Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Lidia Dudek

Protokolant: Ewelina Lamik

po rozpoznaniu w dniu 13 czerwca 2018 roku w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. B.

przeciwko pozwanej E. B.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

1. oddala powództwo w całości;

2. zasądza od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w C. na rzecz adwokata T. O. – Kancelaria Adwokacka w C. kwotę 4.428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) obejmującą podatek VAT, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi Z. B. z urzędu;

3. odstępuje od obciążenia powoda kosztami sądowymi.

Sygn. akt IC 102/17

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 2 marca 2017 roku powód Z. B. wniósł o zobowiązane pozwanej E. B. do złożenia oświadczenia woli o następującej treści: „W związku z odwołaniem darowizny nieruchomości skierowanym wobec mnie przez mojego męża Z. B. dniu 29.09.2016 r. oraz ponownym oświadczeniu w dniu 02.11.2016 r. zawartym w odpowiedzi na pozew o alimenty – położonej w C. przy ulicy (...), o powierzchni 0.0483 ha (czterysta osiemdziesiąt trzy metry kwadratowe) oznaczonej jako działki nr (...) ((...)), nr (...) ((...)), nr (...)((...)) zabudowanej jednorodzinnym budynkiem mieszkalnym, jakiej dokonał w związku ze zniesieniem współwłasności przedmiotowej nieruchomości i darował w dniu 05 kwietnia 2001 r., umową zawartą przed Notariuszem K. B. (1), prowadzącą Kancelarię Notarialną w C. przy ulicy (...), rep. A (...) cały swój udział wynoszący 1/2 nieruchomości na moja rzecz przenoszę go z powrotem na rzecz mojego małżonka Z. B..” oraz o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu podniósł, że początkowo pożycie małżeńskie układało się między stronami poprawnie. Jednak z biegiem czasu ujawniły się występujące między stronami różnice charakterów i oczekiwań. Rażąca niewdzięczność żony po darowaniu jej nieruchomości przejawiła się gdy powód zachorował na serce i był zmuszony podjąć leczenie. Żona porzuciła go i nie interesowała się jego losem po przebytej przez niego operacji. Ponadto podczas ostatniego okresu gdy przebywał w domu żona E. B. dopuszczała się wobec niego zachowań nagannych – wyzywała go, ubliżała albo przeciwnie – była zupełnie obojętna. Obecnie powód jest inwalidą I stopnia niepełnosprawności, znajduje się pod stałą opieką lekarzy i rodziny w W..

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu stanowiska pozwana zakwestionowała możliwość odwołania czynności objętej umową o zniesienie współwłasności i ustanowienie służebności albowiem nie jest to darowizna sensu stricte, a ponadto w niniejszym przypadku nie jest to nawet darowizna sensu largo. Ponadto do zniesienia współwłasności doszło jednocześnie z ustanowieniem służebności osobistej dożywotniego i bezpłatnego zamieszkania w jednym pokoju oraz możliwością korzystania ze wszelkich pomieszczeń i urządzeń służących do wspólnego użytku mieszkańców domu to taka czynność prawna, zdaniem pozwanej nie może być kwalifikowana jako darowizna i nie podlega odwołaniu. Pozwana podniosła, że nie dopuściła się niewdzięczności wobec powoda, a tym bardziej nie w stopniu rażącym, wbrew bowiem twierdzeniom powoda pozwana w trakcie jego choroby opiekowała się powodem ze starannością jaką można było wymagać od najbliższej osoby. Powód do domu w C. przebywał niezwykle rzadko, a w okresie od marca 2014 do lutego 2016 r. nie był w domu ani razu. W okresie owych dwóch lat jego kontakt z rodziną (żoną, dziećmi) był niezwykle rzadki albowiem powód w zasadzie nie odbierał telefonów od pozwanej, nie chciał się spotykać z rodziną, unikał wszelkich relacji, a znajomym oświadczył, że on już do domu w C. nie chce wracać.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. B. i E. B. zawarli związek małżeński w dniu 30 marca 1991 roku. Z tego związku posiadają dwie pełnoletnie córki: K. S., ur. (...) w C. oraz C. B., ur. dnia (...) w Hiszpanii.

