Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 września 2016 r.

Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSR Joanna Chała-Małkowska

Protokolant: Paweł Cegiełka

Po rozpoznaniu: w dniu 21 września 2016 roku w W.

na rozprawie

sprawy z powództwa P. K. (1)

przeciwko (...) Bank Spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o nakazanie złożenia oświadczenia i ustanowienie biegłego rewidenta

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powódki P. K. (1) na rzecz pozwanego (...) Bank Spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 77 (siedemdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XVI GC 2660/15

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 15 marca 2015 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) P. K. (1) wniosła o nakazanie pozwanemu (...) Bank S.A. z siedzibą w W. złożenia powódce oświadczenia o wysokości należnej prowizji w tym wszelkich danych stanowiących podstawę obliczenia prowizji, liczbę i wartość umów zawartych za pośrednictwem powódki oraz o ustanowienie biegłego rewidenta i zapewnienie mu wglądu i wyciągu z ksiąg handlowych, który dokona sprawdzenia prawidłowości naliczania prowizji z tytułu umowy agencyjnej za okres od dnia 23 stycznia 2008r. do 16 stycznia 2013r. obejmujących wyciągi z ksiąg handlowych strony pozwanej za w/w okres w zakresie umów zawieranych za pośrednictwem powódki.

Powódka wniosła również o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka wskazała, że w okresie od 23 stycznia 2008 r. do 16 stycznia 2013r. świadczyła na rzecz pozwanego usługi agencyjnej. Po rozwiązaniu umowy agencyjnej pozwany pomimo upływu ustawowego terminu nie złożył oświadczenia o należnej powódce prowizji stąd też przedmiotowe powództwo, którego podstawą jest art. 761 (5) §1 k.c. ( pozew k. 2-4).

W odpowiedzi na pozew złożonej w dniu 28 stycznia 2015r. (data nadania w urzędzie pocztowym) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że z załączonych do pozwu dokumentów wynika, iż to powódka wypowiedziała umowę, co zgodnie z art. 764(4) pkt 2 wyłącza roszczenie o świadczenie wyrównawcze. Ponadto wskazał, że powódka domagając się świadczenia wyrównawczego musi wykazać, że w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskała nowych klientów lub doprowadziła do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, pozwany czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami, powódka musiała utracić prowizje od umów zawartych dającego zlecenie z tymi klientami a ponadto za przyznaniem roszczenia przemawiają względy słuszności. W odniesieniu zaś do wniosku o wgląd w księgi pozwanego biegłego rewidenta pozwany podniósł, iż wniosek ten narusza tajemnicę bankową ( odpowiedź na pozew k. 91-92).

Na podstawie materia łu dowodowego zgromadzonego w sprawie Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 stycznia 2008 r. (...) Bank S.A. z siedzibą w zawarł z P. P. (1) jako agent umowę agencyjną nr (...) na podstawie której Bank zlecił P. P. (1) wykonywanie w imieniu i na rzecz Banku czynności agencyjnych, szczegółowo określonych w załączniku nr 1 do umowy, a P. P. (1) zlecenie przyjęła. Z tytułu wykonywanych czynności agencyjnych, P. P. (1) przysługiwało wynagrodzenie prowizyjne na zasadach i w wysokości określonych w załączniku nr 6 do umowy. Wynagrodzenie przysługiwało wyłącznie za prawidłowe i zgodne z treścią umowy wykonywanie czynności agencyjnych. Wynagrodzenie nie przysługiwało, gdy oczywiste było, że umowa nie zostanie wykonana na skutek okoliczności, za które Bank nie ponosi odpowiedzialności, a prowizja już wypłacona w takim wypadku podlegała zwrotowi. Agent otrzymywać miał rozliczenie za kolejne miesiące kalendarzowe w terminie do 10 dni roboczych po zakończeniu miesiąca. Wypłata wynagrodzenia następować miała na podstawie faktury wystawionej przez Agenta (…) w terminie 5 dni od momentu otrzymania faktury przez Bank (§9 pkt 1-4 umowy ). Reklamacje w formie pisemnej mogły być składane w terminie 5 dni roboczych od daty otrzymania rozliczenia przez Agenta. Reklamacje dotyczące wysokości należnego wynagrodzenia Strony wyjaśnić miały w terminie 14 dni roboczych, liczonych od daty otrzymania reklamacji przez Bank (§9 pkt 6-7 umowy). Umowa została zawarta na czas nieokreślony. Każdej ze stron przysługiwało prawo jej rozwiązania z zachowaniem 6-miesięcznego okresu wypowiedzenia ze skutkiem na koniec miesiąca. Dla wypowiedzenia zastrzeżono formę pisemną pod rygorem nieważności (§18 pkt. 1-2 umowy)

