Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Ewa Kaniok (spr.)

Sędziowie: SA Bogdan Świerczakowski

SO del. Elżbieta Wiatrzyk - Wojciechowska

Protokolant: Aleksandra Napiórkowska

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. S.

przeciwko (...) W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 23 listopada 2017 r., sygn. akt II C 359/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od T. S. na rzecz (...) W. kwotę 4.050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Elżbieta Wiatrzyk – Wojciechowska Ewa Kaniok Bogdan Świerczakowski

Sygn. akt V ACa 403/18

UZASADNIENIE

T. S. pozwem z dnia 20 kwietnia 2017 r. wniosła o zasądzenie od (...) W. kwoty 86 462 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 lipca 2015 r. do dnia zapłaty, oraz o obciążenie pozwanego kosztami postępowania.

W uzasadnieniu wskazała, że jest jedynym spadkobiercą po K. O.. W skład spadku po zmarłym wchodzą nakłady na nieruchomość stanowiącą własność pozwanego - tj. na działkę nr (...) położoną w (...) (...) przy ul. (...) w W.. Zmarły jako użytkownik tej działki dokonał na niej nakładów w postaci całorocznej ogrzewanej altany o pow. 44,38 m ^{( 2)}, ogrodzenia, studni, przyłącza elektrycznego, zbiornika bezodpływowego na ścieki oraz nasadzeń, których łączna wartość wynosi 86 462 zł. Powódka wskazała, że nie posiada tytułu prawnego do działki i nigdy nie objęła jej w posiadanie, gdyż użytkowanie działki zostało przyznane przez zarząd (...) (...) osobie trzeciej. Powołując się na art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 6.09.2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. 2005 r., nr 169, poz. 1419) powódka domaga się zwrotu równowartości poczynionych przez spadkodawcę nakładów od aktualnego właściciela gruntu.

(...) W. wniosło o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że chociaż jest właścicielem nieruchomości, na której znajduje się działka i poniesione zostały nakłady, to nie jest jej posiadaczem. Znajduje się ona w posiadaniu (...) (...), który przekazał ją w użytkowanie synowi zmarłego G. O. i to on czerpie z niej korzyści. Stąd (...) W. nie jest wzbogacone z tytułu poniesionych nakładów.

Powołując się na przepisy art. 42 i 28 aktualnie obowiązującej ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych (ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. Dz. U. 2014 r., poz. 40) pozwany stwierdził, że zasady rozliczania urządzeń i nasadzeń powinna określać umowa zawarta pomiędzy stowarzyszeniem prowadzącym ogród a działkowcem, a nadto, że poczynione nakłady dokonane zostały z naruszeniem obowiązujących przepisów. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia wskazując, że K. O. zmarł w dniu 29 września 2011 r. , a pozew został wniesiony w dniu 29 marca 2017 r.

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2017 r., Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo; w punkcie drugim zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 2 700 zł z tytułu częściowego zwrotu kosztów postępowania i nie obciążył powódki dalszymi kosztami postępowania poniesionymi przez pozwanego.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że właścicielem nieruchomości gruntowej położonej w W., oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) z obrębu 4-09-04, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa prowadzi księgę wieczystą o nr (...), jest (...) W.. Przedmiotowa nieruchomość znajduje się w posiadaniu (...) (...) przy ul. (...) w W..

K. O. do chwili śmierci był użytkownikiem, w rozumieniu ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych, działki o nr (...) położonej w (...) (...) przy ulicy (...) w W.. Działka została mu przydzielona w 2000 r. Na działce tej wybudował całoroczną ogrzewaną altanę o powierzchni użytkowej 44,38 m ^{( 2)}, ogrodzenie, studnię, przyłącze elektryczne, zbiornik bezodpływowy na ścieki oraz dokonał nasadzeń, których łączna wartość wynosi 86 462 zł. Właścicielem tej nieruchomości gruntowej jest (...) W..

