Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Tatarczyk (spr.)

Sędzia SO Barbara Braziewicz

SO Lucyna Morys - Magiera

Protokolant Dominika Tarasiewicz

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2014 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa M. W. i Ł. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódek i pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu

z dnia 15 maja 2013 r., sygn. akt I C 312/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie I o tyle, że odsetki zasądza od dnia 19 stycznia 2012r. do dnia zapłaty,

b)  w punkcie IV w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki Ł. W. kwotę 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia 2012r.,

c)  w punkcie VI w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki Ł. W. 2417 (dwa tysiące czterysta siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu i nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Raciborzu 2500 (dwa tysiące pięćset) złotych tytułem kosztów sądowych;

2.  oddala w pozostałej części apelację powódki Ł. W.;

3.  oddala apelację pozwanego;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki M. W. 2231 (dwa tysiące dwieście trzydzieści jeden ) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

5.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki Ł. W. 1500 (tysiąc pięćset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

6.  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Raciborzu 2250 (dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt) złotych tytułem kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym.

SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Tomasz Tatarczyk SSO Barbara Braziewicz

Sygn. akt III Ca 1273/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 15 maja 2013r. Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki M. W. kwotę 50.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku, oddalił powództwo M. W. w pozostałym zakresie, ustalił, że pozwany ponosi koszty procesu w 71 % i odstąpił od obciążenia powódki M. W. kosztami, szczegółowe rozliczenie kosztów pozostawił referendarzowi sądowemu, zasądził od pozwanego na rzecz powódki Ł. W. kwotę 5000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku, oddalił powództwo Ł. W. w pozostałym zakresie, ustalił, że pozwany ponosi koszty procesu w 10 % i odstąpił od obciążenia powódkę Ł. W. kosztami, szczegółowe rozliczenie kosztów pozostawił referendarzowi sądowemu. Sąd ustalił, że w dniu 5 kwietnia 2005r. w wypadku samochodowym zginął J. W. - mąż powódki M. W. i syn powódki Ł. W.. Sprawca wypadku w dacie zdarzenia był związany z pozwanym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. J. i M. W. w związku małżeńskim pozostawali od 25 lat, tworzyli zgodne i szczęśliwe małżeństwo. J. W. był człowiekiem uczuciowym, opiekuńczym, towarzyskim, pracowitym, zaangażowanym z małżonką w akcje dobroczynne. Małżonkowie prowadzili sklep spożywczy w Z., razem spędzali mnóstwo czasu. Ł. W. zamieszkała z nimi przed trzynastu laty, była już wówczas po udarze mózgu. J. W. opiekował się matką. M. W. dotkliwie przeżyła śmierć męża, odczuwa pustkę i niemoc, pogorszeniu uległ stan jej zdrowia, spadły na nią wszystkie obowiązki domowe, odpadły plany na przyszłość. Ł. W. jest osobą obłożnie chorą, ma demencję starczą, liczy 88 lat, wymaga stałej opieki. Dotarła do niej wieść o wypadku, opłakiwała śmierć syna, zamartwiała się losem synowej. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołał Sąd art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. Podzielił tym samym zapatrywanie, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego może być przyznane zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w oparciu o tę normę prawną także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, tj. przed wejściem w życie § 4 art. 446 k.c. określającego roszczenie o zadośćuczynienie. Wskazał, że skutkiem zdarzenia z 5 kwietnia 2005r. było naruszenie dóbr osobistych powódek, jakim były silna więź rodzinna z małżonkiem i więź matki z synem. Zasądził na rzecz każdej z powódek zadośćuczynienie, które ocenił jako adekwatne do doznanej przez nie krzywdy. Ponieważ jednak uznał, że odejście J. W. nie wywołało wielkich zmian w życiu powódki Ł. W., osoby obłożnie chorej, jej powództwo uwzględnił w niewielkim zakresie. O odsetkach orzekł w oparciu o art. 481 k.c. zasądzając je od dnia prawomocności wyroku, bo jak stwierdził, dopiero w wyroku nastąpiło określenie wysokości należnego każdej z powódek zadośćuczynienia. Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu przyjął art. 100 i 108 § 1 k.p.c.

Apelacje od tego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 448 w związku z art. 23 i 24 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność w zakresie zadośćuczynienia z tytułu śmierci w wypadku komunikacyjnym męża i syna powódek, art. 34 ustawy z 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych przez błędne przyjęcie, że przepis ten ma zastosowanie do osób przeciwko którym czyn niedozwolony nie został skierowany bezpośrednio. W oparciu o te zarzuty skarżący domagał się zmiany wyroku i oddalenia powództwa, zasądzenia kosztów postępowania odwoławczego, ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji.

