Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

Przewodniczący: SSO Juliusz Ciejek

Protokolant: p.o. sekr. sąd. Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2018 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M. (1)

przeciwko S. M., K. M., M. S. (1), P. M., A. M., A. M. (2), J. M.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  powództwo oddala,

II.  nie obciąża powódki kosztami opłaty sądowej w części nieuiszczonej,

III.  zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Olsztynie) na rzecz radcy prawnej B. S. oraz radcy prawnej E. K. kwoty po 360 (trzysta sześćdziesiąt) zł wraz z należną stawką podatku VAT, tytułem wynagrodzenia za pełnomocnictwo ustanowione z urzędu.

Sygn. akt I C 440/18

UZASADNIENIE

W dniu 14 sierpnia 2017 r. powódka A. M. (1) wnosiła do Sądu Rejonowego w Lidzbarku Warmińskim o nakazanie pozwanym - S. M., K. M., M. S. (1), P. M., A. M., A. M. (2) i J. M. złożenia oświadczenia woli, którego treścią miało być wyrażenie zgody na ekshumację szczątków L. M., pochowanego na cmentarzu w K. oraz przeniesienie ich na cmentarz w S.. Wniosła również o zasądzenie solidarnie od nich na jej rzecz kosztów postępowania. (k. 2-2v)

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazała, że w dniu 6 maja 2017 r. w wypadku motocyklowym, zmarł jej mąż. Po jego śmierci była w kryzysie emocjonalnym i przyjmowała liczne leki uspokajające, przez co nie było z nią właściwego kontaktu. Jej zdaniem pozwani wykorzystali jej zły stan psychiczny i wprowadzili w błąd, co do niemożliwości pochówku L. M. w S., wskazując jednocześnie, że jedyną możliwością jest pochówek w przykościelnym cmentarzu w K.. Powyższe okazało się nieprawdą, o czym powódka dowiedziała się dopiero teraz, z czym nie może się pogodzić. Poza tym, chciałaby w przyszłości zostać pochowana wraz z mężem, jednakże ze względu na konflikt z pozwanymi, prawdopodobnie nie będzie to możliwie. Nadto jest ona bezrobotna i nie stać jej na to by codziennie dojeżdżać wraz z dziećmi do innej miejscowości na jego grób. Próby rozmowy z rodziną zmarłego w tym przedmiocie nie przyniosły żadnego skutku. Jej zdaniem przez działaniem pozwanych doszło do naruszenia jej dóbr osobistych odnoszących się do sfery kultu osoby zmarłej. (k. 2-2v)

Pozwani - S. M., K. M., M. S. (1), P. M., A. M. (3), A. M. (2) i J. M. wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

Ustosunkowując się do treści pozwu, wskazali, że po śmierci L. M. wszyscy spotkali się u powódki w mieszkaniu w sprawie jego pogrzebu. Ze względu na fakt, że wówczas S. M. pracował w zakładzie pogrzebowym zaproponował, że się nim zajmie. Dalej podali - że wszyscy razem ustalili, że L. M. zostanie pochowany na cmentarzu w K., tam gdzie jego ojciec. Pozwany S. M. wskazał, że co prawda powódka później zaproponowała, żeby zmarły został pochowany na cmentarzu w S., jednakże podał, że powiedział jej, że z uwagi na przeprowadzenie i załatwienie już formalności pogrzebowych niezbędnych do organizacji pochówku będzie to utrudnione. Dalej wskazał, że powódka w odpowiedzi na to nie protestowała i nie oponowała przeciwko ustalonemu miejscu pochówku L. M.. Dalej pozwani podali, że wbrew temu, co powódka wskazała, nigdy, tj. przed wytoczeniem przez nią przedmiotowego powództwa nie zwracała się do nich w sprawie ekshumacji zwłok L. M.. (k. 31v, 89)

