Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2019 r. w Lublinie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wysokość emerytury i wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji J. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu

z dnia 4 kwietnia 2018 r. sygn. akt VI U 50/17

I.  uchyla zaskarżony wyrok w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego ustalenia wysokości świadczenia w oparciu o podstawę wymiaru składek z okresu zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz Państwowym Ośrodku (...) w K. i umarza postępowanie;

II.  oddala apelację w pozostałej części.

Jacek Chaciński Małgorzata Rokicka-Radoniewicz Barbara Mazurkiewicz-Nowikowska

III AUa 555/18

UZASADNIENIE

Organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. decyzją z dnia 18 listopada 2016 r. ponownie ustalił J. S. kapitał początkowy na dzień 1.01.1999 r. – wobec nabycia przez wnioskodawcę prawa do emerytury od dnia 30.03.2015 r. na mocy wyroku Sądu Okręgowego z dnia 25.08.2016 r. przyjmując do jego wyliczenia 24 lata i 27 dni okresów składkowych (do tych okresów dodano okres równy różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym wynoszącym 67 lat, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę wynoszącym 61 lat 4 miesiące) i 11 miesięcy okresów nieskładkowych. Wartość kapitału początkowego wyniosła 91.851,32 zł

Decyzją z dnia 22 listopada 2016 r. organ rentowy wykonując wyrok Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 25.08.2016 r. – przyznał J. S. prawo do wcześniejszej emerytury poczynając od dnia 30.03.2015 r. tj. od daty określonej w wyroku.

Od obydwu decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Radomiu wniósł wnioskodawca J. S. kwestionując sposób obliczenia zwiększenia emerytury z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Sąd Okręgowy w Radomiu postanowieniem z dnia 28 czerwca 2017 r. na podstawie art. 219 k.p.c. połączył obie spawy celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia i wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2018 roku oddalił odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił, że do ustalenia wysokości emerytury wnioskodawcy organ rentowy uwzględnił 25 lat 2 miesiące i 11 dni okresów składkowych i 1 rok 11 miesięcy i 16 dni okresów nieskładkowych.

Wysokość emerytury obliczona została zgodnie z zasadami określonymi w art. 183 ustawy emerytalnej, czyli 20% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej (tj. 278,23 zł) i 80% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej (tj. 1080,00 zł) – łącznie 1.358,23 zł.

Przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono również zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w ilości 14 lat 2 miesięcy i 29 dni tj. od 01.02.2001 r. do 29.03.2015 r., czyli do dnia poprzedzającego nabycia uprawnień emerytalnych. Wskaźnik zwiększenia emerytalnego ogółem wyniósł 14,24% (tj. od 01.01.2001 r. do 30.09.2009 r., czyli 8 lat 9 miesięcy – wskaźnik 8,75%, od 01.10.2009 r. do 31.13.2014 r., czyli 5 lat 3 miesiące – wskaźnik 5,25%, od 01.01.2015 r. do 28.02.2015 r., czyli 2 miesiące – wskaźnik 0,17%, od 01.03.2015 r. do 29.03.2015 r., czyli 29 dni – wskaźnik 0,07%).

Ustalony wskaźnik zwiększenia emerytalnego pomnożony przez kwotę emerytury minimalnej w kwocie obowiązującej na 03/2015 r., czyli 880,45 zł – dał kwotę zwiększenia rolne 125,38 zł

Wysokość emerytury obliczonej zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej wyniosła 1.350,01 zł (wraz ze zwiększeniem rolnym w kwocie 125,38 zł). Była zatem niższa od emerytury obliczonej w sposób mieszany, wynoszącej 1.358,23 zł wraz ze zwiększeniem rolnym z tego względu organ rentowy podjął wypłatę emerytury obliczonej zgodnie z art. 183 cytowanej ustawy.

