Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 stycznia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa L. P.

przeciwko K. P.

o alimenty

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 19 listopada 2013 roku, sygn. akt III RC 592/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od pozwanego K. P. na rzecz powódki L. P. alimenty w kwocie po 200 (dwieście) złotych miesięcznie poczynając od dnia 1 listopada 2013 roku, płatne w terminie do dnia 10 –tego każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, a w pozostałej części apelację oddala;

2.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. akt II Ca 9/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 19 listopada 2013 roku w sprawie
III RC 592/13 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim oddalił powództwo L. P. przeciwko K. P. o alimenty, przejął na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe oraz zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

L. P. pozostawała w związku małżeńskim z K. P. do
24 kwietnia 2006 r., który to wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. wydanym w sprawie sygn. akt I C 154/06 został rozwiązany przez rozwód
z winy K. P..

W czasie trwania związku małżeńskiego powódka otrzymywała rentę inwalidzką w kwocie 391,00 złotych miesięcznie oraz kwotę 43,00 złotych zasiłku rodzinnego. Później otrzymywała rentę w wysokości 480 złotych
z powodu uznania ją za częściowo niezdolną do pracy ze względu na cukrzycę do czerwca 2006. Pozwany w całym okresie trwania małżeństwa nie świadczył na utrzymanie mieszkania. Powódka ponosiła koszty utrzymania tego mieszkania łącznie z czynszem w kwocie 500 złotych miesięcznie. Nadto łożyła na utrzymania syna. Podczas 16 lat trwania związku małżeńskiego pozwany przepracował łącznie około 6 lat. Powódka posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, wydane do dnia 31.03.2016 r.

L. P. choruje na cukrzycę. Z powodu tej choroby w okresie od 15.01.2009 r. do dnia 21.01.2009 r. przebywała w (...) w Ł.. W okresie od 20.08.2009 r. do dnia 28.08.2009 r. przebywała w(...)
w P. z powodu czynnościowego zaburzenia jelit, przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego, niedokrwistości mikrocyratnej oraz cukrzycy T.l. na Oddziale (...). Od 03.09.2009 r. do 17.09.2009 r. przebywała w Oddziale (...)
(...)w Ł. z powodu cukrzycy insulinozależnej
z nieokreślonymi powikłaniami - cukrzycy typu 1 zdekompensowanej, niedokrwistości z niedoboru żelaza oraz przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego. W Szpitalu (...) im. B. w Ł. powódka przebywała także na (...)
i (...) w dniu 02.02.2010 r. W okresie od 16.03.2012 r. do 23.03.2012 r. przebywała na w (...) w Ł. z powodu cukrzycy insulinozależnej
z nieokreślonymi powikłaniami -cukrzycy typu 1 zdekompensowanej. W czasie od 15.01.2013 r. do 25.01.2013 r. także przebywała na (...)w Ł. z powodu cukrzycy insulinożależnej z nieokreślonymi powikłaniami - cukrzycy typu 1 zdekompensowanej. W okresie od 11.07.2013 r. do dnia 19.07.2013 r. również przebywała na (...) w Ł. z powodu cukrzycy insulinozależnej z nieokreślonymi powikłaniami - cukrzycy typu 1 zdekompensowanej. Ma także stwierdzoną chorobę przepukliny.

L. P. otrzymuje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych okresową rentę
z tytułu niezdolności do pracy za okres od 01.05.2013 r. do 31.10.2013 r.
w kwocie netto 660,01 złotych miesięcznie.

Powódka z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w P. w okresie od 01.05.2013 r. do 31.10.2013 r. pobrała świadczenie w postaci zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 918,00 złotych. Na miesiąc otrzymuje 153 złote zasiłku pielęgnacyjnego.

Na produkty spożywcze niskobiałkowe powódka w dniu 25.09.2013 r. wydała kwotę łączną 102,41 złotych.

L. P. ponosi miesięczne koszty utrzymania mieszkania w kwocie 500 złotych. Za światło płaci 90 złotych miesięcznie, za gaz wynosi ją 50 złotych miesięcznie, woda i ogrzewanie wliczone są w czynsz. Mieszka razem z synem, który studiuje, w wieku 22 lat. Nie posiada majątku. Posiada zadłużenia
w kwocie 4.000 złotych u znajomych i u rodziny.

Pozwany K. P. jest zarejestrowany jako osoba bezrobotna od dnia 27.12.2010 r. do dnia 11.09.2013 r. w Urzędzie Pracy w P. Aktualnie pozostaje na wyłącznym utrzymaniu swojej matki. Leczy się na kręgosłup. Nie ma żadnych przeciwwskazań do zatrudnienia. Czasem podejmuje prace dorywcze. Posiada zadłużenia alimentacyjne w nieznanej kwocie.

Sąd Rejonowy uznał, że powództwo w całości zasługiwało na oddalenie.

