Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 03 stycznia 2020 roku

Sąd Rejonowy w Chełmnie Wydział I Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący : sędzia Julita Preis

Protokolant: sekr. sąd. Małgorzata Beska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 grudnia 2019 roku

w C.

sprawy z powództwa : M. O. (1) i D. O.

przeciwko : K. F. i H. F.

o zachowek

orzeka :

I.  Oddala powództwo.

II.  Zasądza solidarnie na rzecz pozwanych: K. F. i H. F. od każdego z powodów : M. O. (1) i D. O. kwotę 3608,50 zł ( trzy tysiące sześćset osiem złotych pięćdziesiąt groszy ) z tytułu kosztów procesu .

UZASADNIENIE

Powodowie : M. O. (1) i D. O. w pozwie skierowanym przeciwko K. F. i H. F. domagali się :

- zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powoda M. O. (1) kwoty 14.919,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 lutego 2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku po zmarłej A. F. (1) ,

- zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powoda D. O. kwoty 14.919,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 lutego 2019 r. do dnia zapłaty, tytułem zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku po zmarłej A. F. (1) ,

- zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz każdego z powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu swego żądania powodowie wskazali , że spadkodawczyni A. F. (1), ostatnio zamieszkała w U., zmarła dnia 28 sierpnia 1990 r., pozostawiając testament, w którym do całości spadku powołała pozwanych, tj. syna K. F. oraz jego żonę H. F.. Powodowie są wnukami zmarłej A. F. (1) oraz synami zmarłej M. O. (2) - córki A. F. (1). Z treści aktu poświadczenia dziedziczenia wynika , że powodowie wraz ze swoim ojcem R. O. (1) są spadkobiercami ustawowymi po zmarłej M. O. (2) i dziedziczą po niej po 1/3 części. Z uwagi na fakt, że powodowie są dziećmi zmarłej M. O. (2) uprawnionej do zachowku po zmarłej matce A. F. (1), to w wyniku śmierci swojej matki oraz dziedziczenia ustawowego po niej są oni automatycznie jako zstępni uprawnieni do zachowku po zmarłej babce. W skład spadku po zmarłej A. F. (1) wchodzi składnik majątkowy w postaci nieruchomości gruntowej oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o pow. 0,1 ha zabudowanej budynkiem jednorodzinnym w zabudowie wolnostojącej , budynkami gospodarczymi, zlokalizowanej przy ul. (...) w U., posiadającej księgę wieczystą o nr (...) o wartości rynkowej oszacowanej na podstawie przeprowadzonych oględzin w dniu 5 grudnia 2018 r. przez rzeczoznawcę majątkowego M. M. na kwotę 286.440,00 zł. Jak wynika to z uzasadnienia postanowienia Sądu Rejonowego w Chełmnie z dnia 25 stycznia 2018 r. spadkodawczyni nie posiadała innego majątku . Stosownie do art. 991 § 1 kc , zstępnemu, który byłby powołany do spadku z ustawy, należy się 1/2 udziału, który przypadłby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Biorąc pod uwagę okoliczność, iż matka powodów była w kręgu uprawnionych do zachowku po zmarłej matce - w przypadku dziedziczenia ustawowego przypadłaby jej 1/3 części spadku, a w przypadku zachowku 1/6 części spadku. Z uwagi na fakt, iż matka powodów nie dożyła stwierdzenia nabycia spadku po zmarłej A. F. (1), powodowie są uprawnieni do zachowku po zmarłej babci w wysokości 1/12 części spadku zmarłej A. F. (1). Nadto powodowie wskazali , że dla sprawy konieczne jest ustalenie wartości udziału A. F. (1) we współwłasności w/w nieruchomości w chwili otwarcia spadku po zmarłym mężu. Jak zaznaczył bowiem Sąd Rejonowy w Chełmnie w uzasadnieniu postanowienia z dnia 25 stycznia 2018 r., pomimo, że udział w nieruchomości zmarłej był nieujawniony w księdze wieczystej, to była ona jego współposiadaczem. Również rzeczoznawca w operacie wskazał, że budynek jednorodzinny na przedmiotowej nieruchomości gruntowej został zbudowany w roku 1957 r., a więc w trakcie trwania małżeństwa A. i A. F. (1), stąd A. F. (1) była współposiadaczem użytkowania wieczystego w 1/2 części ze swoim zmarłym mężem, albowiem pomiędzy nimi istniała wspólność majątkowa małżeńska. Tak więc w wyniku śmierci męża jako spadkobierca ustawowy A. F. (1) stała się współwłaścicielem nieruchomości w 5/8 części nieruchomości, a pozostały udział w wysokości po 1 /8 części należał do jej trójki dzieci. Biorąc pod uwagę powyższe każdemu z powodów przysługuje obecnie roszczenie o zapłatę zachowku w wysokości 14.919,00 zł zgodnie z wyliczeniem: 1/2 x 1/2 x l/3 x 5/8 x 286.440,00 zł = 14.919,00 zł . Powodowie w dniu 25 stycznia 2019 r. wezwali pozwanych do polubownego rozwiązania sporu, celem wypracowania wspólnego stanowiska, z jednoczesnym wezwaniem do zapłaty kwoty 14.919,00 zł w terminie 5 dni liczonych od dnia następnego po upływie terminu do polubownego rozwiązania sporu. Pozwani odebrali pismo w dniu 28 stycznia 2019 r. Termin do polubownego rozwiązania sporu upłynął z dniem 4 lutego 2019 r. Tym samym, termin zapłaty ww. kwoty upłynął z dniem 11 lutego 2019 r. Powodowie wskazali , że do dnia założenia pozwu pozwani nie uregulowali przedmiotowej należności.

