Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2014 r. w Szczecinie

sprawy M. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o rentę rodzinną

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 marca 2013 r. sygn. akt IV U 1058/12

oddala apelację.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska

Sygn. akt III AUa 314/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 19 lipca 2012r. odmówił ubezpieczonej M. B. (1) prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 28 maja 2012r. mężu M. B. (2), ponieważ całkowita niezdolność do pracy zmarłego powstała 14.09.2011r. tj. po upływie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia.

Ubezpieczona M. B. (1) odwołała się od wydanej decyzji wnosząc jednocześnie o jej zmianę poprzez przyznanie jej prawa do renty rodzinnej. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazała, iż nie zgadza się z datą powstania całkowitej niezdolności do pracy jej zmarłego męża ustalonej na dzień 14 września 2011 r., albowiem mąż chorował już znacznie wcześniej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalanie, podtrzymując argumentację, jak w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r., oddalił odwołanie ubezpieczonej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 19 lipca 2012 r., znak (...).

Powyższy wyrok został oparty na następujących ustaleniach faktycznych. W dniu 2 lipca 2012r. ubezpieczona M. B. (1) ur. (...) zgłosiła wniosek o ustalenie uprawnień do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 28.05.2012r. mężu M. B. (2). Ubezpieczona w dacie zgonu mężu miała 50 lat, a w dacie wniosku 51 lat. Zatrudnienie zmarłego ustało w dniu 30 listopada 2009r., a 18 miesięcy od ustania zatrudnienia minęło w dniu 30 maja 2011r. Łączny udokumentowany okres zatrudnienia zmarłego wynosi 18 lat, 9 miesięcy i 6 dni. M. B. (2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy tj. 5 lat pracy w dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy i przed dniem zgłoszenia wniosku.

Decyzją z dnia 26 kwietnia 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił M. B. (2) prawa do renty, ponieważ Komisja Lekarska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. orzeczeniem z dnia 18 kwietnia 2012r. ustaliła jego całkowitą niezdolność do pracy od 14 września 2011r. do 28 lutego 2014r. oraz całkowitą niezdolność do samodzielnej egzystencji od 29 listopada 2011r. do 28 lutego 2013r. tj. od daty rozpoczęcia chemioterapii (29.11.2011r.) tj. po upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Zmarły nie udokumentował 30 lat okresów składkowych. M. B. (2) zaskarżył wydaną decyzję.

Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012r. Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zawiesił postępowanie na mocy art. 174 § 1 pkt 1 kpc z powodu śmierci wnioskodawcy.

Orzeczeniem Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w S. zaliczono M. B. (2) do stopnia niepełnosprawności – znacznego od 13 stycznia 2012r.

W celu ustalenia daty powstania częściowej i całkowitej niezdolności do pracy zmarłego M. B. (2), Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy spec. onkologa, diabetologa i internisty.

Biegła M. W. specjalista chorób wewnętrznych w opinii z dnia 25 października 2012r. rozpoznała u zmarłego M. B. (2) następujące schorzenia:

1.  nadciśnienie tętnicze bez powikłań narządowych,

2.  cukrzycę typ 2 leczoną doustnym lekiem przeciwcukrzycowym związaną z otyłością,

3.  dnę moczanową,

4.  dyslipidemię,

5.  raka jelita grubego z przerzutami do wątroby i węzłów chłonnych jamy brzusznej,

6.  guza nerki prawej.

W ocenie biegłej wymienione schorzenia zawarte w pkt 1 do 4 nie spowodowały u ubezpieczonego niezdolności do pracy, albowiem schorzenia te wymagały jedynie kontroli i leczenia ambulatoryjnego, gdyż przebiegały stabilnie i bez powikłań.

Natomiast biegła specjalista onkolog B. K. w opinii z dnia 19 października 2012r. jednoznacznie stwierdziła, że całkowita niezdolność do pracy u zmarłego powstała w dniu 5 września 2011r. z powodu zaawansowanego procesu nowotworowego. W uzasadnieniu opinii opiniująca podniosła jednocześnie, że w dokumentacji medycznej zmarłego, przede wszystkim z gabinetu lekarza rodzinnego, brak jest dowodu na zgłaszanie przez ubezpieczonego dolegliwości związanych z nowotworem jelita grubego aż do 5 września 2011r., kiedy odnotowano skargi chorego na kłucie pod prawym łukiem żebrowym. Zdaniem biegłej data powstania częściowej niezdolności do pracy wobec braku dowodów pogorszenia stanu zdrowia zmarłego (przy regularnym zgłaszaniu się do lekarza rodzinnego po recepty na stale przyjmowane leki) miałby charakter spekulacji.