Powódka Ł. W. zarzuciła naruszenie prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie, nierzetelną ocenę rozmiaru naruszenia dobra osobistego w postaci zerwania więzi rodzinnych ze zmarłym, art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku w zakresie terminu, od którego powódka może żądać odsetek za opóźnienie, ogólnikowe wyjaśnienie sposobu obliczenia wysokości zadośćuczynienia, naruszenie prawa materialnego – art. 24 § 1 w związku z art. 448 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w rezultacie zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości nieadekwatnej do rozmiaru naruszenia dóbr osobistych, art. 481 w związku z art. 455 i 817 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w rezultacie uznanie, że odsetki mogą być liczone dopiero od uprawomocnienia się wyroku. W oparciu o te zarzuty skarżąca domagała się zmiany wyroku przez zasądzenie na jej rzecz dalszego zadośćuczynienia w kwocie 45.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa oraz odsetek od kwoty 5000 złotych od dnia wytoczenia powództwa, zasądzenia kosztów postępowania przed sądem pierwszej instancji i kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódka M. W. zarzuciła naruszenie prawa procesowego – art. 328 § 2 k.p.c. przez niewyjaśnienie podstawy prawnej wyroku w zakresie terminu, od którego powódka może żądać odsetek za opóźnienie, naruszenie prawa materialnego - art. 481 w związku z art. 455 i 817 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w rezultacie uznanie, że odsetki mogą być liczone dopiero od uprawomocnienia się wyroku. W oparciu o te zarzuty skarżąca domagała się zmiany wyroku przez zasądzenie odsetek od kwoty 50.000 złotych od dnia 19 stycznia 2012r., zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji powódek i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Powódki wniosły o oddalenie apelacji pozwanego i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Niesłusznie podważa pozwany istnienie podstaw do zasądzenia od niego zadośćuczynienia na rzecz powódek. Następstwem zdarzenia, które spowodował posiadacz pojazdu w związku z ruchem tego pojazdu była śmierć męża i syna powódek, posiadacz pojazdu jest wobec tego obowiązany do odszkodowania, a skoro zawarł umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z pozwanym, odszkodowanie zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych przysługuje z ubezpieczenia OC. Zakres roszczeń określają z kolei przepisy kodeksu cywilnego. Trafnie wskazał Sąd Rejonowy, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008r., czyli przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. Dodanie tego przepisu doprowadziło jedynie do zmiany w sposobie realizacji roszczenia o zadośćuczynienie.

Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Nie może być kwestionowane, że ten sam czyn niedozwolony może wyrządzać krzywdę różnym osobom, źródłem krzywdy jest zatem czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. A zatem również osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i domagać się naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego ( wyrok SA w Lublinie z 6.06.2013r., I ACa 154/13 ).

Argumenty podnoszone w uzasadnieniu apelacji pozwanego nie mogą prowadzić do

odmiennych wniosków. Zarzuty tej apelacji są bezzasadne.

Stosownie do art. 448 k.c. kompensacie podlega doznana krzywda. W przypadku naruszenia dobra osobistego poprzez zerwanie więzi rodzinnych krzywdę tę wyraża w szczególności cierpienie, ból i poczucie osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny.

Chodzi o rekompensatę krzywdy moralnej, a więc krzywdy pozostającej w sferze subiektywnych, wewnętrznych przeżyć danej osoby. Ustalenie krzywdy ma podstawowe znaczenie dla określenia odpowiedniej sumy, która ma stanowić jej pieniężną kompensatę.

Przepisy kodeksu cywilnego nie wskazują kryteriów, jakie należałoby uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Suma „odpowiednia” w rozumieniu art. 448 k.c. nie oznacza sumy dowolnej, określonej wyłącznie według uznania sądu, gdyż jej prawidłowe ustalenie wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności, mogących mieć w danym przypadku znaczenie.

Zadośćuczynienie powinno mieć charakter kompensacyjny, a więc przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość i być tak ukształtowane, by stanowić odpowiedni ekwiwalent doznanej krzywdy. Z drugiej strony, wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach.

Mając na względzie rozmiar krzywdy doznanej przez powódkę Ł. W. uznać należało, że zadośćuczynienie zasądzone na jej rzecz w wysokości 5000 złotych nie spełnia kryteriów art. 448 k.c. i jest rażąco niskie. Dlatego zachodziła potrzeba jego korekty w postępowaniu odwoławczym.

