Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2016r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący- SSO Jolanta Hryciuk

Protokolant – st. sekr. sąd. Anna Lipińska

po rozpoznaniu w dniu 1 lutego 2016r. w Siedlcach

na rozprawie

sprawy z powództwa L. Z.

przeciwko D. T.

o ochronę dóbr osobistych

powództwo oddala.

Sygn. akt. I C 1047/15

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 14 maja 2015r., złożonym do Sądu Rejonowego w Garwolinie, wniesionym przeciwko D. T., powódka L. Z. wniosła o nakazanie pozwanemu D. T. złożenia oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na ekshumację zwłok syna K. T. (1), zmarłego 28 sierpnia 2012r. pochowanego na Cmentarzu Parafialnym w G. w kwaterze (...) i ponowne pochowanie syna na tym samym cmentarzu w kwaterze (...), zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Jako podstawę roszczenia wskazała art. 15 ust.1 pkt 1 art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. nr 11, poz.62) w zw. z art. 64 kc.

W uzasadnieniu podniosła, iż jest matką K. T. (1), zmarłego (...) Syn powódki został pochowany na Cmentarzu Parafialnym w G. w kwaterze (...). Powódka z uwagi na fakt, iż na tym samym cmentarzu dysponuje grobem nr (...) pragnie, aby jej syn spoczął w tej rodzinnej mogile. W tym grobie jest pochowany mąż powódki M. Z.. Powódka podniosła, iż pozwany jest biologicznym ojcem K. T. (1), jednak syn był wychowywany i łączyła go szczególnie bliska więź emocjonalna z jej drugim mężem M. Z.. Ekshumacja zwłok syna i jego ponowny pochówek ułatwiłyby powódce możliwość opieki nad jednym wspólnym grobem zmarłego syna i męża oraz doprowadziłyby do tego, że najbliżsi członkowie rodziny spoczywaliby razem w jednej mogile przeznaczonej także dla powódki.

W odpowiedzi na pozew pozwany D. T. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postępowania. Wskazał, iż miejsce pochówku syna zostało zaakceptowane przez oboje rodziców. Okoliczność, że zmarł drugi mąż powódki i wspólne dziecko stron miałoby spocząć w jego mogile jest dla pozwanego nie do zaakceptowania. Zdaniem pozwanego, to powódka nie liczy się z jego prawami, a nawet je lekceważy.

Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2015r. Sąd Rejonowy w Garwolinie stwierdził swą niewłaściwość i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Siedlcach (k.17).

Na rozprawie powódka L. Z. popierała powództwo.

Pozwany D. T. wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił, co następuje:

L. Z. i D. T. byli małżeństwem. Małżeństwo stron, Sąd Okręgowy w Siedlcach rozwiązał przez rozwód, wyrokiem z dnia (...). w sprawie (...) (kopia wyroku k.21). Małżeństwo to zostało unieważnione wyrokiem Sądu Metropolitalnego w L. (kopia wyroku k.25-26). Z małżeństwa strony miały syna K. T. (1), który zmarł 28 sierpnia 2012r. W dacie śmierci K. T. (1) miał 22 lata. Został pochowany na Cmentarzu Parafialnym Parafii Rzymskokatolickiej pod wezwaniem (...) w G. w kwaterze nr(...). Sprawami jego pochówku zajmowała się powódka L. Z. wspólnie ze swoim drugim mężem. L. Z. uiściła opłatę za grób na rzecz parafii, jak również opłatę za wybudowanie nagrobka i ułożenie kostki (kopie opłat k. 28-30). O wyborze pojedynczej kwatery na pochówek syna L. Z. poinformowała ojca zmarłego K. T. (1) – D. T.. D. T. zaakceptował miejsce pochówku syna. L. Z. nie informowała pozwanego o wyborze nagrobka, ułożeniu kostki. Decyzje w tym zakresie podejmowała samodzielnie (zeznania stron – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r.).

