Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski

Sędziowie: SSA Lucyna Guderska (spr.)

SSA Jacek Zajączkowski

Protokolant: st.sekr.sądowy Kamila Tomasik

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy R. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia oraz odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 25 marca 2013 r., sygn. akt: VIII U 291/13,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 875/13

UZASADNIENIE

Decyzją z 29 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał R. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń – z tytułu renty rodzinnej, dodatku sierocego i dodatku pielęgnacyjnego – za okres od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. w kwocie 49.847,94 zł wraz odsetkami za okres 18.09.2007 r. do 29.11.2012 r. w kwocie 23.796,39 zł.

W odwołaniu od tej decyzji R. K. wniósł o jej zmianę i orzeczenie, że nie ma on obowiązku zwrotu pobranego świadczenia oraz odsetek, ewentualnie o uchylenie decyzji. Odwołujący podniósł, że w sierpniu 2001 r. uległ wypadkowi, wskutek którego orzeczono, że jest on całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji, a organ rentowy przyznał mu prawo do renty. Wskazał, że dopiero w czerwcu 2010 r. otrzymał informację o skreśleniu go z dniem 5 stycznia 2001 r. z listy uczniów Zespołu Szkół Gastronomicznych, co było dla niego zaskoczeniem, a zatem nie był świadomy pobierania nienależnych świadczeń. Wskazał też na swoją trudną sytuację zdrowotną, rodzinną i materialną.

Decyzją z 13 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił R. K. odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranej renty za okres od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. w kwocie 49.847,94 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że zastosowano ulgę w postaci odstąpienia od żądania zwrotu naliczonych odsetek.

W odwołaniu od tej decyzji R. K. wniósł o jej zmianę przez odstąpienie od żądania zwrotu pobranych świadczeń w kwocie 49.847,94 zł, ewentualnie o jej uchylenie, zarzucając, że decyzja ta nie zawiera uzasadnienia faktycznego i prawnego odmowy uwzględnienia jego wniosku i podniósł, że jego trudna sytuacja zdrowotna, rodzinna i materialna uzasadnia odstąpienie od żądania zwrotu żądanej kwoty.

Zaskarżonym wyrokiem z 25 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił powyższe decyzje i zwolnił R. K. z obowiązku zwrotu pobranych świadczeń za okres od 1 września 2007 r. do 31 sierpnia 2010 r. w kwocie 49.847,94 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że R. K., urodzony (...), ma orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności i porusza się na wózku inwalidzkim. Jego ojciec S. K. zmarł (...) r. a matka J. K. zmarła w dniu (...)r.

Decyzją z 9.06.1998 r. ZUS przyznał R. K. i jego bratu P. K. prawo do renty rodzinnej po matce – pod warunkiem kontynuowania nauki, zaś decyzją z dnia 1.04.1999 r. przyznał im dodatek dla sieroty zupełnej.

W roku szkolnym 1999/2000 R. K. był uczniem Zespołu Szkół Gastronomicznych. Decyzją z dnia 6.09.2000 r. ZUS wstrzymał od 1.09.2000 r. wypłatę renty rodzinnej dla odwołującego się w związku z ukończeniem nauki. W dniu 3.01.2000 r. ubezpieczony złożył w ZUS zaświadczenie o kontynuowaniu nauki w Zespole Szkół Gastronomicznych w roku szkolnym 2000/2001 i decyzją z 4.10.2000 r. organ rentowy podjął wypłatę renty rodzinnej wraz z dodatkiem dla sieroty zupełnej od 1.09.2000 r. do 31.08.2001 r.

W dniu 29.08.2001 r. R. K. uległ wypadkowi, w wyniku którego lekarz orzecznik ZUS orzekł wobec niego całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji, stwierdzając, że całkowita niezdolność do pracy powstała w dniu 29.08.2001 r.

Decyzją z 9.01.2001 r. ZUS przyznał wnioskodawcy prawo do renty rodzinnej w związku z orzeczeniem całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji do dnia 30.09.2004 r.

Decyzją z 5.09.2001 r. ZUS wstrzymał dalszą wypłatę renty rodzinnej dla wnioskodawcy z uwagi na brak aktualnego zaświadczenia o kontynuowaniu nauki, a decyzją z dnia 23.10.2001 r. wstrzymał dalszą wypłatę zasiłku pielęgnacyjnego, informując, że renta przysługuje do dnia 30.09.2004 r.

