Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 kwietnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA - Ewa Jethon (spr.)

Sędziowie SA - Jerzy Leder

SA - Rafał Kaniok

Protokolant st. sekr. sąd. Małgorzata Reingruber

przy udziale Prokuratora Jacka Pergałowskiego

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2019 r.

sprawy M. W. (1), urodz. (...) w N., syna W. i E. z domu P.

o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 23 lutego 2018 r. sygn. akt V Ko 69/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od Skarbu Państwa na rzecz M. W. (1) kwotę 6 000 (sześciu tysięcy) zł z tytułu odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części utrzymuje wyrok w mocy;

3.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adwokata T. L. - Kancelaria Adwokacka w W. kwotę 147 zł 60/100, w tym VAT, z tytułu wynagrodzenia pełnienia funkcji pełnomocnika wnioskodawcy z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

4.  stwierdza, że koszty sądowe za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

W dniu 26 stycznia 2017 r. M. W. (1) złożył wniosek o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz kwoty 5.000.000 zł z tytułu odszkodowania za poniesioną szkodę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 22 listopada 2014 r. do 7 maja 2015 r. w sprawie Prokuratury Okręgowej Warszawa-Praga w Warszawie sygn. akt V Ds. 137/14, w której śledztwo przeciwko M. W. (1) zostało umorzone.

Prokurator na rozprawie wniósł o oddalenie wniosku w całości.

Wyrokiem z dnia 23 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie w sprawie o sygn. akt V Ko 69/17 oddalił wniosek o odszkodowanie w całości. Kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Od powyższego wyroku apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawcy. Zaskarżył powyższy wyrok w całości.

Na podstawie art.438 pkt.2 i 3 k.p.k. wyrokowi zarzucił:

- obrazę prawa procesowego to jest art. 7 k.p.k. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów w postaci akt sprawy o sygn. II Co 803/10 prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Pragi Północ, akt sprawy o sygn. VII Co 557/16 prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Pragi Południe, akt sprawy o sygn. I Co 969/10 prowadzonej przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Woli, akt sprawy o sygn. I Co 4757/13 prowadzonej przed Sądem Rejonowym w Wołominie uznając, że wzmiankowane sprawy dotyczyły egzekucji z udziałów M. W. (1) w nieruchomościach i tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy nie miało znaczenia dla jej przebiegu, gdzie w istocie tymczasowe aresztowanie M. W. (1) miało znaczenie dla przebiegu prowadzonej sprawy o sygn. II Co 803/10, dla przebiegu prowadzonej sprawy o sygn. VII Co 557/16, dla przebiegu prowadzonej sprawy o sygn. I Co 969/10, dla przebiegu prowadzonej sprawy o sygn. I Co 4757/13, a tym samym wzmiankowane naruszenie prawa procesowego miało wpływ na błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia;

- obrazę prawa procesowego to jest art. 7 k.p.k. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów w postaci wyjaśnień M. W. (1) (k.112-117) oraz wyjaśnień M. W. (1) (k.58-59 akta o sygn. V Ds. 137/14) uznając, że podczas pozbawienia wolności M. W. (1) miał zapewnione utrzymanie, co rekompensowało osiągane dorywczo dochody oraz wnioskodawca na skutek tymczasowego aresztowania nie utracił zatrudnienia i jego sytuacja majątkowa w istocie nie uległa pogorszeniu gdzie w istocie tymczasowe aresztowanie M. W. (1) na okres prawie 6 miesięcy wpłynęło na osiągane dochody oraz wpłynęło na sytuację majątkową, a tym samym wzmiankowane naruszenie prawa procesowego miało wpływ na błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia;

