Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, 22 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Karaś

Protokolant: Błażej Łój

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 grudnia 2016 r. we Wrocławiu

sprawy z powództwa R. Ł.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W.

o zapłatę

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Powód R. Ł. wniósł o zasądzenie od strony pozwanej Towarzystwa (...) S.A. we W. kwoty 185.070 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty. Powód wniósł również o zasądzenie od strony pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powód przystąpił do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), dla której strona pozwana wystawiła w dniu 8 września 2010 r. certyfikat nr (...), jednak przy przystępowaniu do powyższej umowy został wprowadzony w błąd przez pracownika banku. Powód zainteresowany był produktami pozwalającymi na ulokowanie przez niego posiadanych oszczędności na możliwie wysoko oprocentowanych lokatach i pracownik banku oferowany produkt przedstawił właśnie jako rodzaj bezpiecznej, długoterminowej lokaty, która gwarantuje osiągnięcie zysków, nie informując, że w rzeczywistości jest to umowa ubezpieczenia na życie i dożycie. Ponadto powód nie został poinformowany, że produkt obciążony jest koniecznością dokonywania wysokich comiesięcznych opłat za zarządzanie, za ryzyko oraz opłatą likwidacyjną. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu zostało złożone stronie pozwanej pismem z 19 sierpnia 2015 r. Kwotą żądania odpowiada środkom pieniężnym wpłaconym przez powoda na rzecz strony pozwanej tytułem przedmiotowej umowy.

W odpowiedzi na pozew Towarzystwo (...) S.A. we W. wniosło o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów procesu.

W uzasadnieniu strona pozwana zarzuciła, że oświadczenie powoda o uchyleniu się od skutków prawnych złożone zostało po terminie, a ponadto nie został on wprowadzony w błąd, ponieważ we wszystkich dokumentach, na których swój podpis złożył powód, używa się sformułowania „umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym”. Ponadto nie może być również mowy o wprowadzeniu powoda w błąd przez stronę pozwaną, skoro to pracownik banku miał udzielić mu błędnych informacji. Skoro powód składał swoje oświadczenie woli pracownikowi (...) Bank S.A., to temu podmiotowi powinno zostać złożone oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 17 sierpnia 2010 r. powód R. Ł. złożył oświadczenie woli o przystąpieniu do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...). Umowa ta została zawarta przez powoda za pośrednictwem (...) Bank S.A. na rzecz Towarzystwa (...) S.A. we W.. W podpisanej przez powoda deklaracji przystąpienia wskazano dane ubezpieczyciela, ubezpieczającego i ubezpieczonego, określono składkę bieżącą, składkę pierwszą i składkę zainwestowaną, podano nr rachunku bankowego do wpłaty składek, określono sposób wyliczenia świadczenia ubezpieczeniowego na wypadek zgonu oraz dożycia, wskazano miejsce alokacji środków na Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...), powód wskazał osobę uprawnioną do wypłaty odszkodowania i wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową oraz potwierdził odbiór (...), regulaminu ubezpieczenia, tabeli opłat i składek.

Na potwierdzenie faktu objęcia ochroną ubezpieczeniową powód otrzymał dokument „certyfikat seria i nr (...) z 8 września 2010 r.”, w którym wskazano, że ubezpieczającym jest (...) Bank S.A., ubezpieczonym R. Ł., określono okres odpowiedzialności od 8 września 2010 r. do 8 września 2025 r., podano wysokość składki zainwestowanej na 348.750 zł, składki pierwszej na 69.750 zł, składki bieżącej na 1.922 zł, określono sposób wyliczenia świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu zgonu, z tytułu dożycia do końca okresu odpowiedzialności, wskazano termin płatności kolejnych składek bieżących, nr rachunku bankowego do wpłat, datę nabycia jednostek uczestnictwa w funduszu oraz alokację środków pieniężnych.

Dowód:

1.  odpis KRS strony pozwanej – k. 8-12 , 46-51 ,

2.  certyfikat ubezpieczeniowy z 8.09.2010 – k. 1 3,

3.  deklaracja przystąpienia z 17.08.2010 z (...) i załącznikami – k. 52-58.

