Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2019 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi W. K.

przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Krakowa- Nowej Huty w Krakowie

na naruszenie prawa strony do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie pod sygn. I Ns 2462/13/N

postanawia:

1. stwierdzić przewlekłość postępowania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie pod sygn. I Ns 2462/13/N;

2. oddalić skargę w pozostałej części;

3. zwrócić skarżącemu kwotę 200 zł (dwieście złotych) uiszczoną tytułem opłaty od skargi.

SSO Beata Kurdziel SSO Joanna Czernecka SSO Renata Stępińska

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 25 października 2019 r. W. K. wniósł skargę na naruszenie jego prawa do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie pod sygn. I Ns 2462/13/N w przedmiocie działu spadku i podział majątku wspólnego po zmarłych Z. K. i S. K., żądając stwierdzenia przewlekłości postępowania oraz wydania Sądowi Rejonowemu zaleceń co do podjęcia odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie.

Na poparcie swojego stanowiska skarżący podniósł, że wraz z bratem J. K. jest spadkobiercą po zmarłych rodzicach, a w skład spadku wchodzi nieruchomość i zabudowania przy ul. (...) w K.. Wolą spadkodawców było zaś sprawiedliwe zabezpieczenie obu synów (spadkobierców). W ocenie skarżącego, niniejsza sprawa nie charakteryzuje się zawiłością pod względem prawnym, a mimo to nie zmierza ku końcowi. Na ostatniej rozprawie w dniu 11 października 2019 r. Sąd Rejonowy dostrzegł potrzebę powołania biegłego na okoliczność możności podziału fizycznego nieruchomości. Wcześniej zaś przeprowadzono dowód z opinii biegłego- rzeczoznawcy majątkowego z dnia 17 października 2018 r. na okoliczność ustalenia wartości rynkowej nieruchomości. Spadkobiercy wnieśli zarzuty do tej opinii w wyznaczonym, dwutygodniowym terminie. Tymczasem po upływie roku Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek o wezwanie biegłej sądowej na rozprawę. Skarżący wskazał, że nie przyczyniał się do wydłużania postępowania i wyrażał gotowość do daleko idących ustępstw.

W odpowiedzi na skargę Skarb Państwa - Prezes Sądu Rejonowego dla Krakowa- Nowej Huty w Krakowie, zgłaszając swój udział w sprawie, wniósł o oddalenie skargi.