Okoliczności bezsporne.

W dniu 5 kwietnia 2001 roku małżonkowie w Kancelarii Notarialnej przed notariuszem K. B. (1) wyłączyli zasadę ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

Tego samego dnia Z. i E. B. znieśli współwłasność nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...), o powierzchni 0.0483 ha (czterysta osiemdziesiąt trzy metry kwadratowe) oznaczonej jako działki nr (...) ((...)), nr (...) ((...)), nr (...) ((...)) zabudowanej jednorodzinnym budynkiem mieszkalnym, w ten sposób, że E. B. stała się właścicielką całej nieruchomości. Jednocześnie na rzecz powoda została ustanowiona służebność osobista dożywotniego i bezpłatnego mieszkania w jednym pokoju o powierzchni nie mniejszej niż 16m2 i korzystania z łazienki w budynku mieszkalnym z prawem korzystania ze wszelkich pomieszczeń i urządzeń służących do wspólnego użytku mieszkańców domu. Strony podały, że wartość przedmiotu umowy wynosi 300.000 złotych, a wartość służebności została oszacowana na kwotę 3.600 złotych.

Dowód: kserokopia akta notarialnego (k. 17, k. 64-65 akt), kserokopia zaświadczenia (k. 34 akt), kserokopia księgi wieczystej (k. 219, k. 239 akt) .

W latach 2010-2014 powód współpracował na podstawie umowy o dzieło z Przedsiębiorstwem (...) Spółka z o. o. w G., gdzie otrzymał wynagrodzenie w wysokości 385.925 złotych na stanowisku marynarza. W okresie od 12.05.2014r. do 30.06.2016r. współpracował na postawie umowy zlecenie, gdzie otrzymywała wynagrodzenie w kwocie od 14.212 złotych brutto do 3.520 złotych brutto a następnie od 21.02.2016r. – 30.06.2016 pobierał zasiek chorobowy. W trakcie wykonywanej pracy zawodowej powód wiele miesięcy przebywał poza domem, którym zajmowała się wyłącznie pozwana. Z. B. stronił od rodziny, nie poświęcał czasu dzieciom. Nie uczestniczył w uroczystościach rodzinnych.

Z. B. leczył się w Poradni Specjalistycznej (...) w C. od 2013 roku, na wizyty zgłaszał się w towarzystwie żony.

W lutym 2016 roku powód powrócił do domu w C. po długiej nieobecności – około dwóch lat, z przyczyn zdrowotnych. Od dnia 1 marca 2016 roku powodowi zostało przyznane świadczenie emerytalne w wysokości 2.609,29 zł. Następnie Z. B. przebywał na leczeniu szpitalnym na Oddziale (...) (...) w C. w dniach: 11.03-22.03.2016r. celem leczenia. Następnym razem powód został przyjęty na Oddział (...) Szpitala w okresie od 11 maja 2016 roku do dnia 18 maja 2016 roku z powodu zaburzeń (...).

W okresie od dnia 14 kwietnia 2016 roku do dnia 2 maja 2016 roku powód przebywał na Oddziale (...) (...) w K. celem leczenia operacyjnego.

Następnie od dnia 15 czerwca 2016 roku do dnia 6 lipca 2016 roku przebywał na Oddziale (...) (...) celem rehabilitacji. W trakcie leczenia szpitalnego jak i po jego zakończeniu pozwana wraz z córkami opiekowała się powodem.

W latach 2015-2016 również pozwana leczyła się na (...).

