zapłaty kwoty 410 000 zł sprzedaż ta została dokonana z pokrzywdzeniem tego wierzyciela w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. i ze świadomością takiego działania z jej strony. O takim działaniu I. K. wiedział także jej mąż Z. K. przy zawieraniu w imieniu spółki (...), jako jedyny członek zarządu, umowy z dnia 29 lipca 2011 r. Przemawiają za tym także okoliczności związane z datą powstania tej spółki i brak środków na zapłatę ceny zakupu nieruchomości oraz bliski stosunek kontrahentów (art. 527 § 3 k.c.) i uzyskanie korzyści majątkowej przez przedsiębiorcę pozostającego z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych (art. 527 § 4 k.c.).

Gdy chodzi o dalsze rozporządzenia nieruchomością, to zdaniem Sądu pierwszej instancji, również powiązania osobiste i gospodarcze pomiędzy osobami biorącymi udział w tych czynnościach, wykazane przez powoda, pozwalają uznać je za bezskuteczne. W szczególności działania spółki (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (funkcjonującej później pod nazwą (...) spółka z o.o.) oraz pozwanej spółki polegające na nabyciu nieruchomości będącej przedmiotem tego postępowania były dokonane w złej wierze w rozumieniu art. 527 k.c., a więc ze świadomością tego nabycia z pokrzywdzeniem powoda. Sąd ten uznał także za uzasadnione wystąpienie przez powoda z powództwem bezpośrednio przeciwko ostatniemu nabywcy nieruchomości, a to w świetle art. 531 § 2 k.c.

W apelacji od tego wyroku pozwana zarzuciła:

- nierozpoznanie istoty sprawy,

- naruszenie prawa procesowego poprzez odstąpienie od wezwania pozostałych stron czynności prawnych (nabywców nieruchomości) wskazanych w treści wyroku, a w konsekwencji - pozbawienie tych podmiotów możliwości uczestniczenia w postępowaniu oraz wydanie w stosunku nich orzeczenia merytorycznego,

- naruszenie prawa procesowego, art. 321 § 1 k.p.c. poprzez wyrokowanie ponad żądanie, tj. uznanie za bezskuteczną czynności niewskazanej wyraźnie w żądaniu powództwa,

- naruszenie prawa procesowego, art. 5 k.p.c. poprzez odstąpienie od właściwego pouczania pozwanego co do czynności procesowych,

- naruszenie prawa procesowego, art. 206 § 2 k.p.c. poprzez odstąpienie od pouczenia pozwanego w zakresie okoliczności wskazanych w tym przepisie.

- naruszenie prawa procesowego, art. 233 § 1 k.p.c. poprzez odstąpienie od wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, a w konsekwencji błędną ocenę wiarygodności i mocy dowodów,

- błędne ustalenie stanu faktycznego ,

- błędne uznanie, że zaistniały przesłanki do uznania za bezskuteczne wszystkich czynności wskazanych w wyroku, w szczególności umowę z dnia 23 lutego 2015 r. przeniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...), z o.o. z siedzibą w B. (wcześniej działającego pod nazwą (...) Sp. z o.o.) jako aportu na pokrycie akcji objętych w (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B..

