Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie Teresa Suchcicka

Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 listopada 2019 r. w B.

sprawy z odwołania J. Z.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o emeryturę rolniczą

na skutek apelacji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 września 2019 r. sygn. akt V U 417/19

I. zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II. odstępuje od obciążania J. Z. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za obie instancje.

T. S. A. D. E. Z.

Sygn. akt: III AUa 773/19

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z 4 kwietnia 2019 r. odmówił J. Z. prawa do emerytury rolniczej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2019 r. poz. 299 ze zm.) z powodu braku wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Do ustalenia uprawnień do emerytury rolniczej przyjęto okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 29 czerwca 1969 r. do 31 lipca 1975 r. oraz okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 31 lipca 1980 r. do 31 grudnia 1982 r., od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., od 1 stycznia 1991 r. do 31 marca 1992 r. oraz od 1 stycznia 1993 r. do 30 czerwca 1999 r., tj. łącznie 24 lata, 3 miesiące i 3 dni.

J. Z. wniósł odwołanie od powyższej decyzji. Zaskarżając ją w całości zarzucił błędy formalne oraz merytoryczne polegające na pominięciu stanu faktycznego okresów prowadzenia działalności rolniczej. Takim okresem jest okres pobierania renty rolniczej oraz okres prowadzenia działalności rolniczej od 1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Dodatkowo wskazał, że J. Z. od 3 lutego 1992 r. do 31 października 1992 r. był zatrudniony w (...) S. A., nie było więc podstaw do pozostawania w tym czasie w ubezpieczeniu społecznym rolników. Natomiast od 1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. nie był objęty ubezpieczeniem społecznym rolników i nie miał z tego tytułu opłaconych składek. Ponadto nie ma podstaw do zaliczenia do nabycia uprawnień do emerytury rolniczej okresu pobierania przez odwołującego okresowej renty rolniczej, ponieważ po dniu 2 maja 2004 r. można było uwzględnić do okresów ubezpieczenia wymaganego do ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego okresu pobieranej renty rolniczej inwalidzkiej jako renty okresowej w wymiarze nie większym niż 2 lata, ale tylko gdy wniosek o emeryturę był złożony przed wejściem w życie ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 12 września 2019 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy J. Z. prawo do emerytury rolniczej od 26 lutego 2019 roku (pkt I) oraz ustalił, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II).

Sąd Okręgowy ustalił, że J. Z. urodził się (...) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z 11 czerwca 1999 r. przyznał mu okresową rentę inwalidzką rolniczą od 31 maja 1999 r. do 30 czerwca 2001 r. Natomiast decyzją z 12 grudnia 2001 r. organ rentowy, wykonując wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku, przyznał odwołującemu od 1 lipca 2001 r. rentę inwalidzką rolniczą stałą. J. Z. 26 lutego 2019 r. złożył wniosek o emeryturę rolniczą. Na skutek rozpoznania tego wniosku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję. Z uwagi na okoliczności wskazane w odwołaniu, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 26 kwietnia 2019 r. wydał postanowienie uzupełniające decyzję z 4 kwietnia 2019 r. o pouczenie w sprawie przysługującego odwołania do Sądu oraz decyzję zamienną odmawiającą prawa do emerytury rolniczej z powodu braku wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, wskazującą okresy nieuwzględnione do ustalenia uprawnień do świadczenia.

Sąd I instancji powołał art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym emerytura rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny; wiek emerytalny mężczyzny wynosi 65 lat; 2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 25 lat, z uwzględnieniem art. 20. W świetle art. 20 ust. 1 do okresów ubezpieczenia wymaganych zgodnie z art. 19 zalicza się okresy: ²¹⁾ Art. 20 ust. 1 zmieniony przez art. 33 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U.08.228.1507) z dniem 8 stycznia 2009 r.

1) podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych
i członków ich rodzin w latach 1983-1990;

2) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r.;

3) od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi (zgodnie z art. 20 ust. 3 ww. ustawy, przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.).

Stosownie do art. 6 pkt 14 ilekroć w ustawie jest mowa o okresach podlegania określonemu ubezpieczeniu społecznemu - rozumie się tylko takie okresy, za które opłacono przewidziane w odpowiednich przepisach składki na to ubezpieczenie, chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obowiązek opłacania składek.

Sąd Okręgowy wskazał, że podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, w rozumieniu art. 19 ust. 1 pkt 2 i art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że rolnik, małżonek lub domownik, po pierwsze, faktycznie pracowali w gospodarstwie rolnym, a po drugie, że odprowadzono za nich składkę, oraz po trzecie, że w przypadku rolnika był on w posiadaniu gospodarstwa rolnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 maja 2015 r. III AUa 1700/14).

W znajdującej się w aktach ubezpieczeniowych J. Z. (k. 23-24) karcie ewidencyjnej ubezpieczonego, wypełnionej 8 czerwca 1993 r. przez pracownicę Urzędu Gminy w K., wskazany jest okres od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. jako przerwa w ubezpieczeniu społecznym rolników. Również zgodnie z zaświadczeniem z dnia 8 kwietnia 2019 r. odwołujący w ww. okresie nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników (k. 19 akt KRUS).

W świetle cytowanych przepisów do okresów ubezpieczenia wymaganych do nabycia prawa do emerytury rolniczej Sąd nie zaliczył odwołującemu okresu od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r., gdyż w tym okresie nie podlegał on ubezpieczeniu społecznemu rolników i nie opłacał składek.

Odnosząc się natomiast do spornego okresu pobierania przez J. Z. renty rolniczej inwalidzkiej, Sąd I instancji zwrócił uwagę, że w okresie do dnia 2 maja 2004 r. do wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników wliczało się okres pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata, dlatego okres pobierania takiej renty rolniczej w tym wymiarze może być obecnie uznany za okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, gdy nie istniał obowiązek opłacania składek w myśl tych przepisów (art. 6 pkt 14 wyżej wymienionej ustawy). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 września 2017 r., II UK 367/16 wyraził pogląd, zgodnie z którym okres otrzymywania renty rolniczej przed dniem 2 maja 2004 r. powinien być zaliczony do okresów, gdy nie było obowiązku zapłaty składek w rozumieniu art. 6 pkt 14 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy zaliczył J. Z. okres 2 lat pobierania renty rolniczej do okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Odwołujący spełnił więc wszystkie warunki do przyznania emerytury rolniczej na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w pkt I sentencji wyroku. Ponieważ przyznanie wnioskodawcy prawa do emerytury wymagało przeprowadzenia postępowania dowodowego przed Sądem oraz oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II sentencji wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zaskarżając go w części dotyczącej pkt. I. Zarzucił Sądowi I instancji:

1.  błędne ustalenie, że sprawa o przyznanie emerytury została wszczęta przed 2 maja 2004 r., chociaż faktycznie sprawa o przyznanie emerytury rolniczej została wszczęta dopiero w dniu 26 lutego 2019 r. tj. w dacie złożenia wniosku o emeryturę rolniczą, a tylko wszczęcie sprawy przed tą datą pozwala na stosowanie przepisu zawartego w art. 20 ust.1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w wersji obowiązującej przed tą datą, tj. o treści: "3)pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata",

2.  pominięcie przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy, wydanej 26 kwietnia 2019 r. decyzji zamiennej znak: 25/GE/05063070-1, odmawiającej prawa do emerytury rolniczej z powodu braku wymaganego okresu podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, wskazującej okresy nieuwzględnione do ustalenia uprawnień do ww. świadczenia. Jak wynika z ww. decyzji zamiennej z 26 kwietnia 2019 r. do nabycia prawa do emerytury rolniczej uznano ponownie za udowodniony okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 29 czerwca 1969 r. do 31 lipca 1975 r. oraz okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 31 lipca 1980 r. do 31 grudnia 1982 r., od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., od 1 stycznia 1991 r. do 31 marca 1992 r. oraz od 1 stycznia 1993 r. do 30 czerwca 1999 r., tj. łącznie 24 lata 3 miesiące i 3 dni zamiast wymaganych 25 lat,

3.  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności:

a) art. 10 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw z dnia 2 kwietnia 2004 r. (Dz. U. nr 91, poz. 873) przez błędną jego wykładnię i błędne zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w wersji obowiązującej do 2 maja 2004 r. tj. pozwalającej na zaliczenie do okresów ubezpieczenia również okresu pobierania renty inwalidzkiej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata, chociaż z art. 10 ust. 2 ww. ustawy wynika, że przepisy dotychczasowe, tj. obowiązujące przed wejściem w życie tej ustawy stosuje się do spraw wszczętych, a niezakończonych wydaniem decyzji przed dniem wejścia w życie tej ustawy, stąd skoro sprawa o przyznanie emerytury rolniczej została wszczęta dopiero w dniu 26 lutego 2019 r. tj. w dacie złożenia wniosku o emeryturę rolniczą, a więc przed 2 maja 2004 r. to nie było podstaw do zastosowania art. 20 ust. 1 pkt. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w wersji obowiązującej do 2 maja 2004 r.

b) art. 19 ustęp 1 pkt. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez niezastosowanie wskazanego art. 20 ust. 1 pkt. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w wersji obowiązującej od 2 maja 2004 r. bowiem wniosek o emeryturę został złożony po 2 maja 2004 r., a w konsekwencji przyznanie emerytury rolniczej mimo braku wymaganego okresu 25 lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, bo odwołujący posiada łącznie 24 lata 3 miesiące i 3 dni zamiast wymaganych 25 lat.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części pkt. I oraz o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

J. Z. w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji i zasadzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego, zaś w przypadku uwzględnienia apelacji o nieobciążanie go kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna, bowiem Sąd I instancji orzekł o przyznaniu J. Z. emerytury rolniczej z naruszeniem art. 19 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 20 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przyjmując, iż wnioskodawca legitymuje się co najmniej 25 letnim okresem ubezpieczenia, w sytuacji gdy J. Z. wykazał taki okres wynoszący 24 lata 3 miesiące i 3 dni.

Z niekwestionowanych ustaleń Sadu I instancji wynika, że J. Z., ur. (...) był uprawniony do okresowej renty rolniczej od 31 maja 1999 r. do 30 czerwca 2001 r. Natomiast od 1 lipca 2001 r. z mocy wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z 20 listopada 2001 r. (sygn. akt V U 10737/01) jest uprawniony do stałej renty rolniczej. Do ustalenia prawa do emerytury organ rentowy przyjął wskazany przez wnioskodawcę okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 29 czerwca 1969 r. do 31 lipca 1975 r. oraz podleganie ubezpieczeniu społecznym rolników od 31 lipca 1980 r. nieprzerwanie do 31 marca 1992 r. i od 1 stycznia 1993 r. do 30 czerwca 1999 r.

Spór w sprawie dotyczył dwóch okresów tj. od 1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. w którym według twierdzeń J. Z. prowadził on działalność gospodarczą oraz okresu pobierania renty rolniczej w wymiarze do 2 lat.

Sąd Apelacyjny podziela w całości stanowisko Sądu I instancji co do okresu od 1 kwietnia 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. Okres ten nie może być uwzględniony do ustalenia stażu emerytalnego wnioskodawcy, gdyż w tym okresie nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników i nie opłacał składek. Z załączonych akt osobowych nadesłanych przez (...) w S., wynika, iż w okresie od 3 lutego 1992 r. do 31 października 1992 r. J. Z. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w wymiarze ½ etatu jako stały pośrednik ubezpieczeniowy. Niezależnie od tego, że w ww. okresie nie były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne rolników, to z mocy art. 20 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w stosunku do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. przy ustalaniu prawa do emerytury rolniczej nie uwzględnia się okresów od których zależy prawo do emerytury, zgodnie z przepisami emerytalnymi.

Istotny dla przyznania J. Z. prawa do emerytury rolniczej, pozostawał zatem okres pobierania renty rolniczej. Jak wyżej zaznaczono, okresową rentę rolniczą wnioskodawca pobierał od 31 maja 1999 r. do 30 czerwca 2001 r., a od 1 lipca 2001 r. ustalono prawo do stałej renty rolniczej.

Możliwość uwzględnienia w stażu emerytalnym, okresu pobierania renty inwalidzkiej rolniczej, jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata, istniała w stanie prawnym obowiązującym do 2 maja 2004 r. Z tym dniem weszła w życie ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r. nr 91, poz. 873), która w art. 16, między innymi wykreśliła art. 20 ust. 1 pkt 3 umożliwiający zaliczenie do wymaganych okresów ubezpieczenia, okresów pobierania renty inwalidzkiej rolniczej w wymiarze do 2 lat. Oznacza to, że od 2 maja 2004 r. nie jest prawnie możliwe uwzględnienie przy ustalaniu okresu ubezpieczenia koniecznego do nabycia prawa do emerytury rolniczej, okresu pobierania renty rolniczej w wymiarze 2 lat. Wyjątek został określony w przepisach przejściowych, tj. art. 10 ustawy z 2 kwietnia 2004 r., zgodnie z którym, w sprawach o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, zaistniałego przed wejściem w życie ustawy i o emeryturę rolniczą, wszczętych, a niezakończonych wydaniem decyzji przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Z cytowanego przepisu wynika, że tylko przy wydawaniu decyzji ustalającej prawo do emerytury po 2 maja 2004 r. uwzględnia się pobieranie wcześniej renty rolniczej, gdy wniosek o emeryturę rolniczą był złożony przed 2 maja 2004 r. J. Z. wniosek o emeryturę złożył 26 lutego 2019 r. , z zatem nie ma do niego zastosowania przepis art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w brzmieniu obowiązującym do 2 maja 2004 r. Skutkiem tego nie jest możliwe, zaliczenie do okresu ubezpieczenia wnioskodawcy, od którego zależy nabycie prawa do emerytury rolniczej, okresu pobierania renty rolniczej w wymiarze do 2 lat, a to oznacza, że J. Z. nie legitymuje się co najmniej 25 letnim okresem ubezpieczenie, koniecznym do przyznania emerytury rolniczej – zgodnie z art. 19 ust. 1 i art. 20 ust. 1 i 3 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Skutkiem uwzględnienia zarzutów apelacji, była zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, o czym Sąd orzekł na mocy art. 386 § 1 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., mając przede wszystkim na względzie charakter dochodzonego roszczenia oraz sytuację materialną wnioskodawcy, który pobiera rentę rolniczą w kwocie ok. 1000 zł.

Teresa SuchcickaAlicja SołowińskaDorota Elżbieta Zarzecka