W opinii z dnia 3 grudnia 2012r. biegły specjalista chorób wewnętrznych i diabetolog G. K. stwierdził, że zmarły był osobą otyłą, leczył się z powodu nadciśnienia tętniczego, dny moczanowej i dyslipidemii. W oparciu o powyższe opiniujący rozpoznał u zmarłego zespół metaboliczny, przy czym w jego opinii cukrzyca typu 2 o takim przebiegu jak u zmarłego, nie powodowała niezdolności do pracy ani całkowitej ani częściowej.

Strony po zapoznawaniu się z powyższymi opiniami, nie wniosły zastrzeżeń do ustaleń zawartych w opiniach.

W oparciu o tak dokonane ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonej. Uzasadniając swoje stanowisko sąd meriti wskazał, iż zgodnie z art. 65 w/w ustawy renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego ze świadczeń. Jednocześnie sąd rozstrzygający podniósł, iż przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Oznacza to, że renta rodzinna jest pochodną świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Dalej sąd pierwszej instancji podał, iż zgodnie z art. 57 renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełniał łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy,

2) ma wymagany okres składkowy lub nieskładkowy tj. 5 lat pracy w dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy lub przed dniem zgłoszenia wniosku, za dzień powstania niezdolności przyjmuje się datę zgonu ,

3) niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym albo nie później niż 1 8 m-cy od ustania tych okresów, przy czym przepisu odnośnie pkt. 3 nie stosuje się do ubezpieczonych, którzy udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn, zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy oraz posiadają wymagany okres zatrudnienia tj. 5 lat pracy przed dniem zgłoszenia wniosku lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Zgodnie natomiast z art. 58 ust 4 ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy wynoszący, co najmniej 30 lat dla mężczyzn i jest całkowicie niezdolny do pracy.

W rozpoznanej sprawie spór dotyczył daty powstania niezdolności do pracy zmarłego męża ubezpieczonej. Dlatego też w odniesieniu do tych ustaleń wymagających specjalistycznej wiedzy, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych specjalistów onkologa, chorób wewnętrznych i diabetologa.

Biegły lekarz specjalista chorób wewnętrznych oraz diabetolog w swoich opiniach nie uznali zmarłego za niezdolnego do pracy przed datą śmierci. Natomiast w opinii biegło specjalisty onkologa należało przyjąć, że zmarły mąż ubezpieczonej, był całkowicie niezdolny do pracy od 5 września 2011r.

Sąd meriti uznał opinie biegłych za obiektywne, a ich wnioski merytoryczne za zasadne, wydane bowiem zostały przez lekarzy, których specjalizacje gwarantowały właściwą ocenę stanu zdrowia zmarłego i datę powstania niezdolności do pracy tym bardziej, że strony nie wniosły do nich żadnych zastrzeżeń pod względem merytorycznym i formalnym.

W świetle opinii lekarskich zmarły M. B. (2) przed śmiercią nie spełniał warunków do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 57 i 58 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych gdyż jego całkowita niezdolność do pracy powstała 5 września 2011r., a więc po upływie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Natomiast do uzyskania uprawnień rentowych konieczne jest aby niezdolność do pracy powstała w zatrudnieniu lub w terminie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Skoro zmarły mąż nie spełnia łącznie wszystkich przesłanek z art. 57 w/w ustawy do uzyskania prawa do renty, to brak jest podstaw do przyznania ubezpieczonej M. B. (1) prawa do renty rodzinnej.

Ustosunkowując się do orzeczenia o stopniu niepełnosprawności zmarłego męża ubezpieczonej, sąd rozstrzygający stwierdził, że ustalona data znacznego stopnia niepełnosprawności od 12 stycznia 2012r., jest jeszcze mniej korzystna niż ustalona data powstania całkowitej niezdolności do pracy przez biegłego onkologa tj. na dzień 5 września 2011r.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, iż brak jest podstaw do przyznania ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej, skoro niezdolność do pracy zmarłego męża powstała po upływie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia, a łączny okres zatrudnienia zmarłego wynosi 18 lat, 9 miesięcy i 6 dni.