W oparciu o zarzuty pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bielsku-Białej lub o zmianę tego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności, wobec zarzutu apelacji naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i zarzutu błędnego ustalenia stanu faktycznego, należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w tej sprawie i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Ustalenia te zostały dokonane w oparciu o niebudzące wątpliwości dokumenty, z których Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowody i powołał je w uzasadnieniu wyroku oraz w oparciu o twierdzenia powoda, co do których pozwana nie wypowiedziała się w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a zatem Sąd ten mógł fakty te uznać za przyznane (art. 230 k.p.c.). W przepisie tym chodzi o fakty przytoczone przez jedną stronę, a wyraźnie w toku postępowania niezaprzeczone przez stronę przeciwną. Ma to związek z obowiązkiem pozwanego wdania się w spór (art. 221 k.p.c.) i odniesienia się do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 210 § 2 k.p.c). Wskazać także należy, że zgodnie z art. 210 § 2 ¹ k.p.c. sąd poucza stronę występującą bez profesjonalnego pełnomocnika o treści art. 230 k.p.c. Takiego pouczenia Sąd pierwszej instancji udzielił stronie pozwanej (karta 150 akt). W ramach tego pouczenia, poza art. 230 k.p.c., znalazła się również treść art. 162 k.p.c., art. 207 k.p.c., art. 2017 k.p.c. i art. 229 k.p.c., co ma o tyle znaczenie, że pozwana zarzuciła, że jej pełnomocnik na rozprawie, po zamknięciu której został wydany wyrok, nie „wyłapał, że Przewodniczący podyktował adnotację, że oddala pozostałe wnioski stron, w tym wnioski dowodowe i że udzielenie głosu stronom następuje w związku z planowanym zamknięciem rozprawy”. Tymczasem z wymienionych przepisów, a zwłaszcza art. 217 § 1 k.p.c. wynika wyraźnie, że strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. Strona pozwana zatem, niezależnie od tego, że mogła wykazać się inicjatywą w zakresie ustosunkowania się do treści żądania pozwu i argumentacji powoda, mogła także bez przeszkód zgłaszać wnioski dowodowe aż do zamknięcia rozprawy. Jej pełnomocnik, nie będący wprawdzie adwokatem czy radcą prawnym (choć wcześniej mający w zakresie swoich obowiązków reprezentowanie podmiotu gospodarczego, między innymi, przed sądami), mógł zatem, zakładając nawet że liczył na dopuszczenie przesz Sąd dowodów wnioskowanych przez powoda w pozwie, po oddaleniu tych wniosków i zgłoszeniu przez pełnomocnika powoda zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c. (o treści tego przepisu strona pozwana została także pouczona), wykazać inicjatywę dowodową. Zaniechanie tej inicjatywy, i to na przestrzeni całego postępowania pierwszoinstancyjnego, obciąża stronę pozwaną, a złożenie przez nią wniosków dowodowych w postępowaniu apelacyjnym należy uznać za spóźnione w rozumieniu art. 381 k.p.c.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, prawidłowo orzekł o bezskuteczności czynności prawnej pomiędzy powodem a I. K. ale również dalszych czynności prawnych prowadzących do uzyskania korzyści majątkowej przez pozwaną spółkę w sytuacji, gdy przeciwko niej tylko wytoczone było powództwo i nie wyrokował ponad żądanie.

Zagadnieniem konstrukcji skargi pauliańskiej w tej sprawie Sąd Apelacyjny zajmował się już na gruncie postępowania zabezpieczającego, gdzie rozważana była kwestia wytoczenie powództwa ,zgodnie z art. 531 § 2 k.c., przeciwko ostatniemu podmiotowi uzyskującemu korzyść majątkową, która na skutek działań dłużnika nie przypadła wierzycielowi, przy czym samo żądanie obejmowało pierwotnie uznanie za bezskuteczną tylko czynności dokonanej bezpośrednio przez „pierwotnego” dłużnika powoda, a nie dalsze osoby na rzecz których to mienie było później transferowane. Pogląd wówczas wyrażony Sąd Apelacyjny w obecnym składzie podziela. Jest on oparty o stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie o sygn. II CSK 448/11 ( OSNC-ZD 2013/4/69), gdzie dokonano rekapitulacji wcześniejszych poglądów na temat konstrukcji skargi pauliańskiej kierowanej wprost do „końcowego” nabywcy korzyści majątkowych, jakich dłużnik w rozumieniu art. 527 i nast. k.c. wyzbył się ze szkodą dla własnej wypłacalności. Sąd Najwyższy, podkreślając występującą potrzebę badania wszystkich czynności, na skutek których składniki majątkowe ostatecznie trafiły w ręce pozwanego, zaaprobował „najpowszechniej” prezentowany w orzecznictwie pogląd, że żądanie pozwu obejmuje ubezskutecznienie czynności dokonanej bezpośrednio przez dłużnika, zalecając jedynie, aby dla usunięcia wątpliwości co do zakresu uprawnień egzekucyjnych wierzyciela wobec pozwanego były one określone w uwzględniającym to powództwo wyroku. Stanowisko to koresponduje z literalnym brzmieniem artykułu 531§ 1 i 2 k.c., a przede wszystkim art. 532 k.c., akcentującym fakt, że egzekucja prowadzona na skutek wyroku uwzględniającego skargę pauliańską odnosi się do przedmiotów transferowanych z majątku bezpośredniego dłużnika. Cała zaś konstrukcja skargi unormowanej art. 527 i nast. k.c., w tym również kluczowego w niniejszej sprawie art. 531 § 2 k.c. odwołuje się do takich przesłanek, jak wypłacalność i nierzetelność tego właśnie dłużnika. Trudno więc przyjąć, że żądaniem pozwu miałaby być objęta akurat ostatnia czynność transferująca korzyść do pozwanego. Prezentowane stanowisko prowadzi też do powstania czytelniejszej sytuacji na etapie postępowania wykonawczego. Wówczas bowiem zarówno kierowany do organu egzekucyjnego tytuł wykonawczy, jakim wierzyciel dokumentuje swoją wierzytelność, jak i orzeczenie ubezskuteczniające konkretną czynność dłużnika, odnosi się do tego samego podmiotu, nie pomijając zarazem obowiązków osoby, u której mienie aktualnie się znajduje. Uzasadnione zatem było skierowanie przez powoda powództwa przeciwko pozwanej jako „końcowego nabywcy” korzyści majątkowej z której wierzyciel może się zaspokoić i jednocześnie badaniem w postępowaniu objęcie wszystkich czynności na skutek których majątek trafił do pozwanej oraz określenie tych czynności w zaskarżonym wyroku. Nie był przy tym wymagany, wbrew twierdzeniom skarżącej, udział podmiotów będących stronami wcześniejszych czynności z przyczyn wyżej podanych i wynikających wprost z art. 531 § 2 k.c. Konieczność określenia w wyroku wszystkich czynności na skutek których majątek trafił do pozwanej, czyni również bezzasadnym zarzut apelacji orzekania przez Sąd pierwszej instancji ponad żądanie.