Zgodnie z treścią art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Przepis ten nie daje małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz daje mu prawo do bardziej dostatniego życia poprzez przyczynianie się małżonka winnego rozkładu pożycia do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb niewinnego, choćby ten nie znajdował się w niedostatku. Jednak kryterium dla określenia obowiązku określonego w art. 60 § 2 k.r.o. jest porównanie sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego rozstrzygające jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, (zob. por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2001 r. II CKN 391/00, LEXnr 52629).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż po rozwodzie sytuacja powódki, która była niewinna rozkładu pożycia małżeńskiego nie uległa pogorszeniu, o ile się nie polepszyła. Wszakże aktualnie nie ponosi kosztów utrzymania swojego byłego męża, który nie pracuje, otrzymuje wyższe świadczenia w łącznej kwocie ponad 800 złotych miesięcznie, a koszty utrzymania mieszkania w dalszym ciągu wynoszą 500 złotych. Jak zeznała powódka sama: „(...) na skutek rozwodu moje dochody nie uległy zmianie. Mąż i tak, i tak nie dawał pieniędzy. Po rozwodzie dostałam alimenty na syna (...)".

Abstrahując jednak od powyższych rozważań zaznaczyć należy, iż w toku rozprawy w dniu 19 listopada 2013 r. powódka swoje koszty utrzymania określiła na kwotę 800 - 900 złotych miesięcznie, a wysokość otrzymywanych przez nią świadczeń wynosi ponad 800 złotych. Stwierdzić zatem może, iż suma otrzymywanych przez nią środków pieniężnych, zgodnie z jej obliczeniami jest dla niej wystarczająca.

Z uwagi na powyższe, Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo L. P. jako nie znajdujące uzasadnienia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd nie obciążył stron kosztami procesu,
a zgodnie z art. 100 k.p.c. zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła powódka, która zaskarżyła wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  naruszenie przepisu art. 60 § 2 kro poprzez przyjęcie, że jej sytuacja materialna nie pogorszyła się w istotny sposób od czasu orzeczenia rozwodu,

2.  sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że wysokość otrzymywanych przeze nią środków pieniężnych jest dla niej wystarczająca,

3.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, bez wszechstronnej jego analizy, w szczególności w zakresie jej sytuacji życiowej i materialnej, pogorszenia się jej stanu zdrowia.

Wskazując na powyższe skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanego na jej rzecz alimentów w kwocie po 300 zł miesięcznie oraz kwoty 10.800 zł tytułem niezaspokojonych potrzeb za okres 3 ostatnich lat przed wniesieniem pozwu.

W odpowiedzi na apelację pozwany wnosił o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podzielając w pełni ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, Sąd Okręgowy uznał zarzuty podniesione w apelacji za częściowo uzasadnione.

W ocenie Sądu Okręgowego zasadny jest przede wszystkim zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy prawa materialnego, w szczególności art. 60 §2 k.r.o. Sąd Rejonowy błędnie bowiem uznał, że rozwód między stronami nie pociągnął za sobą istotnego pogorszenie sytuacji materialnej powódki jako małżonka niewinnego rozkładu pożycia.

Przesłanką rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego małżonka ponoszącego wyłączną winę rozkładu pożycia przewidzianego w art. 60 §2 k.ro. jest ustalenie, że rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, nie mające jednak cech niedostatku. Ocena, czy nastąpiło takie pogorszenie, zależy od porównania sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się wskutek orzeczenia rozwodu, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1998 r.
w sprawie III CKN 186/98, opubl. LEX nr 83804).

Przy ocenie "pogorszenia", czyli przy porównywaniu - położenia materialnego współmałżonka niewinnego przed rozwodem z położeniem po rozwodzie - sąd powinien brać pod uwagę tę sytuację materialną, jaką małżonek niewinny
w czasie trwania małżeństwa powinien był mieć zgodnie z przepisami (art. 23 i art. 27 k.r.o.), a nie tę, jaką faktycznie miał w następstwie nieprawidłowego
i niewłaściwego postępowania współmałżonka, który np. ograniczał swoje realne możliwości zarobkowe albo skąpił środków na zaspokojenie potrzeb rodziny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie
I CKN 498/97, opubl. LEX nr 83803)

Podobne stanowisko przy ocenie wskazanej przesłanki rozszerzonego obowiązku alimentacyjnego małżonka ponoszącego wyłączną winę rozkładu pożycia wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 1998 r.
w sprawie III CKN 880/98 (opubl. LEX nr 1214486), gdzie wskazał, że przy porównywaniu sytuacji materialnej małżonka niewinnego należy badać nie tylko stan rzeczywisty, który istniał przed rozwodem, ale i uwzględniać jego uprawnienia do korzystania z wkładu drugiego małżonka w zaspokajanie potrzeb rodziny (art. 27 k.r.o.). Przyjęcie za podstawę ustalania obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie winnego stanu rzeczywistego preferowałoby w istocie postępowanie naganne, skoro brak dbałości o rodzinę
w okresie istnienia małżeństwa zmniejszałby w przyszłości obciążenia osoby winnej.