- obrazę prawa procesowego to jest art. 7 k.p.k. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów w postaci wyjaśnień M. W. (1) (k.112-117) w zakresie utraty kontraktu z Niemcami uznając, że roszczenie wnioskodawcy w tym zakresie nie zostało ani sprecyzowane, ani udowodnione, gdzie w istocie M. W. (2) w sposób precyzyjny i szczegółowy podał na jakich zasadach miała odbywać się jego praca w Niemczech, którą miał rozpocząć w grudniu 2014 roku, w czasie w którym przebywał w areszcie śledczym, a tym samym wzmiankowane naruszenie prawa procesowego miało wpływ na błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia;

- obrazę prawa procesowego to jest art. 632 k.p.k. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na tym, że wnioskodawca nie może domagać się odszkodowania na podstawie faktury na kwotę 2.300 zł. wystawioną przez spółkę (...), (...) s.c., faktury na kwotę 2.001,21 zł. wystawioną przez Kancelarie Adwokacką (...) oraz faktury na kwotę 5.904 zł. wystawioną przez Kancelarie Adwokacką (...), w sytuacji gdy łączna kwota 10.205,21 zł. została faktycznie poniesiona przez M. W. (1) w związku z jego tymczasowym aresztowaniem i nie musiałby jej ponosić gdyby do takiego aresztowania nie doszło, a wzmiankowana kwota nie została mu przez Skarb Państwa zwrócona w pełnej wysokości;

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia polegający na tym, że postępowania egzekucyjne (II Co 803/10; VII Co 557/16; I Co 969/10; I Co 4757/13) nie wykazują żadnego związku z tymczasowym aresztowaniem M. W. (1) i pozbawienie wolności nie spowodowało dla niego negatywnych skutków w tych egzekucjach;

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia polegający na tym, że podczas pozbawienia wolności M. W. (1) miał zapewnione utrzymanie, co rekompensowało osiągane dorywczo dochody oraz wnioskodawca na skutek tymczasowego aresztowania nie utracił zatrudnienia i jego sytuacja majątkowa w istocie nie uległa pogorszeniu;

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia polegający na tym, że roszczenie w zakresie utraty kontraktu z Niemcami przez M. W. (1) nie zostało ani sprecyzowane , ani udowodnione.

Mając na uwadze powyższe zarzuty na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. i 437 § 1, 2 k.p.k. wniósł o:

- zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz M. W. (1) kwoty 5.000.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 28 stycznia 2016 roku tytułem odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w sprawie Prokuratury Okręgowej Warszawa - Praga w Warszawie sygn. akt V Ds. 137/14,

ewentualnie w przypadku nie uwzględnienia powyższego wniosku o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy jest zasadna w części, w której doprowadziła do wydania orzeczenia reformatoryjnego.

W wyniku kontroli instancyjnej nie stwierdzono uchybień, które przybrałyby kształt bezwzględnych przesłanek odwoławczych. Analiza tej kontroli ogranicza się zatem do oceny postawionych zarzutów i ich argumentacji. Te z kolei Sąd Apelacyjny uznał za bezzasadne, z wyjątkiem tej ich części, które wskazują na nietrafność oceny materiału dowodowego i popełniony w jej następstwie błąd w ustaleniach faktycznych, poprzez uznanie, że utrata osiąganych przez wnioskodawcę dorywczo dochodów została w całości zrekompensowana utrzymaniem w czasie pozbawienia wolności.

