Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2014 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. Z. i D. Z.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 18 czerwca 2014 r. sygn. akt I C 1190/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w T. na rzecz radcy prawnego J. D. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

UZASADNIENIE

Powodowie D. Z. i J. Z., po ostatecznym sprecyzowaniu żądania pozwu pismem procesowym z dnia 20 marca 2014 r. (k.270-271) domagali się zasądzenia na ich rzecz od pozwanego – (...) Spółki Akcyjnej w G. kwoty 126 050 zł tytułem odszkodowania na utracone korzyści, których nie osiągnęli w związku z zaniechaniem pozwanego, polegającym na nieusunięciu z ich nieruchomości linii energetycznej (...)Powodowie wywodzili, że podstawą ich roszczenia jest art. 415 kc, a szkoda sprowadza się do pozbawienia ich możliwości pobierania czynszu z dzierżawy nieruchomości, możliwego do uzyskania na podstawie umowy dzierżawy, zawartej z (...) sp. z o.o.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo i rozstrzygnął o kosztach procesu stosownie do wyniku sporu, czyniąc następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Powodowie – małżonkowie D. i J. Z. oraz ich syn W. Z. (1) są współwłaścicielami nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w T. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Powodowie są współwłaścicielami tej nieruchomości w (...)części, zaś ich syn jest współwłaścicielem w(...)części.

Na określonej wyżej nieruchomości znajdują się, należące do pozwanego, trzy przesyłowe linie energetyczne: napowietrzna linia niskiego napięcia (...) napowietrzna linia (...)relacji (...), wybudowana w latach 60-tych ubiegłego wieku i napowietrzno-kablowa linia, nazwana (...)posadowiona w 1982 r.

Sąd Rejonowy w T. postanowieniem z dnia 10 lipca 2012 r. sygn.. akt (...) stwierdził nabycie przez pozwanego przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w stosunku do dwóch linii, tj. napowietrznej linii niskiego napięcia(...) oraz napowietrznej linii (...)ubiegłego wieku, odpowiednio przez Skarb Państwa oraz (...) SA w G.. Żądanie nabycia przez zasiedzenie służebności względem trzeciej linii zostało oddalone.

W 2010 r. lub 2011 r. pracownicy pozwanego chcieli częściowo zdemontować linię napowietrzno - kablową –(...)która jest nieczynna od 2006 r., jednak do demontażu nie doszło, z uwagi na sprzeciw powoda J. Z., który domagał się uregulowania statusu, względnie demontażu lub przebudowy wszystkich linii przechodzących przez jego nieruchomość. Nie doszło między stronami do ugodowego załatwienia sporu.

W dnia 26 lutego 2010 r. powodowie oraz ich syn W. Z. (1) zawarli umowę o podział nieruchomości położonej w L., działki nr (...), do używania. Tego samego dnia wszyscy współwłaściciele nieruchomości i (...) sp. z o.o. w W. zawarli umowę dzierżawy części opisanej wyżej nieruchomości, tj. gruntu o powierzchni ok. 4000 m ^{( 2)} wraz z późniejszymi naniesieniami, w tym budynkami, budowlami, urządzeniami, instalacjami i drogami dojazdowymi. Na dzierżawionym gruncie znajduje się linia energetyczna(...), posadowiona w 1982 r, a także wodociąg(...)i linia telekomunikacyjna.

Wyłącznie uprawnionym do korzystania oraz pobierania pożytków i innych dochodów z wydzierżawionej spółce (...) części nieruchomości był W. Z. (1), co wynikało z umowy współwłaścicieli o podział nieruchomości do używania. Nadto W. Z. (1) zobowiązał się do wystawiania faktur VAT a spółka (...) do dokonywania płatności na rachunek bankowy W. Z.. W razie opóźnienia w płatności czynszu dzierżawnego W. Z. był uprawniony do naliczania ustawowych odsetek. Czynsz ten miał wynosić 18 000 zł netto miesięcznie.

Pracownicy spółki (...) przed zawarciem umowy dzierżawy oglądali nieruchomość i przeprowadzili stosowne badania gruntu. W umowie stwierdzono, że z wyjątkiem wodociągu, napowietrznej linii energetycznej i linii telekomunikacyjnej, przez nieruchomość nie przechodzą żadne instalacje ani urządzenia, które utrudniałyby wykonywanie na dzierżawionej nieruchomości działalności gospodarczej przez dzierżawcę. Wydzierżawiający zobowiązali się, że do dnia wydania przedmiotu dzierżawy, tj. do dnia 30 czerwca 2011 r., z terenu przedmiotu dzierżawy zostaną usunięte wszelkie rzeczy nie będące przedmiotem umowy, a przedmiot ten będzie wolny od osób trzecich.

