Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach VII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSR (del) Michał Derela

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2019 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Centrum Rozliczeń (...) SA w T.

przeciwko K. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach V Wydziału Gospodarczego z dnia 2 października 2019 r. sygn. akt V GC 381/19 upr

oddala apelację.

SSR (del) Michał Derela

Sygn. akt VII Ga 435/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22. 01. 2019 r. powód Centrum Rozliczeń (...) S.A. w T. domagał się zasądzenia od pozwanej K. Z. kwoty 661,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 października 2018 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu.

Sąd Rejonowy w Kielcach wyrokiem z dnia 2 października 2019 r. sygn. akt V GC 381/19 w pkt. 1 zasądził od pozwanej na rzecz powoda 61,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 października 2018 roku do dnia zapłaty, w pkt. 2 oddalił powództwo w pozostałej części, w pkt. 3 zasądził od pozwanej na rzecz powoda 28,53 zł kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 6 listopada 2015 r. poprzednik prawny strony powodowej (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. w K. zawarła z pozwaną K. Z. na czas określony 24 miesięcy umowę o współpracy w zakresie usług terminalowych. Zgodnie z § 3 ust. 3 umowy jeżeli żadna ze stron, co najmniej na 3 miesiące przed upływem okresu obowiązywania umowy nie złoży drugiej stronie oświadczenia o rezygnacji ze współpracy, umowa automatycznie przedłuża się na kolejne 24 miesiące. Z tytułu świadczenia usługi (...) partner zobowiązany był do płatności opłaty abonamentowej w kwocie 45,00 zł + VAT. Powód stosuje wzorzec umowny – Regulamin świadczenia usług terminalowych. Postanowienie §6 ust. 1 regulaminu stanowi, że w przypadku niewykonywania lub nienależytego wykonywania umowy przez Partnera (...) może rozwiązać niniejszą umowę ze skutkiem natychmiastowym w drodze złożenia oświadczenia na piśmie i/albo może nałożyć karę umowną w wysokości do 5.000,00 zł. W § 4 ust. 1 Załącznika A do ww. umowy pozwana zobowiązała się do osiągania minimalnej miesięcznej sprzedaży doładowań elektronicznych dla każdego terminala obsługiwanego przez siebie na rzecz klientów na poziomie 2.500,00 zł netto. W § 2 ust. 1 i 2 Załącznika (...) do umowy pozwana zobowiązała się, że miesięcznie za pomocą terminala będą dokonywane płatności za towary i usługi kartami płatniczymi na kwotę minimum 2.500,00 zł netto.

W aneksie z 4 stycznia 2016 roku do umowy K. Z. wyraziła zgodę na przeniesienie przez (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp.k. w K. wszelkich praw i obowiązków wynikających z umowy na (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K..

Pismem z 16 stycznia 2018 r. strona powodowa wypowiedziała umowę pozwanej na podstawie § 6 ust. 1 regulaminu. Jako przyczyny rozwiązania umowy wskazała:

- naruszenie § 2 ust. 1 załącznika B do ww. umowy polegające na nie wywiązywaniu się z obowiązku przyjmowania transakcji poprzez dokonywanie płatności za towary i usługi kartami płatniczymi na kwotę minimum 2500 zł, której pozwana zaprzestała generować na wskazanym poziomie od 11 listopada 2017 r.,

- naruszenie § 4 ust. 1 umowy polegające na niewywiązywaniu się z obowiązku generowania sprzedaży minimalnej na poziomie 2 500 zł, której pozwana zaprzestała w dniu 11 listopada 2017 r.,

- naruszenie § 13 ust. 1 Regulaminu świadczenia usług terminalowych, polegające na zaniechaniu przesyłania w terminie do 7 dni od zakończenia danego miesiąca kalendarzowego, w którym bezskutecznie upłynął termin do zapłaty, zestawienia takich faktur z wyjaśnieniem przyczyn zwłoki i/lub braku zapłaty w odniesieniu do każdej z faktur,

- naruszenie § 3 ust. 2 Załącznika A do ww. umowy, polegające na terminowym regulowaniu należności,

- naruszenie §18 ust. 1 Regulaminu świadczenia usług terminalowych polegające na nienależytym wykonaniu umowy przez Partnera poprzez samodzielną dezinstalacją terminala przed zakończeniem ww. umowy, co skutkuje brakiem możliwości realizacji współpracy w ustalonym umownym okresie obowiązywania przedmiotowej umowy.