W uzasadnieniu przedstawił dotychczasowy przebieg postępowania i podejmowane w jego toku kolejne czynności, podkreślając, że poszczególne działania były dokonywane terminowo i adekwatnie do stanu sprawy, a ogólny czas trwania postępowania wynika z konieczności przesłuchania znacznej ilości świadków oraz sporządzenia opinii kolejnych biegłych, która wynikała również ze zmieniających się stanowisk stron. Ponadto, odroczenie rozprawy w dniu 26 lipca 2019 r. do 11 października 2019 r. nastąpiło na zgodny wniosek stron, które chciały prowadzić rozmowy ugodowe.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 grudnia 2013 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek J. K. o dział spadku i podział majątku wspólnego po zmarłych Z. K. i S. K.. Zarządzeniem z dnia 29 stycznia 2014 r. wyznaczono termin rozprawy na 20 maja 2014 r., o czym zawiadomiono pełnomocnika wnioskodawcy oraz uczestnika W. K.. Na tym terminie rozprawy wydano postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji. Postanowieniem z dnia 5 czerwca 2014 r. skierowano wnioskodawcę i uczestnika do mediacji, wyznaczono mediatora oraz czas mediacji na miesiąc. W dniu 6 sierpnia 2014 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek pełnomocnika wnioskodawcy o przedłużenie terminu mediacji. W dniu 9 września 2014 r. do Sądu Rejonowego wpłynął protokół z postępowania mediacyjnego. W dniu 24 października 2014 r. zarządzono zmianę sędziego referenta. Z kolei zarządzeniem z dnia 20 stycznia 2015 r. wyznaczono termin rozprawy na 25 lutego 2015 r. Na tym posiedzeniu przesłuchano świadka i wyznaczono termin oględzin na dzień 29 kwietnia 2015 r. W dniu 29 kwietnia 2015 r. odbyły się oględziny nieruchomości. Następnie zarządzeniem z dnia 13 sierpnia 2015 r. wyznaczono termin rozprawy na 9 grudnia 2015 r. Na tym posiedzeniu przesłuchano świadków i celem kontynuowania postępowania dowodowego odroczono rozprawę na 6 kwietnia 2016 r., a następnie na 20 maja 2016 r. i 20 lipca 2016 r., kiedy to przesłuchano kolejnych świadków oraz wnioskodawcę i uczestnika. Z kolei w dniu 19 października 2016 r. podjęto próbę przesłuchania świadka w miejscu jego zamieszkania oraz przesłuchano uczestnika. Postępowanie dowodowe było kontynuowane na rozprawie w dniu 8 lutego 2017 r. W dniu 20 kwietnia 2017 r. wpłynęło pismo uczestnika, w którym ponowiono wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność wyceny składników majątku spadkowego i darowizn poczynionych na rzecz spadkobierców oraz biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia możliwości podziału nieruchomości i wyodrębnienia dwóch samodzielnych lokali mieszkalnych. W dniu 3 lipca 2017 r. wpłynęło pismo wnioskodawcy obejmujące wniosek o przyspieszenie rozpoznania sprawy i wydanie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2017 r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości i ruchomości. W dniach 11 i 12 września 2017 r. skierowano do wnioskodawcy i uczestnika wezwanie do wskazania wartości składników majątkowych wchodzących w skład spadku albo będących przedmiotem darowizn, które są niesporne w terminie 2 tygodni pod rygorem skierowania do biegłego odezwy obejmującej wszystkie wymienione w postanowieniu elementy oraz do uiszczenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego pod rygorem rozliczenia w orzeczeniu kończącym postępowanie. Pismo wnioskodawcy wpłynęło do Sądu w dniu 29 września 2017 r., zaś pismo uczestnika w dniu 6 października 2017 r. W dniu 1 marca 2018 r. zarządzono skierowanie odezwy do biegłej A. K.. W dniu 26 kwietnia 2018 r. skierowano do biegłej zlecenie sporządzenia opinii w terminie 3 miesięcy. Sporządzenie opinii zostało poprzedzone wizjami w dniach 11-12 czerwca 2018 r. Zarządzeniem z dnia 25 lipca 2018 r. uwzględniono wniosek biegłej o przedłużenie terminu sporządzenia opinii do końca września 2018 r. W dniu 19 października 2018 r. wpłynęła opinia biegłego. W dniu 19 listopada 2018 r. skierowano do wnioskodawcy i uczestnika wezwanie do wskazania, czy domagają się wyznaczenia kolejnego terminu rozprawy czy dopuszczenia opinii budowlanej na okoliczność możliwości podziału fizycznego nieruchomości. W dniu 30 listopada 2018 r. pełnomocnik uczestnika wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii architektoniczno-budowlanej celem ustalenia, czy istnieje możliwość dokonania fizycznego podziału nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym. Zarządzeniem z dnia 15 stycznia 2019 r. wyznaczono termin rozprawy na 6 marca 2019 r. i zobowiązano biegłą do udzielenia pisemnej odpowiedzi na złożone zarzuty do opinii, która wpłynęła do Sądu Rejonowego w dniu 8 lutego 2019 r. i w dniu 28 lutego 2019 r. Na rozprawie w dniu 6 marca 2019 r. wnioskodawca i uczestnik podtrzymali swe dotychczasowe stanowiska w sprawie: uczestnik wniósł o dokonanie podziału fizycznego budynku mieszkalnego, a wnioskodawca sprzeciwił się temu, a ponadto przesłuchano kolejnych świadków i dopuszczono dowód z opinii biegłego geodety na okoliczność ustalenia możliwości podziału działki nr (...), odraczając rozprawę na dzień 29 maja 2019 r., na którym doszło do uzupełniającego przesłuchania stron i złożenia przez wnioskodawcę wniosku o zabezpieczenie. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2019 r. udzielił zabezpieczenia roszczenia, uwzględniając wniosek wnioskodawcy. W dniu 10 czerwca 2019 r. zwrócono się do biegłego z zakresu budownictwa o sporządzenie opinii w przedmiocie możliwości dokonania podziału nieruchomości. Opinia biegłego wpłynęła w dniu 17 lipca 2019 r. Postanowieniem z dnia 25 lipca 2019 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestnika o udzielenie zabezpieczenia. Na rozprawie w dniu 26 lipca 2019 r. wnioskodawca i uczestnik wnieśli o odroczenie rozprawy do końca września 2019 r. W dniu 1 sierpnia 2019 r. wpłynęło zażalenie uczestnika na postanowienie z dnia 4 czerwca 2019 r. Po usunięciu przez skarżącego braków formalnych zażalenia akta sprawy zostały w dniu 4 października 2019 r. przesłane do Sądu Okręgowego. Na rozprawie w dniu 11 października 2019 r. wnioskodawca i uczestnik podtrzymali swe dotychczasowe stanowiska w sprawie i zarządzono wezwanie biegłej - rzeczoznawcy majątkowego na rozprawę wyznaczoną na dzień 19 grudnia 2019 r. celem złożenia ustnej opinii uzupełniającej. Po rozpoznaniu zażalenia akta zostały zwrócone Sądowi Rejonowemu w dniu 24 października 2019 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie w części.