Wodociąg, linia telekomunikacyjna i linia energetyczna pozwanego nie zostały z gruntu powodów usunięte. Grunt ten nie został wydany (...) spółce z o.o. do chwili obecnej.

Umowa dzierżawy z dnia (...)nadal obowiązuje między stronami, które ją zawarły i nie została przez żadną ze stron wypowiedziana. (...) sp. z o.o. nie dokonał żadnej płatności tytułem czynszu.

Nadal obowiązuje decyzja środowiskowa, wydana 18 sierpnia 2010 r. przez wójta Gminy L., uwzględniająca planowaną przez (...) sp. z o.o. inwestycję na wydzierżawionej nieruchomości, której współwłaścicielami są powodowie i ich syn W. Z. (1), w postaci budowy stacji paliw wraz z infrastrukturą.

Sąd Okręgowy uznał, że sprecyzowane ostatecznie w toku sporu żądanie powodów nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz od pozwanego odszkodowania w kwocie 126 050 zł z tytułu utraconych korzyści, których nie osiągnęli, w związku z zaniechaniem pozwanego, polegającym na nieusunięciu linii energetycznej (...). Korzyści miały polegać na możliwości pobierania czynszu dzierżawnego, wynikającego z umowy dzierżawy z dnia(...)

Sąd Okręgowy wskazał, że naprawienie szkody w postaci lucrum cessans może nastąpić na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej (por. wyrok Sądu Najwyższego V CSK 175/09), zaś przesłankami tej odpowiedzialności w świetle art. 415 kc są: wina, szkoda i związek przyczynowy między nimi. Roszczenie z art. 415 kc służy temu, kto doznał szkody z winy drugiej strony, przy czym szkodą tą jest potencjalny uszczerbek w majątku, w tym również wynikający z nieuzyskania spodziewanych korzyści. Niezbędną przesłanką odpowiedzialności z tego tytułu jest wykazanie, że gdyby nie działanie lub zaniechanie przeciwnika, to do majątku roszczącego weszłaby określona korzyść, zaś brak przysporzenia wynika z bezprawnego zachowania pozwanego, któremu można przypisać winę.

Powyższej przesłanki odpowiedzialności pozwanego powodowie nie wykazali. W pierwszej kolejności Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż w dacie zawarcia umowy dzierżawy (...) sp. z o.o. wiedział o posadowionych na działce urządzeniach energetycznych, wodociągowych i telekomunikacyjnych, co wynika (...) umowy. W umowie współwłaściciele gruntu zobowiązali się do jego wydania dzierżawcy bez obecności na nim osób trzecich i w stanie wolnym od czegokolwiek, co nie było przedmiotem umowy dzierżawy (§ 2 pkt z). Z kolei przedmiot dzierżawy oznaczono jako grunt 4000 m ^{( 2)} wraz z późniejszymi naniesieniami w postaci budynków, urządzeń, instalacji i dróg dojazdowych. Nie oznaczono w umowie wprost, że do dnia wydania grunt ma być wolny właśnie od urządzeń przesyłowych pozwanego, czy, też urządzeń firm wodociągowej i telekomunikacyjnej. Zapis § 2 pkt z został sformułowany ogólnikowo i budzi wątpliwości, zwłaszcza jeśli zważy się, że według (...) przedmiotem umowy miały być też urządzenia i instalacje. Ponieważ powodowie nie przedstawili do akt dokumentów w postaci np. wezwania powodów przez (...) sp. z o.o. do wydania gruntu, czy pisma właścicieli wyjaśniającego przyczyny opóźnienia w wydaniu gruntu, nie było wiadomo, dlaczego grunt nie został dzierżawcy wydany do 30 czerwca 2011 r. Nie wykazano też, że ktokolwiek ubiegał się o wydanie pozwolenia na budowę, czy decyzja o pozwoleniu na budowę stacji paliw została wydana, czy też nie. Nie zostało zatem wykazane twierdzenie strony powodowej, iż zezwolenia na budowę nie wydano z uwagi na fakt istnienia na gruncie infrastruktury przesyłowej pozwanego.