Spadek po zmarłym w dniu 29 września 2011 r. w P. K. O. na podstawie testamentu nabyła w całości T. S.. T. S. nigdy nie objęła w posiadanie tej działki i obecnie nie ma tytułu prawnego do korzystania z niej. Obecnym użytkownikiem działki o nr (...) położonej w (...) (...) przy ulicy (...) w W. jest G. O. - syn zmarłego K. O.. Zarząd (...) (...) przyznał użytkowanie w rozumieniu ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych G. O. w dniu 17 września 2012 r.

Powódka pismem z dnia 24 czerwca 2015 r. wezwała Skarb Państwa - Prezydenta (...) do rozliczenia nakładów o łącznej wartości 86 462 zł. Skarb Państwa nie uznał jej roszczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie zastosowanie znajdzie obowiązująca do 18 stycznia 2014 r. ustawa z dnia 6 września 2005 r. (Dz. U. 2005r., nr 169, poz. 1419), gdyż pozostawała ona aktualna w chwili śmierci testatora - tj. 29 września 2011 r. Z tym dniem powódka nabyła spadek po zmarłym, w skład którego wchodziły m.in. nakłady na nieruchomość, zatem już od tego dnia mogła wystąpić z roszczeniem z tego tytułu. Zgodnie bowiem z ogólną zasadą prawa międzyczasowego ustawy nie mają mocy wstecznej, tj. działają tylko na przyszłość i nie obejmują swoją mocą okresu poprzedzającego ich wejście w życie.

Nadto powódka wywodzi swoją legitymację czynną do wystąpienia z niniejszym powództwem z tytułu spadkobrania, a myśl art. LI ustawy przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., nr. 16 poz. 94) zasadniczo do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Konstytucyjność przytoczonego przez powódkę art. 15 ust. 2 powyższej ustawy nie została podważona przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 11 lipca 2012 r., sygn. akt K 8/10, zatem nie ma wątpliwości co do możliwości zastosowania tego przepisu w jego ówczesnym brzmieniu.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanej.

Z całokształtu twierdzeń powódki Sąd Okręgowy wywiódł, że domaga się ona od (...) W. zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.). W uzasadnieniu pozwu podała bowiem, że pozwany jest właścicielem nieruchomości, na której nakłady poczynił jej poprzednik prawny. Także w mowie końcowej pełnomocnik powódki wskazywał, że strona pozwana jest bezpodstawnie wzbogacona nakładami poczynionymi przez K. O..

T. S. powoływała się na art. 15 ust. 2 ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych z dnia 6 września 2005 r. (dalej: u.r.o.d.). Zgodnie z tym przepisem nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki, stanowią jego własność. Z powyższego przepisu wynika, że chociaż użytkownik działki nie jest właścicielem gruntu, to jest on właścicielem nasadzeń, urządzeń i obiektów znajdujących się na działce, wykonanych osobiście lub nabytych z własnych środków finansowych. Powyższy przepis stanowi więc uregulowanie szczególne wobec przepisów art. 47 i art. 48 k.c., które ustanawiają zasadę, że części składowe gruntu nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 czerwca 2009 r., sygn. akt II FSK 265/08, Jacek Gudowski, Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 157/06, Komentarz do art. 47 k.c. opublikowany w systemie LEX). Ustawodawca w art. 15 ust 2 u.r.o.d. wprowadził więc wyjątek od zasady superficies solo cedit w ten sposób, że wskazane nasadzenia, urządzenia i obiekty nie stanowią części składowej gruntu.