Na wniosek powódki postanowieniem z dnia 13 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim ustanowił dla niej pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego B. S.. Następnie z ważnych przyczyn pełnomocnik ta wnosiła o zwolnienie jej od obowiązku zastępowania powódki w procesie. Sąd uznał podane przez nią w piśmie z dnia 13 lutego 2018 r. przyczyny za zasadne i zaakceptował jej wniosek. Jednocześnie zwalniając ją zwrócił się do Okręgowej Izby Radców Prawnych w O. o wyznaczenie innego radcy prawnego, którym została E. K.. W toku sprawy każda z pełnomocniczek złożyła wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej zawierający oświadczenie, że opłata nie została zapłacona ani w całości ani w części. (k. 33, 37, 45, 95-96, 101, 142)

Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2018 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim uznał się niewłaściwym do rozpoznania sprawy i przekazał ją według właściwości tutejszemu Sądowi. (k. 106)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

L. M., był mężem A. M. (1), synem J. M. oraz bratem S. M., K. M., M. S. (1), P. M., A. M. (3) oraz A. M. (2). Miał dwie małoletnie córki. Zmarł w dniu 6 maja 2017 r. w J. w wypadku motocyklowym, w którym brała udział również jego żona. Po zdarzeniu A. M. (1) została przewieziona do szpitala. Podczas pobytu w nim, podawano jej jedynie leki przeciwbólowe i uspokajające. Również takie leki zostały jej przepisane do zażywania w domu, albowiem na własne żądanie wyszła z niego już na drugi dzień rano.

(bezsporne, w tym dowód: odpis skrócony aktu zgonu L. M. – k. 3, zeznania powódki – k. 89-90, 92, 94, 142v-143v)

Śmierć L. M. była dla jego bliskich ogromnym szokiem. Wszyscy z nich rozpaczali. Jego żona - A. M. (1) była płaczliwa i przygnębiona. Po powrocie do domu przyjmowała leki przepisane jej przez lekarza przy wypisie ze szpitala. Mimo ich zażywania można było nawiązać z nią logiczny kontakt.

( dowód: zeznania powódki – k. 89-90, 92, 94, 142v-143v, zeznania pozwanego S. M. – k. 90, 95, zeznania pozwanego K. M. – k. 90-91, 95, zeznania pozwanego P. M. – k. 91, 95, zeznania pozwanej A. M. (3) – 91, 95, zeznania pozwanej J. M. – k. 91-92, 95, zeznania pozwanej A. M. (2) – k. 92, 95, zeznania świadka M. M. (1) – k. 93, zeznania świadka M. S. (2) – k. 93)

Małżonkowie M. kilka razy w rozmowach między sobą oraz w obecności bliskich wskazywali, że w przyszłości chcieliby zostać pochowani razem.

( dowód: zeznania powódki – k. 89-90, 92, 94, 142v-143v, zeznania świadka M. S. (2) – k. 93, zeznania świadka C. Ś. – k. 94)

Po śmierci L. M. i wyjściu A. M. (1) ze szpitala, cała rodzina spotkała się w mieszkaniu małżonków M. w sprawie organizacji jego pogrzebu. Zarówno A. M. (1), jak i L. M. byli bezrobotni, wobec czego brat zmarłego - S. M., który pracował wówczas w zakładzie pogrzebowym zaproponował, że się zajmie jego pogrzebem oraz sfinansuje jego koszty. Powyższemu A. M. (1) się nie sprzeciwiała. Po załatwieniu formalności pogrzebowych, S. M. skontaktował się z nią w celu podania jej dokładnej daty oraz miejsca pochówku. Miała być nim mogiła jego ojca na cmentarzu w K. położonym w odległości 6,4 km od L.. Podczas rozmowy A. M. (1) zaproponowała, żeby L. M. został pochowany, bliżej jej miejsca zamieszkania, tj. na cmentarzu w S., który leży 3 km od L., w którym powódka mieszka wraz z dziećmi. W odpowiedzi, na co S. M. poinformował ją, że wszystko już zorganizował – był na cmentarzu, uzgodnił datę pogrzebu, datę kremacji, wybrał urnę oraz ustalił wszystkie usługi w zakładzie pogrzebowym, z czego zdał jej relacje. Z uwagi na zawansowane ustalenia organizacji pogrzebu A. M. (1) nie upierała się przy swojej propozycji. Zaakceptowała powyższe i w konsekwencji zgodziła się na pogrzeb i miejsce pochówku L. M. wskazane jej przez S. M.. Po tej rozmowie, do daty pogrzebu A. M. (1) nie kontaktowała się z matką i rodzeństwem męża. W pogrzebie L. M. uczestniczyła cała jego rodzina.