Wnioskodawca w toku postępowania zakwestionował ustaloną wysokość świadczenia, wywodząc, iż do wysokości emerytury nie zostały uwzględnione wyższe wynagrodzenia z okresu zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A. za lata 1974 – 1992, również, zdaniem skarżącego, kwota zwiększenia rolnego, jest zbyt niska i nie znajduje odzwierciedlenia w składkach na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (...), które opłacał przez ponad 14 lat. Podniósł, że zwiększenie rolne winno być doliczone do wysokości kapitału początkowego, nie zaś do wysokości emerytury.

Do ustalenia wysokości emerytury Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił okresy zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A. od 21.02.1974 r. do 16.02.1975 r. i od 16.12.1975 r. do 30.04.1992 r., za które przyjęto wynagrodzenia minimalne z uwagi na brak dokumentacji potwierdzającej rzeczywistą wysokość zarobków (dowód: decyzja – akta ZUS). Przyjęto także wysokość zarobków za okres zatrudnienia w Państwowym Ośrodku (...) w K. od 02.11.1973 r. do 28.01.1974 r., wynikających z legitymacji ubezpieczeniowej wnioskodawcy oraz zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (...) z dnia 12.02.2002 r. – powyższe uwzględniono również przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego.

Sąd Okręgowy uznał, że istotą sporu było ustalenie, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział R. zasadnie ustalił wysokość świadczenia emerytalnego wnioskodawcy w szczególności, czy kwota zwiększenia rolnego ustalona została przez organ ubezpieczeniowy w sposób prawidłowy oraz czy prawidłowo przyjęto zarobki wnioskodawcy z okresów zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz Państwowym Ośrodku (...) w K..

Warunkiem powstania uprawnień do świadczeń długoterminowych (tj. emerytalnych, rentowych) jest wykazanie się odpowiednim okresem pozostawania w ubezpieczeniu (składkowym lub nieskładkowym), inaczej nazywanym też stażem ubezpieczeniowym. Okresami składkowymi są okresy, za które składka została faktycznie zapłacona, szczegółowo wymienione w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1383).

W myśl art. 116 ust. 5 cytowanej ustawy, do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Także art. 117 ustawy emerytalnej wskazuje, iż okresy składkowe, o których mowa w w/w art. 6, mogą być uwzględnione, jeżeli zostały udowodnione dokumentami (zaświadczeniami) lub wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej bądź uznane orzeczeniem sądu.

Wysokość emerytury przyznaje się w najkorzystniejszym dla ubezpieczonego wariancie. Ustalana jest w trybie art. 183 ustawy emerytalnej, następnie według art. 26 i po porównaniu otrzymanych wysokości organ rentowy przyznaje świadczenie najwyższe.

Aby wyliczyć emeryturę z zastosowaniem art. 26 w/w ustawy, konieczne jest ustalenie wysokości kapitału początkowego.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 i 3 ustawy emerytalnej, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie w/w ustawy tj. na dzień 01.01.1999 r. Następnie w art. 174 ust. 2 i 3 przyjęto, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe (art. 6 ustawy) i nieskładkowe (art. 7 ustawy) w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, zaś podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16 i 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 01.01.1999 r. Okresy składkowe liczone są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, a okresy nieskładkowe po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności, w postępowaniu dowodowym, badał czy istnieją przesłanki do uwzględnienia żądania skarżącego dotyczącego uwzględnienia wysokości zarobków z okresów zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz Państwowym Ośrodku (...) w K. – innej niż przyjął to organ rentowy. J. S. swojego pokrzywdzenia upatrywał bowiem w fakcie, że w powyższych zakładach uzyskiwał zarobki większe niż przyjął to Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, co miało wpływ na wysokość emerytury.

Z materiału dowodowego zebranego w sprawie jednoznacznie wynika, że wysokość zarobków osiąganych przez J. S. w Państwowym Ośrodku (...) w K. z okres od 02.11.1973 r. do 28.01.1974 r. uwzględniona została przez ZUS przy obliczaniu emerytury oraz kapitału początkowego. Przyjęto wynagrodzenia jakie wskazane zostały w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu(...) z dnia 12.02.2002 r. (k. 11 akt ZUS (...)). Wysokość tych zarobków pokrywa się w wpisami w legitymacji ubezpieczeniowej (k. 42) oraz wpisami w karcie wynagrodzeń znajdującej się w aktach osobowych wnioskodawcy (k. 51). Brak więc podstaw do przyjęcia wysokości wynagrodzeń innej niż wynikająca z w/w dokumentów.