Dowód: karty informacyjne leczenia szpitalnego (k. 19-20, k. 29-30 akt), dokumentacja medyczna (k. 109-110, k. 133-138 akt), decyzja (k. 139 akt), zeznania świadka M. W. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:07:51-00:11:40 adnotacje), zeznania świadka C. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:13:15-00:21:46 adnotacje), zeznania świadka M. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:23:22-00:30:30 adnotacje), zeznania świadka K. B. (2) (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:30:42-00:47:24 adnotacje), zeznania świadka T. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:49:091-00:53:38 adnotacje), zeznania powoda Z. B. (akta SR w W. I Cps (...)), zeznania świadka C. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:13:15-00:21:46 adnotacje), zeznania świadka M. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:23:22-00:30:30 adnotacje), zeznania pozwanej E. B. (protokół rozprawy z dnia 13.06.2018r. nagranie czas: 00:11:33-00:47:24 adnotacje).

Od dnia 20 sierpnia 2016 roku powód zamieszkał w W., przy ulicy (...), gdzie miał zapewnioną opiekę syna, z poprzedniego związku i synowej po przebytym zabiegu operacyjnym. Jednak nie poinformował rodziny o swoich planach.

Dowód: oświadczenie (k. 31 akt), zaświadczenia (k. 32-33 akt), zeznania świadka C. S. (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:13:15-00:21:46 adnotacje), zeznania świadka K. B. (2) (protokół rozprawy z dnia 05.07.2017r. nagranie czas: 00:30:42-00:47:24 adnotacje), zeznania pozwanej E. B. (protokół rozprawy z dnia 13.06.2018r. nagranie czas: 00:11:33-00:47:24 adnotacje).

W dniu 29 września 2016 roku powód złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny wobec E. B., powołując się na rażącą niewdzięczność obdarowanej.

Dowód: oświadczenie (k. 22 akt),

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

W przedmiotowej sprawie powód domagał się zobowiązania pozwanej E. B. do złożenia oświadczenia woli o następującej treści: „W związku z odwołaniem darowizny nieruchomości skierowanym wobec mnie przez mojego męża Z. B. dniu 29.09.2016 r. oraz ponownym oświadczeniu w dniu 02.11.2016 r. zawartym w odpowiedzi na pozew o alimenty – położonej w C. przy ulicy (...), o powierzchni 0.0483 ha (czterysta osiemdziesiąt trzy metry kwadratowe) oznaczonej jako działki nr (...) ((...)), nr (...) ((...)), nr (...) ((...)) zabudowanej jednorodzinnym budynkiem mieszkalnym, jakiej dokonał w związku ze zniesieniem współwłasności przedmiotowej nieruchomości i darował w dniu 05 kwietnia 2001 r., umową zawartą przed Notariuszem K. B. (1), prowadzącą Kancelarię Notarialną w C. przy ulicy (...), rep. A (...) cały swój udział wynoszący 1/2 nieruchomości na moja rzecz przenoszę go z powrotem na rzecz mojego małżonka Z. B..”

O podstawie odwołania darowizny stanowi art. 898 § 1 k.c., zgodnie z którym darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

W pierwszej kolejności należało ustalić czy umowa o zniesieniu współwłasność nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...) wraz z ustanowieniem służebności osobistej na rzecz powoda, zawarta w dniu 5 kwietnia 2001 roku jest umową pod tytułem darmym i czy można stosować do niej przepisy o odwołaniu darowizny.

W przypadku umowy darowizny zasadą jest, że świadczenie darczyńcy pozbawione jest ekwiwalentu ze strony obdarowanego. Gdyby po stronie obdarowanego powstał obowiązek określonego zachowania, np. wykonania określonych czynności, byłaby to już nie darowizna, ale umowa wzajemna nazwana bądź nienazwana typu do ut facies. W istotę darowizny jest zatem wpisany darmy charakter przysporzenia, a możliwość wpływania na zachowanie obdarowanego zawarowana jest przez wprowadzenie do umowy polecenia (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29.03.2017r. I ACa 1026/16).