W pierwszej kolejności odnosząc rozważania do tej części roszczenia, którą wnioskodawca wywodził z utraty uzyskiwanych przed zatrzymaniem dochodów z pracy dorywczej, wskazać należy, że Sąd Okręgowy uznał fakt, że „Wnioskodawca był bezrobotny i pracował jedynie dorywczo, osiągając bliżej nieustalony dochód nieprzekraczający kwoty 1000 zł miesięcznie.” W oparciu o poddane ocenie a przytoczone w uzasadnieniu twierdzenia M. W. (1), dotyczące uzyskiwanego dochodu, istotnie nie sposób go w sposób precyzyjny ustalić, skoro sam wnioskodawca ujął go w przedziale pomiędzy 1 500 a 2 000 zł miesięcznie. Jednocześnie jednoznacznie wskazywał na związek tego wynagrodzenia z pomocą synowi w pracy przy handlu i obróbce drewna, czego Sąd nie zakwestionował. Koincydencja tych obu form wzajemnej pomocy, jak i fakt ustania świadczeń finansowych ze strony syna w czasie tymczasowego aresztowania M. W. (1), wskazuje, że słusznie wywodzi on z tych pozostających ze sobą w związku faktów utratę wynagrodzenia. Ta jednak, co nie ulega wątpliwości, niezależnie od niemożności w realiach tej sprawy jej precyzyjnego ustalenia, nie stanowi równowartości szkody. Rozmiar szkody materialnej, tak jak w prawie cywilnym, ustala się przyjmując metodę dyfrencyjną, według której chodzi o ustalenie różnicy pomiędzy stanem, jaki by istniał, gdyby nie nastąpiło tymczasowe aresztowanie a zaistniałym w wyniku jego stosowania. Określone w art.361§2 k.c. roszczenie, na które składają się zarówno damnum emergens, jak i lucrum cessans, dotyczy obok zwiększenia aktywów, także powstanie czy „zwiększenie zadłużenia w celu zapewnienia środków do życia członkom najbliższej rodziny utrzymywanej przez poszkodowanego”. (Kodeks postępowania karnego pod red. Katarzyny Dudki, Warszawa 2018 r. Wyd. Wolters Kluwer, str.1312 ). Z treści przytoczonych przez Sąd zeznań M. W. (1) wynika, że z uzyskiwanych przez siebie dochodów kwotę 1 000 zł przeznaczał na potrzeby dwójki młodszych, mieszkających z nim dzieci – syna i córki, związane ze szkołą, jak bilety, książki wycieczki, składki i inne (str.8 uzasadnienia). Sąd meriti kwestionując to twierdzenie odwołał się do zapisów w protokołach przesłuchania M. W. (1) w charakterze podejrzanego. Pominął jednak, że do zawartych na stronach 58-59 i 85 informacji pokrzywdzony odniósł się w toku postępowania odszkodowawczego, wskazując, że podawał on wówczas dochód osiągnięty w listopadzie, kiedy był zatrzymany. W kontekście tego twierdzenia trudno zakwestionować, że z prac dorywczych osiągał dochód w granicach od 1500 do 2000 zł. Tym bardziej nie można podważyć twierdzenia, że część tej kwoty, którą już precyzyjnie określał na 1000 zł, przeznaczał na potrzeby zamieszkujących z nim dzieci. Taką też kwotę należało ustalić, jako tę, której nie przeznaczyłby wyłącznie na swoje podstawowe bytowe potrzeby odpowiadające zaspokajanym w czasie pobytu w areszcie śledczym. Zatem kwotę łącznie 6 000 zł uznać należało, jako odpowiadającą poniesionej szkodzie.

Reformując zaskarżone orzeczenie, powyższą wartość zasądzono wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty.

Zarzuty kwestionujące pozostałą część roszczenia oddaloną przez Sąd Okręgowy, należało uznać za bezzasadne. W tym zakresie na pełną akceptację zasługuje dokonana przez Sąd meriti ocena przeprowadzonych dowodów, która wbrew zarzutom apelacji, nie jest dotknięta uchybieniami sprowadzonymi przez skarżącego do dowolności, naruszającej normę art. 7 k.p.k. Rozpatrywany na gruncie art. 7 k.p.k. zarzut, dla jego skuteczności wymaga wykazania, jakich konkretnie uchybień w świetle wiedzy i doświadczenia życiowego dopuścił się Sąd w dokonanej ocenie materiału dowodowego. Zarzuty, w których skarżący kwestionuje ocenę materiału dowodowego i użyta na ich poparcie argumentacja sprowadzają się do postulatu, aby to relacje i oceny wnioskodawcy, powtórzone przez skarżącego, co do faktu powstania szkody, zdecydowały o jej ustaleniu. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w tym zakresie środek odwoławczy nie zdołał podważyć obszernej i wyczerpującej oceny Sądu Okręgowego zaprezentowanej w wywodach odnoszących się kolejno do niezasadności każdego z elementów roszczenia, które w pełni zaakceptował Sąd odwoławczy. W konsekwencji zaakceptował też ustalenie, że tymczasowe aresztowanie nie one było przyczyną wskazywanych szkód i krzywd.

