Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VI Wydział Karny Odwoławczy w składzie :

Przewodniczący: Sędzia Anna Zawadka

Protokolant: protokolant sądowy-stażysta Maciej Martinek

przy udziale prokuratora Artura Oniszczuka i oskarżycielki posiłkowej A. K.

po rozpoznaniu dnia 6 września 2019 r. w Warszawie

sprawy D. M., syna I. i A., ur. (...) w Ż.

oskarżonego o przestępstwo z art. 209 § 1a kk

na skutek apelacji wniesionej przez oskarżycielkę posiłkową

od wyroku Sądu Rejonowego w Legionowie

z dnia 16 sierpnia 2018 r. sygn. akt II K 1201/17

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Legionowie do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt VI Ka 1337/18

UZASADNIENIE

D. M. został oskarżony o to, że: w okresie od 1 kwietnia 2016r. do 27 września 2017r. w J., woj. (...), uchylał się od obowiązku alimentacyjnego wobec O. M. określonego wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Wydziału IV Cywilnego z dnia 16.06.2014r. sygn. akt IV C 444/10 na kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) miesięcznie oraz wobec Z. M. określonego wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Wydziału IV Cywilnego z dnia 16.06.2014r. sygn. akt IV C 444/10 na kwotę 600 zł (sześćset złotych) miesięcznie, przy czym łączna wysokość powstałych w skutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej trzech świadczeń miesięcznych, narażając uprawnione na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. o czyn z art. 209 §1a k.k.

Wyrokiem z dnia 16 sierpnia 2018 roku, sygn. akt II K 1201/17 Sąd Rejonowy w Legionowie uniewinnił oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu.

Od powyższego wyroku apelację wniosła oskarżycielka posiłkowa A. K., która zaskarżyła orzeczenie w całości na niekorzyść oskarżonego. Wyrokowi temu zarzuciła naruszenie przepisów postępowania oraz obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

1.  art. 7 kpk w zw. z art. 391 § 1 k.p.k. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodu, jakim były zeznania D. M., które to zeznania różnią się diametralnie na poszczególnych etapach postępowania i w tym kontekście powinny być przez sąd orzekający w sprawie ocenione ze szczególną ostrożnością;

2.  art. 4, 7, 413 kpk mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, polegającą na niedokładnym określeniu przypisanemu oskarżonego czynu wskazanego w pkt I aktu oskarżenia tj. czynu wyrażającą się w braku alimentacji dwóch małoletnich córek a w opisie czynu , że został on popełniony w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie;

3.  art. 4, 7, 410, 424 kpk mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, polegającą na tym, że przy rozstrzyganiu kolizji podstaw nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia kary sąd uwzględnił jedynie okoliczności przemawiające na korzyść oskarżonego za nadzwyczajnym złagodzeniem kary i całkowicie pominął w uzasadnieniu wyroku fakt istnienia podstaw do obligatoryjnego nadzwyczajnego obostrzenia kary i nie wskazywał powodów, dla których sąd mając do czynienia ze zbiegiem podstaw do obligatoryjnego nadzwyczajnego obostrzenia kary i fakultatywnego nadzwyczajnego złagodzenia kary, zastosował nadzwyczajne złagodzenie,

Wyrokowi skarżąca zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę i mających wpływ na treść wyroku:

1.  poprzez niezasadne ustalenie na podstawie faktów i dowodów, że oskarżony nie dopuścił się zarzucanego mu czynu, rzekomo wykazując się częściowo wpłacając raty alimentacyjne podczas gdy okoliczności sprawy oraz prawidłowa i całościowa wykładnia materiału dowodowego, a w szczególności okoliczności, że oskarżony mógłby podjąć dodatkową pracę i płacić gdyby nie było komornika, utrzymuje 240 m dom, jeździ na zagraniczne wakacje, czy wpłacając w sierpniu 2018r. pełną ratę (powyżej poborów ściąganych przez komornika) prowadzą do wniosku, iż oskarżony cały czas ukrywa dochody, a co za tym idzie popełnił zarzucany mu czyn;

2.  polegający na dowolnej, a w konsekwencji błędnej ocenie materiału dowodowego, w szczególności wyjaśnień oskarżonego D. M. , co w konsekwencji doprowadziło do uniewinnienia oskarżonego , podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że oskarżony D. M. dopuścił się popełnienia zarzucanego mu czynu.

Wyrokowi skarżąca zarzuciła także obrazę prawa materialnego tj.:

1.  art. 209 kk przez jego błędną wykładnię , polegającą na przyjęciu, że oskarżony D. M. starał się, podczas gdy sam wskazywał, że mógłby płacić;

2.  art. 2 kk przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu , że za przestępstwo skutkowe przez zaniechanie może odpowiadać nie tylko ten, na kim ciąży prawny i szczególny obowiązek zapobiegania skutkowi, tym samym za wcześniej popełnione przez ojca przestępstwo skutki poniosły małoletnie;

3.  poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż czyn nie alimentacji nie zawierał znamion czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, podczas gdy zadłużenie przekroczyło wysokość 3 krotności raty alimentacyjnej;

Wyrokowi temu skarżąca zarzuciła brak obiektywnej oceny dowodów co spowodowało uniewinnienie.

Wskazując powyższe zarzuty skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez odmienne orzeczenie co do istoty sprawy poprzez skazanie oskarżonego D. M..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja wniesiona przez oskarżycielkę posiłkową jest zasadna w stopniu oczywistym, wobec czego zgodnie z art. 454 § 1 k.p.k. w zw. z art. 437 k.p.k., zaskarżony wyrok podlegać musiał uchyleniu, a sprawa niniejsza winna być przedmiotem ponownego rozpoznania.

Rację ma skarżąca wskazując, że Sąd Rejonowy błędnie ustalił, iż w okresie zarzutu oskarżony D. M. nie miał realnych możliwości wywiązywania się w pełnej wysokości z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego względem O. M. i Z. M., a tym samym w jego zachowaniu brak jest złej woli niezbędnej dla ustalenia, że jego zaniechanie miało charakter „uchylania się” od obowiązku alimentacyjnego. W ocenie Sądu Okręgowego rację ma bowiem skarżąca, że ustalenie takie jest zupełnie dowolne, a to z powodu faktu, iż zostało oparte wyłącznie o nieobiektywne dowody, które nie zostały przez Sąd I instancji w żaden sposób zweryfikowane, a chociażby poddane obiektywnej ocenie. Ustalenia te poczyniono w przeważającej mierze w oparciu o wyjaśnienia oskarżonego, który z przyczyn oczywistych miał interes by swoją sytuację przedstawić w sposób dla siebie jak najbardziej korzystny. Każde bowiem pieniądze przekazane przez oskarżonego pokrzywdzonym w niniejszej sprawie pomniejszałyby dochód, który mógłby on przeznaczyć na potrzeby małoletnich dzieci. Pozostałe dowody takie jak akta komornicze tj. karta rozliczeniowa, protokół zajęcia ruchomości i obwieszczenie o licytacji ruchomości, zawiadomienia egzekucyjne oraz potwierdzenie przelewów (k.141-147), które dotyczą okresu nieobjętego aktem oskarżenia również nie są wystarczające do uznania, iż faktycznie w okresie zarzutu oskarżony nie miał innych dochodów, gdyż z przyczyn obiektywnych pozbawiony był możliwości zarobkowych . Zwrócić bowiem należy uwagę, że okres objęty zarzutem to okres od 1 kwietnia 2016 roku do 27 września 2017 roku. W tym okresie toczyło się już postępowanie egzekucyjne i komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Pruszkowie dokonał skutecznego zajęcia wynagrodzenia za pracę jakie otrzymywał oskarżony w Gminnym Ośrodku (...) w N.. Tym niemniej wyegzekwowane kwoty jakie wpłynęły w tym okresie na konto komornika nie pokrywały w całości należnych oskarżycielce posiłkowej alimentów na rzecz dwóch córek, gdyż od kwietnia 2016r. była to w istocie niewielka część należności, a tylko w miesiącach grudzień 2016r. i styczeń 2017r. wpłaty przekroczyły należne alimenty w łącznej kwocie 1800 zł miesięcznie. W tym czasie jak wynika wyłącznie z wyjaśnień oskarżonego D. M. nie przystąpił do konkursu na stanowisko Dyrektora Gminnego Ośrodka (...) z uwagi na fakt karalności za przestępstwo i od dnia 1 kwietnia 2016r. został zatrudniony w Klubie (...) na stanowisku trenera koordynatora z najniższym wynagrodzeniem krajowym ok. 1900 zł brutto. Tym niemniej w swoich wyjaśnieniach oskarżony przyznał, że gdyby nie konflikt z byłą żoną i złożenie przez nią wniosku do komornika o egzekucję alimentów, to postarałby się podjąć pracę dorywczą i płacić całą kwotę alimentów 1800 zł bezpośrednio na jej konto (k.87-88). Tak więc już z wyjaśnień oskarżonego wynika, że D. M. w okresie objętym zarzutem miał obiektywną możliwość uzyskania dodatkowych dochodów z których mógł płacić w pełnej wysokości zasądzone przez sąd alimenty, ale nie podjął takiej pracy kierując się wyłącznie negatywnym nastawieniem do byłej żony i urazą jaką wobec niej żywi.

Wbrew argumentom podniesionym w pisemnym uzasadnieniu, wiek oskarżonego (47 lat) , a przede wszystkim jego doświadczenie zawodowe ( 19 lat pracy jako Dyrektor Ośrodka (...)), nie uniemożliwiało oskarżonemu znalezienia dodatkowego lub lepiej płatnego zatrudnienia. Na marginesie należy zauważyć, iż Sąd Rejonowy ustalając wysokość uzyskiwanych w tym okresie zarobków przez oskarżonego, oparł się jedynie na jego wyjaśnieniach, gdyż w aktach sprawy brak jakiegokolwiek zaświadczenia o wysokości zarobków z miejsca ówczesnej pracy oskarżonego. Trudno również dać wiarę, że oskarżony przez okres prawie półtora roku utrzymywał się wyłącznie z kwoty ok. 500 zł miesięcznie jaka pozostawała po zajęciu komorniczym oraz dzięki pomocy rodziny, a jednocześnie -co potwierdza także oskarżycielka posiłkowa- przekazywał córce O. pieniądze na korepetycje po 200-300 zł miesięcznie przez okres 7-8 miesięcy i kupował córkom prezenty, a także co podnosi skarżąca utrzymywał dom o powierzchni 240 m. kw. oraz jeździł na zagraniczne wakacje.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe okoliczności świadczą, że zatrudnienie się przez oskarżonego na stanowisku trenera koordynatora z najniższym wynagrodzeniem krajowym miało charakter instrumentalny i zostało uczynione dla celów postępowania egzekucyjnego. Zdaniem Sądu Okręgowego analiza sytuacji zawodowej i życiowej oskarżonego nie dają podstaw do twierdzenia, że karalność oskarżonego w okresie objętym zarzutem uniemożliwiała mu podjęcie innej pracy i uzyskiwanie wyższych dochodów, a tym samym pełne wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego względem pokrzywdzonych. Dla oceny zachowania oskarżonego w okresie zarzutu, zdaniem Sądu Okręgowego istotne jest również dokonanie analizy jego postępowania jeszcze przed tym okresem, a sprowadzającego się do rezygnacji z ubiegania się o lepiej płatną pracę. Oskarżony jak sam wyjaśnił zrezygnował z ubiegania się o lepiej płatne stanowisko i wraz z upływem kadencji dyrektora z dniem 1 kwietnia 2016r. zatrudnił się na stanowisku trenera koordynatora z najniższym wynagrodzeniem krajowym. Tymczasem wyrok skazujący D. M. za czyn z art. 157 § 1 k.k. uprawomocnił się z dniem 27.10.2015r. (k.110), a zatem karalność za przestępstwo nie przeszkadzała oskarżonemu w pełnieniu obowiązków dyrektora przez okres 5 miesięcy, co wskazuje, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, iż konsekwentnie realizował on plan nie płacenia alimentów na córki w pełnej wysokości, przy jednoczesnym ograniczeniu im możliwości dochodzenia swoich roszczeń w drodze egzekucji.

Sąd Rejonowy dokonujące oceny okoliczności sprawy, chociaż je dostrzegał, to w zasadzie nie poddał ich wnikliwej analizie, co doprowadziło go do wadliwych – na obecnym etapie postępowania – ustaleń faktycznych w zakresie możliwości wywiązywania się przez oskarżonego z obowiązku alimentacyjnego w pełnej wysokości. Dlatego też zaskarżony wyrok nie mógł się ostać i z uwagi na treść art. 454 § 1 k.p.k. podlegać musiał uchyleniu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien wnikliwie ocenić cały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, przy czym zwrócić należy uwagę, iż bardzo pomocne mogą okazać się dokumenty znajdujące się w aktach sprawy rozwodowej sygn. akt IV C 444/10, w których znajduje się szereg informacji dotyczących oskarżonego, a które nie zostały przez Sąd poddane jakiejkolwiek ocenie, mimo że przynajmniej wyrok w postaci kserokopii został dołączony do akt niniejszej sprawy. W realiach niniejszej sprawy dopiero całościowa ocena materiału dowodowego, a także uzupełnienie zgromadzonej dokumentacji o zaświadczenie o wysokości zarobków oskarżonego z okresu objętego zarzutem, akta sprawy rozwodowej stron, wywiad środowiskowy kuratora oraz wykaz pojazdów zarejestrowanych w tym okresie na D. M., pozwoli na ocenę zachowania i postawy oskarżonego w okresie zarzutu oraz jego faktycznych możliwości zarobkowych. Jeżeli zaś Sąd będzie miał wątpliwości, co do tego, czy sytuacja zawodowa oskarżonego uniemożliwiała mu podjęcie lepiej płatnej pracy i wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego w pełnej wysokości, to winien rozważyć przesłuchanie w charakterze świadka siostry oskarżonego oraz siostry oskarżycielki posiłkowej, a także innych osób, które przelewały pieniądze ze swojego konta na rzecz pokrzywdzonych, przyczyniając się do zaspokojenia ich potrzeb życiowych w okresie objętym zarzutem (k.21-25).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy orzekł, jak w wyroku.