W dniu 18.10.2001 r. Centrum Rehabilitacyjno – Opiekuńcze w Ł. przesłało do ZUS informację, że R. K. został przyjęty do tego Centrum i Centrum prosi o przekazywanie pobieranej przez wnioskodawcę renty na rzecz Centrum.

W dniu 10.06.2003 r. Centrum Rehabilitacyjno – Opiekuńcze w Ł. Dom Pomocy Społecznej dla Osób Przewlekle Somatycznie (...) przesłało do ZUS informację, że wnioskodawca odszedł z Centrum, mieszka obecnie w Ł., w związku z czym Centrum prosi o przekazywanie renty na rzecz wnioskodawcy pod jego adresem zamieszkania.

Decyzją z 12.06.2003 r. ZUS przyznał R. K. prawo do dodatku pielęgnacyjnego do dnia 30.09.2004 r.

W latach 2003 i 2004 ubezpieczony uzyskiwał przychody z tytułu aktywności zawodowej.

Wobec wnioskodawcy – komornik sądowy rewiru IX przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia prowadził postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela Administracji (...) Ł. (...).

Decyzją z 14.09.2004 r. ZUS wstrzymał od dnia 1.10.2004 r. wnioskodawcy dalszą wypłatę renty rodzinnej w związku z brakiem aktualnego orzeczenia o niezdolności do pracy, zaś decyzją z 17.11.2004 r. przyznał R. K. prawo do renty rodzinnej w związku z orzeczeniem całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji – od 1.10.2004 r. do 30.09.2007 r.

Decyzją z 3.10.2007 r. organ rentowy wstrzymał dalszą wypłatę dla wnioskodawcy renty rodzinnej.

W dniu 25.10.2007 r. wnioskodawca złożył wniosek o ustalenie dalszego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, oświadczając, że pozostaje w zatrudnieniu w (...) spółce jawnej (...). Wnioskodawca złożył zaświadczenia o zarobkach w latach 2006, 2007 i 2008.

Decyzją z 12.12.2007 r. ZUS przyznał R. K. prawo do renty rodzinnej w związku z orzeczeniem całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji na okres od 1.11.2007 r. do 30.11.2010 r.

W dniu 21.06.2010 r. do ZUS wpłynęło pismo Zespołu Szkół (...) w Ł. z dnia 15.06.2010 r., z którego wynikało, że decyzją Rady Pedagogicznej z dnia 22.01.2001 r. wnioskodawca został skreślony z listy uczniów.

W dniu 16.07.2010 r. wnioskodawca złożył wniosek o wydanie orzeczenia w przedmiocie ustalenia uprawnień do renty rodzinnej i dodatku pielęgnacyjnego.

Decyzją z 1.09.2010 r. ZUS wstrzymał wypłatę renty rodzinnej dla wnioskodawcy od dnia 1.09.2010 r., z uwagi na okoliczność, że ustalona niezdolność do pracy na dzień 29.08.2001 r. nie powstała w czasie nauki.

R. K. uzyskiwał przychody w okresie 1.02.2007 r. – 30.04.2010 r. w (...) spółka jawna.

Prezes ZUS decyzją nr (...) przyznał wnioskodawcy od dnia 1.10.2012 r. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym – w drodze wyjątku.

W dniu 4.01.2013 r. odwołujący się złożył wniosek o umorzenie zaległości z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z funduszu ubezpieczeń społecznych. Pismem z 17.01.2013 r. ZUS poinformował wnioskodawcę, że zastosował wobec niego ulgę w postaci odstąpienia od żądania zwrotu naliczonych odsetek.

Sąd Okręgowy, przywołując treść art. 83 i art. 138 ust. 1 – 6 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podniósł, że R. K. stał się sierotą zupełnym od 1998 r. i pobierał rentę rodzinną po śmierci matki pod warunkiem kontynuowania nauki. Sąd zwrócił uwagę, że – pozbawiony rodziców, ich nadzoru i miłości – młody chłopiec, przeżywający traumę po śmierci matki mógł nie przywiązywać należytej uwagi do kontynuowania edukacji. W dniu 3.01.2000 r. wnioskodawca złożył w ZUS zaświadczenie o kontynuowaniu nauki w Zespole Szkół Gastronomicznych w roku szkolnym 2000/2001, a w dniu 29.08.2001 r. uległ wypadkowi, w wyniku którego – Lekarz orzecznik ZUS orzekł o wobec niego całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Sąd wskazał, że obecnie wnioskodawca nie jest osobą czynną zawodowo, natomiast pobiera, przyznaną od 1.10.2012 r. – w drodze wyjątku – rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym. Wysokość renty wyjątkowej to ok. 800 zł. Potrącanie na rzecz Skarbu Państwa – kwot wypłacanych przez Skarb Państwa – wyjątkowo, bo przecież wnioskodawca nie opłacał żadnych składek na ubezpieczenie społeczne, nie wniósł żadnego wkładu w solidarność systemu ubezpieczeń społecznych, byłoby nielogiczne.

Sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawca jest osobą dorosłą, ma zatem określone potrzeby życiowe, w których spełnieniu – wobec braku rodziców – może liczyć tylko na siebie. Ma znaczny stopień niepełnosprawności, co ogranicza jego możliwości zarobkowania, ale także możliwości percepcji, możliwości edukacyjne, możliwości pogłębienia kwalifikacji, czy zyskania nowych. Podkreślił, że posiadany przez odwołującego poziom wykształcenia – niepełne średnie także ogranicza, przy obecnych wymaganiach pracodawców, szansę na zatrudnienie. Porusza się na wózku inwalidzkim, co ogranicza jego mobilność.

Nadto – zdaniem Sądu I instancji – szczególną okolicznością w przedmiotowym stanie faktycznym jest także fakt ujawnienia dopiero w czerwcu 2010 r., iż decyzją Rady Pedagogicznej z dnia 22.01.2001 r. wnioskodawca został skreślony z listy uczniów. Sąd uznał całokształt przedmiotowo – podmiotowych okoliczności sprawy za szczególnie uzasadnione okoliczności.

Mając na uwadze, że obie zaskarżone decyzje ZUS nie były prawidłowe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił je i orzekł jak w sentencji.

Sąd uznał, iż wobec faktu, że ZUS zastosował wobec wnioskodawcy ulgę w postaci odstąpienia od żądania zwrotu naliczonych odsetek (o czym poinformował pismem z 17.01.2013 r.), choć w tej kwestii nie zapadła decyzja – bezprzedmiotowe było orzekanie w tej kwestii – mając na uwadze brzmienie art. 477 ¹³ k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył organ rentowy, zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 ust. 1 k.p.c. polegające na nie wyjaśnieniu wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, a w szczególności nie odniesienie się do oceny pobranego w spornym okresie świadczenia jako świadczenia nienależnie pobranego;

2.  naruszenie prawa materialnego – art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 w związku z art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ustalenie, że wnioskodawca jest zwolniony z obowiązku zwrotu pobranych za sporny okres świadczeń.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania od decyzji organu z dnia 29.11.2011 r. i od decyzji z dnia 13.03.2013 r., ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że dla prawidłowego sposobu rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy istotne jest rozgraniczenie dwóch elementów: czy wypłacone za sporny okres świadczenia jest świadczeniem nienależnie pobranym, gdyż stwierdzenie tego faktu implikuje to, czy można wówczas rozważać problem istnienia przesłanek do odstąpienia od zwrotu pobranej renty. Bezprzedmiotowy bowiem staje się przepis art. 138 ust. 6, jeżeli świadczenie nie wypełnia definicji z ust. 2 art. 138 ustawy o emeryturach i rentach.

Apelujący podniósł, że renta rodzinna przysługiwała wnioskodawcy pod warunkiem kontynuowania nauki, wobec zaś otrzymania informacji Zespołu Szkół (...) z którego wynikało, że odwołujący się decyzją Rady Pedagogicznej z 22.01.2001 r. został skreślony z listy uczniów należy uznać, że całkowita niezdolność do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji wnioskodawcy nie powstała w okresie nauki w szkole, tj. w okresie wskazanym w art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 w/w ustawy. Organ rentowy podkreślił, że wnioskodawca był każdorazowo pouczany w decyzjach ZUS w sposób wyraźny i czytelny o konieczności powiadomienia organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły w przypadku osób, które ukończyły 16 rok życia. Podniósł, że matka rencisty zmarła w dniu 24.04.1998 r. i w tej dacie wnioskodawca już od niespełna dwóch lat był osobą pełnoletnią, której trauma po śmierci osoby bliskiej nie może tłumaczyć faktu nie powiadomienia ZUS o przerwaniu nauki w 2001 r.

Apelujący wskazał, że decyzja z 13.03.2013 r., której treścią było odstąpienie od żądania zwrotu odsetek, była konsekwencją uznania wypłaty renty od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. za świadczenie nienależnie pobrane. Podkreślił, że zastosowanie ulg ustawodawca uzależnił nie tylko od stwierdzenia, że mamy do czynienia z nienależnie pobranym świadczeniem, ale także od istnienia przesłanek przemawiających za odstąpieniem od wymagalności zwrotu, czyli od wystąpienia szczególnie uzasadnionych okoliczności.