Skarżąca nie odniosła się w apelacji w żaden sposób do ustaleń Sądu pierwszej instancji dotyczących powiązań osobistych i biznesowych osób uczestniczących w czynnościach prawnych objętych wyrokiem, ani też do oceny prawnej przesłanek ustawowych prowadzących do uwzględnienia powództwa. W tym zakresie należy uznać że Sąd ten prawidłowo ustalając stan faktyczny dokonał też poprawnej subsumpcji. Zgodzić się bowiem należy, że nie powinno budzić wątpliwości, iż wskutek zawarcia umowy sprzedaży z dnia 29 lipca 2011 r. spółka (...) Sp. z o.o. w organizacji uzyskała korzyść majątkową. Nie powinno także budzić wątpliwości, że wskutek tej sprzedaży I. K. stała się niewypłacalna w wyższym stopniu niż była przed sprzedażą, a co najmniej stała się niewypłacalna w wyniku dokonanego zbycia prawa użytkowania wieczystego gruntu z prawem własności budynku. Na I. K. już w dniu 29 lipca 2011 r. ciążyły bowiem liczne zobowiązania, których nie była ona w stanie spłacać, co skutkowało następnie wszczęciem licznych postępowań egzekucyjnych przeciwko dłużniczce, które w przeważającej części okazały się bezskuteczne. Przede wszystkim jednak na zadłużenie I. K. w chwili sprzedaży z dnia 29 lipca 2011 r. wskazuje istnienie hipotek obciążających pozostałe nieruchomości dłużniczki, zabezpieczających ciążące na niej zobowiązania. Wprawdzie część z tych hipotek została wpisana do ksiąg wieczystych po wskazanej dacie ale nie ma to znaczenia gdy hipoteki te zabezpieczają wierzytelności, których wymagalność powstała przed tą datą. Postępowanie dowodowe wykazało, że hipoteka obciążająca obie nieruchomości dłużniczki (nieruchomość objętą KW nr (...) oraz udział w 1/2 części nieruchomości objętej KW nr (...)) w kwocie 1.170.608,95 zł, a więc około 3-krotnie przekraczająca wysokość wierzytelności powoda wobec dłużniczki (394.941,50 zł oraz odsetki), zabezpiecza zaległości w podatku od towarów i usług powstałe w lipcu i sierpniu 2011 r. Podobnie hipoteka w kwocie 504.117,70 zł zabezpiecza zaległości podatkowe z tytułu między innymi zaległości w podatku dochodowym od osób fizycznych za okres od lutego do grudnia 2011 r. Istnienie zadłużenia I. K. przed dokonaniem przez nią sprzedaży z dnia 29 lipca 2011 r., którego nie spłacała i nie była jego w stanie spłacić z uwagi na jej sytuację majątkową, prowadzi do jednoznacznego wniosku, że już wówczas była ona niewypłacalna. Nie bez znaczenia jest również to, że powód domagał się od I. K. zapłaty kwoty 410.000 zł w piśmie z dnia 7 lutego 2011 r., a więc kilka miesięcy przed sprzedażą przez I. K. nieruchomości, a to oznacza, że czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem powoda w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. Pokrzywdzenie powoda istniało także w chwili wyrokowania, obecnie I. K. bowiem nadal nie ma majątku wystarczającego na zaspokojenie wierzycieli, w tym powoda. Prowadzone są przeciwko niej 33 postępowania egzekucyjne, z których około połowa jest częściowo skuteczna, a połowa całkowicie bezskuteczna. Z okoliczności sprawy wynika także, że dłużniczka powoda była świadoma działania z pokrzywdzeniem powoda. Wiedziała bowiem o roszczeniu powoda, a jednocześnie nie była w stanie spłacić wielu innych należności wobec innych wierzycieli. Świadczy o tym także to, że w tym samym dniu, to jest 29 lipca 2011 r. I. K. sprzedała inną swoją nieruchomość, objętą księgą wieczystą KW nr (...) i pomimo wysokich cen z obu sprzedaży: 5.965.500 zł (nieruchomość objęta KW nr (...)) i 1.845.000 zł (nieruchomość objęta KW nr (...)), nie spłaciła swoich długów. Także Z. K. działający jako jedyny członek zarządu w imieniu (...)Sp. z o.o. przy zawieraniu umowy sprzedaży z dnia 29 lipca 2011 r. wiedział, a co najmniej przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o działaniu swojej żony I. K. ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wskazuje na to, poza relacją osobistą, także ta okoliczność, że sprzedaż prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności budynku została dokonana zaledwie 3 dni po utworzeniu przez męża dłużniczki spółki (...) Sp. z o.o.