Sąd I instancji podkreślił, że K. O. przysługiwało prawo użytkowania działki w rozumieniu ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych, tj. prawo do bezpłatnego i bezterminowego używania działki i pobierania z niej pożytków (art. 14 ust. 1 u.r.o.d.). Prawo do działki nie podlegało dziedziczeniu gdyż zgodnie z art. 31 pkt 4 u.r.o.d. w razie wygaśnięcia prawa użytkowania działki na skutek śmierci członka, przy przydziale użytkowanej przez niego działki pierwszeństwo mają jego osoby bliskie użytkujące z nim wspólnie działkę; w wypadku ubiegania się o przydział działki więcej niż jednej osoby bliskiej - wybór należy do (...). Ustawa z 2005 r. nie regulowała kwestii wygaśnięcia prawa własności do nasadzeń, urządzeń i obiektów w przypadku wygaśnięcia prawa do działki. Brak w ustawie przepisu podobnego do art. 235 § 2 k.c., z którego wynikałoby, iż prawo własności nasadzeń, urządzeń i obiektów jest prawem związanym z prawem do działki. Należy więc stwierdzić, iż prawo to nie wygasało wraz z wygaśnięciem prawa do działki. Prawo własności nasadzeń, urządzeń i obiektów znajdujących się na działce, które zostały wykonane lub zostały nabyte ze środków finansowych użytkownika działki, wchodziło w skład spadku po zmarłym użytkowniku działki i mimo śmierci użytkownika nadal stanowiło odrębny od gruntu przedmiot własności.

(...) W. jako właściciel nieruchomości gruntowej, na której urządzony jest rodzinny ogród działkowy, nie jest w żaden sposób wzbogacone nakładami poczynionymi przez K. O., a tym samym nie jest wzbogacone kosztem powódki. (...) W. nie jest bowiem obecnie właścicielem przedmiotowych urządzeń, nasadzeń czy obiektów z uwagi na ustawowy wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Jak wynika z zeznań powódki na przedmiotowej nieruchomości nadal prowadzony jest rodzinny ogród działkowy, a z odpowiedzi na pozew wynika, że (...) Związek (...) złożył wniosek o wydanie decyzji stwierdzającej nabycie użytkowania m.in. tej działki. Oznacza to, że przedmiotowy ogród działkowy nie jest likwidowany. Na podstawie obecnie obowiązującej ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych z 2013 r. działkowiec (którym powódka nie jest) może domagać się od właściciela nieruchomości odszkodowania za składniki majątkowe znajdujące się na działce, a stanowiące jego własność wyłącznie w przypadku likwidacji ROD (art. 22 ust 1 pkt 1 w zw. z art. 2 pkt 12 ustawy z 2013 r.). Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje.

Prawo do działki po śmierci K. O. zostało przydzielone jego synowi - G. O.. Decyzję w tym przedmiocie podjął zarząd, co w świetle art. 31 pkt 4 u.r.o.d. z 2005 r. miało swoją podstawę prawną.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji przyjął, że pozwany nie jest wzbogacony kosztem powódki w myśl art. 405 k.c. Chociaż (...) W. jest właścicielem gruntu, to wbrew zasadzie superficies solo credit (związania rzeczy posadowionych na gruncie z własnością gruntu), nie stało się właścicielem wybudowanych przez spadkodawcę urządzeń czy nasadzonej roślinności.

Rozstrzygając o kosztach Sąd zastosował art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie art. 405 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na błędnym uznaniu, że pozwany nie jest legitymowany biernie w procesie wytoczonym przez powódkę z uwagi na brak wzbogacenia w rozumieniu tego przepisu.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę w pkt I poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 86.462 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, oraz w pkt II poprzez zasądzenie zwrotu kosztów procesu wg norm przepisanych, nadto wniosła o obciążenie pozwanego kosztami postępowania za II instancję w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Jak prawidłowo wskazał sąd I instancji, w sprawie zastosowanie ma ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. z dnia 6 września 2005 r.)

Zgodnie z art. 15 ust. 2 tej ustawy, nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki, stanowią jego własność. Ponieważ brak w ustawie przepisu podobnego do art. 235 § 2 k.c., z którego wynikałoby, iż prawo własności nasadzeń, urządzeń i obiektów jest prawem związanym z prawem do działki, za prawidłowy uznać należy pogląd sądu I instancji, że prawo to nie wygasa wraz z wygaśnięciem prawa do działki. Fakt, że nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się˛ na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki stanowią jego własność, wyklucza możliwość traktowania ich jako nakładów na nieruchomość stanowiącą własność pozwanego. Rozliczenia z tytułu nakładów poniesionych na nieruchomość osoba je ponosząca dokonuje z właścicielem rzeczy, a świadczenie polega na zwrocie tych nakładów, co może przybrać różną formę. Ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych z dnia 6 września 2005 r. nie zna takiej konstrukcji i brak jest podstaw do odpowiedniego stosowania przepisów k.c. w tym zakresie.