(dowód: zeznania powódki – k. 89-90, 92, 94, 142v-143v, zeznania pozwanego S. M. – k. 90, 95, zeznania pozwanego K. M. – k. 90-91, 95, zeznania pozwanego P. M. – k. 91, 95, zeznania pozwanej A. M. (3) – 91, 95, zeznania pozwanej J. M. – k. 91-92, 95, zeznania pozwanej A. M. (2) – k. 92, 95, zeznania świadka M. M. (1) – k. 93, zeznania świadka M. S. (2) – k. 93, zeznania świadka C. Ś. – k. 94, faktura VAT nr (...) wystawiona przez Zakład (...)– k. 86, pokwitowanie proboszcza parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem św. M. w K. – k. 87)

Od 2018 r. A. M. (1) zaczęła korzystać z opieki psychologa i psychiatry w związku ze śmiercią męża.

(dowód: zaświadczenia lekarskie – k. 69-70, zeznania powódki – k. 89-90, 92, 94, 142v-143v)

Po śmierci L. M., powódka pracowała sezonowo na granicą. Obecnie pracuje w sklepie, z wynagrodzeniem 1.400 zł miesięcznie.

(bezsporne, w tym dowód: zeznania powódki – k. 142v-143v)

A. M. (1) dba o miejsce pochówku swojego męża oraz regularnie je odwiedzania. Mogiła L. M. jest zadbana. Leżą na niej kwiaty oraz stoją znicza.

(dowód: fotografie miejsca pochówku L. M. – k. 73,76,79,82)

Sąd zważył, co następuje:

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych powództwo, jako pozbawione podstaw podlegało oddaleniu.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2015 r. poz. 2126) ekshumacja zwłok może być dokonana na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego. Osobami uprawnionymi do pochowania zwłok w świetle art. 10 ust. 1 w/w ustawy są członkowie najbliższej pozostałej rodziny osoby zmarłej, a mianowicie: małżonek, krewni zstępni, krewni wstępni, krewni boczni do czwartego stopnia pokrewieństwa, powinowaci w linii prostej do pierwszego stopnia.

W przypadku zgodnego wniosku osób uprawnionych sprawa jest rozpoznawana, jako sprawa administracyjna, natomiast w sytuacji wystąpienia pomiędzy nimi sporu otwiera się droga sądowa do rozstrzygnięcia o braku zgody na ekshumację przez pryzmat przepisów o ochronie dóbr osobistych. Przewidziane w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. Nr 11 poz. 62 z późn. zm.) prawo do pochowania przysługujące najbliższej rodzinie osoby zmarłej jest, bowiem prawem podmiotowym i osobistym. Zakres tego prawa nie wyczerpuje się z chwilą pochowania, lecz obejmuje również możność żądania na drodze sądowej ekshumacji w celu pochowania zwłok w innym stosownym miejscu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1965 r.,(...), (...)). Osoba uprawniona do żądania ekshumacji w przypadku wykazania w świetle okoliczności konkretnej sprawy zasadności żądania ekshumacji może, więc domagać się na drodze postępowania cywilnego zobowiązania innej osoby uprawnionej, a sprzeciwiającej się ekshumacji, do złożenia oświadczenia woli wyrażającego na to zgodę na podstawie art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 1966 r., wydany w sprawie o sygn. akt (...)). W przypadku uwzględnienia powództwa wyrok zastępuje taką zgodę.