Dow ód: umowa agencyjna wraz z za łącznikami k. 8-47.

Umowa agencyjna została rozwiązana z dniem 16 stycznia 2013r. ( dowód: pismo z dnia 16 stycznia 2013r. k. 48, wypowiedzenie k. 49).

Pismem z dnia 26 września 2014r. P. K. (2) (uprzednio P.) wezwała (...) Bank S.A. z siedzibą w W. do zapłaty kwoty 3500000 zł obejmującej:

- świadczenie wyrównawcze za okres 12 miesięcy zgodnie z art. 764(3) k.c. w wysokości 720000 zł;

- na podstawie art. 764(2)§ 2 k.c. w zw. z art. 471 k.c. odszkodowania za bezprawne blokowanie pracowników, uniemożliwienie zatrudnienia pracowników z innych placówek, blokowanie wniosków kredytowych, odcięcie dostępu do bazy danych klientów skutkujące obniżeniem wyników sprzedażowych placówki i osiąganego dochodu, oraz szkody poniesione w wyniku rozwiązania umowy w kwocie 900000 zł;

- na podstawie art. 764(2) § k.c. cywilnego w zw. z art. 471 k.c. odszkodowanie za uniemożliwienie sprzedaży placówki w N. w kwocie 150000zł;

- pozostała kwota stanowiła zadośćuczynienie za utratę zdrowia i zdolności do pracy na skutek wykorzystania przymusowej sytuacji P. K. (1) do której doprowadzili pracownicy dającego zlecenie i wymuszenie na niej kontynuowania pracy w placówce w okresie zaawansowanej ciąży.

( dowód: pismo z dnia 26 września 2014r. k. 99-101).

Pismem z dnia 9 lutego 2015r. P. K. (2) wezwała (...) Bank S.A. z siedzibą w W. do wypłaty prowizji od umów zawartych po rozwiązaniu umowy agencyjnej z dnia 23 stycznia 2008r., jednocześnie wzywając do wypełnienia wynikającego z art. 761(5) § 1 k.c. obowiązku poprzez złożenie oświadczenia zawierającego dane o należnej P. K. (1) prowizji z tytułu wykonywania czynności agencyjnych (dowód: pismo z dnia 9 lutego 2015r. wraz z potwierdzeniem nadania k. 50-51).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dokumentów złożonych do akt, które nie budziły wątpliwości, co do ich zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Autentyczność złożonych do akt sprawy dokumentów nie była kwestionowana a jednocześnie żadna ze stron procesu nie żądała złożenia ich oryginałów. Aczkolwiek dokumenty te stanowiły dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c., to stosowanie do treści art. 233 k.p.c. Sąd, dokonując ich oceny w ramach swobodnej oceny dowodów uznał je za wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego a w konsekwencji, poczynił na ich podstawie ustalenia faktyczne. Materialna moc dowodowa dokumentu prywatnego zależy, bowiem od jego treści merytorycznej. O materialnej mocy dowodowej dokumentów prywatnych rozstrzyga sąd zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów ( por. art. 233 k.p.c.; K. Knoppek: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 września 1985 roku, sygn. akt IV PR 200/85, PiP 1988, nr 5). Sąd, dokonując ich oceny w ramach swobodnej oceny dowodów uznał je za wiarygodne i przydatne dla ustalenia faktycznego.