R. K. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację organu rentowego należy uznać za zasadną.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w sprawach z odwołania od decyzji organu rentowego, jej treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13.05.1999 r., II UZ 52/99, OSNP 1000/15/601). Decyzja organu rentowego zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, którego przedmiotem i celem jest ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub ich wysokości. W późniejszym postępowaniu, wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, zgodnie z systemem orzekania w sprawach z tego zakresu, sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku, lecz o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 § 2, art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a kpc).

Odnosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy należy podkreślić, że Sąd I instancji objął zaskarżonym rozstrzygnięciem dwie decyzje: z 29 listopada 2012 r. zobowiązującą R. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń – z tytułu renty rodzinnej, dodatku sierocego i dodatku pielęgnacyjnego – za okres od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. w kwocie 49.847,94 zł wraz odsetkami za okres 18.09.2007 r. do 29.11.2012 r. w kwocie 23.796,39 zł oraz decyzję z 13 marca 2013 r., którą organ rentowy odmówił R. K. odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. w kwocie 49.847,94 zł.

Nie ulega wątpliwości, że podstawą żądania przez organ rentowy zwrotu świadczenia wypłaconego odwołującemu się w okresie od 1 września 2007 r. do 31 sierpnia 2010 r. jest przepis art. 138 ust. 1 ustawy 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) stanowiący, że osobę, która nienależnie pobrała świadczenia obciąża obowiązek ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się m.in. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (art. 138 ust. 2 pkt 1). Rozstrzygając o prawidłowości decyzji organu rentowego z 29 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy winien zatem dokonać ustaleń, czy zostały spełnione przesłanki określone w w/w przepisie. Żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest bowiem tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wówczas, gdy miała ona świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy.

Natomiast decyzja organu rentowego z 13 marca 2013 r. wydana została w oparciu o treść art. 138 ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach stanowiącego, że organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą uzasadnione okoliczności.

Zgodnie z utrwalonym w tej mierze orzecznictwem, ewentualne odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń winno nastąpić dopiero po uprawomocnieniu się decyzji ustalającej obowiązek zwrotu. Przepis art. 138 ust. 6 ustawy dotyczy bowiem wyłącznie kwot świadczeń nienależnie pobranych. Dopiero zatem w sytuacji przesądzenia, że pobrane świadczenie, którego zwrotu domaga się organ rentowy w decyzji z 29 listopada 2012 r., było świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaktualizuje się kwestia odstąpienia od żądania zwrotu tego świadczenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 18 stycznia 2010 r., II UK 168/09, LEX nr 583810).

Tymczasem Sąd Okręgowy nie tylko objął zaskarżonym wyrokiem obie, odrębne decyzje ale nadto – tak w sentencji wyroku, jak i w jego uzasadnieniu – nie zróżnicował rozstrzygnięcia co do objętych nim dwóch, odrębnych w swojej istocie, decyzji. Zwolnienie R. K. z obowiązku zwrotu pobranych świadczeń w kwocie 49.847,94 zł może być bowiem albo wynikiem uznania przez ten Sąd, że w przedmiotowej sprawie nie mamy do czynienia z nienależnie pobranym świadczeniem w rozumieniu art. 138 ust. 2 powołanej wyżej ustawy, a zatem nie podlega ono zwrotowi w trybie art. 138 ust. 1 ustawy (co czyni jednocześnie bezprzedmiotowym wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia), albo przeciwnie – zwolnienie z obowiązku zwrotu jest konsekwencją uznania, że świadczenie w kwocie 49.847,94 zł jest świadczeniem nienależnie pobranym, jednakże spełnione zostały przesłanki z art. 138 ust. 6 ustawy do odstąpienia przez organ rentowy od żądania jego zwrotu (co, jak wyżej wskazano, powinno jednak nastąpić dopiero po prawomocnym orzeczeniu w przedmiocie odwołania od decyzji z 29.11.2012 r.).

Zgodzić się tym samym trzeba z zarzutem skarżącego, że dokonana przez Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku zmiana obu decyzji wzajemnie się wyklucza i potwierdza niepoprawność orzeczenia w tej sprawie. Sąd Okręgowy nie rozstrzygnął przede wszystkim, czy wypłacone R. K. w okresie od 1.09.2007 r. do 31.08.2010 r. świadczenie było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, a rozpoznawał niejako przesłanki odstąpienia od żądania jego zwrotu na podstawie art. 138 ust. 6 ustawy.