Pismem z 16 stycznia 2018 r. strona powodowa wezwała pozwaną do zapłaty kary na podstawie naruszenia § 6 ust. 1 ww. Regulaminu w kwocie 600,00 zł.

Strona powodowa na podstawie umowy wystawiła pozwanej fakturę VAT (...) z dnia 31 grudnia 2017 r. na kwotę 61,50 zł brutto z terminem zapłaty do 07 stycznia 2018 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty, których prawdziwości nie kwestionowały strony procesu.

W tym stanie Sąd Rejonowy zważył, że powództwo było zasadne w części. Strona powodowa wystąpiła z powództwem przeciwko K. Z. jako wystawcy weksla. W związku z podniesieniem przez pozwaną zarzutów ze stosunku podstawowego spór został przeniesiony na tę płaszczyznę. Jeżeli chodzi o sposób zakończenia stosunku prawnego łączącego strony, to nie budziło wątpliwości, że ustał on wskutek rozwiązania umowy dokonanego przez powoda w piśmie z dnia 16 stycznia 2018 r. Strona powodowa wystawiła fakturę VAT w kwocie 61,50 zł brutto w związku z opłatami za dzierżawę, zainstalowany SIM oraz opiekę serwisową. Wysokości tej kwoty, a także podstaw jej naliczenia pozwana nie kwestionowała, w związku z czym w tym zakresie Sąd powództwo uwzględnił, o czym orzeczono w pkt I wyroku.

Zastrzeżenia Sądu budziła pozostała kwota 600,00 zł dochodzona pozwem, tj. kara umowna naliczona na podstawie § 6 ust. 1 regulaminu świadczenia usług terminalowych, zgodnie z którym w przypadku niewykonywania lub nienależytego wykonywania umowy przez Partnera (...) może rozwiązać niniejszą umowę ze skutkiem natychmiastowym w drodze złożenia oświadczenia na piśmie i/albo może nałożyć karę umowną w wysokości do 5.000,00 zł niezależnie od możliwości dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych. W ocenie Sądu kara umowna nie została zastrzeżona w niniejszej sprawie skutecznie, a zatem powództwo w tej części podlegało oddaleniu. Sformułowanie art. 483 § 1 k.c. dopuszczające zastrzeżenie kary umownej w określonej sumie w sposób jednoznaczny prowadzi do wniosku, że wysokość kary powinna być w chwili zastrzegania znana, w szczególności przez wskazanie konkretnej kwoty. Przyjęcie konstrukcji prawnej zakładającej ustalanie w przyszłości podstawy naliczenia kary umownej jest niezgodne z treścią art. 483 §1 k. c. i stanowi inną czynność prawną (por. Sąd Najwyższy w wyroku z 6 lutego 2008r. w sprawie sygn. akt II CSK 428/07, LEX nr 621799). Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, gdzie dowolnej ocenie strony powodowej pozostawiono w jakiej rzeczywiście wysokości kara zostanie naliczona, zakreślając jedynie jej maksymalną wysokość. Taki sposób ustalenia kary umownej nie spełnia wymogu określoności kary, o którym mowa w art.483 § 1 k.c. Nie da się bowiem ustalić jednej określonej sumy, która może być nałożona w danych okolicznościach na pozwaną, tylko zbiór takich kwot, z których powódka może wybrać dowolną, nie kierując się żadnymi kryteriami.

Zauważyć również należy, iż zgodnie z § 6 ust. 1 regulaminu, każde niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez partnera jakiegokolwiek obowiązku wynikającego z umowy (choćby opóźnienie się z płatnością o 1 dzień) może być teoretycznie podstawą do rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym i nałożenia kary umownej 5000,00 zł. Postanowienie takie kłóci się w ocenie Sądu z zasadą pewności stosunków prawnych, gdyż kontrahent w istocie nie wie, za jakie jego działanie może być nałożona kara umowna.

