Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: sekr. sądowy Dominik Kulesza

po rozpoznaniu w dniu 20 czerwca 2018 r. w Krakowie

na rozprawie w postępowaniu uproszczonym

sprawy z powództwa M. P.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie z dnia 3 listopada 2017 r., sygnatura akt I C 1519/17/N

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Joanna Czernecka

Sygn. II Ca 444/18

UZASADNIENIE

Wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 20 czerwca 2018 roku

Niniejsza sprawa rozpoznana była przez Sąd Rejonowy oraz Sąd Okręgowy w postępowaniu uproszczonym. Sąd II instancji nie prowadził w sprawie postępowania dowodowego stąd uzasadnienie wyroku zawierać będzie jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej orzeczenia z przytoczeniem przepisów prawa, na zasadzie art. 505 ¹³ § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, jako znajdujące oparcie w materiale dowodowym sprawy, ocenionym z uwzględnieniem wymogów wynikających z art. 233 § 1 k.p.c.

Za niezasadny Sąd Okręgowy uznał podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przypomnieć wypada, że przepis art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy (wartości) dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych, czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków. Uchybienia w tym zakresie winny się skonkretyzować w zarzucie sprzeczności ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym. Zaniechanie zaś wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, czy też pominięcie przez sąd przy wyrokowaniu określonej okoliczności faktycznej, nawet jeżeli strona uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy - nie stanowi o naruszeniu powyższego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02). Z całą pewnością okolicznością, której pominięcie mogłoby uzasadniać zarzut braku wszechstronnej oceny dowodów nie może być stanowisko wyrażone przez Prezesa UOKiK. Stanowisko podmiotu trzeciego, szczególnie dotyczące zagadnień prawnych, nie może mieć znaczenia dla oceny mocy i wiarygodności dowodów.

Spór pomiędzy stronami dotyczył zasadności zatrzymania przez stronę pozwaną na podstawie umowy, kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wartością podstawową polisy a kwotą odpowiadającą wartości wykupu całkowitego tj. iloczynu wartości podstawowej polisy i wskaźnika wykupu, określonego w łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną (...), potwierdzonej polisą nr (...) w kwocie 6000 zł w związku z rozwiązaniem tej umowy przez powódkę.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Z kolei art. 385 ² k.c. stanowi, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Okoliczność, że postanowienie określające wysokość wykupu całkowitego nie zostało indywidualnie uzgodnione przez stronę pozwaną z powódką nie budziła żadnych wątpliwości. Niewątpliwie nie została indywidualnie uzgodniona z powódką także wysokość wskaźnika wykupu przyjęta w aneksie modyfikującym postanowienia umowy, skoro aneks ten został zawarty z wykorzystaniem wzorca umownego zaproponowanego przez stronę pozwaną w wykonaniu decyzji Prezesa UOKiK z 15 października 2015 r. nr RLU-4/15, a wzorzec ten został jedynie podpisany przez powódkę.

Co się tyczy zarzutu naruszenia art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 385 ³ k.c. pkt. 12, 14, 16 i 17 k.c. przytoczone na jego uzasadnienie argumenty, uznać należy za nieuzasadnione. Sama dopuszczalność ustalania opłaty na wypadek rozwiązania umowy i umorzenia jednostek uczestnictwa w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych, czy też wprowadzania zapisów umownych umożliwiających wypłatę świadczenia wykupu z potrąceniem określonej procentowo części środków zgromadzonych przez konsumenta nie jest kwestionowana w orzecznictwie, podkreśla się natomiast, iż to jej wysokość oceniana przez pryzmat kryteriów przewidzianych w art. 385 ¹ k.c. pozwala na uznanie, czy w przypadku konkretnego wzorca postanowienie to należy zakwalifikować jako klauzulę abuzywną. Ocena zaskarżonego wzorca umowy pod kątem jego abuzywności musi być zatem dokonywana nie tylko przez pryzmat samego zastosowania wskaźnika wykupu w przypadku wykupu wartości polisy, ale przede wszystkim przez prymat wysokości stawek procentowych tego wskaźnika. Ocena, czy dane postanowienie wzorca umowy, kształtując prawa i obowiązki konsumenta, "rażąco" narusza jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.), uzależniona jest od tego, czy wynikająca z tego postanowienia nierównowaga praw i obowiązków stron (nierównowaga kontraktowa) na niekorzyść konsumenta jest istotna, znacząca.

Zgodnie z treścią łączącej strony umowy wartość wykupu całkowitego kształtowała się następująco: rok polisy/ procent wartości rachunku podstawowego: 1/0%; 2/0%; 3/30%; 4/40 %; 5/50%; 6/60%; 7/70%; 8/80%, 9/90%; 10/95%; po 10/100%. Aneksem do umowy zmieniono postanowienia dotyczące wysokości wykupu całkowitego i określono wysokość kosztu wykupu całkowitego na poziomie: rok polisy/wysokość wskaźnika wykupu jako procent wartości rachunku podstawowego: 1/25%; 2/22,50%; 3/16,67%; 4/12,50%; 5/10%; 6/8,33%, 7/7,14%; 8/6,25%; 9/5,56%; 10/5%, kolejne lata/0%.