Konsekwencją powyższych uchybień jest konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, bowiem Sąd I instancji nie rozstrzygnął istoty sprawy, a wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu będzie przede wszystkim rozstrzygnięcie, czy świadczenie wypłacone R. K. w okresie objętym decyzją z 29 listopada 2012 r. było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. W tym celu Sąd powinien dokonać ustaleń – w oparciu o inicjatywę dowodową stron – czy w okresie do 29 sierpnia 2001 r., tj. do daty wypadku, w wyniku którego R. K. stał się całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji, odwołujący się spełniał przesłanki określone w art. 68 ust. 1 pkt 2 tej ustawy do pobierania renty rodzinnej, w szczególności, czy kontynuował naukę w szkole. Wprawdzie odwołujący się nie kwestionował wskazanej przez organ rentowy okoliczności, że decyzją Rady Pedagogicznej z 22 stycznia 2001 r. został skreślony z listy uczniów, to jednak z jego zeznań złożonych przez Sądem I instancji wynika, że dowiedział się o tym – podobnie jak organ rentowy – dopiero w 2010 r. i złożył wtedy odwołanie (k. 23 odwrót). Sąd winien zatem wyjaśnić, czy sprawa skreślenia ubezpieczonego z listy uczniów była przedmiotem postępowania, a jeżeli tak, czy decyzja w tym przedmiocie jest prawomocna. Wskazać w tym miejscy należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, prawo do renty rodzinnej przysługującej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy nie jest uzależnione od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów – jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenia wiekowe. Jednocześnie sam formalny status ucznia nie decyduje o spełnieniu przesłanek do renty rodzinnej. Zwrócić należy przy tym uwagę, że z zeznań odwołującego się wynika, że drugi semestr w roku szkolnym 2000/2001 przeznaczony był na zajęcia praktyczne, które odbywane były poza szkołą i które organizowali uczniowie samodzielnie. Zauważyć też trzeba, że – jak wynika z ustaleń Sądu – informacja o decyzji podjętej przez radę pedagogiczną szkoły w dniu 22 stycznia 2001 r. o skreśleniu R. K. z listy uczniów przekazana została do ZUS dopiero w dniu 21 czerwca 2010 r., przy czym nie znajduje się ona w aktach organu rentowego dotyczących ubezpieczonego.

Dopiero dokonanie precyzyjnych ustaleń, do kiedy R. K. kontynuował naukę w Zespole Szkół Gastronomicznych w Ł., pozwoli Sądowi I instancji na ocenę, czy istotnie świadczenie pobrane przez niego w okresie objętym decyzją z 29 listopada 2012 r. jest świadczeniem nienależnie pobranym – a w konsekwencji ocenę prawidłowości tej decyzji i to nie tylko w zakresie żądania zwrotu pobranego świadczenia, ale i wyliczonych przez organ rentowy odsetek. Sąd winien przy tym mieć na uwadze, że zasady określające zwrot świadczenia nienależnie pobranego wskazane są w art. 138 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skoro wydanie decyzji administracyjnej jest konieczne w celu stwierdzenia obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego – na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy – nienależnie pobranego świadczenia, nie może być mowy o opóźnieniu w spełnieniu tego obowiązku przed wydaniem tej decyzji. „Żądanie zwrotu” nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji (można powiedzieć, że staje się wymagalne w tym momencie, a nie w czasie spełniania świadczeń). Z tą też chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu art. 359 § 2 kc) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 kc). Konsekwencją powyższego jest zatem uznanie, że nie ma podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależnie pobrane (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09, LEX nr 585713). Tymczasem organ rentowy w decyzji z 29 listopada 2012 r. ustalił odsetki za okres od 18 września 2007 r. do 29 listopada 2012 r. w kwocie 23.796,39 zł, czyli wyliczone na datę wydania tej decyzji, kiedy zarówno roszczenie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jak i określone w niej odsetki, nie były jeszcze wymagalne.

Dopiero w razie ewentualnego uznania, że świadczenie pobrane przez R. K. było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, a zatem podlega zwrotowi, zaktualizuje się kwestia odstąpienia od żądania zwrotu tego świadczenia. Sąd winien w tym wypadku rozważyć celowość zawieszenia postępowania dotyczącego decyzji z 13 marca 2013 r. do czasu prawomocnego zakończenia sporu sądowego dotyczącego prawidłowości decyzji z 29 listopada 2012 r.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 kpc orzekł, jak w sentencji.