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (j.t. Dz.U.2018.75.-„ustawa o skardze”), strona (odpowiednio - uczestnik postępowania nieprocesowego) może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Stwierdzenie, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, wymaga oceny terminowości i prawidłowości czynności podjętych przez sąd w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przy uwzględnieniu jej charakteru, stopnia faktycznej i prawnej zawiłości, znaczenia dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowania się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania. Godzi się jednocześnie zaznaczyć, że przewlekłość postępowania zachodzi zarówno wtedy, gdy Sąd nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy wprawdzie je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy.

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instrumentu w postaci skargi na przewlekłość postępowania było skutkiem przyjętych przez państwo polskie zobowiązań międzynarodowych i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rozpoznając niniejszą skargę i dokonując oceny naruszenia prawa skarżącego do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zobowiązany jest brać pod rozwagę standardy wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 1 ust. 3 ustawy o skardze).

Opierając się na przywołanych powyżej kryteriach oceny terminowości i prawidłowości prowadzenia postępowania, Sąd Okręgowy uznał, iż objęte skargą postępowanie toczyło się z właściwą dynamiką na jego początkowym etapie. Godzi się jednak zauważyć, że protokół postępowania mediacyjnego wpłynął do Sądu Rejonowego w dniu 9 września 2014 r., lecz kolejna czynność zmierzająca do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, tj. wyznaczenie rozprawy, nastąpiła przeszło 4 miesiące później, co niewątpliwie wykraczało poza przyjęte ramy i nie znajdowało uzasadnienia w obiektywnych okolicznościach rozpatrywanej sprawy. Podobna sytuacja miała miejsce w okresie późniejszym: w dniu 29 kwietnia 2015 r. odbyły się oględziny nieruchomości, a kolejna czynność w postaci zarządzenia o wyznaczeniu terminu rozprawy na dzień 9 grudnia 2015 r. podjęta została w dniu 13 sierpnia 2015 r. tj. po upływie 3,5 miesięcy. Na przestrzeni kolejnych 2 lat Sąd Rejonowy prawidłowo i w akceptowalnych odstępach czasowych podejmował kolejne czynności i reagował na wnoszone przez uczestników środki prawne, prowadząc rozbudowane postępowanie dowodowe z osobowych źródeł dowodowych. Na dalszych stadiach postępowania dochodziło jednak do nadmiernego wydłużania okresów dzielących kolejne czynności zmierzające do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, a także do wadliwej organizacji toku postępowania. Należy zauważyć, iż pomiędzy wnioskodawcą a uczestnikiem zachodziła rozbieżność stanowisk co do wartości składników majątku spadkowego oraz oczekiwanego sposobu działu spadku i pomimo podejmowanych prób ugodowych nie udało się osiągnąć w tym zakresie porozumienia. W dniu 20 kwietnia 2017 r. wpłynęło pismo uczestnika, w którym ponowiono wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego na okoliczność wyceny składników majątku spadkowego i darowizn poczynionych na rzecz spadkobierców. Wniosek ten został rozpoznany i uwzględniony dopiero niemal 4 miesiące później postanowieniem z dnia 14 sierpnia 2017 r. W dniach 11 i 12 września 2017 r. skierowano do wnioskodawcy i uczestnika wezwanie do wskazania wartości składników majątkowych wchodzących w skład spadku albo będących przedmiotem darowizn, które są niesporne w terminie 2 tygodni pod rygorem skierowania do biegłego odezwy obejmującej wszystkie wymienione w postanowieniu elementy oraz do uiszczenia zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego pod rygorem rozliczenia w orzeczeniu kończącym postępowanie. Pismo wnioskodawcy wpłynęło do Sądu w dniu 29 września 2017 r., zaś pismo uczestnika w dniu 6 października 2017 r., jednak dopiero w dniu 1 marca 2018 r. tj. po upływie 6 miesięcy od wydania postanowienia, zarządzono skierowanie odezwy do biegłej. Podobna sytuacja miała miejsca także w okresie późniejszym: na rozprawie w dniu 6 marca 2019 r. dopuszczono dowód z opinii biegłego geodety na okoliczność ustalenia możliwości podziału działki nr (...), lecz zarządzenie o skierowaniu odezwy do biegłego zostało wydane niemal 3 miesiące później, z akt zaś nie wynika, aby istniały jakiekolwiek obiektywne okoliczności stojące temu na przeszkodzie.