W oświadczeniu skierowanym do strony pozwanej pełnomocnik M. M. wskazał, że działa w imieniu powoda R. Ł., który oświadcza, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w dniu 17 sierpnia 2010 r. w przedmiocie zawarcia umowy (...) z TU na (...) S.A. o nr (...), ponieważ w chwili składania oświadczenia woli został błędnie poinformowany o warunkach umowy i konstrukcji produktu inwestycyjnego przez B. M., pracownika (...) Bank S.A.

W odpowiedzi z 25 września 2015 r. strona pozwana nie uznała skuteczności uchylenia się przez powoda od skutków prawnych.

Dowód:

1.  oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych z 19.08.2015 – k. 18,

2.  odpowiedź strony pozwanej – k. 19.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Uzasadniając powództwo przeciwko stronie pozwanej, powód powołał się na wadę oświadczenia woli w postaci błędu oraz swoje oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli o przystąpieniu do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie.

Sankcją prawną dla wadliwych oświadczeń woli w przypadku błędu jest nieważność względna, co oznacza, że zaistnienie sankcji następuje bez ingerencji sądu poprzez uchylenie się od skutków oświadczenia woli, a więc akt podejmowany przez stronę wadliwej czynności. Takie uprawnienie mające charakter prawa podmiotowego kształtującego przysługuje wyłącznie tej osobie, która złożyła dotknięte wadą oświadczenie woli, nigdy zaś drugiej stronie czynności prawnej. Wykonanie go definitywnie kształtuje stosunki prawne między stronami, doprowadzając do unieważnienia czynności prawnej ex tunc, tj. od początku. Kontrola sądu obejmuje zbadanie prawidłowości złożenia oświadczenia o uchyleniu się, natomiast sąd nie jest władny go zmienić. Rozstrzygnięcie sądu ma charakter deklaratywny i może nastąpić zarówno w oddzielnym postępowaniu (w sprawie o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w wyniku uchylenia się od skutków oświadczenia woli), jak i w każdym postępowaniu, w którym skuteczność oświadczenia woli ma znaczenie dla rozstrzygnięcia o zgłoszonym w nim żądaniu. Przedmiotem oceny sądu jest zasadność i podstawy uchylenia się od skutków oświadczenia woli. W razie sporu sąd bada, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany (zob. postanowienie SN z 12.10.2005 r., III CK 48/2005).

Skuteczność uchylenia się strony od złożonego oświadczenia woli musi być oceniane nie na podstawie wyjaśnień i ustaleń, jakie można byłoby poczynić obecnie, ale na podstawie stanu faktycznego przyjętego w czasie składania oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli według treści złożonego drugiej stronie oświadczenia. Niedopuszczalne jest natomiast powoływanie nowych okoliczności, mogących ewentualnie stanowić podstawę do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli, które nie zostały podniesione w terminie przewidzianym w art. 88 k.c., a więc w piśmie uchylającym się od skutków złożonego oświadczenia woli (zob. wyrok SN z 9.10.1984 r., I CR 257/84).

Powyższe rozważania prowadzą do jednoznacznego wniosku, że kognicja sądu ograniczona jest wyłącznie do okoliczności faktycznych powołanych w oświadczeniu o uchyleniu się od skutków prawnych, a więc w realiach rozpatrywanej sprawy do „błędnego poinformowania powoda o warunkach umowy i konstrukcji produktu inwestycyjnego przez B. M., pracownika (...) Bank S.A.”.

Wada oświadczenia woli w postaci błędu uregulowana została w art. 84 § 1 i 2 k.c., zgodnie z którym prawnie doniosły, a więc taki, który może skutkować nieważnością oświadczenia woli, jest tylko taki błąd, który:

1.  dotyczy treści czynności prawnej,

2.  jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, koniecznym jest, aby błąd ten został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy albo żeby wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć (ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej),

3.  jest istotny, a więc uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Powyższe wymogi ulegają istotnej modyfikacji w przypadku tzw. podstępu drugiej strony (art. 86 k.c.), kiedy to błędem prawnie doniosłym jest również taki, który nie jest istotny oraz który nie dotyczy treści czynności prawnej.

Kodeks cywilny nie definiuje błędu, jednak powszechnie przyjmuje się, że błędem jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa.