Powódka, jak wynika z ustaleń Sądu Rejonowego i zebranych przez ten Sąd dowodów, mimo przebytego wcześniej udaru i demencji starczej boleśnie zniosła śmierć syna. Dotarła do niej wieść o wypadku, opłakiwała syna i rozżalała się nad losem synowej. J. W. zmarł w wyniku nagłego, dramatycznego zdarzenia w wieku 48 lat, będąc w pełni sił i aktywności zawodowej, społecznej, rodzinnej. Ł. W. zamieszkiwała wraz z nim i synową od kilkunastu lat, na co dzień mogła liczyć na wsparcie i pomoc syna. J. W. świadczył niezbędną jej jako osobie obłożnie chorej opiekę. Tej pomocy, wsparcia i opieki ze strony syna powódka została pozbawiona.

Świadczenie w postaci zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ma charakter jednorazowy, winno obejmować wszystkie cierpienia poszkodowanego zarówno doznane, jak i te które wystąpią w przyszłości. Ten charakter zadośćuczynienia należało uwzględnić przy wymiarze „odpowiedniej sumy” świadczenia.

Apelację powódki Ł. W. należało więc uwzględnić przez zasądzenie wyższego zadośćuczynienia. Stopień naruszenia dobra osobistego każdej z powódek, rozmiar ich krzywd przemawiał za zachowaniem proporcji między świadczeniami, jakie określone zostały przez sformułowanie żądań obu pozwów.

Skutek odnieść musiała apelacja powódek w zakresie daty początkowej zasądzenia odsetek za opóźnienie.

Obowiązek zaspokojenia roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych nie staje się wymagalny dopiero z datą uprawomocnienia się uwzględniającego to roszczenie wyroku sądowego, lecz z chwilą wezwania dłużnika do jego zaspokojenia ( art. 455 k.c. ). W przypadku zaś, gdy odpowiedzialność za wyrządzoną przez sprawcę szkodę ponosi zakład ubezpieczeń, ma on obowiązek spełnić świadczenie w ciągu trzydziestu dni od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku ( art. 817 § 1 k.c. ), chyba że wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okaże się niemożliwe, w takim przypadku, jak stanowi § 2 art. 817 k.c., świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Podstawę odpowiedzialności pozwanego stanowi art. 822 § 1 k.c. w związku z art. 13 ust. 2 ustawy z 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych i art. 436 § 1 k.c. Termin wypłaty odszkodowania z ubezpieczenia OC reguluje art. 14 ust. 1 i 2 powołanej ustawy z 22 maja 2003r.

Powódka M. W. wezwała pozwanego do zapłaty zadośćuczynienia pismem z 6 grudnia 2011r., a powódka Ł. W. pismem z 14 grudnia 2011r. Zapłaty zadośćuczynienia powódce M. W. pozwany odmówił w piśmie z 18 stycznia 2012r.

Fakty istniejące w chwili zgłoszenia roszczeń uzasadniały przyznanie powódkom świadczeń w kwotach następnie zasądzonych.

W konsekwencji należy przyjąć, iż stosownie do art. 481 § 1 k.c. usprawiedliwione było żądanie powódki M. W. zasądzenia odsetek od sumy zadośćuczynienia począwszy od dnia następnego po wydaniu przez ubezpieczyciela decyzji odmawiającej świadczenia z tego tytułu oraz żądanie powódki Ł. W. zasądzenia odsetek od sumy zadośćuczynienia począwszy od dnia wytoczenia powództwa.

Z przytoczonych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 i 385 k.p.c. Zmiany orzeczenia w zakresie kosztów postępowania w pierwszej instancji domagała się powódka Ł. W.. Ponieważ określenie należnej powódce sumy zadośćuczynienia zależało od oceny sądu, w myśl art. 100 k.p.c., po częściowym uwzględnieniu powództwa na pozwanego należało włożyć obowiązek zwrotu wszystkich kosztów. Zastosowanie tej zasady w postępowaniu wywołanym apelacją powódki Ł. W. oznaczało obciążenie pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego powódce oraz w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłatą od apelacji, od uiszczenia której powódka została zwolniona. W myśl art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 99 k.p.c., pozwany obowiązany jest nadto zwrócić powódce M. W., na jej żądanie, koszty postępowania odwoławczego wywołane jej apelacją oraz każdej z powódek koszty zastępstwa prawnego w drugiej instancji wywołane jego apelacją. Podstawę zasądzenia opłat za czynności radcy prawnego stanowiły stawki minimalne określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Tomasz Tatarczyk SSO Barbara Braziewicz