Okoliczność, że postanowienia umowy kształtujące wysokość świadczenia wykupu całkowitego, zmienione zostały aneksem z lipca 2016 r., podwyższającym istotnie jego wysokość, powodowała, że stanem rzeczy, według którego dokonywać należało oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami był ten, który istniał po zwarciu przez strony przedmiotowego aneksu. O ile nie ulega wątpliwości, że zapisy umowy regulujące wysokość wykupu całkowitego w pierwotnym brzmieniu kształtowały obowiązki powódki jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, o tyle ocena postanowień regulujących wysokość wskaźnika wykupu, wprowadzonych aneksem przedstawia się odmiennie. W realiach niniejszej sprawy kwota zatrzymywana przez stronę pozwaną przy zastosowaniu nowej regulacji wskaźnika wykupu nie może zostać uznana za rażąco wygórowaną, zważywszy na jej wysokość w stosunku do wartości zgromadzonych środków na rachunku powódki. W chwili rozwiązania umowy wartość jednostek uczestnictwa zarachowanych na głównym rachunku powódki wynosiła bowiem 58 696,85 zł, a wartość wykupu 52 696,85 zł (90%), co oznacza, że strona pozwana zatrzymała 10% całości zgromadzonych środków na rachunku powódki. Takie ukształtowanie obowiązków powódki, nastąpiło w granicach swobody kontraktowej, w sposób nie godzący w interes powódki i nie naruszający dobrych obyczajów. Nie bez znaczenia dla tej oceny jest okoliczność, że zawarcie aneksu z lipca 2016 r. nastąpiło w wykonaniu decyzji Prezesa UOKiK z dnia 15 października 2015 roku nr RLU-4/15. Jeśli strona pozwana zachowuje w ten sposób wymagania stawiane mu przez Prezesa UOKiK, będącego centralnym organem administracji rządowej kompetentnym do nadzorowania działalności strony pozwanej jako ubezpieczyciela, to nie można stronie pozwanej postawić zarzutu, że jej działanie sprzeciwia się dobrej wierze i nie polega na respektowaniu usprawiedliwionego interesu powoda jako konsumenta.

Co do zarzutu naruszenia art. 385 ² k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że ocena zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami może być dokonana przy uwzględnieniu okoliczności, jakie nastąpiły po zawarciu umowy:

Z art. 385 ² k.c. wynika jednoznacznie, że punktem odniesienia dla oceny zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami ma chwila zawarcia umowy. Wybór tej chwili jest naturalny, ponieważ – z jednej strony – od tej chwili postanowienie ma wiązać i strony powinny mieć jasność co do tego, czy rzeczywiście wiąże – a z drugiej – jest to chwila, w której strony mają ostatnią szansę na ocenę, czy postanowienie jest uczciwe. Rację ma więc powódka, że rozstrzygnięcie to oznacza w szczególności, że dla oceny abuzywności postanowienia nie mają znaczenia nieprzewidywalne okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, a także co do zasady to, czy i jak postanowienie było stosowane w praktyce. Zawarcie aneksu do umowy ubezpieczenia to nic innego jak zmiana umowy. W miejsce dotychczasowych postanowień umowy wchodzą postanowienia o innej treści, dotychczasowe przestają więc wiązać. Oznacza to, że nie mogą już w żaden sposób kształtować sytuacji prawnej konsumenta, i oczywiście nie mogą naruszać jego interesów. Dlatego dla oceny abuzywności postanowień umownych miarodajna jest chwila zawarcia umowy, co w okolicznościach niniejszej sprawy oznacza chwilę zawarcia aneksu, czyli wprowadzenia do umowy nowych postanowień w miejsce dotychczasowych. Rację ma też powódka, że podpisanie aneksu do umowy nie zamyka konsumentowi drogi do dochodzenia dalszych roszczeń. Wszak powódka roszczeń takich właśnie dochodzi. Idzie jednak o to, że oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonać trzeba wedle stanu, który istniał po zawarciu przez strony przedmiotowego aneksu (art. 385 ² k.c.).

Nie mógł zostać uznany za zasadny zarzut naruszenia art. 410 § 1 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. Roszczenie dochodzone przez powódkę nie podpada po konstrukcję bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia). Powódka dochodzi świadczenia z umowy tj. świadczenia wykupu w wysokości ustalonej z pominięciem abuzywnych, jaj zdaniem, postanowień umownych, a nie zwrotu nienależnego świadczenia.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Okręgowy oddalił apelację na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyły się koszt zastępstwa procesowego strony pozwanej w kwocie 450 zł, ustalonej w oparciu o § 2 pkt 4 w zw. z i § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSO Joanna Czernecka