Strona powodowa zatem nie wykazała, że jedyną przyczyną niewydania spółce (...) gruntu o powierzchni 4000 m ^{( 2)} w oznaczonym terminie było nie usunięcie z niego instalacji przesyłowej pozwanego –(...)” i że tylko z tego powodu powodowie utracili korzyść w postaci czynszu dzierżawnego.

Nadto Sąd Okręgowy zważył, iż nieruchomość będąca przedmiotem współwłasności powodów oraz ich syna W. Z. (1) została objęta podziałem do korzystania (quod usum), na mocy umowy(...), która została powołana w umowie dzierżawy (...) Na mocy wskazanej umowy syn powodów W. Z. (1) został uprawniony do wyłącznego korzystania, pobierania pożytków i innych dochodów z części nieruchomości, na której znajduje się przedmiot dzierżawy (tj. teren przeznaczony pod dzierżawę dla (...) sp. z o.o. w W.). Jednoznacznie fakt ten wynika (...)umowy dzierżawy z dnia 26 lutego 2010 r. Treść umowy współwłaścicieli o podział do używania została tam przytoczona wprost, gdyż miało to istotne znaczenie dla treści umowy dzierżawy. Zapis umowy współwłaścicieli ustanowił zatem materialne prawo do pobierania pożytków tylko przez W. Z. (1), który uprawniony był do pobierania czynszu dzierżawnego, na podstawie wystawianych przez siebie faktur i naliczania odsetek za zwłokę w uiszczaniu czynszu (...)W zawierającym regułę interpretacyjną (...)umowy dzierżawy mowa jest o zastrzeżeniu wyjątków w umowie przewidzianych, dotyczących wykonania zobowiązania dzierżawcy na rzecz wydzierżawiającego W. Z. (1). W takich wypadkach, a contrario, poprzez zobowiązanie dzierżawcy wobec wydzierżawiającego należy rozumieć zobowiązanie (...) sp. z o.o. w W. wobec W. Z. (1), z wyłączeniem powodów. Ustalono bowiem, że zobowiązanie (...) sp. z o.o. wobec współwłaścicieli jest solidarne, z zastrzeżeniem wyjątków w umowie przewidzianych, dotyczących wykonania zobowiązania dzierżawcy na rzecz wydzierżawiającego W. Z. (1).

W związku z powyższym o ile jakakolwiek szkoda z tytułu utraconych korzyści mogła z winy pozwanego nastąpić, o tyle uszczerbek ten wystąpił tylko w majątku W. Z. (1).

Zgodnie z zapisami umowy dzierżawy i umowy o podział nieruchomości do użytkowania miesięczny czynsz dzierżawy w kwocie 18 000 zł nigdy nie wszedłby do majątku powodów, lecz jedynie do majątku ich syna, co wyklucza powstanie szkody po stronie powodów.

Ubocznie jedynie Sąd Okręgowy zauważył, że powodowie nie przeprowadzili prawidłowo dowodu na okoliczność wysokości szkody, gdyż żądana kwota 126 500 zł wynikała z wyliczenia dokonanego przez rzeczoznawcę, działającego na zlecenie powodów, a dotyczącego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z całej działki o pow. 1,6665 ha. Nie było natomiast wiadomo jak ma się żądana kwota do wysokości ustalonego w umowie czynszu dzierżawnego.

W związku z powyższym Sąd I instancji oddalił powództwo, orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 98 § 1 kpc oraz przyznał od Skarbu Państwa na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika procesowego powodów stosowną kwotę tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

Powodowie złożyli apelację od powyższego wyroku, skierowaną przeciwko całości rozstrzygnięcia.

Skarżący zarzucili:

1.  obrazę przepisów postępowania – art. 232 kpc przez przyjęcie, że powodowie nie wywiązali się z obowiązku udowodnienia wysokości swojego roszczenia, podczas gdy z umowy dzierżawy zawartej przez powodów oraz W. Z. (1) wynika, że z tytułu czynszu dzierżawnego wydzierżawiający miał otrzymywać kwotę 18 000 zł miesięcznie, która na skutek zaniechania pozwanego nie była wypłacana;

- art. 233 kpc przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na przyjęciu, że utrata korzyści przez powodów i związana z tym szkoda nie jest skutkiem wyłącznie bezprawnego zachowania się pozwanego, podczas gdy pozwany od 2010 r. nie podjął żadnych działań mających na celu usunięcie spornej linii elektroenergetycznej, co potwierdził w pismach z dnia 9 grudnia 2013 r. oraz 29 maja 2014 r.;