Powszechnie uznawanym w orzecznictwie sądowym i w doktrynie - mimo, że niewymienionym w art. 23 k.c., który zawiera otwarty katalog dóbr osobistych - dobrem osobistym jest kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej. Jest to samoistne dobro osobiste osób bliskich zmarłego, obejmujące prawo do pochowania zwłok, ich przeniesienia lub ekshumacji, wybudowania nagrobka i ustalenia na nim napisu, odwiedzania i pielęgnacji grobu, odbywania ceremonii religijnych. Kult pamięci zmarłego polega m.in. na przysługujących człowiekowi uprawnieniach wypływających ze sfery uczuć odnoszących się do osoby zmarłej, okazywania szacunku dla wspomnień i pamięci o niej, urządzenia pogrzebu oraz nagrobka i decydowania o jego wystroju, załatwiania spraw z zarządem cmentarza, ochronie przed naruszeniami, składania wieńców, palenia zniczy, decydowania lub współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie murowanym dla pochowania dalszych zmarłych. Kult pamięci osoby zmarłej poza uprawnieniem do sposobu i miejsca pochowania zwłok jest realizowany także później przez opiekę nad miejscem szczególnym, jakim jest grób, stanowiący materialny i postrzegalny wyraz pamięci o zmarłym. Grób to nie tylko miejsce pochówku, ale także miejsce spoczynku, a dla osób wierzących miejsce oczekiwania, modlitwy, zadumy i kontemplacji, tworzący warunki do szczególnego rodzaju relacji emocjonalnej bliskich ze zmarłym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 września 2007 r., sygn. akt (...), LEX nr 435453). Przedmiotem ochrony prawnej jest prawo do sprawowania kultu osoby zmarłej, natomiast przesłanką tej ochrony jest naruszenie dobra osobistego podmiotu tego prawa. Jak wyżej wskazano zakres prawa do pochowania nie wyczerpuje się z chwilą pochówku zwłok określonej osoby, lecz obejmuje również możność żądania ekshumacji w celu pochowania zwłok w innym stosownym miejscu. Prawo osobiste do zmiany miejsca spoczywania zwłok jest jednakże prawem wspólnym wszystkich żyjących członków najbliższej rodziny zmarłego. Z istoty tej wspólności wynika, że do zmiany miejsca pochówku wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych (wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 1966 r., sygn. akt (...)). Wyraźnie podkreślić również należy, że – jak zgodnie podkreśla się w orzecznictwie sądowym - żądanie takie wysunięte w razie sporu między pozostałymi bliskimi zmarłych, może być uwzględnione jedynie wówczas, gdy szczególne względy ochrony dóbr osobistych za tym przemawiają. W kolizji zasady nie zakłócenia miejsca spoczynku zmarłych z brakiem zgody w rodzinie, co do miejsca pochowania zmarłych, wskazana zasada dominuje wyraźnie (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1998 r., sygn. akt (...)). Ekshumacja zwłok, jako sposób usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych (art. 24 KC) może mieć, bowiem miejsce tylko wyjątkowo (w przypadkach szczególnych). Jest to najbardziej drastyczny i ostateczny sposób usunięcia skutków naruszenia szeroko pojętego prawa do grobu. Szczególny charakter żądania ekshumacji wymaga stwierdzenia, że w konkretnym przypadku zachodzą okoliczności istotne i poważne względy, usprawiedliwiające taki sposób uczynienia zadość prawu pokrzywdzonego. W kolizji zasady niezakłócania miejsca spoczynku zmarłych z brakiem zgody osoby uprawnionej na pochowanie określonych zwłok, wskazana zasada wyraźnie dominuje. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 stycznia 2018 r. (...), Legalis nr 1719925)