Podobna sytuacja miała miejsce przy kolejnej sprzedaży nieruchomości przez spółkę (...) Sp. z o.o. na rzecz spółki (...) Sp. z o.o. Spółka ta powstała w dniu 27 września 2011 r., a do sprzedaży doszło w dniu 30 września 2011 r. Na świadomość pokrzywdzenia wierzycieli wskazuje również to, że spółka (...) Sp. z o.o. w organizacji w 3 dni po utworzeniu, posiadająca kapitał zakładowy w wysokości 5.000 zł, nie dysponowała majątkiem wystarczającym na zapłatę ceny w wysokości 5.965.500 zł do dnia 30 listopada 2011 r. Z materiału dowodowego nie wynika, aby Spółka ta dysponowała takimi środkami. Działają tu także domniemania z art. 527 § 3 i 4 k.c., nie ulega wątpliwości, że małżonkowie K. pozostawali w bliskich stosunkach, także gospodarczych. Na te ostatnie wskazuje także zawiązanie spółki (...) Spółka Komandytowa w dniu 2 marca 2010 r. czy sprzedaż (...) Sp. z o.o., którą reprezentował Z. K..

Trafnie Sąd pierwszej instancji przyjął także, że powód wykazał zasadność uznania za bezskuteczne również dalszych rozporządzeń nieruchomością będącą przedmiotem postępowania, wykazał mianowicie, że osoby działające w imieniu kolejnych nabywców nieruchomości to jest w imieniu spółek (...) Sp. z o.o. (obecnie (...) Business Sp. z o.o.) oraz (...), wiedziały o okolicznościach uzasadniających uznanie umowy z dnia 29 lipca 2011 r. za bezskuteczną, w szczególności o powstaniu niewypłacalności I. K. wskutek sprzedaży przez nią prawa użytkowania wieczystego wraz z prawem własności budynku oraz dokonaniu tej sprzedaży w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Istotne jest to, że w imieniu nabywcy nieruchomości od spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji, to jest w imieniu spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji działali K. R. jako wiceprezes zarządu oraz A. B. jako prezes zarządu. Osoby te były powiązane z Z. K., ponieważ Z. K. w październiku 2011 r. zatrudnił A. B. w spółce (...) Sp. z o.o., gdzie wykonywał czynności wymagające poufnej wiedzy dotyczącej spółki (do jego obowiązków należało w szczególności reprezentowanie firmy w kontraktach, sądach, instytucjach państwowych i samorządowych). Ponadto A. B. w dniu 12 stycznia 2012 r. sprzedał swoje udziały w kapitale zakładowym w spółce (...) Sp. z o.o. S. S., który w dniu 23 listopada 2012 r. udzielił Z. K. pełnomocnictwa do reprezentowania go we wszelkich sprawach związanych ze sprawowaniem zarządu w spółce (...) Sp. z o.o. Z. K. sprzedał S. S. w dniu 30 stycznia 2012 r. także część udziałów w spółce (...) Sp. z o.o., a w dniu 8 lutego 2012 r. sprzedał pozostałą część swoich udziałów w tej spółce (...), które ta następnie w dniu 26 lipca 2012 r. sprzedała E. K. matca Z. K.. Ponadto podobnie jak w przypadku spółki (...) Sp. z o.o. powstanie spółki (...) Sp. z o.o. od sprzedaży na jej rzecz prawa użytkowani wieczystego gruntu i własności budynku dzieliło jedynie 3 dni (spółka ta powstała w dniu 27 września 2011 r., a sprzedaż miała miejsce w dniu 30 września 2011 r.). Przemawia to za przyjęciem, że powstanie tej spółki związane było wyłącznie z nabyciem nieruchomości, co w normalnych okolicznościach powinno budzić wątpliwości co do intencji stron. Na świadomość osób reprezentujących spółkę (...) Sp. z o.o. co do okilczności uzasadniających uznanie czynności