Dodać należy, że aktualnie obowiązująca ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych z 13.12.2013r. w art. 30 ust. 2 także stanowi, że nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się˛ na działce wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca stanowią jego własność.

W sytuacji gdy właściciel nieruchomości ( pozwany ) oddał nieruchomość w bezpłatne użytkowanie stowarzyszeniu ogrodowemu ( nieruchomość znajduje się w posiadaniu (...) (...)), właściciel nieruchomości nie czerpie korzyści z nasadzeń, urządzeń i obiektów znajdujących się na działce, wykonanych lub nabytych ze środków finansowych poprzednika prawnego powódki. Korzyści takie niewątpliwie czerpie osoba, na rzecz której ustanowione zostało prawo do działki przez stowarzyszenie ogrodowe. Chybiony jest zatem zarzut naruszenia art. 405 k.c. Powódka nie wykazała, że pozwany uzyskał korzyść majątkową kosztem jej osoby. Pozwany, niezależnie od tego czy (...) (...) posiada formalny tytuł prawny do użytkowania należącej do pozwanego nieruchomości przy ul. (...), faktycznie nieruchomością tą nie dysponuje, nie wiadomo także czy i kiedy, oraz w jakim stanie ( z jakimi nakładami ) nieruchomość zostanie pozwanemu zwrócona.

Zgodnie z art. 42 ust.1 aktualnie obowiązującej ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych z 13.12.2013r., w razie wygaśnięcia prawa do działki, działkowcowi przysługuje wynagrodzenie za znajdujące się na działce nasadzenia, urządzenia i obiekty stanowiące jego własność. Wynagrodzenie nie przysługuje za nasadzenia, urządzenia i obiekty wykonane niezgodnie z prawem. Należy przyjąć, że także w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy, w razie wygaśnięcia prawa do działki, działkowcowi ( jego następcom ) przysługiwało takie wynagrodzenie, ponieważ korzystanie z nasadzeń, urządzeń i obiektów posadowionych na działce bez prawa korzystania z działki nie było możliwe.

Ustawodawca nie wskazał wprost, jaki podmiot jest obowiązany do zapłaty owego wynagrodzenia w przypadku wygaśnięcia prawa do działki na skutek śmierci działkowca.

Na gruncie obecnie obowiązującej ustawy Stowarzyszenie ogrodowe jest powołane w celu zakładania i prowadzenia rodzinnych ogrodów działkowych ( art. 2 pkt 6 obowiązującej ustawy ), ono jest dysponentem działki, zawiera umowy dzierżawy działkowej ( art. 27 ust. 2) a zgodnie z art. 42 ust.3 ustawy, w razie rozwiązania umowy na skutek wypowiedzenia jej przez Stowarzyszenie, warunki zapłaty i wysokość wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, ustala się w drodze porozumienia pomiędzy stowarzyszeniem ogrodowym i działkowcem, zatem to stowarzyszenie posiada legitymację w sprawie o zapłatę ekwiwalentu za nasadzenia, urządzenia i obiekty posadowione na działce za środki poprzedniego działkowca. Tylko w razie przeniesienia praw do działki przez działkowca na rzecz pełnoletniej osoby fizycznej, warunki zapłaty i wysokość wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, określa umowa pomiędzy tą osobą a działkowcem (art. 41 ust. 1 i 3), zatem legitymowana biernie w sprawie o zapłatę jest osoba, która w tym trybie nabyła prawa do działki .