Tymczasem w rozpoznawanej sprawie powódka nie udowodniła, aby zachodziły okoliczności uzasadniające zobowiązanie pozwanych do wyrażenia zgody na przeniesienie ciała L. M. z cmentarza w K. na cmentarz w S.. Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego, po śmierci L. M. cała rodzina zebrała się w mieszkaniu małżonków M. w celu podjęcia decyzji dotyczących jego pogrzebu. Zarówno A. M. (1) jak i S. M., zgodnie zeznali, że powódka zaproponowała, żeby L. M. został pochowany, bliżej jej miejsca zamieszkania, tj. na cmentarzu w S.. Jednakże z uwagi na to, że formalności związane z pogrzebem zostały już załatwione, powódka ostatecznie przystała na pochówek L. M. na cmentarzu w K.. Natomiast wbrew jej pierwotnym twierdzeniom, które to na kolejnych rozprawach korygowała, do chwili wytoczenia powództwa nie zwracała się do pozwanych w przedmiocie jego ekshumacji. A. M. (1) wskazywała, natomiast, że przez pewien czas po śmierci L. M. była pod wpływem leków uspokajających, przez co nie była w stanie wyrazić woli, ani sprzeciwu, czy też podjąć działania, żeby jego pochówek odbył się w S.. Zawnioskowani przez nią świadkowie zeznając przed Sądem Rejonowym w Lidzbarku Warmińskim wskazali zaś m.in., że „jak nie spała to można było się z nią porozumieć”, „rozmawiała normalnie”, „można było nawiązać z nią kontakt”. Natomiast tutejszy Sąd, uznał, za zbędne było ponowne przeprowadzenie dowodu z zeznań tych świadków na tożsame okoliczności, jak te, na które zeznawali przez Sądem Rejonowym w Lidzbarku Warmińskim. Powódka żądaną zaliczkę na koszt ich stawiennictwa uiściła dzień po upływie zakreślonego jej terminu (k.119, 132) . Ponadto Sąd uznał, że zgodnie z art. 217 § 3 k.p.c. okoliczności sporne w tym zakresie między stronami zostały już dostatecznie wyjaśnione. Poza tym powódka podczas swoich zeznań już przez tutejszym Sądem sama przyznała, że „nie chciała robić problemów S. M., który pracował wówczas w zakładzie pogrzebowym”. Mimo twierdzeń, że L. M. chciał zostać pochowany wraz z nią, wbrew temu wyraziła zgodę na pochowanie go w mogile jego ojca. W tej sytuacji zachowanie pozwanych, którzy – co wyraźnie należy podkreślić – wraz z nią zdecydowali o pochowaniu L. M. na cmentarzu w K. nie można uznać za działanie bezprawne. Tym niemniej nie można w ogóle przyjąć, że sama chęć pochowania męża w pustej mogile i dołączenie do niego po śmierci jest wystarczającą podstawą do uwzględnienia żądania powódki. Tym bardziej biorąc pod uwagę powyższą zgodę A. M. (1). Dalej powódka zarzucała pozwanym, że na grobie jej męża, a zarazem jego ojca nie ma nagrobka, który należało postawić. L. M. zmarł 6 maja 2017 r., czyli dość niedawno temu. Natomiast powszechnie wiadomym jest, że wystawienie nagrobka wiąże się z ponoszeniem dość wysokich kosztów i nie zawsze – tym bardziej po nagłej śmierci – znajdują się środki pieniężne, które można przeznaczyć na ten cel. Tym niemniej, każda ze stron postępowania w toku sprawy przyznała, że obecnie zgromadziła na to odpowiednie środki pieniężne. Zatem strony będąc rodziną, mając na uwadze przede wszystkim szacunek i spokój należne zmarłemu L. M., winny się w tym zakresie porozumieć i wystawić jeden wspólny nagrobek, w tym miejscu, w którym jest on pochowany. Grób stanowi, bowiem nie tylko miejsce pochówku, lecz także miejsce kultu pamięci osoby zmarłej, modlitwy, zadumy i kontemplacji każdego z bliskich zmarłego. Istotnym w sprawie jest również to, że nie istnieją żadne obiektywne przeszkody, które nie tylko uniemożliwiałyby, ale nawet utrudniały A. M. (1) możliwość odwiedzania grobu męża i w ten sposób realizowania jej prawa w zakresie kultywowania pamięci o zmarłym mężu. Powódka w toku sprawy twierdziła, bowiem, że pozwani utrudniają jej możliwość odwiedzania grobu męża. Tym twierdzeniom powódki w sposób jednoznaczny przeczą nie tylko zeznania pozwanych, ale również złożone przez jej pełnomocnika fotografie miejsca pochówku. Składając je pełnomocnik wniósł o przeprowadzenie z nich dowodu na okoliczność – dbania przez powódkę o miejsce pochówku zmarłego L. M. oraz regularne jego odwiedzanie. Z fotografii tych wynika, że powódka bardzo często odwiedza grób męża. Jest on zadbany, leżą na nim kwiaty i palą się znicza. Natomiast z przekonywujących zeznań pozwanych wynika, że powódka może swobodnie odwiedzić grób, pozwani zaś nigdy nie czynili jej w tym przeszkód. Tym bardziej, że gdyby tak nie było powódka nie mogłaby przedstawić tego typu dokumentów przed Sądem. Sama tylko odległość na cmentarz nie jest wystarczającą przesłanką, która uzasadniałaby uwzględnienie powództwa. Zresztą wskazać można, że odległość ta nie jest, tak znaczna jak to wskazywała powódka. S. jest, bowiem położone 3 km od L., natomiast (...),4 km. Mimo tej odległości do tej pory, kiedy A. M. (1) była bezrobotna systematycznie odwiedzała grób męża. Tym bardziej może to czynić obecnie, kiedy pracuje. Natomiast skoro w dalszym ciągu twierdzi, że jest to dla niej znaczna odległość to może niewielką część wynagrodzenia przeznaczyć chociażby na zakup biletu autobusowego, bądź też dojechać innym środkiem transportu, nie wyłączając roweru, z którym to nie wiąże się ponoszenie żadnych kosztów.