Pozwani : K. F. i H. F. w odpowiedzi na pozew wnieśli o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu swego stanowiska pozwani wskazali , że spadkodawczyni A. F. (1) zmarła dnia 25 grudnia 1991 r. Pozwani na mocy ważnego testamentu otwartego i ogłoszonego dnia 8 stycznia 1992 r. nabyli spadek po zmarłej. Zgodnie z dyspozycją art. 1007 kc zachowku po zmarłym można dochodzić 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. Jednakże do dnia 23 października 2011 r. obowiązywał 3 letni termin przedawnienia roszczenia o zachowek od ogłoszenia testamentu (zgodnie z ówczesnym brzmieniem art. 1007 kc). Zgodnie z art. 8 ustawy zmieniającej Kodeks Cywilny z 2011 roku znalazło się trafne rozstrzygnięcie konfliktu intertemporalnego poprzez wskazanie, iż 3 letni okres przedawnienia stosuje się do roszczeń o zachowek, które w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej było przedawnione. Otwarcie i ogłoszenie testamentu po zmarłej A. F. (1) nastąpiło 8 stycznia 1992 r. - wówczas obowiązywał 3 letni termin przedawnienia roszczenia o zachowek. Co prawda roszczenie o zachowek wchodzi do masy spadkowej (zgodnie z art. 1002 kc), jednakże po upływie przedawnienia (w tym wypadku w dacie 24 października 1995 r. ), przekształciło się ono w roszczenie naturalne. Pozwani wskazali , iż nie zapłacą zachowku, gdyż ze względu na upływ przedawnienia roszczenia o jego wystąpienie nie spełnią wskazanego świadczenia. Nie bez znaczenia pozostaje, zdaniem pozwanych także fakt, iż w dacie, kiedy roszczenie o zachowek mogło zostać skutecznie zgłoszone żyła wstępna powodów, która to nie skorzystała ze swojego uprawnienia. Pozwani podnieśli , że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem i doktryną początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek rozpoczyna się z dniem ogłoszenia testamentu. Jednocześnie należy wskazać, iż sąd spadku może, lecz nie musi dokonywać otwarcia i ogłoszenia testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku - wówczas i tak początkiem biegu terminu przedawnienia jest moment ogłoszenia testamentu. Zgodnie z art. 652 kpc o otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku/notariusz w miarę możliwości zawiadamia osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, jednakże nawet ich niezawiadomienie nie zmienia początku biegu przedawnienia roszczenia o zachowek. Brak wskazanego zawiadomienia pozostaje w obojętnym stosunku prawnym dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o zachowek (m.in. wyr. SN z dn. 14.03.1973r., (...), wyr. SA (...) z dn. 08.02.2017r. (...)). Ponadto należy mieć na uwadze, że przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, dokonane po upływie terminu przedawnienia roszczenia o zachowek wyraża obojętny stosunek do początku biegu przedawnienia. Żadne zewnętrzne okoliczności nie mogą wpływać na modyfikacje początku biegu terminu przedawnienia, który został wprost wskazany w art. 1007 kc i nie można tego terminu w żaden sposób modyfikować. Ponadto należy pozwani wskazali , iż żądanie zapłaty zachowku po prawie 30 latach od śmierci spadkodawcy jest daleko idącym niedopatrzeniem. Zarówno powodowie , jak i ich wstępna, nie podjęli nigdy żadnych czynności mogących przerwać bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek. Termin ten więc skutecznie upłynął w 1995 roku. Nie należy zapominać, iż roszczenie o zachowek wchodzi do masy spadkowej tylko wówczas, gdy możliwym jest jego skuteczne dochodzenie, po terminie przedawnienia wchodzi do masy spadkowej jako roszczenie naturalne. Fakt, iż stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło dopiero w 2018 roku pozostaje bez znaczenia dla sprawy. Spadkobierca testamentowy nabywa spadek z mocy prawa z chwilą otwarcia testamentu. Spadkobierca testamentowy dla skuteczności nabycia spadku nie jest zobowiązany do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nabycia spadku , tym bardziej, iż w przedmiotowej sprawie brak było wątpliwości ze strony spadkobierców ustawowych A. F. (1) co do tego, kto dziedziczy po zmarłej. Jednocześnie spadkobiercy ustawowi, pominięci przy spadkobraniu, widząc interes prawny w postaci możliwości wytoczenia roszczenia o zachowek, mogli zainicjować postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej A. F. (1) bądź wystąpić o zapłatę zachowku po niej. (m.in. wyrok SA Łódź z dn. 25 października 2013r.(...)). Jednak dla skuteczności tegoż działania koniecznym było wystąpienie o zachowek w trzyletnim terminie od dnia otwarcia testamentu po zmarłej. Uprawniony do zachowku, chcąc zapłaty określonej sumy winien podjąć działania w celu uzyskania informacji o przysługujących mu roszczeniach i terminie ich dochodzenia. Działania te są odzwierciedleniem minimalnej staranności w prowadzeniu swoich spraw. Ponadto należy podkreślić, iż w okresie kiedy zachowek nie był roszczeniem przedawnionym osobą uprawnioną była matka powodów - M. O. (2). W związku z brakiem z jej strony jakichkolwiek działań, roszczenie o zachowek przedawniło się. W 2014 roku, kiedy zmarła uprawniona, nie mógł być on już skutecznie dochodzony przez jej spadkobierców. Pozwani z z ostrożności procesowej wskazali też , iż nie zgadzają się z wyceną nieruchomości dołączonej do pozwu. Wskazali , że nieruchomość winna zostać wyceniona z uwzględnieniem jej stanu z chwili śmierci A. F. (1) według cen aktualnych, gdyż od 1992 roku poczynili liczne nakłady na nieruchomość, w kwocie ok. 51 000,00 zł, co znacznie zwiększyło jej wartość.