Relacje w małżeństwie stron nie były dobre. Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 1997r. Sądu Rejonowego w Garwolinie D. T. został skazany za przestępstwo znęcania się nad powódką (kopia wyroku k.23-24). Po orzeczeniu rozwodu stron dziewięcioletnim wówczas K. T. (1) opiekowała się matka L. Z.. Powódka po raz drugi wyszła za mąż w 2000r. za M. Z.. Ma dwoje dzieci z drugiego małżeństwa: córkę A. i syna R.. Zmarły K. T. (1) miał pozytywne relacje z mężem matki. On się nim opiekował wspólnie z powódką, spędzał czas, łożył na jego utrzymanie. Po rozwodzie D. T. nie utrzymywał kontaktów z synem, nie uczestniczył w jego wychowaniu i nie wywiązywał się z obowiązku łożenia alimentów na utrzymanie syna (zeznania powódki – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r., zeznania świadków R. B. (1), S. M., M. S. – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r.). Nadużywał alkoholu i podjął leczenie odwykowe. Kiedy K. T. (1) był już pełnoletni utrzymywał kontakty z ojcem, spotykał się z nim osobiście, razem grali w gry komputerowe. Bywał u ojca, który mieszał razem ze swoimi rodzicami. Dziadkowie K. T. (2) i W. T. mieli bliskie relacje z wnukiem (zeznania stron - nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r., zeznania świadków K. T. (2) i W. T., U. C. – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r.).

W 2014r. nagle zmarł mąż L. Z. - M. Z.. Został pochowany na tym samym cmentarzu, co K. T. (1), w innej kwaterze rodzinnej oznaczonej nr (...). L. Z. chce, aby w tym grobie był pochowany również K. T. (1) (zeznania powódki – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r.).

L. Z. i D. T. sprawują kult pamięci zmarłego syna K. T. (1) poprzez odwiedzanie grobu, dbanie o niego, składanie kwiatów, palenie zniczy. Strony nie przeszkadzają sobie wzajemnie w tych czynnościach (zeznania stron – nagranie z rozprawy z 1 lutego 2016r.)

20 lutego 2015r. L. Z. wezwała D. T. do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na ekshumację i ponowny pochówek zwłok syna K. T. (1) (k.8-9).

Sąd zważył, co następuje:

W przedmiotowej sprawie spór dotyczy praw osobistych i ochrony praw najbliższych członków rodziny zmarłego K. T. (1). Prawo pochowania zwłok osoby zmarłej wraz z prawem do ekshumacji oraz pamięć o osobie zmarłej stanowią dobra osobiste chronione przepisami prawa cywilnego. Każde jego naruszenie niewątpliwie godzi w podstawowe i niezbywalne prawa człowieka. Istnieje zatem potrzeba ochrony tego dobra przez obowiązujący porządek prawny i ochrony takiej należy poszukiwać na podstawie art. 23 kc i art. 24 kc.

Wskazać należy, iż podstawowym i pierwotnym źródłem prawa do grobu jest umowa cywilnoprawna zawarta z zarządem cmentarza przez osobę uprawnioną do pochowania zwłok na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2011r., nr 118, poz. 687 ze zm.). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego prawo do grobu ma dwojaki charakter, a mianowicie zawiera elementy majątkowe związane z uiszczeniem opłaty za miejsce na cmentarzu, kosztami urządzenia grobu związanymi z nakładami pieniężnymi, prawem do naziemnych części grobu oraz uprawnienia osobiste związane z kultem pamięci osoby zmarłej (m.in. SN w wyroku z 07.06.2001r., III CKN 406/00, OSNC 2002/3/30). W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż prawo do grobu w znaczeniu majątkowym przysługuje powódce L. Z., która dokonała wyboru miejsca pochówku syna i uiściła stosowne opłaty na rzecz zarządu cmentarza, a następnie wybudowała nagrobek i na swój koszt ułożyła kostkę brukową. Nie można jednak pominąć faktu, iż dokonując wyboru pojedynczej kwatery, jako miejsca pochówku syna L. Z. poinformowała o tym byłego męża, a ojca zmarłego K. D. (...). Jak zeznała sama powódka, pozwany „zostawił jej w tym zakresie wolną rękę”, ale był też zadowolony z takiego wyboru, podobnie jak na tamten moment była zadowolona powódka. D. T. zeznał z kolei, iż podziękował byłej żonie za taką decyzję, uznał, iż było to z jej strony bardzo dojrzałe i oczywiście decyzję tę zaakceptował. Podkreślić należy, iż uprawnienia o charakterze majątkowym tracą na znaczeniu, z chwilą pochowania w grobie pierwszego zmarłego. Traci znaczenie to, na czyj koszt kupiono miejsce i wybudowano grobowiec. Z tą chwilą bowiem, po stronie wszystkich członków rodziny osoby zmarłej, powstaje prawo osobiste kultywowania pamięci o zmarłym, które ma charakter nadrzędny. Stwierdzić zatem należy, iż w przedmiotowej sprawie prawa osobiste związane z grobem K. T. (1) posiadają obydwoje rodzice L. Z. i D. T..