Reasumując stwierdzić należy, że zobowiązanie do wyrażenia zgody na ekshumację może być uwzględnione jedynie wówczas, gdy szczególne względy ochrony dóbr osobistych za tym przemawiają. Tymczasem z wyżej wskazanych przyczyn, w tym mając na uwadze dominację zasady niezakłócania miejsca spoczynku, stwierdzić należało, że w rozpoznawanej sprawie powódka nie udowodniła, aby zachodziły tak ważne okoliczności, które uzasadniałyby uwzględnienie jej żądania. W konsekwencji tego powództwo wniesione w niniejszej sprawie należało oddalić, jako nieudowodnione zarówno z zakresie wykazania, że działanie pozwanych były bezprawne i że naruszyli oni dobra osobistych powódki, na podstawie art. 24 k.c., o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.

Zgodnie z art. 113 ust. 4 u.k.s.c., w przypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może odstąpić od obciążania strony kosztami sądowymi zaliczkowo pokrytymi przez Skarb Państwa. Tymi względami było przekonanie powódki o słuszności swojego roszczenia, a także jej sytuacja osobista i zawodowa (niezbyty wysokie zarobki). W ocenie Sądu sytuacja finansowa i życiowa przemawia za odstąpieniem jej od obciążania kosztami opłaty sądowej w części przez nią nieuiszczonej, tj. kwocie 522 zł, o czym orzeczono w pkt. II sentencji wyroku.

Na wniosek powódki postanowieniem z dnia z dnia 13 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim ustanowił dla niej pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego B. S.. Następnie z ważnych przyczyn pełnomocnik ta została zwolniona od obowiązku zastępowania powódki w procesie i zastąpiona przez radcę prawnego E. K.. Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawego z urzędu w sprawach o ochronę dóbr osobistych wynoszą 360 zł, zgodnie z § 14 ust. 1 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1715). W związku z tym Sąd w pkt III sentencji wyroku zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie na rzecz radcy prawnego B. S. oraz radcy prawnego E. K. kwoty po 360 zł, które nakazał powiększyć o należny podatek VAT (§ 4 ust. 3).

Zarządzeniem z dnia 21 grudnia 2018 r. na podstawie art. 84 u.k.s.c. po uprawomocnieniu się wyroku nakazano zwrócić powódce kwotę 60 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki uiszczonej przez nią na poczet kosztów stawiennictwa zawnioskowanych przez nią świadków.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować,

2.  doręczyć pełnomocnikowi powódki,

3.  przedstawić wraz z apelacją lub po upływie 14 dn.

O., dnia 7 stycznia 2019 r.