Celem, jakiemu ma służyć uprzywilejowane roszczenie alimentacyjne małżonka niewinnego przewidziane art. 60 § 2 k.r.o. w stosunku do rozwiedzionego współmałżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia jest przy tym zapobieżenie sytuacji, w której rozwód miałby spowodować pogorszenie
w istotny sposób sytuacji materialnej małżonka niewinnego w porównaniu do sytuacji, w której znajdowałby się w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie.

W tej sytuacji Sąd odwoławczy uznał, że Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że nie doszło do istotnego pogorszenie sytuacji materialnej powódki jako małżonka niewinnego rozkładu pożycia. Sam fakt, iż pozwany w czasie małżeństwa nie przyczyniał się do dbania o dobro rodziny nie może stanowić podstawy ustalenia, że po rozwodzie sytuacja powódki nie uległa istotnemu pogorszeniu, a wręcz polepszeniu wobec odpadnięcia kosztów utrzymania pozwanego.

Biorąc pod uwagę wskazane wyżej okoliczności Sąd uznał, że zasadne jest żądanie powódki zasądzenia na jej rzecz od pozwanego alimentów.

Zakres świadczenia alimentacyjnego zależy od „usprawiedliwionych potrzeb" uprawnionego małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Ponieważ nie jest to równoznaczne z zapewnieniem uprawnionemu poziomu życia na stopie równej z tą, jaką miałby w przypadku istnienia małżeństwa, to kryterium równej stopy życiowej stanowi tylko jedno
z kryteriów, jakie należy brać pod uwagę przy ustalaniu zakresu omawianego obowiązku. Ponadto należy uwzględniać możliwości zarobkowe i majątkowe uprawnionego. Różnica między ilością środków potrzebnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego a możliwościami zarobkowymi i majątkowymi zobowiązanego stanowi właśnie „odpowiedni zakres", w jakim małżonek ponoszący wyłączną winę rozkładu pożycia powinien przyczyniać się do zaspokajania potrzeb małżonka niewinnego.

Zdaniem Sądu odwoławczego sytuacja materialna powódki jest na granicy niedostatku. Stan niedostatku zachodzi już wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
19 maja 1975 r. III CRN 55/75, opubl. OSNC 1976 r. Nr 6 poz. 133). Stan zdrowia powódki oraz osiągane przez nią dochodu nie wystarczają w ocenie Sądu na zaspokojenie jej wszystkich usprawiedliwionych potrzeb, stąd też biorąc pod uwagę możliwości zarobkowe pozwanego, który z zawodu jest stolarzem zasadnym było zasądzenie na rzecz powódki świadczeń alimentacyjnych w kwocie po 200 zł miesięcznie, poczynając od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu, zaś w pozostałym zakresie apelacja w tym zakresie jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy uznał nadto apelację za niezasadną co do zaległych alimentów. W świetle pełnych i prawidłowych ustaleń Sądu pierwszej instancji brak było podstaw do twierdzenia, iż zachodziły przesłanki zasądzenia od pozwanego zaległych alimentów.

Z uwagi na charakter świadczeń alimentacyjnych przeznaczonych na bieżące utrzymanie osoby uprawnionej, domaganie się ich za okres poprzedzający wytoczenie powództwa może być uzasadnione tylko wówczas, gdy pozostają z tego okresu nie zaspokojone potrzeby lub zobowiązania zaciągnięte przez uprawnionego względem osoby trzeciej na pokrycie tychże potrzeb. Powyższa zasada obowiązuje również przy dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych na podstawie art. 60 k.r.o. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1976 r. w sprawie III CRN 88/76, opubl. OSNC 1977 r. Nr 2 poz. 33).

Powódce mogłyby być zasądzone alimenty za okres wsteczny trzech ostatnich lat tylko w razie wykazania, że ma nie zaspokojone potrzeby bądź też nie uregulowane zobowiązania z tego okresu, i to w wysokości nie przekraczającej kwoty niezbędnej na zaspokojenie tych potrzeb albo uregulowanie zaciągniętych zobowiązań. Okoliczności te nie zostały jednakże przez powódkę udowodnione, a to na niej jako na stronie powodowej zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w postępowaniu cywilnym ciążył ciężar dowodu w tym zakresie.

Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 k.p.c. częściowo zmienił zaskarżony wyrok zasądzając od pozwanego na rzecz powódki alimenty w kwocie po 200 zł miesięcznie poczynając od 1 listopada 2013 r. płatne
w terminie do dnia 10-go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, a w pozostałej części na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 391 §1 k.p.c. Sąd Okręgowy zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu za instancję odwoławczą.