W umowie z dnia 5 kwietnia 2001 roku ustanowiono na rzecz powoda służebność osobistą dożywotniego i bezpłatnego mieszkania w jednym pokoju o powierzchni nie mniejszej niż 16m2 i korzystania z łazienki w budynku mieszkalnym z prawem korzystania ze wszelkich pomieszczeń i urządzeń służących do wspólnego użytku mieszkańców domu. Służebność ta jest zobowiązaniem pozwanej, która pozbawia ją zysku z ewentualnego wynajmu pomieszczeń zajmowanych przez darczyńcę, ogranicza ją w swobodnym dysponowaniu całym domem, obniża obecną wartość nieruchomości i czyni ją nieatrakcyjną dla potrzeb ewentualnej sprzedaży, ale z całą pewnością nie powoduje żadnych zobowiązań finansowych. Umowa o zniesieniu współwłasność nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...) nie wiązała się zatem dla powoda z ekwiwalentnym świadczeniem po stronie pozwanej. Jeśli w jednym akcie notarialnym zawarto umowę darowizny nieruchomości i w tym samym akcie jest zamieszczona służebność osobista to, należy uznać, że jest to wynikiem wykonania polecenia. Polecenie jest to obowiązek, nałożony przez darczyńcę na obdarowanego, oznaczonego działania lub zaniechania. Nie musi mieć związku z przedmiotem darowizny.

Świadczenie darczyńcy musi być subiektywnie i obiektywnie bezpłatne, tj. niezależne od uzyskania korzyści lub ekwiwalentu od obdarowanego. Czyniąc darowiznę, darczyńca realizuje zamiar przysporzenia obdarowanemu korzyści kosztem własnego majątku. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną. Polecenie, z zasady nie pozostające w sprzeczności z istotą darowizny, nie może polegać na nałożeniu takich obowiązków, które odbierają czynności charakter zdziałanej pod tytułem dartym (zob. wyrok SN z dnia 20.10.2006r. IV CSK 172/06).

Służebność osobista ustanowiona w akcie notarialnym nie stanowiła równoważnika świadczenia obdarowanej zatem nie zniweczyła charakteru nieodpłatnego umowy z dnia 5 kwietnia 2001 roku. Ponadto wartość darowanej nieruchomości została wyceniona na kwotę 300.000 złotych a służebność osobista na kwotę 3.600 złotych co również świadczy o braku wzajemności świadczeń. Nałożenie na obdarowanego obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej (polecenie z art. 893 k.c.) tylko wówczas nie pozbawia umowy cech nieodpłatności, gdy nie przekreśla istoty darowizny wyrażającej się w przysporzeniu majątku obdarowanego kosztem majątku darczyńcy (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 03.02.1995r., I ACr 656/94). W związku z powyższym należało bezspornie przyjąć, że umowa z dnia 5 kwietnia 2001 roku polegająca na zniesieniu współwłasności nieruchomości była zawarta pod tytułem darmym i można stosować do niej przepisy dotyczące darowizny, w tym przepisy dotyczące jej odwołania.

W celu zatem rozstrzygnięcia żądania powoda należało ustalić, czy zachowanie E. B. nosiło znamiona rażącej niewdzięczności. Przy czym należało mieć na uwadze, że to na powodzie zgodnie z art. 6 k.c., ciążył obowiązek udowodnienia tego stanu rzeczy.

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia rażącej niewdzięczności ani nie określa kryteriów, jakie należy brać pod uwagę przy ocenie zachowań obdarowanego. Nie jest możliwe formułowanie generalnych elementów znaczenia tego pojęcia z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe. O istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych, które nie wykraczają poza wypadki życiowych konfliktów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., I CK 112/05, Lex nr 196898.). Każdy przypadek powinien być rozważony indywidualnie. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy. Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione. Przewidziana art. 898 § 2 k.c. przesłanka niewdzięczności, w stopniu rażącym, ma kwalifikowany charakter, odnoszący się do zachowań, które oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, jak na przykład popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, czci albo mieniu, ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych, naruszenie godności osobistej ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. akt II CSK 68/10, Lex nr 852539).