Zauważyć należy, że argumentacja wywiedzionego środka odwoławczego wskazuje także na elementy, które mają charakter szkody niemajątkowej. Te zaś nie mogą stanowić rozpoznawanej materii, wobec prawomocnego rozstrzygnięcia w zakresie zadośćuczynienia wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 21.11.2016 r. w sprawie o sygn. V Ko199/16, utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12.04.2017 r.

Nie mogły być więc uznane za zasadne zarzuty związane z tokiem postępowań w sprawach cywilnych z udziałem M. W. (1), z racji poczucia dyskomfortu wobec pobytu w areszcie w czasie ich trwania. Natomiast kwestie wpływu tego faktu na ich przebieg i wynik wykluczył Sąd meriti i przedstawił w obszernych wywodach, na stronach 4-7 uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Nie znajdując podstaw do podważenia oceny braku wpływu tymczasowego aresztowania na tok poszczególnych postępowań egzekucyjnych, których nie dostarczył także skarżący, Sąd Apelacyjny w pełni ją podzielił. Przytoczyć wypada jedynie ustalenia poszczególnych ocen. Zaznaczyć należy, że podstawą egzekucji w trzech spośród czterech spraw były prawomocne nakazy zapłaty z 2009 r. a jednej - prawomocny wyrok z 2012 r. i postanowienie z klauzulą wykonalności z 2012 r.

W sprawie o sygn. II Co 803/10 Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ, przysądzenie udziału w nieruchomości nastąpiło i uprawomocniło się w 2013 r.

W sprawie o sygn. VII Co557/16 Sądu Rejonowego dla Warszawy-Pragi Południe, przysądzenie udziału w nieruchomości nastąpiło w dniu 6.05.2014 r.

W sprawie o sygn. I Co 969/10 dla Warszawy Woli przysądzenie udziału w nieruchomości uprawomocniło się w dniu 20.03.2014 r.

W sprawie o sygn. I Co4757/13 postanowienie o przysądzeniu udziału we własności nieruchomości uprawomocniło się z dniem 28 lipca 2017 r., w wyniku zarządzenia z dnia 15.11.2014 r.

Z powyższego wynika, że rozstrzygnięcia o przysądzeniu udziałów we współwłasności każdej z nieruchomości wnioskodawcy nastąpiły przed jego zatrzymaniem. W toku zatrzymania podejmowane były już czynności ocenione przez Sąd meriti, jako pozostające bez wpływu na dochodzone roszczenie. Skarżący takiego wpływu także nie wykazał. Trafnie więc skonstatował Sąd orzekający, że do utraty udziałów w czterech nieruchomościach na skutek wcześniejszego zadłużenia M. W. (1) i toczących się postępowań, których skutek, z którego wnioskodawca wywodził podstawę swojego roszczenia, nastąpił jeszcze przed jego zatrzymaniem.

Trafnie więc wywiódł Sąd Okręgowy o implikacjach utraty tych nieruchomości w postaci: utraty mieszkania, utraty korzyści z wynajmowania nieruchomości i kosztów wynajmu mieszkania. Prawidłowo więc ustalił, że tymczasowe aresztowanie nie mogło mieć wpływu także i na te skutki.