Z kolei, za okres zatrudnienia w Spółdzielni Pracy (...) w A., organ rentowy przyjął minimalną wysokość wynagrodzeń. Wynika to stąd, że zgodnie z art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Kwotę minimalnego wynagrodzenia przyjmuje się również za okresy, w których pracownik, pozostający w stosunku pracy, pobierał za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego.

J. S. wskazywał, iż jego zarobki w latach 1974-1992 za które przyjęto minimalne wynagrodzenie były wyższe, wyjaśnił przy tym, że nie dysponuje żadnymi dokumentami pracowniczymi, które mogłyby potwierdzić zasadność jego twierdzeń (dowód: zeznania wnioskodawcy – k. 45v67v). Brak jest również akt osobowych wnioskodawcy z okresu zatrudnienia w w/w Spółdzielni, pomimo podjętych przez Sąd czynności mających na celu ustalenie miejsca zarchiwizowania akt.

Do obliczenia wymiaru świadczenia mogą być brane tylko te składniki wynagrodzenia, które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Aby Sąd mógł zweryfikować zasadność oraz poprawność wyliczenia przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji wymiaru świadczenia emerytalnego, koniecznym jest, by stawki przyjętego wynagrodzenia zainteresowanego uzyskaniem świadczenia były pewne, a ich wysokość znajdowała odzwierciedlenie w dokumentacji płacowej. Wysokość emerytury wyliczona zostaje zawsze w oparciu o przedstawione przez ubezpieczonego dokumenty. Sąd nie może natomiast przyjmować ani hipotetycznego okresu zatrudnienia ubezpieczonego ani też takiego wynagrodzenia. Jeżeli nie ma dowodów potwierdzających konkretną wysokość wynagrodzenia, zaś okres zatrudnienia nie budzi wątpliwości – przyjmuje się zgodnie z w/w art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej – wysokość wynagrodzenia minimalnego.

Kolejną kwestią podlegającą rozstrzygnięciu w sprawie była kwota zwiększenia rolnego z tytułu opłacania składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (...).

Z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że J. S. nabył prawo do emerytury z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Do jego ustalenia nie potrzebuje uwzględnienia w zakresie uzupełniającym wynikającym z art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej – okresów ani pracy w gospodarstwie rolnym, ani okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego ani też opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze. Nie jest również uprawniony do emerytury rolniczej. W tej sytuacji skoro opłacał składki na ubezpieczenie społeczne rolników w okresie od 1.01.2001 r. do 29.03.2015 r. (data końcowa to dzień poprzedzający nabycia uprawnień emerytalnych tj. 30.03.2015 r.) – to z tego tytułu przysługuje mu zwiększenie do ustalonej emerytury. Do wysokości emerytury wnioskodawcy są uwzględniane wyłącznie okresy związane z opłacaniem składek na ubezpieczenie rolnicze.

W świetle art. 26a ustawy emerytalnej wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny (...), Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek (ust. 1). Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje osobie mającej ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (ust. 2). Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1, krótszymi niż 25 lat (ust. 3).

W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy obliczył wysokość przysługującego wnioskodawcy zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników w sposób prawidłowy, zgodnie z zasadami określonymi w art. 25 ustawy emerytalnej, tj. że część składkową ustala się przyjmując po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu. Do liczby lat, o których mowa powyżej dolicza się liczbę lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w okresie od dnia 01.01.1983 r. do 31.12.1990 r. Jeżeli w tym okresie za rolnika opłacono roczną składkę na ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych i członków ich rodzin w wysokości wyższej niż 120% przeciętnej emerytury podstawowej w danym roku, zamiast jednego roku przyjmuje się okres dłuższy odpowiadający wskaźnikowi indywidualnego wymiaru składki w danym roku.

Szczegółowy sposób wyliczenia zwiększenia rolnego organ rentowy przedstawił w piśmie z dnia 27.06.2017 r. Obliczając wysokość emerytury zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej zwiększenie wyniosło kwotę 125,38 zł.

Zwiększenie rolne ustala się do dnia nabycia uprawnień emerytalnych. Skoro wnioskodawca prawo do emerytury nabył od dnia 30.03.2015 r., zatem tylko do dnia 29.03.2015 r. możliwe jest obliczenie zwiększenia rolnego. Zwiększenie rolne przyjmuje się do obliczanie wysokości emerytury, nie zaś do ustalania wartości kapitału początkowego. Szczegółowy sposób obliczania kapitału początkowego regulują przepisy art. 173 i 174 ustawy emerytalnej, które nie przewidują jednak uwzględniania zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie rolników.

Od tego wyroku apelację wniósł wnioskodawca J. S. zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi zarzucał nieuwzględnienie w wyliczeniach wysokości kapitału początkowego oraz wysokości emerytury zarobków uzyskanych w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz (...) w K. i opłacanych dodatkowo składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie zarobków uzyskiwanych w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz (...) w K. a ponadto uwzględnienie opłacanych składek na ubezpieczenie społeczne rolników i podwyższenie kapitału początkowego i emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd Apelacji stwierdza, że Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie wnioskodawcy od decyzji ustalającej prawo do emerytury i jej wysokość oraz wysokość kapitału początkowego orzekł w zakresie nieobjętym zaskarżoną decyzją i wniesionym odwołaniem. Wnioskodawca składając odwołanie od obydwu zaskarżonych decyzji kwestionował je wyłącznie w zakresie nieuwzględnienia składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Zarzut dotyczący nieprzyjęcia wynagrodzeń uzyskiwanych w Spółdzielni Pracy (...) w A. oraz (...) w K. zgłosił dopiero w toku postępowania odwoławczego. Sąd Okręgowy orzekł zatem o bezzasadności odwołania, które nie dotyczyło przedmiotowej decyzji. Odwołanie wnioskodawcy było w istocie nowym żądaniem, dotychczas nie rozpoznanym przez organ rentowy i obowiązkiem Sądu Okręgowego było przekazanie go stosownie do treści przepisu art.477 ¹⁰ § 2 kpc organowi rentowemu do rozpoznania.

Z tych względów i na mocy art.386 § 3 KPC w związku z art.199 § 1 pkt.1 KPC Sąd Apelacyjny postanowił, jak w punkcie I sentencji.

W pozostałej części zaskarżony wyrok jest trafny i odpowiada prawu. Sąd Okręgowy zbadał prawidłowość dokonanego przez organ rentowy obliczenia wysokości tzw. zwiększenia emerytury z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników i wyjaśnił w uzasadnieniu zaskarżonego zasady ustalania zwiększenia za okres opłacania składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o którym mowa w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników (art.26 a ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2018 roku, poz.1270). należy przy tym podkreślić, że okresów opłacania składek na ubezpieczenia społeczne rolników nie uwzględnia się przy obliczeniu wysokości kapitału początkowego, na który wpływ maja wyłącznie okresy podlegania powszechnemu systemowi ubezpieczeń społecznych i opłacania składek z tytułu tego ubezpieczenia przypadające przed dniem 1 stycznia 1999 roku.

Wnioskodawca nie przedstawił żadnych zarzutów do sposobu wyliczenia tej części świadczenia podnosząc jedynie, że opłacał składki przez długi okres i powinno to znaleźć odzwierciedlenie w wysokości emerytury. Oczekiwania wnioskodawcy co do zwiększenia świadczenia nie znajdują uzasadnienia w powołanych przez Sąd Okręgowy przepisach, które wyraźnie określają zasady i sposób obliczenia tego składnika emerytury.

Z tych względów apelacja w pozostałym zakresie została oddalona na podstawie art.385 kpc.