Rzeczą Sądu w tym postępowaniu była ocena, czy pozwany D. T. odmawiając powódce wyrażenia zgody na ekshumację zwłok syna i pochowanie go na tym samym cmentarzu, ale w innej kwaterze dopuścił się naruszenia dóbr osobistych powódki. Z przepisu art. 24 kc wynikają dwie przesłanki ochrony dóbr osobistych: naruszenie dobra osobistego i bezprawność tego naruszenia. O naruszeniu dobra osobistego można mówić tylko wówczas, gdy działanie drugiej strony było bezprawne, a mianowicie sprzeczne z normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego. Rozpoznając sprawę sąd winien ustalić pierwszej kolejności, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a następnie czy działanie pozwanego było bezprawne.

W ocenie Sądu, pozwany D. T. nie naruszył dóbr osobistych powódki odmawiając zgody na ekshumację zwłok syna K. T. (1) i przeniesienie zwłok do grobu M. Z., drugiego męża powódki. Zarówno powódka, jak i pozwany należą do kręgu osób, którym przysługuje prawo do pochowania zwłok wraz z prawem do ekshumacji oraz pamięci o zmarłych. Postępowanie pozwanego sprzeciwiającego się ekshumacji nie można ocenić, jako działania bezprawnego, wręcz przeciwnie jest to działanie w granicach przysługującego mu prawa. Zmarły K. T. (1) to jedyne dziecko D. T.. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika w sposób nie budzący wątpliwości, iż w okresie dzieciństwa K. T. (1) pozwany nie uczestniczył w życiu syna, w jego wychowaniu i utrzymaniu bądź jeśli uczestniczył to w bardzo minimalnym stopniu. Potwierdzają to zeznania samych stron, jak również zeznania świadków S. M., R. B. (2), M. S., które Sąd uznał za wiarygodne. Nie ulega też wątpliwości, iż małżeństwo stron rozpadło się, na co z pewnością wpływ miało zachowanie pozwanego, który jak sam przyznał nadużywał alkoholu, wszczynał awantury, był skazany za znęcanie się nad rodziną. Jak wynika z zeznań świadka S. M., która była partnerką K. T. (1), zwierzał się jej on, jak bardzo brakowało mu ojca, jak go potrzebował i jak bardzo mu na tych relacjach z ojcem zależało. Jako dziecko był świadkiem negatywnych zachowań ojca. S. M. zeznała, iż K. T. (1) będąc studentem mieszkającym w wynajętym mieszkaniu w W. nie mógł liczyć na finansowe wsparcie ojca. Jej zdaniem, to drugi mąż powódki M. Z. stworzył z powódką K. T. (1) ciepły, kochający się dom oraz troszczył się o jego potrzeby. Z zeznań S. M. wynika, iż mimo tych wszystkich przykrych doświadczeń K. T. (1) już, jako dorosły mężczyzna utrzymywał stały kontakt z ojcem osobiście i za pośrednictwem Internetu, a wręcz sam o ten kontakt zabiegał. Jej twierdzenia są spójne w tym zakresie z zeznaniami świadków M. S., U. C., K. T. (2) i W. T.. Rodzice pozwanego, a dziadkowie zmarłego K. T. (1) określili wręcz, iż te relacje ojca i syna były bardzo dobre. Sąd uznał ich zeznania za szczere i wiarygodne. Z zebranych w sprawie dowodów wynika również, iż zmarły K. T. (1) miał dobre relacje z drugim mężem matki M. Z., który troszczył się o jego potrzeby. Niewątpliwie jednak zmarły miał ojca jednak jednego i jest nim D. T.. To do niego zwracał się tato i jego darzył miłością. W tych okolicznościach, z punktu widzenia praw D. T., jako ojca zmarłego, nie do przyjęcia jest, aby zwłoki jego zmarłego syna przenieść do grobu osoby obcej, M. Z., niezależnie od niekwestionowanego jego wkładu w opiekę i wychowanie K. T. (1). Takie zachowanie powódki naruszałoby dobra osobiste pozwanego, który jako ojciec ma prawo swobodnego sprawowania kultu pamięci zmarłego, jedynego syna, odwiedzania jego grobu, palenia zniczy, składania kwiatów czy modlitwy. W dalszej kolejności, taką możliwość będą mieli dziadkowie K. T. (1), K. i W. T., którzy jak wynika z ich zeznań bardzo kochali wnuka, a jego przedwczesna śmierć była dla nich ogromnym przeżyciem. Sprawowanie kultu pamięci zmarłego syna stron umożliwia stan obecny, zaakceptowany wcześniej przez obie strony, a mianowicie kiedy syn stron jest pochowany w pojedynczej, odrębnej kwaterze, a w związku z tym sytuacji tej nie należy zmieniać.