Biorąc pod uwagę tak ukształtowane rozumienie przesłanki rażącej niewdzięczności, nie można postępowania pozwanej ocenić jako rażąco niewdzięcznej. Niewątpliwie pomiędzy powodem a pozwaną panuje konflikt istniejący od 2016 roku, który jednak ma swoje źródło w relacjach rodzinnych łączących strony. Powód od początku trwania związku małżeńskiego zaniedbywał rodzinę, co nie miało związku z charakterem jego pracy. W okresach kiedy nie świadczył pracy nie spędzał czasu z córkami ani z żoną, nie brał udział w uroczystościach ważnych dla nich. Córki powoda zeznały, że nie był dla nich dobrym ojcem, opiekę nad nimi sprawowała wyłącznie matka, która pomimo charakteru męża opiekowała się nim kiedy wrócił do C. w 2016 roku i zawoziła do szpitala, odwiedzała i gotowała dla niego obiady. W tych czynnościach uczestniczyły również córki powoda oraz jego zięć T. S.. Świadek J. K. nie wniósł nic do sprawy albowiem nie posiadał żadnej wiedzy bezpośredniej na temat relacji rodzinnych łączących strony. Świadek M. S. wiedział o konflikcie w rodzinie pozwanej, lecz wyłącznie z relacji powoda, który w kontakcie ze świadkiem stawiał siebie w korzystnym świetle. Niemniej jednak, nawet jeżeli oceniać zachowanie pozwanej jako negatywne, to nie ma podstaw do przyjęcia, aby jego skala uprawniała do uznania ją za rażącą niewdzięczność. Z zachowania E. B., ustalonego na podstawie wskazanych i omówionych dowodów wynika, że pozwana pomagała powodowi i nie wykonywała żadnych działań czy też zaniechań skierowanych przeciwko niemu. Żyła z nim w zgodzie co potwierdziły córki stron oraz T. S.. Ocena sposobu pomocy świadczonej przez pozwaną dokonana przez powoda nie przesądza o istnieniu podstaw do odwołania darowizny. Ocena ta jest wysoce subiektywna i nie ma żadnego oparcia w ustalonych faktach, dlatego nie zasługuje na uwzględnienie. Zachowanie pozwanej w stosunku do powoda nigdy nie przekraczało jednak granic społecznie dopuszczalnych norm postępowania. Pomiędzy stronami nigdy nie doszło do stosowania przemocy fizycznej. Pozwana nie ubliżała mężowi, niejednokrotnie bagatelizowała naganne zachowanie męża. Ponadto sama przechodziła w latach 2015-2016 leczenie, więc też wymagała pomocy i wsparcia męża, który w tym okresie skupił się wyłącznie na swoich problemach. Brak jest dowodów, aby swoim zachowaniem pozwana naruszyła godność osobistą powoda. Obecnie obie strony nie widują się, lecz pozwana jest pozytywnie nastawiona do obowiązku jaki został na nią nałożony w postaci służebności osobistej. Zdaniem Sądu zgromadzony materiał dowodowy nie daje podstaw do ustalenia, że E. B. dopuściła się rażącej niewdzięczności wobec powoda w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. Reasumując, w niniejszym sporze nie doszło do skutecznego odwołania darowizny.

Z tych też względów, nie stwierdzając przesłanki „rażącej niewdzięczności” po stronie pozwanej, Sąd oddalił powództwo na podstawie art. 898 § 1 k.c. a contrario.

Natomiast na podstawie § 8 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1714) Sąd zasądził od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w C. na rzecz adwokata T. O. – Kancelaria Adwokacka w C. kwotę 4.428 zł. obejmującą podatek VAT, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. Natomiast na podstawie art. 113 ust. 4 powołanej ustawy, Sąd odstąpił od obciążenia powoda kosztami sądowymi.