Ustawa z 2005r. o rodzinnych ogrodach działkowych w art. 14 ust. 1 wskazywała, że (...) Związek (...) ustanawia w drodze uchwały na rzecz swojego członka bezpłatne i bezterminowe prawo używania działki i pobierania z niej pożytków (użytkowanie działki). Zasady i tryb przydziału działek w rodzinnych ogrodach działkowych określał statut uchwalony przez (...) Związek (...). Zgodnie z Regulaminem (...) uchwalonym przez Krajową Radę (...) Związku (...) w dniu 7.04.2004r., członek (...), któremu przydzielono działkę, obowiązany jest zapłacić poprzedniemu użytkownikowi uzgodnioną wartość, będących jego własnością urządzeń i nasadzeń znajdujących się na działce ( par. 70 ust.1). Jeżeli bezpośrednie rozliczenie pomiędzy poprzednim i nowym użytkownikiem jest niemożliwe z przyczyn niezawinionych przez nowego użytkownika lub gdy poprzedni użytkownik ma zobowiązania finansowe w stosunku do ogrodu, nowy użytkownik przekazuje należność za urządzenia i nasadzenia zarządowi ( par. 70 ust. 2 regulaminu). Natomiast zgodnie z par. 70 ust. 3 regulaminu, zarząd obowiązany jest poinformować osobę ubiegającą się o członkostwo (...) i prawo użytkowania działki o zobowiązaniach finansowych poprzedniego użytkownika i konieczności rozliczenia się z nim za pośrednictwem zarządu.

Skoro zgodnie z art. 14. 1. ustawy z 8.07.2005 o rodzinnych ogrodach działkowych, (...) Związek (...) ustanawiał w drodze uchwały na rzecz swojego członka bezpłatne i bezterminowe prawo używania działki i pobierania z niej pożytków (użytkowanie działki), to podjęcie uchwały o przydziale działki temu członkowi powinno być uwarunkowane spełnieniem przez kandydata obowiązków wynikających z regulaminu, w tym wyrażeniem przez niego zgody na zapłatę poprzedniemu użytkownikowi ( jego spadkobiercom) wartości urządzeń i nasadzeń znajdujących się na działce, sfinansowanych przez poprzedniego użytkownika. Nie ma podstaw do przyjęcia, że nowy użytkownik działki stał się właścicielem nasadzeń i obiektów wzniesionych za środki poprzedniego użytkownika, jeśli nie dokonał za nie stosownej zapłaty. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że prawo własności urządzeń i nasadzeń wzniesionych za środki poprzedniego użytkownika działki wygasło z chwilą przydziału działki innemu członkowi bez rozliczenia ich wartości. Prawo to może być przeniesione na innego użytkownika działki za pośrednictwem dysponenta działki czyli stowarzyszenia ogrodowego. Legitymowanym w sprawie o zapłatę równowartości nasadzeń, urządzeń i obiektów znajdujących się˛ na działce wykonanych lub nabytych ze środków finansowych poprzedniego działkowca jest ten, na rzecz którego ustanowione zostało prawo używania działki.

W świetle przepisów ustawy z 8.07.2005r. nie ma podstaw do przyjęcia, że do wypłaty ekwiwalentu za znajdujące się na działce nasadzenia, urządzenia i obiekty stanowiące własność dotychczasowego użytkownika zobowiązany jest właściciel nieruchomości w sytuacji gdy nieruchomość ta znajduje się w posiadaniu stowarzyszenia ogrodowego, nie ma także podstaw do przyjęcia, że rozliczenie pomiędzy właścicielem nieruchomości i dotychczasowym użytkownikiem ( jego spadkobiercami) powinno nastąpić na podstawie art. 405 k.c.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z wynikiem sporu na podstawie art. 98 par. 1 i 3 k.p.c., nie znajdując podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. Powódka reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wnosząc apelację musiała liczyć się obowiązkiem przegrania sporu a co za tym idzie obowiązkiem zwrotu kosztów przeciwnikowi procesowemu. W apelacji nie wskazano okoliczności szczególnych w rozumieniu art. 102 k.p.c., które mogłyby przemawiać za zastosowaniem tego przepisu.

Elżbieta Wiatrzyk – Wojciechowska Ewa Kaniok Bogdan Świerczakowski