W zestawieniu z powyższymi argumentami argumenty powódki, iż chce przenieść zwłoki syna do grobu jej zmarłego męża, bo nie potrafi się pogodzić z tym, że dwie jej najbliższe osoby są pochowane oddzielnie oraz, że chce opiekować się jednym grobem rodzinnym nie są przekonywujące, a wręcz niezasadne. Wbrew twierdzeniom powódki, wydaje się, iż gdyby w 2014r. nie zmarł nagle jej drugi mąż, to prawdopodobnie w ogóle nie byłoby problemu z miejscem pochówku K. T. (1). Wskazać należy, iż wiele osób sprawuje kult zmarłych w takiej sytuacji, jak powódka, a mianowicie, kiedy najbliższe osoby są pochowane w różnych miejscach, często nawet nie na jednym cmentarzu, a wręcz w bardzo odległych miejscach w kraju. Sam fakt, iż powódce łatwiej byłoby opiekować się jednym grobem nie budzi wątpliwości, ale jest to okoliczność o znaczeniu zupełnie drugorzędnym. Z kolei twierdzenia powódki, iż jej zmarły syn jest „pozostawiony sam sobie”, bo jest pochowany w grobie pojedynczym, są w ocenie Sądu przesadzone, wynikające z subiektywnych odczuć powódki. W ocenie Sądu uwzględnieniu żądania powódki sprzeciwiają się również zasady współżycia społecznego, a w szczególności zasada niezakłócania miejsc spoczynku zmarłych.

Sąd uznał, iż pozostawienie dotychczasowego stanu rzeczy, zachowanie oddzielnego miejsca spoczynku syna stron umożliwia obu stronom kultywowanie pamięci o zmarłym synu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 20 września 2007r. ( II CSK 237/07, OSP 2008/9/94) grób to nie tylko miejsce pochówku, ale miejsce wiecznego spoczynku, a dla osób wierzących miejsce oczekiwania, zadumy i kontemplacji, tworzący warunki do szczególnego rodzaju relacji emocjonalnej bliskich ze zmarłym. Sąd ocenił, iż nie ma żadnych ważnych przyczyn, aby pozbawiać takiego prawa pozwanego i prawa powódki przy zachowaniu stanu obecnego nie zostały, w jakikolwiek sposób naruszone.

Prawo osobiste do zmiany miejsca spoczywania zwłok jest prawem wspólnym wszystkich żyjących członków najbliższej rodziny zmarłego. Z istoty tej wspólności wynika, iż do powyższej zmiany wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. Mimo braku wyraźnej normy rozstrzygnięcie Sądu może zastąpić brak jednomyślności ( tak SN w wyroku z 25 kwietnia 1966r., II CR 106/66, LEX 5977). Mając na uwadze przytoczony pogląd Sądu Najwyższego Sąd uznał, iż roszczenie powódki należy potraktować, jako żądanie zobowiązania pozwanego D. T. do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na ekshumację. Z wyżej omówionych powodów Sąd uznał to roszczenie za nieuzasadnione i jako takie je oddalił.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł, jak w wyroku.