Godzi się zarazem podkreślić, że skuteczność i efektywność ochrony sądowej udzielanej w postępowaniu cywilnym wymaga nie tylko tego, by konkretyzacja uprawnień i obowiązkach podmiotów prawa w rozstrzygnięciu sądowym była merytorycznie prawidłowa, lecz także tego, by orzeczenie to było wydane możliwie jak najszybciej. Im dłużej bowiem postępowanie, tym niższa jest dla stron (uczestników) realna wartość osiągniętego w nim rezultatu. Sąd zobligowany jest dążyć do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i aktywnie przeciwdziałać przewlekłości postępowania. Urzeczywistnieniu zasady szybkości postępowania służy szereg procesowych środków dyscyplinujących, w tym instrumentów proceduralnych nakazujących sprawne zebranie (koncentrację) materiału procesowego. W rozpatrywanej sprawie powinność ta nie została w sposób prawidłowy zrealizowana. To z kolei przyczyniło się do stanu, w którym pomimo blisko 6 lat trwania niniejsze postępowanie nie zostało zakończone. Sąd Okręgowy dostrzega przy tym, iż na ogólną długość trwania postępowania wpływ miała również aktywność i stanowiska uczestników oraz złożoność rozpatrywanej sprawy pod względem faktycznym, rodząca konieczność prowadzenia rozbudowanego postępowania dowodowego. Okoliczności te nie mogły jednak stanowić dostatecznego usprawiedliwienia dla stwierdzonych powyżej uchybień w zakresie terminowości i organizacji toku postępowania.

W świetle powyższych uwag objęte skargą postępowanie trwało niewątpliwie dłużej, aniżeli powinno w okolicznościach rozpatrywanej w nim sprawy i jako takie dotknięte było przewlekłością w rozumieniu art. 2 ustawy o skardze, której zaistnienie Sąd Okręgowy stwierdził, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia na podstawie 12 ust. 2 ustawy o skardze.

Żądanie skargi obejmowało również zalecenie Sądowi rozpoznającemu sprawę podjęcia „odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie”. Godzi się przy tym zauważyć, iż kolejny termin rozprawy został już wyznaczony na 19 grudnia 2019 r., a przebieg tego posiedzenia może uniemożliwić zamknięcie rozprawy i zakończenie postępowania. Sąd Okręgowy dostrzega zatem, iż z przyczyn obiektywnych wydanie rozstrzygnięcia w ściśle określonym terminie może okazać się niewykonalne. W konsekwencji, w aktualnym stanie rzeczy wydanie Sądowi prowadzącemu objęte skargą postępowanie zaleceń co do dokonania odpowiednich czynności w określonym terminie jawi się jako zbędne i tym zakresie skarga podlegała oddaleniu.

O zwrocie uiszczonej przez skarżących opłaty od skargi orzeczono stosownie do treści art. 17 ust. 3 ustawy o skardze.

SSO Beata Kurdziel SSO Joanna Czernecka SSO Renata Stępińska