Apelację od wyroku wniosła ubezpieczona, która wskazała, iż nie może zgodzić się z twierdzeniem, że niezdolność do pracy jej męża powstała po upływnie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Dalej podała, iż w dniu 5 września 2011 r., mąż dostał pierwszy raz od 2002 r. skierowanie na badanie usg jamy brzusznej, które zostało wykonane 14 września 2011 r. wykazując zmiany nowotworowe w większości organów i z tym dniem mąż jej też został uznany przez rzecznika ZUS za osobę całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji. Jednocześnie zmiana powstania niezdolności do pracy z dnia 14 września 2011 r. na 5 września 2011 r. została wprowadzona przez biegłą sądową, przy czym zmiana ta niczego nowego do sprawy nie wprowadziła. Apelująca podniosła również, że mąż mógł być niezdolny do pracy dużo wcześniej, tylko brak jest na to dowodów. Po raz pierwszy bóle pod prawym łukiem żebrowym, bóle brzucha mąż zgłosił lekarzowi 5 września 2002 r., na co wskazuje zapis w karcie chorobowej i od tego czasu systematycznie zażywał leki przeciwbólowe. Tym samym, jego niezdolność do pracy z pewnością zostałaby stwierdzona wcześniej, gdyby zostały wykonane odpowiednie badania, ale nikt tego nie potwierdzi, bowiem podważyłoby to autorytet lekarza rodzinnego. Nadto apelująca podała, iż zły stan zdrowia męża spowodował zawieszenie działalności gospodarczej, która stanowiła główne źródło utrzymania rodziny. Organ rentowy odmówił mężowi renty inwalidzkiej, ale sprawa z odwołania nie odbyła się, gdyż mąż zmarł. Reasumując apelująca podniosła, iż brak odpowiednich badań w odpowiednim czasie, spowodował rozpoznanie u męża choroby nowotworowej, w tak rozległym stanie, że nawet nie było mowy o przedłużeniu życia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie.

Dokonane w postępowaniu odwoławczym uzupełnienie postępowania dowodowego, potwierdziło prawidłowość ustaleń faktycznych i rozważań prawnych dokonanych przez Sąd Okręgowy.

Przypomnieć należy, że renta rodzinna (art. 65 ust. 1 ustawy rentowej) jest świadczeniem pochodnym świadczenia, jakie przysługiwałoby osobie zmarłej. (por. wyrok SN z 20 stycznia 2011 r., II UKN 321/99, OSNAPiUS 2001, nr 11 poz. 389 oraz wyrok SN z dnia 24 stycznia 2001 r., II UKN 122/00, OSNAPiUS 2002, nr 18, poz. 440) Dlatego też w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlega spełnienie powyższych przesłanek przez osobę zmarłą, a dopiero następnie ustalane jest prawo do tego świadczenia wnioskodawcy-członka rodziny po osobie zmarłej (tak w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 września 2009 r., sygn. II SA/Wa 348/09, LEX nr 637742 oraz wyrok SA w Gdańsku z dnia 26 marca 2013 r., III AUa 192/13)). Brak uprawnień zmarłego do renty z tytułu niezdolności do pracy, pociąga za sobą brak uprawnień członków rodziny do renty rodzinnej po ubezpieczonym (patrz: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2006 r., sygn. II SA/Wa 270/06, LEX nr 306965).

Bezsporną okolicznością jest, że mąż apelującej w chwili zgonu nie był uprawniony do emerytury ani do renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a ponadto, że nie spełniał warunków do uzyskania prawa do emerytury, bowiem nie osiągnął wieku emerytalnego. Istotą sprawy było zatem ustalenie, czy zmarły spełniał warunki wymagane przez art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227). Warunki te to: 1. uznanie za niezdolnego do pracy; 2. posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego; 3. powstanie niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia lub nie później niż 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia przy czym warunki te muszą być spełnione łącznie. Zauważyć przy tym należy, że przedmiotem ustaleń są wyłącznie przesłanki formalne (tj. pozostające bez związku z kwestią niezdolności do pracy). Ustawodawca przyjął bowiem w art. 65 ust. 2 swoistą fikcję prawną, iż osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Całkowita niezdolność do pracy przypisana jest więc zmarłemu z mocy prawa i co do zasady dotyczy to stanu na chwilę śmierci. To domniemanie prawne nie wyklucza jednak możliwości badania czy osoba zmarła nie spełniała przesłanek do nabycia świadczenia (czy była niezdolną do pracy) we wcześniejszym okresie. (podobny pogląd wyraził Marcin Bartnicki w Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, pod red. K. Antonowa, Wydawnictwo ABC, 2009 rok).

W niniejszej sprawie meritum sporu stanowiło właśnie ustalenie daty początkowej niezdolności do pracy M. B. (2), albowiem Komisja Lekarska ZUS ustaliła ją na 5 września 2011 r., a więc 18 miesięcy po upływie zatrudniania.

Celem ustalenia okresu początkowego powstania niezdolności do pracy ubezpieczonego Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych z zakresu chorób wewnętrznych, diabetologii i onkologii. W opinii dnia 25 października 2012r., biegła z zakresu chorób wewnętrznych rozpoznała u zmarłego M. B. (2):

1.  nadciśnienie tętnicze bez powikłań narządowych,

2.  cukrzycę typ 2 leczoną doustnym lekiem przeciwcukrzycowym związaną z otyłością,

3.  dnę moczanową,

4.  dyslipidemię,

5.  raka jelita grubego z przerzutami do wątroby i węzłów chłonnych jamy brzusznej,

6.  guza nerki prawej.