Powodowie w piśmie procesowym z dnia 05 czerwca 2019 r. ustosunkowując się do podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia dochodzonego roszczenia wskazali , że kwestia rozpoczęcia i zakończenia biegu przedawnienia roszczenia z tytułu zachowku opisana szczegółowo przez pełnomocnika pozwanych w odpowiedzi na pozew nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie, albowiem, zdaniem powodów zachodzi szczególna okoliczność pozwalająca na rozpoczęcie biegu przedawnienia dopiero w dniu uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku z dnia 25 stycznia 2018 r., wydanego przez Sąd Rejonowy w Chełmnie, sygn. akt(...). Powodowie wskazali , że powzięli wiadomość o wyłączeniu od dziedziczenia ich matki M. O. (2) po zmarłej A. F. (1) dopiero w chwili doręczenia im odpisu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej A. F. (1) złożonym przez pozwanego K. F.. Matka powodów M. O. (2) jako osoba uprawniona do zachowku po swojej zmarłej matce A. F. (1) nie była w jakikolwiek sposób świadoma, nie podejrzewała, iż nastąpiło sporządzenie testamentu, a potem jego otwarcie i ogłoszenie w roku 1992 r., co uniemożliwiło jej wystąpienie w ustawowym terminie o zapłatę zachowku. Powyższa czynność prawna z udziałem jej matki została ukryta przez jej brata, będącego spadkobiercą testamentowym wraz ze swoją współmałżonką. Powodowie podnieśli , że zarówno w orzecznictwie, jak i w judykaturze kwestia rozpoczęcia początku biegu przedawnienia roszczenia zachowku od daty otwarcia i ogłoszenia testamentu budzi bardzo liczne wątpliwości. Przepis art. 1001 § 1 i § 2 kc wskazuje wyłącznie, kiedy powstaje roszczenie o zachowek - z chwilą ogłoszenia testamentu lub z chwilą otwarcia spadku, jeżeli zobowiązanym do zapłaty jest obdarowany. Powyższy przepis nie wskazuje natomiast kiedy roszczenie o zachowek staje się wymagalne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 października 2014 r., sygn. (...), Lex nr 1649338 , należy wtedy zastosować art. 455 kc , z którego wynika, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Początek biegu terminu przedawnienia roszczeń z tytułu zachowku zgodnie z art. 1007 § 1 kc nie należy wiązać , zdaniem powodów , wyłącznie z otwarciem i ogłoszeniem testamentu, należy brać pod uwagę czynniki natury zewnętrznej zarówno o charakterze subiektywnym (brak wiedzy na temat sporządzenia, a potem ogłoszenia testamentu) , jak i obiektywnym (przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku dopiero w 2017 r. z wniosku spadkobiercy testamentowego, który ukrywał przed najbliższą rodzinę okoliczność sporządzenia testamentu. O okoliczności braku wiedzy o sporządzonym testamencie świadczą chociażby wnioski uczestników postępowania w sprawie o sygn. akt(...)toczącej się przed Sądem Rejonowym w Chełmnie o okazanie testamentu, którego istnienie i treść nie była znana uczestnikom. Powodowie powołali się na stanowisko wyrażone przez Sąd Rejonowy w Chełmnie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej A. F. (1) z dnia 25 stycznia 2018r., sygn. akt (...) gdzie w uzasadnieniu orzeczenia stwierdzono, że zadaniem Sądu w sprawie było ustalić, „czy stwierdzenie nabycia spadku nastąpi na podstawie testamentu (czy testament ten jest ważny), a jeżeli tak przez którego ze spadkobierców”. Tak więc stan faktyczny sprawy jak i treść samego uzasadnienia postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku wskazuje, że zachodzi w sprawie przypadek szczególny w postaci braku wiedzy i niepewności uprawnionej do zachowku Mani O. jak i jej zstępnych będących powodami co do dziedziczenia testamentowego po zmarłej A. F. (1) do dnia uprawomocnienia się samego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku. Należy więc uznać, w ocenie powodów , że w przedmiotowej sprawie nie można było rozpocząć biegu termin przedawnienia w odniesieniu do roszczenia zapłaty sumy pieniężnej do pokrycia zachowku w chwili otwarcia i ogłoszenia testamentu, albowiem uprawniona do zachowku M. O. (2) - matka Powodów nie posiadała jakiejkolwiek wiedzy na temat zarówno samego sporządzenia testamentu przez jej matkę , jak i otwarcia go w dniu 8 stycznia 1992r. przez Sąd Rejonowy w Chełmnie. Powodowie wskazali także , iż podniesiony zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 marca 2011r., sygn akt (...)/11, (...), zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu i pozbawić go tego udziału na podstawie art. 5 kc można tylko w sytuacjach rzeczywiście wyjątkowych. Doniosłość skutków związanych z pozbawieniem prawa do zachowku uzasadnia przyjęcie, że postępowanie uprawnionych do zachowku musi być rażąco naganne oraz cechować się złą wolą po ich stronie. Powodowie jako zstępni uprawnionej do zachowku wytaczając powództwo dochodzą spełnienia urzeczywistnionych obowiązków moralnych jakie spadkodawca A. F. (1) miała względem swoich najbliższych, w tym matki powodów.