Sąd oddalił wniosek dowodowy powódki o przesłuchanie świadków: J. D., D. P., K. C., S. K., K. P., B. P., A. C., P. E., M. T. oraz wniosek dowodowy pozwanego o przesłuchanie świadka R. S., albowiem okoliczności na które zostały zgłoszone przedmiotowe wnioski dotyczyły faktów niemających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

S ąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Przedmiotem postępowania nie było roszczenie o zapłatę prowizji należnej agentowi - powódce, lecz żądanie zobowiązania strony pozwanej do złożenia oświadczenia o wysokości należnej prowizji w tym wszelkich danych stanowiących podstawę obliczenia prowizji, liczbę i wartość umów zawartych za pośrednictwem powódki oraz żądanie ustanowienia biegłego rewidenta i zapewnienie mu wglądu i wyciągu z ksiąg handlowych, który dokonać miał sprawdzenia prawidłowości naliczenia prowizji z tytułu umowy agencyjnej za okres od dnia 23 stycznia 2008r. do 16 stycznia 2016r. obejmujących wyciągi z ksiąg handlowych strony pozwanej za w/w okres w zakresie umów zawieranych za pośrednictwem powódki. Jako podstawę prawną żądania powódka wskazała przepis art. 761 (5) § 1 k.c.

Pozwany zaś w odniesieniu do treści żądania podniósł, iż powódka wypowiedziała umowę agencyjną wobec czego zgodnie z art. 764 (4) § 2 k.c. nie przysługuje jej roszczenie o świadczenie wyrównawcze. Ponadto wskazał, że powódka powinna wykazać m.in., że pozwany czerpie nadal korzyści z umów zawartych z klientami za pośrednictwem agenta gdy tymczasem powódka prowadziła działalność w oparciu o bazy klientów dostarczone przez pozwanego. W odniesieniu zaś do żądania powódki o wgląd w księgi pozwanego przez biegłego rewidenta pozwany podniósł, że doprowadziłoby to do naruszenia tajemnicy bankowej.

Podniesione przez pozwanego dwa pierwsze zarzuty odnoszą się do żądania świadczenia wyrównawczego, którego podstawą jest art. 764 (3) k.c. zgodnie z którym po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami (...), tymczasem żądaniem powódki nie była zapłata prowizji, lecz złożenie oświadczenia o wysokości należnej prowizji.

Ocena zatem zasadności roszczenia powódki skonkretyzowana powinna być na analizie art. 761 (5) k.c., nakładającego na dającego zlecenie obowiązki informacyjne i kontrolne, których celem jest ochrona prawa do prowizji. Dotyczy to oświadczenia o należnej agentowi prowizji (§ 1) oraz udostępnienia informacji (także ich źródła w postaci wyciągów oraz wglądu biegłego rewidenta wybranego przez strony do ksiąg handlowych), które umożliwiają kontrolę prawidłowości obliczenia prowizji (§ 2). Są to obowiązki obciążające dającego zlecenie ex lege a przepis w tym zakresie ma charakter semiimperatywny, co oznacza jedynie możliwość korzystniejszego umownego ukształtowania sytuacji agenta. Podkreślić przy tym, należy, że przyznane agentowi mocą art. 761 (5) § 2 k.c. prawo do informacji ma charakter roszczenia akcesoryjnego w stosunku do zasadniczego roszczenia o złożenie samego rozliczenia i zabezpieczenia prawa agenta.

W odniesieniu do samego oświadczenia w sprawie należnej prowizji wskazać należy, że dający zlecenie jest zobowiązany do złożenia oświadczenia obejmującego wszystkie dane stanowiące podstawę do obliczenia należnej agentowi prowizji. Powinno to nastąpić nie później niż w ostatnim dniu miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji, co oznacza, że dotyczy zasadniczo jedynie umów wykonanych. Nie jest jednak zależny od trwania samego stosunku z umowy agencyjnej, stąd też decydują jedynie przesłanki wprost wynikające z art. 761 (5) § 1 k.c. Komentowany przepis nie określa formy takiego oświadczenia. Mając na względzie jego funkcję powinno być kompletne i przejrzyste – wskazuje się na konieczność składania go w formie pisemnej ( tak T. Wiśniewski, w: G. Bieniek (red.), Komentarz, s. 624; K. Kopaczyńska-Pieczniak, w: A. Kidyba (red.), KC. Komentarz, t. 3, 2010, s. 722). Oświadczenie to powinno zawierać zasadnicze składniki uwzględniane przy obliczaniu prowizji od umów zawartych zarówno z udziałem agenta i bez jego udziału (ostatnia sytuacja uzasadniona jest treścią art. 761 § 2 k.c.)