Mając na uwadze powyższe, wskazać należy, że w oświadczeniu o uchyleniu się od skutków prawnych powód określił błąd nieprecyzyjnie i jedynie ogólnikowo, powołując się na błędne poinformowanie go o warunkach umowy i konstrukcji produktu inwestycyjnego. Analiza pozwu prowadzi jednak do wniosku, że błąd ten według powoda polegać miał na: poinformowaniu powoda, że przystępuje do długoterminowej lokaty, która gwarantuje osiągnięcie zysków, pomimo że w rzeczywistości była to umowa ubezpieczenia na życie i dożycie i nie poinformowaniu powoda, że produkt obciążony jest koniecznością dokonywania wysokich comiesięcznych opłat za zarządzanie, za ryzyko oraz opłatą likwidacyjną.

Powyższe zarzuty nie znalazły potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym. W deklaracji przystąpienia, którą powód powinien przed podpisaniem przeczytać, wprost określono podmioty stosunku prawnego, posługując się określeniami „ubezpieczyciel”, „ubezpieczający” i „ubezpieczony”, określono składkę bieżącą, składkę pierwszą i składkę zainwestowaną, podano nr rachunku bankowego do wpłaty składek, określono sposób wyliczenia „świadczenia ubezpieczeniowego na wypadek zgonu oraz dożycia”, wskazano miejsce alokacji środków na Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...), powód wskazał osobę uprawnioną do wypłaty odszkodowania i wyraził zgodę na objęcie go „ochroną ubezpieczeniową” oraz potwierdził odbiór (...), regulaminu ubezpieczenia, tabeli opłat i składek. W przedmiotowej deklaracji nigdzie nie użyto sformułowania, że jest to lokata inwestycyjna, w związku z czym twierdzenia powoda o tym, że nie zdawał sobie sprawy, że przystępuje do ubezpieczenia grupowego, są całkowicie niewiarygodne. Gdyby rzeczywiście miała to być tylko lokata, należy zadać pytanie, w jakim celu powód wskazywałby osobę uprawnioną do wypłaty świadczenia. W ocenie Sądu z deklaracji wprost wynikało, że powód przystępuje jako ubezpieczony do ochrony ubezpieczeniowej na życie i dożycie i z tego tytułu obowiązany jest do comiesięcznej wpłaty określonej składki. Nie może być tu mowy o jakimkolwiek błędzie powoda, ponieważ deklaracja jest sformułowana w omawianej kwestii jednoznacznie i precyzyjnie. Interpretacja złożenia podpisu na dokumencie umowy bez uprzedniego zapoznania się z jego treścią jako oświadczenia woli osoby, która w takich okolicznościach złożyła podpis, nie narusza zasługujących na ochronę jej interesów. Osobie tej można bowiem postawić zarzut, że przy podpisywaniu dokumentu nie zachowała staranności, jakiej zasadnie można oczekiwać od racjonalnego uczestnika obrotu prawnego. Kto świadomie rezygnuje z zapoznania się z treścią dokumentu, na którym składa podpis, jest związany zawartym w dokumencie oświadczeniem, jeśli jego zachowanie wywołało u adresata uzasadnione przeświadczenie o złożeniu oświadczenia woli. Kto złożył podpis na dokumencie umowy, działając w nieświadomości co do jego rzeczywistej treści, pozostaje związany zawartym w tym dokumencie oświadczeniem ze względu na ochronę uzasadnionego zaufania jego adresata w granicach tego zaufania. Bezspornie nie można więc mówić o błędzie, w sytuacji gdy ktoś składa podpis na dokumencie bez uprzedniego przeczytania go. Osoba taka nie myli się, ponieważ świadomie składa oświadczenie woli, nie znając jego treści, akceptując w ten sposób każde postanowienie zawarte w dokumencie. Okolicznością, która wyklucza możliwość skutecznego powoływania się na błąd, jest też sytuacja, gdy mylne wyobrażenie o treści czynności prawnej zostało spowodowane niedbalstwem strony (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 19 kwietnia 2016 r. o sygn. I ACa 1452/15).