Sąd ustalił , co następuje :

Dnia 28 sierpnia 1990 r. A. F. (1) sporządziła testament przed Wójtem Gminy U.. W testamencie wskazała , że przypadającą na nią część nieruchomości zabudowanej , położonej w U. przy ul. (...) przekazuje synowi K. F. i jego małżonce H. F. .

Mężem A. F. (1) był A. F. (2) , po którym jeszcze za życia A. F. (1) zostało przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po nim i Sąd stwierdził, że spadek po A. F. (2) z mocy ustawy odziedziczyli żona A. F. (1) oraz dzieci: K. F. , A. F. (3) i M. O. (2) w częściach równych .

A. F. (1) zmarła 25 grudnia 1991 r. W dacie śmierci była wdową. A. F. (1) pozostawiła troje dzieci: synów K. F. i A. F. (3) oraz córkę M. O. (2) .

Gmina U. po śmierci A. F. (1) zwróciła się do Państwowego Biura Notarialnego w C. o otwarcie i ogłoszenie zdeponowanego w Urzędzie Gminy w C. testamentu A. F. (1) , wnosząc jednocześnie o powiadomienie o jego otwarciu testamentu K. F. , zamieszkałego w U. przy ul. (...). Z uwagi na likwidację (...) w C. wniosek wpłynął dnia 02 stycznia 1992 r. do Sądu Rejonowego w Chełmnie i został zarejestrowany pod sygnaturą (...). Dnia 08 stycznia 1992 r . Sąd Rejonowy w Chełmnie dokonał na posiedzeniu niejawnym otwarcia i ogłoszenia testamentu A. F. (1) . Zgodnie z zarządzeniem z dnia 08.01.1992 r. o otwarciu i ogłoszeniu przez Sąd Rejonowy w Chełmnie testamentu A. F. (1) zostali zawiadomieni: Urząd Gminy w U. oraz K. F. i H. F. , którzy zawiadomienie odebrali dnia 10.01.1992 r.

dowód : - akta sprawy (...) - k. 1 -11

- zeznania św. M. F. – k. 116

- zeznania pozwanego K. F. - k.128 v - 130

- zeznania pozwanej H. F. – k. 130

- treść księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Chełmnie (...) – k. 36 – 40 .

K. F. wraz z żoną H. F. jeszcze za życia A. F. (1) zamieszkiwali w nieruchomości położonej w U. przy ul. (...) pozostającej w użytkowaniu wieczystym . K. i H. F. po śmierci A. F. (1) jako jedyni decydowali o wykorzystaniu nieruchomości i o nakładach na tę nieruchomość . Rodzeństwo K. F. nie podejmowało w tym zakresie żadnych decyzji , ani nie zgłaszało żadnych roszczeń z tego tytułu. M. O. (2) nigdy nie mówiła swojej rodzinie o potrzebie uregulowania kwestii nieruchomości położonej w U. po swoich rodzicach.

dowód : - zeznania św. R. O. (2) - k. 94 v – 95

- zeznania powoda M. O. (1) - k.127

- zeznania powoda D. O. – k. 128

M. O. (2) wiedziała o testamencie sporządzonym przez A. F. (1) . O sporządzeniu testamentu poinformowała ja sama A. F. (1) . M. O. (2) nigdy nie mówiła swojej rodzinie , że musi przeprowadzić postępowanie spadkowe po matce.

dowód : - zeznania św. M. R. - k. 116 v – 117

- zeznania pozwanego K. F. – k. 128 v – 129

- zeznania pozwanej H. F. - k. 130

M. O. (2) zmarła 27 grudnia 2014 r. Jej spadkobiercami na podstawie ustawy są : mąż R. O. (2) oraz synowie : M. O. (1) i D. O. każdy z nich w 1/3 części.

dowód: - potwierdzona kopia aktu poświadczenia dziedziczenia po M. O. (2) – k. 11

W 2017 r. K. F. złożył wniosek do Sądu Rejonowego w Chełmnie o stwierdzenie, iż spadek po A. F. (1) zmarłej w dniu 25 grudnia 1991 r. w U., mającej ostatnie miejsce zwykłego pobytu w U., nabył on w całości na podstawie testamentu sporządzonego w dniu 28 sierpnia 1990 r. w U. przed Wójtem Gminy U.. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą(...) . W postępowaniu brali udział jako uczestnicy postępowania m.in. M. O. (1) i D. O.. Na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2017 r. D. O. oświadczył, iż zgadza się z wnioskiem, ale chciałby zobaczyć testament, wskazał , że wie o nim , tyle co ojciec i matka mówili o testamencie , ale nie chciałby o tym mówić , jednakże wskazał , ze testament ten był zmieniony, zaś M. O. (1) oświadczył, iż nie zgadza się z wnioskiem , ponieważ nie otrzymał odpisu testamentu. Jednocześnie M. O. (1) wskazał , że wie od mamy i od babci , że babcia sporządziła ten testament , gdy jej syn A. F. (3) wyprowadził się do B. , a z babcią został jedynie K. F. , babcia była zadowolona , że będzie miała opiekę , a po roku niezadowolona z opieki , babcia udała się , aby zmienić testament. Ojciec M. O. (1) i D. R. O. zeznając jako świadek w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po A. F. (1) zeznał , że słyszał , że jakieś testamenty były. W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie ustalono , aby A. F. (1) sporządziła jakiś inny testament poza testamentem z dnia 28 sierpnia 1990 r. sporządzonym przed Wójtem Gminy U..

Sąd Rejonowy w Chełmnie postanowieniem z dnia 25 stycznia 2018 r. stwierdził , że spadek po A. F. (1) /z domu N./ zmarłej dnia 25 grudnia 1991 r. w U. , mającej ostatnie miejsce zwykłego pobytu w U. , na podstawie testamentu sporządzonego przed Wójtem Gminy U. E. L. w dniu 28 sierpnia 1990 r. w U. ul. (...), otwartego i ogłoszonego przez Sąd Rejonowy w Chełmnie w dniu 8 stycznia 1992r. nabyli syn spadkodawczyni i A. K. F. oraz żona syna spadkodawczyni K. H. F. /z domu N. / każde w ½ części.

dowód : - potwierdzona kopia odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Chełmnie wydanego w sprawie (...) z dnia 25 stycznia 2018 r. wraz z uzasadnieniem - k. 8- 10

- akta sprawy tut. Sądu (...) - k.100 , k.98 v , k. 52 v.