Składane przez dającego zlecenie oświadczenie, o którym mowa w art. 761(5) § 1k.c., jest oświadczeniem wiedzy. Nie kreuje dla żadnej ze stron umowy agencyjnej jakichkolwiek obowiązków, a stanowi jedynie wykonanie jednego z nich.

Z obowiązkiem dającego zlecenie składania omówionego oświadczenia łączą się przewidziane w art. 761(5) § 2 k.c. uprawnienia agenta do:

- domagania się udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji została prawidłowo obliczona, w szczególności agent może domagać się wyciągów z ksiąg handlowych dającego zlecenie

albo

- zażądania, aby wgląd i wyciąg z tych ksiąg został zapewniony biegłemu rewidentowi wybranemu przez strony przy czym postanowienie umowy agencyjnej mniej korzystne dla agenta są nieważne. Celem tych uprawnień jest przede wszystkim sprawdzenie przez agenta prawidłowości rozliczenia przysługującej mu prowizji. Podkreślić jednakże należy, że żądania te nie mają charakteru "prewencyjnego" – ich zgłoszenie wymaga wcześniejszego ustalenia prowizji zgodnie z art. 761(5) § 1 k.c. Z ujęcia redakcyjnego art. 761(5) § 2 k.c. należy wnioskować, że wyciągi mają umożliwić agentowi ustalenie wysokości należnej mu prowizji. Oznacza to, że dopiero po rozliczeniu, a więc po złożeniu oświadczenia o którym mowa w § 1 agent może ich skutecznie zażądać. Obowiązek ten realizowany jest zasadniczo poprzez udostępnienie wypisów z ksiąg handlowych agentowi, a także udostępnienie ich do wglądu biegłemu rewidentowi wybranego przez strony. Agent, jeśli dający zlecenie nie wyrazi na to zgody, nie ma, na podstawie 761(5) § 1 k.c. prawa bezpośredniego wglądu do ksiąg handlowych, czynność tę strony muszą powierzyć biegłemu rewidentowi. Wymaga tego ograniczona funkcja uprawnień kontrolnych przyznanych agentowi, która nie może być podstawą do uzyskania szerszych informacji niż dotyczące prawidłowości naliczenia prowizji. W zakresie czynności kontrolnych biegłego rewidenta, interes dającego zlecenie zabezpiecza ustawowy obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, ciążący na rewidencie (o czym stanowią art. 56 ust. 1 i art. 59 ustawy z 7.5.2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym, t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1011 ze zm.).

Jeśli agent nie uzyska takich informacji zgodnie z art. 761(5) § 3 KC, może się domagać ich udostępnienia w drodze powództwa wytoczonego w okresie sześciu miesięcy od dnia zgłoszenia żądania dającemu zlecenie (jest to termin zawity). Jeśli nie zostanie uzgodniony przez strony – biegły rewident – agent może wytoczyć powództwo o dokonanie wglądu i wyciągu z ksiąg handlowych przez biegłego wskazanego przez sąd; powinno to nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia zgłoszenia stosownego żądania dającemu zlecenie (§ 4). Terminy te mają charakter terminów zawitych.

Podsumowując na podstawie art. 761(5) § 1 k.c. obowiązkiem kontrolnym i informacyjnym dającego zlecenie jest złożenie oświadczenia w sprawie należnej agentowi prowizji. Wobec zaś realizacji powyższego obowiązku agent uprawniony jest domagać się udostępnienia informacji celem zweryfikowania czy wysokość należnej prowizji została prawidłowo obliczona albo żądać aby wgląd i wyciąg z ksiąg handlowych został zapewniony biegłemu rewidentowi, przy czym uprawnienia te mają charakter akcesoryjny i powstają jedynie w sytuacji złożenia przez dającego zlecenie oświadczenia o którym mowa art. 761(5) § 1 k.c. W przypadku braku takiego oświadczenia agent nie może skorzystać z uprawnień wskazanych w art. 761(5) § 2. k.c. W sytuacji, zaś gdy dający zlecenie złożył oświadczenie zawierające dane o należnej agentowi prowizji, lecz odmawia udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej agentowi prowizji została prawidłowo obliczona lub strony nie doszły do porozumienia co do wyboru biegłego rewidenta któremu, dający zlecenia miał udostępnić wgląd w wyciągi ksiąg handlowych wówczas agentowi przysługują roszczenia oparte odpowiednio o art. 761(5) § 3 i 4 k.c.