Niezależnie od powyższe należy wskazać, że zgodnie z art. 88 § 1 i 2 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał. W realiach niniejszej sprawy powód złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych po upływie 5 lat od złożenia swojego oświadczenia woli. Wskazać należy, że nawet gdyby przyjąć, że gdyby nawet powód w chwili składania podpisu na deklaracji przystąpienia działał pod wpływem błędu wywołanego przez pracownika banku i kierując się jego zapewnieniami o tym, że przystępuje do lokaty inwestycyjnej gwarantującej zyski, złożył swój podpis pod deklaracją bez jej uprzedniego przeczytania, to już po tym fakcie powód otrzymał dokument „certyfikat seria i nr (...) z 8 września 2010 r.”, w którym również wprost wskazano, że ubezpieczającym jest (...) Bank S.A., ubezpieczonym R. Ł., określono okres odpowiedzialności od 8 września 2010 r. do 8 września 2025 r., podano wysokość składki zainwestowanej na 348.750 zł, składki pierwszej na 69.750 zł, składki bieżącej na 1.922 zł, określono sposób wyliczenia świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu zgonu, z tytułu dożycia do końca okresu odpowiedzialności, wskazano termin płatności kolejnych składek bieżących, nr rachunku bankowego do wpłat, datę nabycia jednostek uczestnictwa w funduszu oraz alokację środków pieniężnych. Zasadniczo więc w certyfikacie tym znajdowały się analogiczne informacje, jak w podpisanej przez powoda deklaracji. W sposób jasny i precyzyjny wskazano tam, że powód przystąpił do grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie, posługiwano się pojęciami „ubezpieczenie”, „ubezpieczony”, „ubezpieczający” i nigdzie nie znajduje się informacja, żeby powód założył jakąkolwiek lokatę inwestycyjną. Biorąc pod uwagę, że powód mógł tym certyfikatem dowolnie dysponować, ponieważ miał go w swoim posiadaniu, stwierdzić należało, że powód mógł go wielokrotnie i bardzo dokładnie przeczytać, a tym samym wykryć swój błąd. Zatem najpóźniej od września 2010 r. rozpoczął się bieg rocznego terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych. Skoro powód takie oświadczenie złożył dopiero w 2015 r., nie ulega żadnej wątpliwości, że zostało ono złożone po upływie ustawowego terminu, a co za tym idzie było bezskuteczne.

Na marginesie należy również wskazać, że oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych, zostało złożone przez pełnomocnika, jednak powód nie przedłożył pełnomocnictwa dla tej osoby, w związku z czym również z tego powodu oświadczenie to nie mogło zostać uznane za skutecznie złożone. Sąd podziela również argumentację strony pozwanej, że oświadczenie o przystąpieniu do ubezpieczenia zostało złożone pracownikowi (...) Bank S.A., w związku z czym adresatem takiego oświadczenia powinien być bank będący ubezpieczającym, a nie strona pozwana.

Mając na uwadze powyższe okoliczności wynikające bezpośrednio z dokumentów zgromadzonych w sprawie, za bezprzedmiotowe i zmierzające jedynie do wydłużenia postępowania Sąd uznał wnioski dowodowe obejmujące osobowe źródła dowodowe, w związku z czym je oddalił.

Reasumując, stwierdzić należy, że powód nie wykazał aby jego oświadczenie woli zostało złożone pod wpływem błędu, ponieważ składając swój podpis pod deklaracją przystąpienia, powinien mieć świadomość ubezpieczeniowego charakteru produktu oferowanego przez bank, a dodatkowo uchylenie się od skutków oświadczenia zostało złożone po terminie co powoduje brak możliwości powołania się na wadę oświadczenia woli w postaci błędu. Konsekwencją uznania uchylenia się skutków prawnych oświadczenia za bezskuteczne jest wniosek, że strony w dalszym ciągu łączy zaskarżona umowa, a zatem żądanie zwrotu wszystkich uiszczonych składek nie znajduje zatem uzasadnienia.

Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo.

Oddalenie powództwa w całości oznaczało dla powoda przegraną w sprawie uzasadniającą zasądzenie od niego na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 98 k.p.c. Na zasądzoną kwotę składają się: wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 7.200 zł oraz opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Przyznane koszty zastępstwa procesowego odpowiadają stawce minimalnej z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu sprzed 27 października 2016 r., mając na uwadze, że powództwo wytoczone zostało w marcu 2016 r., zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych.