Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2019 roku

Sąd Rejonowy w Rybniku II Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 09 stycznia 2019 roku w Rybniku

sprawy z powództwa T. K.

przeciwko V. L. Towarzystwo (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej V. L. Towarzystwo (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda T. K. kwotę 6.737,11 zł. (sześć tysięcy siedemset trzydzieści siedem złotych 11/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 19 maja 2017 roku do dnia zapłaty,

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.067,00 zł. (dwa tysiące sześćdziesiąt siedem złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt II C 15/18

UZASADNIENIE

T. K. pozwem wniesionym w dniu 20 września 2017 roku domagał się zasądzenia od pozwanej V. L. Towarzystwa (...) w W. kwoty 6.737,11 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 maja 2017 roku oraz zasądzenia kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że zawarł z (...) Spółką Akcyjną w W. (obecnie V. L. Towarzystwa (...) w W.) umowę ubezpieczenia na życie, na okres 20 lat, na podstawie której powód miał płacić miesięczne składki w wysokości 300 złotych, pozwana zaś zobowiązała się do inwestowania środków za pośrednictwem funduszy kapitałowych. W trakcie trwania umowy powód wpłacił składki w łącznej wysokości 25.200 zł. Jednocześnie w związku z rozwiązaniem umowy przed terminem powód miał otrzymać tzw. świadczenie wykupu, które pozwana wyceniła na 12.146,60 złotych, pozostałe zaś środki w kwocie 13.000 złotych zatrzymała. W związku z dochodzeniem od pozwanej pozostałej kwoty, ostateczne strona pozwana wypłaciła powodowi łącznie kwotę 18.462,89 złotych. Zdaniem powoda postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia, które w sposób sztywny uzależniają wysokość środków potrąconych z wartości zgromadzonych przez ubezpieczonego składek od czasu, w którym dochodzi do rozwiązania umowy, jak również wysokość tych potrąceń pozostają sprzeczne z dobrymi obyczajami, a analogiczne postanowienia zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych i w tym stanie rzeczy powinny zostać uznane za nieważne.

Nakazem zapłaty z dnia 24 października 2017 roku referendarz sądowy w Sadzie Rejonowym w Rybniku, wydanym w sprawie II Nc 5472/17 uwzględnił powództwo T. K..

Pozwana w sprzeciwie od nakazu zapłaty wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu. Wskazała, że zaprzecza jakoby była zobowiązana do zapłaty na rzecz powoda, kwoty dochodzonej pozwem oraz zaprzeczyła wszelkim twierdzeniom pozwu. Pozwana wskazała, że postanowienia zawarte w umowie nie mają charakteru postanowień niedozwolonych i wiążą powoda.

Sąd ustalił, co następuje:

A. B. matka powoda była agentem ubezpieczeniowym reprezentujący (...) Spółkę Akcyjną w W.. A. B. zawierała umowy z klientami pod nadzorem S. S.. Matka powoda uczestniczyła w szkoleniach organizowanych przez pozwaną, na których prezentowano materiały i wykresy, z których wynikało, ze pozwana spółka osiąga bardzo wysokie zyski. Na szkoleniach mówiono o kosztach umowy, które jednak miał pokrywać zysk z inwestycji. Podczas szkoleń nie wskazywano agentom jak inwestować środki, początkowo takie instrukcje A. B. przekazywał M. S..

W dniu 18 lipca 2011 roku T. K. spotkał się z A. B. w jej domu w celu przedstawienia ofert umowy ubezpieczenia z funduszem inwestycyjnym i złożenia wzniosu o zawarcie takiej umowy. Podczas spotkania obecny był M. S., który dokonał prezentacji oferty pozwanej. M. S. przedstawił produkt porównując go z wynikami, inny swoich klientów. M. S. nie mówił o ryzyku inwestycyjnym, nie wskazywał, że w przypadku ujemnych wyników będą pobierane prowizje, a także nie informował o świadczeniu wykupu i sposobie obliczenia jego wartości. Agent nie wskazywał, że w wypadku odstąpienia od umowy pozwana zatrzyma całość bądź znaczną część środków wpłaconych przez ubezpieczonego. Informował jedynie o wysokości składek miesięcznych, o opłacie z tytułu prowadzenia rachunku. Powód miał świadomość ryzyka giełdowego, jednak nie wiedział, iż zawarcie umowy ubezpieczenia z funduszem kapitałowym wiąże się z inwestowaniem środków na giełdzie. T. K. wypełnił wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. We wniosku jako agenta wskazano A. B..

Dowód: wniosek k. 13-15, 59-60; zeznania świadka A. B. k. 162-163; przesłuchanie strony powodowej k. 168-169.

W dniu 25 lipca 2011 roku T. K. zawarł z (...) Spółką Akcyjną w W. (obecna nazwa V. L. Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W. V. (...)) umowę ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną M. (...), potwierdzoną polisą numer (...). Umowa została zawarta na okres 20 lat. Miesięczna składka ubezpieczenia wynosiła 300 złotych. W polisie wskazano, że świadczenie wykupu stanowi kwota nie wyższa niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku powiększona o określony procent wartości części bazowej rachunku zgodnie z tabela wskazaną w załączniku nr 1 do OWU. Nadto w polisie wskazano, że prawa i obowiązki wynikające z umowy są określone w Ogólnych warunkach Ubezpieczenia na Życie o indeksie (...) oraz regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy kapitałowych, o indeksie (...)- (...). W dniu 4 sierpnia 2011 roku powód otrzymał polisę ubezpieczeniową.

Z § 3 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia wynikało, że przedmiotem umowy było życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy. W § 10 OWU przewidziano, że rozwiązanie umowy ulega rozwiązaniu między innymi w skutek rozwiązania umowy przez ubezpieczającego (§ 10 ust. 1 pkt 2) oraz niezapłacenia składki przez ubezpieczającego (§ 10 ust. 1 pkt 3). Zgodnie zaś z § 11 ust. 2 w takim przypadku ubezpieczyciel zobowiązany był dokonać wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu.

Zgodnie z § 23 ubezpieczający miał prawo wystąpić o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu, nie wcześniej niż po upływie okresu uprawniającego do odstąpienia od umowy – w okresie 30 dni, pod warnikiem, że opłacił wszystkie składki. Natomiast wysokość świadczenia wykupu jest równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku, wskazanego w tabeli ust. 14 dołączonej do załącznika nr 1. Zgodnie z powołanym zapisem załącznika dla umów zawartych na okres 20 lat w pierwszym i drugim roku polisy wartość części bazowej rachunku wynosiła 2%, w trzecim roku 20 %, w czwartym 30 %, w piątym – 40%, zaś w szóstym – 44%.

Przez pojęcie wartość części bazowej rachunku rozumiano stanowiącą część bazową rachunku (środków zapisanych na rachunku jednostek fundusz, pochodzących ze składki regularnej należnej począwszy od szóstego roku) wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki (§ 2 pkt 3 i 33 OWU). Natomiast pojęcie wartości części wolnej rachunku należy rozumieć jako stanowiącą część wolna rachunku (część środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy, pochodzących ze składki regularnej należnych za okres pierwszych pięciu lat polisy) wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki (§ 2 pkt 4 i 34 OWU).

Dowód:, polisa k. 61; OWU k. 14-25, potwierdzenie odbioru k. 63.

T. K. w chwili zawarcia umowy nie posiadał wiedzy dotyczącej funkcjonowania funduszy inwestycyjnych. Ukończył Akademię (...) w K..

Dowód: zeznania świadka A. B. k. 162-163.

Umowa została zawarta przy pomocy wzorca umowy. Wniosek o zawarcie umowy składany przez T. K. wypełniany był na formularzu, w którym należało wpisać dane ubezpieczającego, zaznaczyć opcję składki oraz czas trwania umowy. Powód zawierając umowę miał wyłącznie wpływ na wysokość składki oraz okres trwania umowy, inne postanowienia umowne takie jak, np. wysokość opłat, warunki odstąpienia od umowy, wysokość i sposób obliczania świadczenia wypuku nie były z nim indywidualnie uzgodnione, powód nie miał wpływu na ich treść, nie mógł ich swobodnie negocjować. Powód polisę ubezpieczenia na Z. otrzymał w dniu 4 sierpnia 2011 roku.

Dowód: wniosek k. 13-15; OWU k. 14-25; przesłuchanie strony powodowej k.188 -190, potwierdzenie odbioru k. 63.

T. K. gdy zorientował się, iż inwestycja przynosi straty zwrócił się o informacje do pozwanej i dowiedział się czym jest świadczenie wykupu i jak należy je obliczyć. Powód skierował do pozwanej wniosek o zwrot świadczenia wykupu. Umowa została rozwiązania z dniem 15 lutego 2017 roku, o czym pozwana poinformowała powoda.

Dowód: wniosek k. 66-66, pismo k. 28.

Po rozwiązaniu umowy pozwana dokonała rozliczenia środków zgromadzonych na rachunku powoda. W piśmie kierowanych do pozwanego wskazano, że suma wpłaconych przez niego składek wynosi 25.200 złotych, zaś świadczenie wykupu należne powodowi wynosi 12.146,64 złotych.

Dowód: wniosek k. rozliczenia k. 27 i k. 29.

W dniu 6 marca 2017 roku pozwana wypłaciła powodowi kwotę 12.146,64 złotych.

Bezsporne.

Pozwana skierowała do powoda pismo z dnia 7 marca 2017 roku, w którym zaproponowała zmianę umowy w zakresie wysokości świadczenia wykupu. Do pisma dołączono aneks do umowy, modyfikujący wysokość świadczenia wykupu. W aneksie przewidziano, iż jego przyjęcie nie wyłącza możliwości dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych na drodze sądowej. Powód przyjął warunki zaproponowane przez pozwaną w aneksie.

Dowód: pismo k. 30, aneks k. 31.

Pozwana w dniu 21 marca 2017 roku dokonała kolejnej wypłaty na rzecz powoda z tytułu świadczenia wykupu w wysokości 6.316,25 złotych, co było wynikiem podpisania przez powoda aneksu do umowy.

Bezsporne.

Pismem z dnia 18 kwietnia 2017 roku powód wezwał pozwana do zwrotu pozostałej kwoty z tytułu świadczenia wykupu 6.737,11 złotych w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Pozwana pismo otrzymała 21 kwietnia 2017 roku. Spółka pismem z dnia 18 maja 2018 roku odmówiła wypłaty żądanej kwoty.

Dowód: korespondencja stron k. 32-33, k. 35.

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na wyżej wskazanych dokumentach oraz na zeznaniach świadka A. B. i dowodzie z przesłuchania strony powodowej. Sąd nie znalazł żadnych podstaw do zakwestionowania prawdziwości przywołanych dowodów.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z § 3 nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przy tym ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Zgodnie zaś z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W art. 385 ³ pkt 17 k.c. przewidziano, iż w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.

W niniejszej sprawie strona powodowa domagała się od pozwanej zapłaty kwoty 6.737,11 złotych w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym M. (...).

Bezspornym w sprawie było, że strony łączyła umowa ubezpieczenia z funduszem kapitałowym, która została zawarta pomiędzy przedsiębiorcą (stroną pozwaną) a konsumentem (powodem). Niewątpliwym dla Sądu było, iż umowa ubezpieczenia z funduszem kapitałowym zawarta między stronami miała charakter adhezyjny. Wniosek o zawarcie umowy został wypełniony przez powoda na ustalonym przez pozwaną formularzu. Powód wypełniając wniosek miał wpływ jedynie na wysokość składki oraz czas trwania umowy. Postanowienia umowne zostały zawarte w ogólnych warunkach ubezpieczenia (OWU) oraz regulaminach, a zatem, dokumentach przygotowanych przez pozwaną, którymi posługiwała się przy zawieraniu umów tego typu z konsumentami. Powód nie miał wpływu na treść umowy, przez strony stosunku prawnego nie były prowadzone negocjacje. Po zawarciu umowy powód otrzymał dokument polisy, w którym oznaczono czas trwania umowy, wysokość miesięcznej składki Natomiast postanowienia dotyczące wartości wykupu stanowiły element ustalonych przez stronę pozwaną w OWU i tym samym nie zostały uzgodnione z powodem indywidualnie, a powód nie miał wpływu na ich treść, gdyż nie były przedmiotem negocjacji. Agent strony pozwanej przedstawił ofertę pozwanej, zaś powód miał podjąć decyzję o złożeniu wniosku o zawarcie umowy. Należy również wskazać, że powód nie tylko nie miał wpływu na treść OWU, ale i również w chwili zawierania umowy ubezpieczenia nie znał ich treści.

W ocenie Sądu nie można uznać wartości wykupu za główne świadczenie umowy. Umowa, która łączyła strony była umową mieszaną. Jak wynika z postanowień Ogólnych Warunków Ubezpieczenia przedmiotem umowy było życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy. Umowa zatem zawierała zarówno element ubezpieczeniowy, jak i element inwestycyjny, z tym, że cel inwestycyjny miał charakter dominujący. Przeważający cel inwestycyjny związany jest z inwestowaniem składek uiszczanych przez ubezpieczającego, na ryzyko ubezpieczonego i możliwością wypowiedzenia przezeń umowy oraz wycofania wartości jednostek funduszu zgromadzonych na rachunku. Zatem głównym świadczeniem powoda było opłacanie miesięcznej, regularna składki w wysokości oznaczonej w polisie.

W ocenie Sądu postanowienie wzorca umowy przewidujące wypłatę wartości wykupu pochłaniającej wszystkie, czy znaczą część środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczonego konsumenta, kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco godzą w jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami polega tu, w ocenie Sądu, na nierównym ukształtowaniu pozycji stron stosunku zobowiązaniowego, a w konsekwencji ustalenie świadczenia wykupu na takim poziomie wartości rachunku, że to powoduje, że to wyłącznie konsument ponosi ciężar ekonomiczny rezygnacji z ubezpieczenia na życie i dożycie, przy czym tak niskie świadczenie wykupu nie ma odzwierciedlenia w kosztach rezygnacji z umowy ponoszonych przez zakład ubezpieczeń. Należy także wskazać, że sam sposób obliczenia wysokości świadczenia wykupu w chwili zawarcia umowy nie był dla konsumenta jasny. Przed zawarciem umowy agent nie informował o konieczności ponoszenia kosztów związanych z odstąpieniem umowy przed upływem okresu na jaki została zawarta, nie dysponował również OWU, w których przewidziano świadczenie wykupu. Same postanowienia umowne dotyczące świadczenia wykupu są sformułowane w sposób nieczytelny, definicje zawierają złożone odwołania do innych pojęć umownych, czy wykresów zamieszczonych w regulaminie. Zaś sposób obliczenia wysokości świadczenia wykupu jest zawiły i skomplikowany dla przeciętnego konsumenta, nie posiadającego wiedzy specjalistycznej. Powyższe prowadzi do wniosku, iż pozwana określając świadczenie wykupu na takim poziomie realnie uniemożliwiała konsumentowi odstąpienie od umowy bez ponoszenia rażąco wysokich kosztów. Umowy ubezpieczenia zawierane były na długi okres czasu, zaś gdy konsument chciał odstąpić od zobowiązania łączącego strony, w szczególności w sytuacji gdy umowa przynosiła wyłącznie straty, musiał ponosić wygórowane koszty, stanowiące w istocie sumę wpłaconych przez niego składek. Tym samym ograniczono jego umowne prawo do odstąpienia od umowy.

Ponadto produkt był przedstawiany przez agenta w taki sposób, aby wytworzyć mylne o nim wyobrażenie, jako dającego gwarancję zysku. Przedstawiciel pozwanej wskazywał jedynie na korzyści płynące z zawarcia umowy, informował o zyskach, nie mówił o ryzyku inwestycyjnym, nie wskazywał, że w przypadku ujemnych wyników będą pobierane prowizje, a także nie informował o świadczeniu wykupu i sposobie obliczenia jego wartości. Powód nie miał świadomości, iż zawarcie umowy ubezpieczenia z funduszem kapitałowym wiąże się z inwestowaniem środków na giełdzie, a tym samym z wysokim ryzykiem. Podkreślenia również wymaga, że mimo iż na wniosku o zawarcie umowy, jako agent oferujący produkt występuje matka powoda – A. B., to rozmowy z powodem prowadził M. S., osoba nadzorująca pracę matki powoda.

Tym samym należało uznać, iż kwestionowane przez powoda postanowienia dotyczące wysokości oraz sposobu ustalania wartości wykupu wypłacanego w przypadku rozwiązania umowy przed końcem okresu jej obowiązywania kształtuje prawa i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza jego interes, nakładając na niego w przypadku odstąpienia od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej. Postanowienia te stanowią zatem w ocenie Sądu niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. W związku z tym, iż postanowienia te nie ważą powoda – konsumenta, miał on prawo żądać od pozwanej zwrotu środków zgromadzonych przez niego na rachunku.

Mając na uwadze powyższe Sąd, w pkt. 1 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 6.737,11 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie jak w pozwie.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zasadzając odsetki ustawowe za opóźnienie od należności głównej, od dnia 19 maja 2018 roku. Powód wezwał bowiem pozwana do zapłaty należności wyznaczając tygodniowy termin na spełnienie świadczenia od dnia doręczenia wezwania. Pozwana pismo powoda otrzymała w dniu 21 kwietnia 2017 roku, zatem żądanie przez powoda odsetek od dnia 19 maja 2017 roku było w pełnio uzasadnione.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w pkt. 2 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. Na poniesione przez powoda koszty procesu złożyła się opłata sądowa od pozwu w kwocie 250 złotych, wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika w kwocie 1.800 złotych oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych.

R., dn. 18 lutego 2019 roku