W przedmiotowej zaś sprawie powódka pismem z dnia 9 lutego 2015r. wezwała pozwanego do wypełnienia obowiązku wynikającego z art. 761(5) § 1 k.c. przez złożenie oświadczenia zawierającego dane o należnej powódce prowizji z tytułu wykonywanych czynności agencyjnych. Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie pozostawało, że do złożenia takiego oświadczenia przez pozwanego nigdy nie doszło. Co z kolei oznacza, że powódka w oparciu o art. 761(5) § 1 k.c. nie mogła skorzystać z uprawnień wynikających z art. 761(5) § 2. k.c., a w konsekwencji także nie mogła wystąpić z powództwami o udostępnienie informacji lub dokonanie wglądu i wyciągu z ksiąg przez biegłego wskazanego przez Sąd. Ponadto w odniesieniu do żądania ustanowienia biegłego rewidenta i zapewnienie mu wglądu i wyciągu z ksiąg handlowych z żądaniem takim w myśl art. 761(5) § 4 k.c., powódka mogła wystąpić w sytuacji gdy strony nie doszły do porozumienia co do wyboru biegłego rewidenta. Tymczasem zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, że powódka zażądała od pozwanego aby wgląd i wyciąg z ksiąg handlowych został zapewniony biegłemu rewidentowi i aby strony w zakresie osoby biegłego prowadziły jakikolwiek ustalenia, które zakończyły się niepowodzeniem. Sam art. 761(5) § 1 k.c. nie daje uprawnienia do wystąpienia z powództwem o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia o wysokości należnej prowizji. Artykuł ten nie jest źródłem roszczenia. Co prawda kreuje obowiązek do złożenia oświadczenia, jednakże oświadczenie, o którym mowa w art. 761(5) § 1KC, jest oświadczeniem wiedzy a nie oświadczeniem woli, co z kolei oznacza, że w tym zakresie wykluczone jest powództwo o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i wydania orzeczenia również w oparciu o art. 64 k.c.

Podkreślić należy, że jeżeli dający zlecenie nie złoży oświadczenia zawierającego dane o należnej prowizji tak jak miało to miejsce w przedmiotowej sprawie lub po wezwaniu agenta nie udostępni mu informacji, o które ten wystąpił, działanie dającego zlecenie należy kwalifikować jako niewykonanie bądź nienależyte wykonania zobowiązania w oparciu o art. 471 k.c.. Jeżeli nadto pozostałe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej zostaną spełnione, powstaje po stronie dającego zlecenie obowiązek naprawienia szkody, jaką agent poniósł na skutek niewykonania wymienionych wyżej obowiązków.

Podsumowując powódce w oparciu o powołane wyżej przepisy nie przysługiwało żądanie zobowiązania strony pozwanej do złożenia oświadczenia zawierającego dane o należnej agentowi prowizji, zaś na podstawie okoliczności niniejszej sprawy niezasadne okazało się również żądanie ustanowienia biegłego rewidenta i zapewnienie mu wglądu i wyciągu z ksiąg handlowych.

Wobec czego powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Wobec okoliczności, że powódka przegrała proces w całości zastosowanie znajduje – w zakresie kosztów procesu – art. 98 k.p.c., z którego to wynika, że strona przegrywająca sprawę w obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw lub celowej obrony (zasada odpowiedzialności za wynik procesu). Na koszty celowego dochodzenia praw składały się w przedmiotowym postępowaniu wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego oraz koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł). Koszt wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego będącego radcą prawnym ustalono na podstawie § 6 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej i wynosi ono 60 zł. Wniosek o orzeczenie kosztów zastępstwa procesowego został podniesiony w odpowiedzi na pozew.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w sentencji wyroku.