Zasadnie także Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uznania zasadności roszczenia, które wedle twierdzeń wnioskodawcy wynikać miało z utraty kontraktu na pracę z „Niemcami”. Przypomnieć należy, że ciężar dowodu wykazywania roszczeń spoczywa – zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 k.c. – na wnioskodawcy. Wnioskodawca poza twierdzeniami, formułowanymi zresztą na dużym poziomie ogólności, nie wykazał roszczenia co do zasady, ani nawet go nie uprawdopodobnił. Nie wykazał, jakie dochody, na jakiej podstawie miał w Niemczech osiągnąć oraz jakie wobec tego miał utracić. Mimo zobowiązania się do złożenia e-maili na tę okoliczność, nie wywiązał się ze złożonej deklaracji. Nie sposób więc uznać oceny Sądu Okręgowego za dowolną a dokonanych ustaleń za błędne. Twierdzenia wnioskodawcy wypowiadane w trakcie przesłuchania, przytoczone w uzasadnieniu wyroku na str.9, słusznie uznano za pozbawione wiarygodności. Ich treść nie daje też możliwości jakiejkolwiek ich weryfikacji, co do pracodawcy, który miał być „utajniony”, jak miejsca pracy, którego nie znał i miał poznać, gdy agentka miała się zgłosić do hotelu. Te i inne twierdzenia wnioskodawcy, mające na celu określenie dochodzonej szkody z tytułu niezrealizowanej działalności gospodarczej „z Niemcami”, przytoczone przez Sąd Okręgowy pozbawione są elementarnej przekonywalności, przez co nie pozwalają na uznanie ich wiarygodności bez uchybienia zasadom prawidłowego rozumowania oraz wskazaniom wiedzy i doświadczenia życiowego, słowem bez obrazy normy art.7 k.p.k., której naruszenie skarżący niezasadnie przypisuje Sądowi.

Nietrafny jest też zarzut kwestionujący odmowę uznania roszczenia o zwrot wynagrodzenia z tytułu ustanowienia obrońców. Prawidłowo bowiem ustalił Sąd meriti, że podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania, stanowi art.632 k.p.k. W tym zakresie Prokurator postanowieniem z dnia 26 lipca 2016 r. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz M. W. (1) kwotę 600 zł plus VAT, za obronę w postępowaniu przygotowawczym. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie rozstrzygnięcie to utrzymał w mocy postanowieniem z dnia 22 września 2016 r. w sprawie V Kp 586/16. Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach były trzy faktury na łączną kwotę 10.205, 21 zł. Sąd uwzględniając etap i charakter postępowania, nakład pracy i wkład w jej wyjaśnienie, wziął pod uwagę także czynności związane ze stosowanym środkiem zapobiegawczym. W toczącym się postępowaniu odszkodowawczym nie ujawniły się nowe, nierozstrzygnięte kwestie faktyczne, ani prawne. Zaznaczenia wymaga, że rozstrzygnięcie to znajduje oparcie w ukształtowanym w tej materii orzecznictwie Sądu Najwyższego. Wynika z niego, że ustalona w umowie z adwokatem kwota nie musi stanowić podstawy zasądzenia poniesionych z tego tytułu wydatków. Organ orzekający zobowiązany jest do wydania rozstrzygnięcia z uwzględnieniem niezbędnego nakładu pracy i charakteru sprawy. Jest zobowiązany do wydania rozstrzygnięcia mieszczącego się w granicach między jednokrotnością a sześciokrotnością stawki minimalnej. (postanowienia SN: z 23.03.2011 r. IKZP 1/1, Palestra 2011/ 11-12. S.126-132; z dnia 12.07. 2017 r. WZ 10/17 Lex 2331720 i z dnia 7.06.2018 r V KK 130/18).

Z powyższych względów, w części niezreformowanej zaskarżonego wyroku, orzeczono o utrzymaniu go w mocy.

Wynagrodzenie występującemu pełnomocnikowi z urzędu zasądzono na podstawie § 17 ust. 6 i §4 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 554§2 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k.