Pismami z dnia 25 stycznia 2019 r. skierowanymi do K. F. i do H. F. pełnomocnik D. O. i M. O. (1) , w związku z postanowieniem Sądu Rejonowego w Chełmnie z dnia 25 stycznia 2018 r., wydanym w sprawie o sygn. akt (...), zwrócił się z prośbą o spotkanie celem wypracowania wspólnego stanowiska oraz polubownego rozwiązania sprawy, w zakresie przysługującego jego M. roszczenia z tytułu zachowku po zmarłej A. F. (1) w terminie 5 dni o otrzymania pisma . Jednocześnie, w przypadku braku woli polubownego rozwiązania sprawy, wzywał każdego z adresatów pisma do zapłaty tytułem zachowku po zmarłej A. F. (1) na rzecz: M. O. (1) kwoty 14.919,00 zł i D. O. kwoty 14.919,00 zł , w terminie 5 dni liczonych od dnia następnego po upływie terminu do polubownego rozwiązania sprawy.

dowód: - potwierdzone kopie pism z dnia 25 stycznia 2019 r. wraz z dowodami doręczenia pism – k. 42 – 47 .

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów wyżej szczegółowo opisanych , w tym dokumentów zgromadzonych w sprawach Sądu Rejonowego w Chełmnie: z wniosku Gminy U. o otwarcie i ogłoszenie testamentu A. F. (1) , sygnatura akt I (...) – karty 1 – 11 oraz z wniosku K. F. o stwierdzenie nabycia spadku po A. F. (1) , sygnatura akt (...) - karty : 100 , k.98 v , k. 52 v z których to akt Sąd przeprowadził dowód na rozprawach : w dniu 19 lipca 2019 r. , w dniu 25 września 2019 r. i w dniu 20 grudnia 2019 r. Sąd oparł się także na zeznaniach: świadka M. F. ( k.115 – 116 akt ) , świadka M. R. ( k. 116 v – 117 ) oraz na zeznaniach : pozwanego K. F. ( k. 128 v – 130 ) i pozwanej H. F. (k.130 ), którym to zeznaniom Sąd dał wiarę , gdyż są zgodne i wzajemnie się potwierdzają, znajdują też potwierdzenie w pozostałym zebranym materiale dowodowym. Sąd oparł także w części na zeznaniach : świadka R. O. (2) ( k. 54 – 55 ) oraz powodów : M. O. (1) ( k. 127 -128 ) i D. O. ( k. 128 ) , Sąd nie dał wiary ich zeznaniom co do braku wiedzy M. O. (2) o sporządzeniu testamentu przez jej matkę A. F. (1) , albowiem zeznania świadka i powodów w tym zakresie pozostają w sprzeczności z ich zeznaniami ( w przypadku św. R. O. (2) ) i oświadczeniami (w przypadku powodów ) złożonymi w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po A. F. (1), w którym zarówno M. O. (1) , jak i D. O. wskazali , że wiedzą m.in. od mamy o pozostawieniu testamentu przez A. F. (1) i żaden z ww. nie potrafił logicznie wyjaśnić tych sprzeczności . Tej oceny nie zmienia przedłożony przez powodów jako dowód w sprawie wydruk z SMS – ów przesyłanych pomiędzy M. F. a powodem M. O. (1) (k. 104 – 114) . Z uwagi na podniesiony przez stroną pozwaną zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia ,w ocenie Sądu skutecznie , o czym będzie mowa w dalszej części uzasadniania , Sąd postanowieniem z dnia 20 grudnia 2019 r. w punkcie 2 , na podstawie art. 235 ² § 1 pkt. 2 pominął dowody wnioskowane przez strony, szczegółowo wymienione w tymże postanowieniu , odnośnie ustalenia nakładów poczynionych na wchodzącą w skład spadku nieruchomość oraz co do ustalenia wartości spadku po A. F. (1) jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd zważył , co następuje :

Powodowie dochodzą od pozwanych solidarnej zapłaty na rzecz każdego z nich kwot z tytułu zachowku po ich babce A. F. (1) , zmarłej 25 grudnia 1991 r. Powodowie są synami córki A. M. O. , zmarłej 27 grudnia 2014 r .

Art. 991 § 1 kc stanowi , że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Prawo do zachowku po A. F. (1) przysługiwało m.in. jej córce M. O. (2) - matce powodów .

Art. 1002 kc stanowi z kolei, że roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Przyjmuje się, że roszczenie o zachowek jest dziedziczone także przez zstępnych osoby uprawnionej do zachowku, jeżeli w braku tego zstępnego mieliby prawo do zachowku ( J. (...), w: (...), t. (...); uchw. SN z 20.12.1988 r.,(...), (...), Nr 4, poz. 213, s. 1918; L. (...) , w: (...), Komentarz (...), s. 876).

Powodowie jako synowie M. O. (2) i wnuki A. F. (1) spełniają kryterium z art. 1002 kc.

Przepis art. 1007 § 1 kc w brzmieniu pierwotnym, obowiązującym do 22 października 2011 r. , a więc także w dacie otwarcia i ogłoszenia testamentu po A. F. (1) stanowił, że roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu. Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 , nr 85 , poz. 458 ) przepisowi art. 1007 § 1 kc nadano następujące brzmienie: "Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu". Przepis art. 1007 § 1 kc w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą obowiązuje od dnia 23 października 2011 r. (art. 9 ww. ustawy nowelizującej). Jednakże przepis art. 8 ww. ustawy nowelizującej stanowi, że do roszczeń, o których mowa w art. 1007 ustawy, o której mowa w art. 1 tj. Kodeksu Cywilnego , powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy tego artykułu w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. W świetle powyższego pięcioletni termin przedawnienia stosuje się do roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku, które powstały począwszy od 23 października 2011 r. oraz do takich roszczeń powstałych przed 23 października 2011 r. , gdy trzyletni termin przedawnienia nie upłynął jeszcze w dniu 23 października 2011 r. Zmiana terminu przedawnienia nie ma natomiast znaczenia dla tych roszczeń, które w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej były już przedawnione.

Według przepisu art. 1007 § 1 kc zarówno w brzmieniu pierwotnym, jak i obowiązującym od dnia 23 października 2011 r. termin przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku rozpoczyna bieg od ogłoszenia testamentu. Przepis art. 1007 § 1 kc wiąże początek biegu terminu przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku ze zdarzeniem prawnym obiektywnym w postaci ogłoszenia testamentu. Okoliczności subiektywne nie mają żadnego znaczenia dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku. W wyroku z dnia 14 marca 1974 r. (...) ((...)) Sąd Najwyższy stwierdził, iż "okoliczność, że powód nie został zawiadomiony o ogłoszeniu testamentu, jest bez znaczenia prawnego w zakresie rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia przysługującego mu przeciwko spadkobiercy testamentowemu, skoro początek tego biegu należy liczyć od dnia ogłoszenia testamentu". Podobnie Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 8 lutego 2017 r. wydanym w sprawie (...) stwierdził , że niezawiadomienie uprawnionego do zachowku o fakcie ogłoszenia testamentu jest bez znaczenia prawnego dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o zachowek. Okoliczności subiektywne związane z różnymi sytuacjami, jakie mogły się pojawić w związku z dziedziczeniem, mogą mieć tylko znaczenie dla oceny, czy podniesienie zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa w świetle art. 5 kc . Nadto wyżej powołane przepisy regulujące początek biegu terminu przedawnienia są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 120 kc, który ma zastosowanie jedynie w braku wyznaczenia przez inne przepisy zdarzenia skutkującego początek biegu przedawnienia. Zgodnie z tą zasadą art. 1007 § 1 kc wyłącza stosowanie art. 120 § 1 kc do określenia początku biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek. Art. 1007 kc stanowi przepis szczególny w stosunku do art. 120 § 1 kc, wyrażającego ogólną zasadę, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (por. np. Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 14 marca 1973 r., sygn. akt (...), (...), nr 1, poz. 18; z dnia 24 czerwca 2004 r., sygn. akt (...), OSNC 2005, nr 6, poz. 110 i z dnia 22 maja 2013 r., sygn. akt (...), OSNC 2014, nr 2, poz. 16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt (...) , Legalis nr (...), wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 listopada 2016 r., sygn. akt(...), wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lipca 2013r., sygn. akt V ACa (...)). Wystąpienie z roszczeniem o zachowek słusznie co do zasady ustawodawca ograniczył w czasie ze względu na potrzebę stabilizacji stosunków prawnych. Funkcją przedawnienia jest to, aby uprawniony, który nie realizuje swojego prawa z przyczyn zależnych od siebie, po pewnym czasie je utracił, co zwalnia zobowiązanego z konieczności zaspokojenia jego roszczenia, a tym samym usuwa niepewność w stosunkach prawnych.