przy czym jednocześnie wskazała, iż wymienione schorzenia zawarte w pkt 1 do 4 nie spowodowały u ubezpieczonego niezdolności do pracy albowiem schorzenia te wymagały jedynie kontroli i leczenia ambulatoryjnego, gdyż przebiegały stabilnie i bez powikłań. (k-21) Również biegły z dziedziny diabetologii w opinii z dnia 3 grudnia 2012 r., stwierdził, iż zdiagnozowana u zmarłego cukrzyca typu 2 nie powodowała niezdolności do pracy ani całkowitej ani częściowej. (k-29) Natomiast biegła onkolog w opinii z dnia 19 października 2012r., jednoznacznie stwierdziła, że całkowita niezdolność do pracy u zmarłego powstała w dniu 5 września 2011r. z powodu zaawansowanego procesu nowotworowego. Opiniująca wskazała przy tym, iż w dokumentacji medycznej zmarłego, przede wszystkim z gabinetu lekarza rodzinnego brak jest dowodu na zgłaszanie przez niego dolegliwości związanych z nowotworem jelita grubego aż do 5 września 2011r., kiedy odnotowano skargi chorego na kłucie pod prawym łukiem żebrowym. Jednocześnie biegła wskazała, iż data powstania częściowej niezdolności do pracy wobec braku dowodów pogorszenia stanu zdrowia zmarłego (przy regularnym zgłaszaniu się do lekarza rodzinnego po recepty na stale przyjmowane leki) miałby charakter spekulacji. (k-22-23)

W związku z zarzutami apelującej, Sąd Odwoławczy dokonał uzupełnienia materiału dowodowego, dopuszczając opinię z dowodu drugiego lekarza onkologa celem zweryfikowania ustaleń sądu pierwszej instancji i ustalenia, czy M. B. (2) zmarły dnia 28 maja 2012r., uznany przez Komisję Lekarską ZUS orzeczeniem z 19.04.2012r. za całkowicie niezdolnego do pracy od 14 września 2011r. i niezdolnego do samodzielnej egzystencji od 29 listopada 2011r. był wcześniej (przed 14 września 2011r.) osobą niezdolną do pracy jeśli tak, to w jakim stopniu, od jakiej daty, przez jaki okres, a także ustalenia z bardzo wysokim prawdopodobieństwem, graniczącym z pewnością, czy był częściowo niezdolny do pracy ubezpieczony przed upływem 30 maja 2011r., w jakim okresie i przez jaki okres.

W opinii z dnia 28 października 2013 r. dr n. med. H. Z. po zapoznaniu się z dokumentacją medyczna leczenia onkologicznego oraz dokumentacją medyczną lekarza rodzinnego M. B. wskazała, iż zmarły był całkowicie niezdolny do pracy od dnia 14 września 2011 r., zaś podstawą orzeczenia o niezdolności była uogólniona choroba nowotworowa w przebiegu raka esicy. Równocześnie biegła podała, iż nie można orzec wcześniejszej niezdolności do pracy ubezpieczonego przed 14 września 2011 r. Jednocześnie biegła wskazała, iż brak wcześniejszej dokumentacji medycznej stwierdzającej, że zmarły miał jakiekolwiek dolegliwości, bądź wykonywał badania diagnostyczne z powodu dolegliwości jamy brzusznej. (k-81-82) Odnosząc się natomiast do podnoszonej przez apelującą okoliczności, iż zmarły po raz pierwszy zgłosił bóle brzucha lekarzowi w dniu 5 września 2002 r., to jakkolwiek taki zapis znajduje się w dokumentacji medycznej lekarza rodzinnego i faktycznie w dacie tej zostało wydane skierowanie na wykonanie usg wątroby i nerek, to w sytuacji gdyby w zleconym badaniu usg stwierdzono zmiany o charakterze przerzutowym to pacjent bez leczenia onkologicznego, nie miał szans na przeżycie do 2011 r. Nadto wskazała, iż nie znalazła w dokumentacji medycznej zapisu o złym samopoczuciu zmarłego lub zgłaszanych dolegliwościach związanych z chorobami jelita grubego. Odnośnie zaś kwestii związanej z wypisywaniem leków przeciwbólowych w opinii biegłej nie wiadomo z jakiej przyczyny były one wypisywane, ale analizy dokumentacji ambulatoryjne wynika, że środki przeciwbólowe nie były wypisywane tak często jak inne stałe leki.

Skoro zatem niezdolność do pracy zmarłego, co potwierdzono w postępowaniu odwoławczym, powstała po upływie 18 miesięcy od ustania zatrudnienia, to zmarły nie spełnił łącznie przesłanek z art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy. W konsekwencji prawidłowym było rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego o braku możliwości przyznania żonie zmarłego renty rodzinnej.

Z tych też względów na podstawie art. 385 kpc Sąd Apelacyjny oddalił apelacje jako nieuzasadnioną.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska