Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 stycznia 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa (...) S.A. w D., P. J., Usługi (...) S. O., (...) spółki jawnej w T.

przeciwko Gminie M. T.

o podwyższenie wynagrodzenia ryczałtowego

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w K.

z dnia 9 stycznia 2017 r. sygn. akt IX GC 862/16

oddala apelację.

SSA Zbigniew Ducki SSA Marek Boniecki SSO del. Wojciech Żukowski

Sygn. akt I AGa 222/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 7 stycznia 2019 r.

Strona powodowa: Przedsiębiorstwo (...) S.A. w D., P. J. i Usługi (...) S. O., (...) spółka jawna w T. w pozwie skierowanym przeciwko Gminie M. T. domagali się orzeczenia, że pozwana Gmina M. T. ma zapłacić Przedsiębiorstwu (...) S.A. w D. kwotę 3.234.879,36 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego za potrzebę zaprojektowania, a następnie wykonania dodatkowej izolacji wodoszczelnej(...)

Powodowie wnieśli także o wydanie wyroku wstępnego poprzez ustalenie możliwości domagania się wynagrodzenia dodatkowego przy realizacji umowy łączącej strony.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając brak podstaw do podwyższenia wynagrodzenia.

Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że W grudniu 2012 r. zostały przeprowadzone przez badania podłoża gruntowego dla (...)w T. (...)W trakcie prowadzenia geotechnicznych prac stwierdzono występowanie wód gruntowych w części sondowań. Poziom wód zależał od warunków atmosferycznych, po obfitych opadach możliwe było występowanie sączeń i nacieków na różnych głębokościach. W dniu 3 kwietnia 2014 r. między Gminą M. T. a działającym poprzez konsorcjum: Przedsiębiorstwem (...) S.A. w D., P. J. i Usługi (...) S. O., (...) spółką jawną w T. zawarto umowę, przedmiotem której było wykonanie robót budowlanych dla zadania inwestycyjnego pn. (...)w T. – (...)Szczegółowy zakres robót budowlanych został podzielony na etapy. Zostały one szczegółowo opisane w §2 umowy. Termin rozpoczęcia prac ustalony został na dzień zawarcia umowy, natomiast zakończenia na 31 maja 2015 r. Za wykonanie przedmiotu umowy ustalono wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 34.736.328,20 zł brutto. W dniu 12 września 2014 r. został sporządzony aneks nr (...), w którym do §2 ust. 3 pkt 3.1 lit. a dodano: „(...)”. Kolejna umowa między stronami została zawarta 13 października 2014 r. Dotyczyła wykonania dokumentacji projektowej oraz pełnienia nadzoru autorskiego dla budowy wiaduktu kolejowego w ciągu bocznicy kolejowej nad drogą projektową w ramach zadania (...)w T.”. Paragraf 2 umowy wskazywał jej przedmiot, tj. sporządzenie dokumentacji projektowej, wykonanie specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych, wykonanie kosztorysów inwestorskich, przygotowanie dokumentacji prawnej do uzyskania decyzji pozwolenia na budowę w zakresie budowy, uzyskanie zgód wszystkich właścicieli nieruchomości, na których projektowane będą poszczególne elementy, uzyskanie decyzji na wycinkę drzew, pełnienie nadzoru autorskiego przez projektantów (§ 2 umowy). Ustalono wynagrodzenie ryczałtowe za wykonanie przedmiotu umowy w wysokości 92.250 zł brutto. Termin realizacji przedmiotu umowy określono na dzień 30 stycznia 2015 r. Tego samego dnia został zawarty kolejny aneks do umowy nr (...), w którym §2 ust. 3 pkt 3.1 lit. a) otrzymał brzmienie: „(...) (...) do węzła (...)od węzła (...)do węzła (...), od węzła (...)do węzła(...)wraz z ciągami pieszo – rowerowymi miejscami parkingowymi dla (...) z uwzględnieniem obniżenia niwelety drogi pod projektowanym wiaduktem kolejowym zlokalizowanym w ciągu bocznicy kolejowej zamiennie w stosunku do rozbiórki tejże bocznicy. Wykonawca miał uzyskać warunki techniczne włączenia w ul. (...) z (...) - inwestorem przebudowy linii kolejowej (...)Aneks dotyczył prac zamiennych w zamian za rozbiórkę bocznicy. W grudniu 2014 r. została sporządzona przez (...) dokumentacja geologiczno-inżynierska dla zadania(...)na (...)w T. dla inwestora Gminy M. T.”. Z opinii geotechnicznej dotyczącej(...)w T. – etap (...) sporządzonej w marcu 2015 r. wynika, że zostały wykonane odwierty, w której zostały pomierzone miąższości zalegających warstw. Opinia określała warunki gruntowo-wodne w podłożu. Na rozpatrywanym terenie nawiercono wodę gruntową w następujących otworach: odwiert 1- zwierciadło ustabilizowanego poziomu wody gruntowej na głębokości 2,3 m p.p.t., odwiert 3 - zwierciadła ustabilizowanych poziomów wód gruntowych na głębokościach 1 m i 2,2 m p.p.t., odwiert nr 5 - zwierciadła ustabilizowanych poziomów wód gruntowych na głębokościach 1,3 m, 3,3 m i 3,5 m p.p.t., odwiert nr 6 - zwierciadło ustabilizowanego poziomu wody gruntowej na głębokości 2,5 m p.p.t., odwiert nr 7 - zwierciadło ustabilizowanego poziomu wody gruntowej na głębokości 2,1 m p.p.t. Pismem z 25 maja 2015 r. (...) poinformował Przedsiębiorstwo (...), że nie było możliwości przewidzenia konieczności zastosowania izolacji przeciwpowodziowej w formie „(...)”. W Programie(...)) i innych załącznikach nie było informacji na temat konieczności zastosowania izolacji przeciwpowodziowej, ponadto w przetargu nie udostępniono w wystarczającej formie wykonanego projektu dla (...). Nie zaznaczono konieczności zastosowania wanny. Dlatego wykonawca nie miał możliwości przewidzenia konieczności jej zastosowania, która pojawiła się w grudniu 2014 r., gdy została wykonana dokumentacja geologiczno-inżynierska na potrzeby wiaduktu bocznicy kolejowej. W dniu 8 czerwca 2015 r. konsorcjum przesłało pozwanej koszty dotyczące robót drogowych o wartości 11.352.128,93 zł brutto. Wskazano równocześnie, że z wykonaniem wiaduktu powstała konieczność wykonania badań geotechnicznych gruntu. Wyniki były odmienne od dołączonych do (...) i dlatego wystąpiła konieczność wykonania (...), która nie mogła być przedmiotem wyceny. Wartość robót wynosi 1.845.000 zł. W dniu 19 kwietnia 2016 r. Przedsiębiorstwo (...) S.A. w piśmie do pozwanej wskazało, że podczas wykonywania w marcu 2016 r. wykopów na odcinku (...)ujawniło wody gruntowe. Związane było to z wykonaniem tzw. Wanny, tj. robót dodatkowych, których koszt został oszacowany na 2.500.000 zł. W dniu 16 czerwca 2016 r. został wykonany kosztorys na wykonanie wanny. Urząd Miasta T. w piśmie z 21 czerwca 2016 r. przesłał do Przedsiębiorstwa (...) S.A. zweryfikowany kosztorys na wykonanie zabezpieczenia przeciwwodnego. Pismem z 25 stycznia 2016 r. lider konsorcjum wezwał pozwaną do pozasądowego rozstrzygnięcia sporu odnośnie do prac dodatkowych. Wskazał, że nie miał wiedzy, że wyłączenie do ul. (...) należy zaprojektować z użyciem dodatkowej izolacji wodoszczelnej (...)). Został wprowadzony w błąd i nie przewidział kosztów na wykonanie dodatkowych prac.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy uznał powództwo o podwyższenie wynagrodzenia za niezasadne w świetle art. 632 §2 k.c., albowiem wykonanie izolacji w formie (...)nie było objęte umową stron. Ponadto Sąd dostrzegł, że powód miał wiedzę o warunkach hydrologicznych już przy podpisywaniu przy aneksu nr (...), gdyż własne badania prowadził w lipcu 2014 r., zaś w sierpniu 2014 r. wiedział o poziomie wody w odwiertach. Konsekwencją tej wiedzy jest – zdaniem Sądu - brak podstaw do przyjęcia zmiany stosunków. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie została również wykazana przesłanka rażącej straty.

Wyrok powyższy zaskarżyli apelacją powodowie, wnosząc o jego zmianę poprzez ustalenie prawa do żądania przez powoda od pozwanego wynagrodzenia dodatkowego w sytuacji wykonania (...) jako izolacji przeciwwodnej drogi pod wiaduktem kolejowym realizowanej w ramach realizacji zadania „(...)”; ewentualnie: zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie prawa do żądania przez powoda od pozwanego podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego, w sytuacji wykonania (...) jako izolacji przeciwwodnej drogi pod wiaduktem kolejowym realizowanej w ramach realizacji zadania „(...)”; ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia.

Apelujący zarzucili naruszenie: 1) art. 405 k.c. - poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, kiedy Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż wykonanie (...)nie wchodzi w zakres umowy zawartej pomiędzy stronami; 2) art. 189 k.p.c. - poprzez niewydanie wyroku ustalającego w sytuacji, kiedy Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż wykonanie (...)nie wchodzi w zakres umowy zawartej pomiędzy stronami. Na wypadek, gdyby Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż wykonanie (...)wchodzi w zakres umowy łączącej strony, zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie: 1) art. 189 k.p.c. - poprzez niewydanie wyroku ustalającego, iż powód ma prawo domagać się podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego w związku z koniecznością wykonania(...); 2) art. 233 §1 k.p.c. - przez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, jak i wadliwe, sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, ustalenia stanu faktycznego, poprzez uznanie, że wykonanie (...)za kwotę przeszło 3 miliony złotych nie będzie stanowić rażącej straty dla powoda; 3) art. 231 k.p.c. w zw. z 233 §1 k.p.c. - przez przekroczenie swobodnej oceny dowodów, jak i wadliwe pominięcie zgłoszonych dowodów w postaci zeznań świadków P. C. i J. B., w sytuacji kiedy osoby te miały kluczowe znaczenie dla ustalenia terminu powzięcia przez powoda informacji na temat rzeczywistego stanu wód w miejscu prowadzenia robót budowlanych i błędne przyjęcie, iż powód miał taką wiedzę przed zawarciem aneksu nr (...).

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Podkreślenia wymaga, że w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia ustalenia te pozostawały w sprawie poza sporem. Kwestia, czy stronie powodowej groziła rażąca strata na skutek pozostawienia umówionego wynagrodzenia, po pierwsze, nie należała do sfery faktów, lecz ich oceny poprzez pryzmat prawa materialnego, po wtóre, wobec przyjęcia, że sporne roboty miałby charakter prac dodatkowych pozostawała irrelewantna. Podobnie ocenić należało zagadnienie momentu powzięcia przez powodów wiedzy co do faktycznego stanu wód w miejscu wykonywania umowy i dowodów zgłoszonych na tę okoliczność.

Dalsze rozważania poprzedzić należy spostrzeżeniem, że strona powodowa była rażąco niekonsekwentna w prezentowaniu swoich żądań procesowych. Wniesiony pozew zatytułowany został jako pozew o zapłatę. Już jednak sama treść żądania pozwu w zestawieniu z jego uzasadnieniem wskazywała ponad wszelką wątpliwość, że objęte pozwem powództwo miało charakter powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego. Wynikało to nie tylko z samej przywołanej podstawy prawnej, tj. art. 632 §2 k.c., ale przede wszystkim bezspornego faktu niewykonania spornego zakresu prac, tak na datę wnoszenia pozwu, jak i wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji. W toku procesu Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że wykonanie (...)nie było objęte pierwotną umową, wobec czego przywoływany przepis nie mógł mieć zastosowania. Koncepcję tę podzielają zresztą skarżący, o czym świadczy w sposób niebudzący żadnych wątpliwości treść apelacji.

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji powodowie wnieśli o wydanie wyroku wstępnego. Wyrok wstępny, o którym mowa w art. 318 k.p.c. dotyczy samej zasady, a więc rozstrzyga o istnieniu określonego stosunku prawnego lub prawa będącego źródłem dochodzonego roszczenia. Ma on zatem w tym sensie charakter prejudycjalny. Co za tym idzie, rozstrzygnięcie zawarte w wyroku wstępnym musi odnosić się do żądania pozwu. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie wydanie wyroku wstępnego o treści żądanej przez stronę powodową pozostawało w oczywistej sprzeczności z powództwem. Ustalenie bowiem, że sporne prace miały charakter dodatkowy, a zatem pozostawały poza zakresem umowy, skutkować musiało oddaleniem powództwa, a nie uznaniem go za usprawiedliwione co do zasady. O ile powodowie mieli wątpliwość co do charakteru wykonanych prac, mogli zgłosić żądanie ewentualne, którego dopuszczalność w orzecznictwie i doktrynie kwestionowana nie jest. Sąd Okręgowy, związany przepisem art. 321 §1 k.p.c., nie mógł jednak zinterpretować żądania wyroku wstępnego jako powództwa ewentualnego, szczególnie wobec profesjonalnej reprezentacji strony powodowej.

Skoro żądanie wyroku ustalającego nie zostało skutecznie zgłoszone w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, skarżący nie mogli tego uczynić w postępowaniu apelacyjnym, albowiem stał temu na przeszkodzie art. 383 k.p.c. Niezależnie od tego, podkreślenia wymaga, że na datę wyrokowania przez Sąd Apelacyjny, sporne prace zostały wykonane, co przyznały obie strony. W tej sytuacji uznać należałoby, że powodowie utracili interes prawny w żądaniu wydania wyroku ustalającego na podst. art. 189 k.p.c., albowiem mogliby zapewnić pełną ochronę swoich praw poprzez zgłoszenie żądania zapłaty. Z tych też względów nie mógł się ostać także zarzut naruszenia art. 405 k.c., który we wskazanych okolicznościach procesowych w ogóle nie dał się zastosować jako podstawa orzekania. Podkreślić w tym miejscu należy z całą stanowczością, że z uwagi na charakter zgłoszonego i ocenianego przez Sądy obu instancji roszczenia procesowego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, strona powodowa nie utraciła prawa do żądania zapłaty za wykonane prace, albowiem takie żądanie nie było w obecnej sprawie przedmiotem rozpoznania.

Nie mogły także okazać się skuteczne zarzuty określone jako ewentualne w apelacji, a to wobec prawidłowego ustalenia, że wykonane prace miały charakter dodatkowy względem przedmiotu umowy.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

SSA Zbigniew Ducki SSA Marek Boniecki SSO Wojciech Żukowski