Testament sporządzony przez A. F. (1) w dniu 28 sierpnia 1990 r. został otwarty i ogłoszony przez Sąd Rejonowy w Chełmnie dnia 08 stycznia 1992 r, tak więc roszczenia osób uprawnionych do zachowku po A. F. (1) przedawniły się z upływem 3 lat od tej daty. Jak wynika z zeznań pozwanych M. O. (2) wiedziała o sporządzeniu testamentu przez matkę A. F. (1) . Ale tak jak już była mowa wyżej, art. 1007 kc nie uzależnia rozpoczęcia biegu przedawnienia od wiedzy uprawnionego do zachowku o istnieniu testamentu i o jego otwarciu i ogłoszeniu . Ustawodawca nakłada na uprawnionego do zachowku obowiązek podjęcia, po chwili śmierci spadkobiercy, aktywności we własnym zakresie w celu określania roszczenia do zachowku oraz osoby zobowiązanej do jego pokrycia. Z całą pewnością można stwierdzić , że M. O. (2) wiedziała , że po A. F. (1) pozostał majątek spadkowy w postaci udziału w użytkowaniu wieczystym nieruchomości położonej w U. przy ul. (...) oraz własności budynków znajdujących się na terenie tejże nieruchomości , wiedziała , że po śmierci A. F. (1) w całości nieruchomością dysponuje jej brat – pozwany w niniejszej sprawie K. F. . Nic ni stało na przeszkodzie , aby M. O. (2) wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po A. F. (1) , w celu uregulowania swych praw , a tego nie zrobiła . W niniejszej sprawie nie istniały żadne szczególne okoliczności, które niekiedy w orzecznictwie sądów były przyjmowane czasami jako odstępstwo od zasady wymagalności wynikającej z art. 1007 § 1 kc np. gdy spadkobierca pozostawi kilka testamentów, które zostały otwarte oraz ogłoszone, kiedy konieczne jest wstępne rozstrzygnięcie, który z pozostawionych testamentów jest ważny i skuteczny, gdy nie jest możliwe ustalenie wartości zachowku ze względu na niemożność stwierdzenia czy spadkobierca doszedł do dziedziczenia po innej osobie, czy jeżeli na rzecz uprawnionego do zachowku został w testamencie ustanowiony zapis pod warunkiem zawieszającym. A. F. (1) pozostawiła jeden testament , nie były podnoszone w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku , która odbyła już po wielokrotnym upływie okresu przedawnienia z art. 1007 kc, kwestie co do jego ważności , nie było wątpliwości co do składu majątku spadkowego , nic nie stało na przeszkodzie , aby M. O. (2) wystąpiła o stwierdzenie nabycia spadku , a następnie o zachowek w okresie 3 lat od daty śmierci A. F. (1) , ogłoszenie testamentu A. F. (1) miało bowiem miejsce około dwa tygodnie po jej śmierci .

Powodowie powoływali się także na art. 5 kc , który stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Dla oceny, czy podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku zachodzące po stronie dłużnika i wierzyciela. W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd uznał , że to uprawniona do zachowku M. O. (2) swoją biernością doprowadziła do przedawnienia się roszczenia. Nie ma w sprawie żadnych szczególnych okoliczności uzasadniających tak znaczące opóźnienie w dochodzeniu roszczeń wobec pozwanych, jak już była mowa o tym wyżej nic nie stało na przeszkodzie, gdyby M. O. (2) faktycznie miała taką wolę i chciała realizować swoje prawa , aby wystąpiła w odpowiednim czasie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku , tak jak jeszcze za życia A. F. (1) zostało przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po jej mężu ,a ojcu M. O. (2) . Ryzyko przedawnienia roszczenia ciąży na osobach uprawnionych do zachowku, wywodzących swoje roszczenie z faktu bycia najbliższą rodziną spadkodawcy, przyjęcie przeciwnego założenia skutkowałoby w praktyce usankcjonowaniem nieograniczonej odpowiedzialności w czasie spadkobiercy za zachowek i byłoby sprzeczne z treścią art. 1007 kc.

Art. 117 § 2 kc stanowi , że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia powoduje, że roszczenie przekształca się w roszczenie naturalne. Roszczenie naturalne jest niezaskarżalne, co oznacza, że nie można dochodzić jego spełnienia przed sądem.

Mając na uwadze powyższe Sąd stwierdził , że pozwani skutecznie podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia o zachowek po A. F. (1) i w związku z tym oddalił powództwo orzekając o tym w punkcie I sentencji wyroku .

W punkcie II wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu , uwzględniając wniosek zawarty w odpowiedzi na pozew , podtrzymany na rozprawie w dniu 20 grudnia 2019 r. , na podstawie art. 98 kpc . Sąd uwzględnił wynagrodzenie pełnomocnika każdego z pozwanych ustalone zgodnie z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz. U z 2015 r. , po.1800 ze zmianami ) na kwotę 3600,00 zł i uiszczoną opłatę skarbową od złożonego pełnomocnictwa .