dłużniczki I. K. z 29 lipca 2011 r. za bezskuteczną wskazuje również to, że spółka (...) Sp. z o.o. w organizacji w 3 dni po utworzeniu, posiadająca kapitał zakładowy w wysokości 5.000 zł, nie dysponowała majątkiem wystarczającym na zapłatę kwoty 6.150.000 zł, która miała być zapłacona do dnia 31 stycznia 2012 r. W szczególności w 2011 r. spółka ta osiągnęła stratę w wysokości 52.835,73 zł, a aktywa obrotowe na dzień 1 stycznia 2012 r. wynosiły 1.152.188,87 zł, a w latach 2011-2013 nie zaciągnęła żadnych pożyczek podlegających zgłoszeniu do urzędu skarbowego. Przytoczone okoliczności przemawiają za tym, że działanie spółki (...) Sp. z o.o. w organizacji (później funkcjonującej pod nazwą (...) Sp. z o.o.), polegające na nabyciu przedmiotowej nieruchomości zostało dokonane w złej wierze w rozumieniu art. 527 k.c., a więc ze świadomością jej nabycia z pokrzywdzeniem powoda. Nie budzi wątpliwości, że również osoby reprezentujace Polską Grupę Kapitałową i (...) S.A. działały ze świadomością pokrzywdzenia powoda. Powiązania osobowe należy tu ocenić tak samo jak w przypadku spółki (...) Sp. z o.o. ( (...) Sp. z o.o.). Spółka ta bowiem samodzielnie zawiązała Polską Grupę Kapitałową i (...) S.A. i została jej jedynym akcjonariuszem. Jednocześnie zorganizowana część przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o., w skład którego wchodziło prawo użytkowania wieczystego nieruchomości oraz prawo własności usytuowanego na niej budynku objętych KW nr (...) zostało wniesione przez (...) Sp. z o.o. jako aport do Polskiej Grupy Kapitałowej i (...) S.A. W imieniu (...) Sp. z o.o. działał A. B., a w imieniu nabywcy Polskiej Grupy Kapitałowej i (...) S.A. jego żona M. B.. W skład rady nadzorczej Polskiej Grupy Kapitałowej i (...) S.A. wchodził Z. K..

Dlatego trafna jest konkluzja Sądu Okręgowego, że spełnione zostały wszystkie przesłanki do uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę zawartą przez I. K. i(...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. w dniu 29 lipca 2011 r., mocą której I. K. sprzedała (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w G. wraz z prawem własności znajdującego się na niej budynku, dla których Sąd Rejonowy w G. prowadzi księgę wieczystą nr (...), a także dalsze czynności przenoszące to prawo użytkowania wieczystego nieruchomości i prawa własności znajdującego się na niej budynku, to jest umowę sprzedaży zawartą w dniu 30 września 2011 r. przez (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w W. ze (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w B., oraz umowę z dnia 23 lutego 2015 r. przeniesienia zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. (wcześniej działającego pod nazwą (...) Sp. z o.o.) jako aportu na pokrycie akcji objętych w (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w B., w celu ochrony wierzytelności przysługującej powodowi w stosunku do I. K..

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację, o kosztach postępowania apelacyjnego orzekając w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z § 2 pkt 7 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, zmienionego rozporządzeniem z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 1668).

SSO Aneta Pieczyrak-Pisulińska SSA Tomasz Ślęzak SSA Lucyna Świderska-Pilis