Swoboda kształtowania treści umowy podlega ograniczeniom polegającym m. in. na tym, że treść stosunku prawnego nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Umowa, która w sposób nierównoważny kształtuje prawa i obowiązki stron z wykorzystaniem przez jedną z nich swojej przewagi nad drugą nie zasługuje na ochronę prawną, pomimo że została dobrowolnie zawarta. Sąd podkreślił, że w umowie łączącej strony procesu doszło do znaczącego zachwiania równowagi kontraktowej w zakresie odpowiedzialności stron umowy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W sytuacji każdego naruszenia umowy przez pozwanego przewiduje ona wyłączne prawo strony powodowej do rozwiązania umowy, odmawiając tego prawa pozwanej. Co więcej, rozwiązując umowę powód ma prawo żądania od pozwanego kary umownej w wysokości do 5.000,00 zł. Druga strona kontraktu prawem takim nie dysponuje, a jej uprawnienia ograniczają się do żądania naprawienia wyłącznie szkody rzeczywistej, po wykazaniu przez nią winy. Wyłączne ryzyko związane z brakiem płatności za towary i usługi w formie bezgotówkowej, ponosi pozwana. Skutkiem tej nierównowagi jest całkowite przerzucenie ryzyka gospodarczego na kontrahenta powoda i jego zupełne uzależnienie najpierw od poprzednika prawnego strony powodowej, a obecnie od strony powodowej wskutek zagrożenia karami umownymi i wypowiedzeniem umowy. Sprzeczność przedmiotowego postanowienia z zasadami współżycia społecznego prowadzi do jego nieważności.

Ponadto kara umowna może dotyczyć wyłącznie zobowiązań niepieniężnych, co jednoznacznie wynika z utrwalonej linii orzeczniczej. Niedopuszczalne jest zatem zastrzeżenie kary umownej na wypadek nieterminowego regulowania należności, albowiem jest to zobowiązanie o charakterze pieniężnym. A jak wynika z twierdzeń pozwu naruszenie zobowiązań umownych do terminowego regulowania należności, stanowiło podstawę do rozwiązania umowy i nałożenia kary umownej na stronę pozwaną. Reasumując Sąd uznał, iż roszczenie zasądzenia kwoty 600,00 zł tytułem kary umownej stanowi obejście prawa i powództwo w tej części podlegało oddaleniu.

W punkcie III wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 100 k.p.c. W niniejszej sprawie strona powodowa wygrała w ok. 9 %. Koszty procesu w niniejszej sprawie wyniosły łącznie 317 zł. Pozwana winna ponieść 9 % kosztów. Mając na uwadze powyższe Sąd zasądził od pozwanej na rzecz strony powodowej 28,53 zł tytułem kosztów procesu.

Od powyższego wyroku powód wywiódł apelację, zaskarżając go w części oddalającej powództwo tj. co do kwoty 600 zł i zarzucił mu:

1. Naruszenie prawa procesowego w szczególności art. 233 k.p.c. w zw. z art. 58 § 2 i 3 k.c. poprzez dokonanie przez Sąd I instancji dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów zebranych w niniejszym postępowaniu i błędne przyjęcie, że umowa preferowała tylko powoda i jego prawa, a przez to uznanie zawartej umowy za nieważną w części, w jakiej tylko powód uzyskał prawo wypowiedzenia i zakończenia współpracy przed końcem okresu, na jaki została zawarta;

2. Naruszenie prawa materialnego tj. art. 353 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, że strony nie uzgodniły treści zawartej umowy, zobowiązania dotyczącego dokonywania płatności za towary i usługi kartami płatniczymi podczas gdy z treści przedmiotowej umowy łączącej strony wynika, że kwestie te są określone i zaakceptowane przez strony;

3. Naruszenie prawa materialnego art. 483 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że wskazana wysokość kary umownej nie spełnia wymogu określenia kary w niniejszym przepisie, a podstawa jej nałożenia nie została uzgodniona ze stroną;

4. Naruszenie art. 58 k.c. poprzez stwierdzenie, iż umowa jak i jej postanowienia o karze umownej są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego co prowadzi do ich nieważności.

Wskazując na te zarzuty, wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa także w zaskarżonej części oraz o zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna, a wyrok Sądu Rejonowego jest trafny. Sąd Okręgowy wziął przy tym za swoje ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w całości.

Przechodząc do zarzutu 1, naruszenia prawa procesowego poprzez dowolną ocenę dowodów i uznanie zawartej umowy za nieważną w części, w jakiej tylko powód uzyskał prawo wypowiedzenia i zakończenia współpracy przed końcem okresu, na jaki została zawarta, należy stwierdzić, iż jest on chybiony. Sąd Rejonowy bowiem nie uznał umowy za nieważną w części, w jakiej powód uzyskał prawo wypowiedzenia umowy w trybie natychmiastowym – przeciwnie, Sąd uznał rozwiązanie umowy w tym trybie za skuteczne, co przesądza o braku zasadności tak sformułowanego zarzutu powoda. Sąd Rejonowy, jak wynika pośrednio z jego rozważań, uznał jedynie za nieważne postanowienie regulaminu dotyczące kary umownej – czego dotyczy zarzut 4 apelacji.

Podobnie chybiony jest w niniejszej sprawie zarzut 2 – naruszenia prawa materialnego art. 353 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, że strony nie uzgodniły treści zawartej umowy, gdyż Sąd Rejonowy nie wyraził takiej myśli w rozważaniach.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 58 k.c. poprzez stwierdzenie, iż umowa jak i jej postanowienia o karze umownej są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w ocenie Sądu Okręgowego kwestia ta nie miała w istocie wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia. Istotne jest bowiem w niniejszej sprawie to, że §6 regulaminu nie może być w ogóle traktowany jako skuteczne zastrzeżenie kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego, gdyż nie spełnia wymogu określoności za jakie naruszenie umowy może być nałożona kara. Sąd Rejonowy co prawda jedynie zasygnalizował taką ocenę w jednym akapicie uzasadnienia, lecz stała się ona przez to jednym z motywów wyroku i Sąd Okręgowy ocenę taką podziela. Postanowienie o karze umownej tak sformułowane kłóci się z postulatem pewności stosunków prawnych, gdyż kontrahent nie wie, za jakie jego działanie może być nałożona kara umowna. Co więcej, powód w korespondencji przedprocesowej ani w pozwie nawet nie sprecyzował, za co nałożył karę umowną, wymieniając jedynie szereg podstaw rozwiązania umowy i ogólnie stwierdzając o nałożeniu kary umownej kary „za naruszenie §6 ust. 1 Regulaminu”. Postanowienie to samo w sobie nie określa konkretnego obowiązku, który może być naruszony, a stanowi o możliwości nałożenia kary umownej „w przypadku niewykonywania lub nienależytego wykonywania umowy”. Jest ono zatem nieważne jako sprzeczne z właściwością postanowień o karze umownej (art. 58 §1 kc w zw. z art. 353 ¹ kc), dlatego w istocie zbędne i przedwczesne było rozpoznawanie powództwa pod kątem naruszenia swobody umów i zgodności z zasadami współżycia społecznego.

Skoro powód nie wyspecyfikował podstawy faktycznej nałożenia kary umownej, należy również ubocznie wskazać, że Sąd Rejonowy trafnie ocenił, że niedopuszczalne byłoby nałożenie kary umownej z powodu nieterminowego regulowania należności, gdyż jest to nienależyte wykonanie zobowiązania pieniężnego. Można dodać odnośnie pozostałych podstaw wypowiedzenia umowy, że traktowanie nałożonego na pozwaną obowiązku przesyłania powodowi zestawienia niezapłaconych faktur wraz z wyjaśnieniem przyczyn zwłoki / braku zapłaty, jako naruszenia umowy uzasadniającego rozwiązanie umowy i nałożenie kary umownej, jest jaskrawo sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa (art. 5 kc) i nie zasługuje na ochronę. Powód bowiem sam dysponuje zestawieniem niezapłaconych faktur, a domaganie się przesyłania mu takich zestawień z wyjaśnieniami przez kontrahenta w terminie 7 dni trudno traktować inaczej, niż nieuzasadnioną względami gospodarczymi szykanę. Odnośnie zaś kar nałożonych za brak „generowania sprzedaży minimalnej” i brak przyjmowania płatności kartami płatniczymi na kwotę minimum 2500 zł, na wykonanie tych obowiązków jedynie częściowo wpływ ma kontrahent, gdyż nie może zmusić klientów do zakupu u niego towarów, ani zapłaty kartami płatniczymi, zatem można z tego wysnuć jedynie zobowiązanie do starannego działania. Oznacza to, że kontrahent musiałby odpowiadać na zasadzie ryzyka za rezultat – za co niedopuszczalna jest kara umowna. Notabene, w umowie strony określiły inne szczegółowe konsekwencje nieziszczenia się przewidywanej sprzedaży minimalnej.

W ocenie składu orzekającego natomiast, samo określenie kary umownej w wysokości do górnej granicy jest dopuszczalne i spełnia wymóg wskazania określonej sumy, gdyż karę taką należy traktować jako zastrzeżoną w swojej górnej granicy – co jednak nie miało wpływu na rozstrzygnięcie.

W konsekwencji, Sąd oddalił apelację jako bezzasadną na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego nie orzekano, albowiem pozwany, który jest stroną wygrywającą, nie wykazał poniesienia kosztów.

SSR (del.) Michał Derela