2. błąd w ustaleniach faktycznych, stanowiących

podstawę orzeczenia:

- polegający na błędnym przyjęciu, że cały grunt, mający być przedmiotem dzierżawy o powierzchni 4000 m ² został oddany do wyłącznego używania i pobierania pożytków przez W. Z. (1), podczas gdy jest on właścicielem (...)nieruchomości, czyli gruntu o powierzchni 1665,6 m ², a w konsekwencji

- na błędnym przyjęciu, że powodom nie przysługuje legitymacja czynna w niniejszym postępowaniu, podczas gdy z zawartej umowy dzierżawy wynika, że wydzierżawiającymi są J., D. i W. Z. (1).

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pełnomocnik procesowy powodów, ustanowiony z urzędu, wniósł ponadto o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powodom w postępowaniu apelacyjnym, które to koszty nie zostały opłacone w całości, ani w części.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powodów nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż zgłoszone w niej zarzuty nie były trafne. Nie doszło w rozpoznawanej sprawie do naruszeń prawa procesowego, ani też do błędnych ustaleń faktycznych.

Sąd I instancji poprawnie ustalił, w zakresie przysługującej mu na podstawie art. 233 kpc swobodnej oceny dowodów i w oparciu o wnikliwą analizę zapisów zawartej (...) przez powodów i ich syna W. Z. (1) z (...) spółką z o.o. w W. umowy dzierżawy, w tym przede wszystkim treść (...)tej umowy, że wydzierżawiający W. Z. (1) jest uprawniony do wyłącznego korzystania, pobierania pożytków i innych dochodów z części nieruchomości, na której znajduje się przedmiot dzierżawy, co jest zgodne z zawartą przez wszystkich współwłaścicieli nieruchomości w (...)umową o podział nieruchomości do używania, wymienioną w umowie dzierżawy jako załącznik (...)do tej umowy.

Nie doszło do błędnego ustalenia, że cały grunt będący przedmiotem dzierżawy, tj. grunt o powierzchni 4000 m ² został oddany do wyłącznego używania i pobierania pożytków przez W. Z. (1), „podczas gdy jest on właścicielem(...)nieruchomości, czyli gruntu o powierzchni 1665,6 m ²”.

Przez czynność prawną mogą powstać między współwłaścicielami nowe lub odmienne zobowiązania aniżeli te, które przewidują przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności. Wynika to z ogólnych zasad prawa cywilnego, odnoszących się do czynności prawnych, a zwłaszcza do umów. Stosunki obligacyjne mogą być rozmaicie ukształtowane przez strony, którymi są współwłaściciele rzeczy, dzięki daleko posuniętej zasadzie swobody umów. Współwłaściciele zawierający umowę, m.in. umowę dotyczącą sposobu korzystania z rzeczy wspólnej, mogą odmiennie uregulować zobowiązania wynikające z przepisów o współwłasności i ułożyć swój stosunek według swego uznania, byleby treść i cel umowy nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego (art. 353 ¹ kc).

Sąd Okręgowy trafnie wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, iż wolą współwłaścicieli zawierających w dniu 26 lutego 2010 r. umowę o podział nieruchomości do korzystania było to, aby wszelkie korzyści z przedmiotu dzierżawy, obejmującego powierzchnię 4000 m ², uzyskiwał jeden tylko współwłaściciel W. Z. (1). Tego rodzaju regulacja umowna współwłaścicieli jest dopuszczalna w granicach swobody umów i nie należy jej mylić, co zdaje się czynić skarżący, ze zniesieniem współwłasności przez podział nieruchomości (art. 211 kc), który to podział winien uwzględniać wielkość udziałów poszczególnych współwłaścicieli. Podział do korzystania (quod usum), wynikający z umowy współwłaścicieli, nie dokonuje zniesienia współwłasności i nie musi odnosić się do wielkości udziałów w nieruchomości poszczególnych współwłaścicieli.

W związku z powyższym nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut błędnego ustalenia przez Sąd I instancji, że osobą uprawnioną do uzyskiwania korzyści z przedmiotu dzierżawy był tylko W. Z. (1). Ustalenie to było prawidłowe, znajdujące oparcie w powołanych przez ten Sąd zapisach umowy dzierżawy, odzwierciedlających treść zawartej przez współwłaścicieli umowy o podział quod usum.

Nadto trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że nie zostały wykazane wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, konieczne dla zastosowania art. 415 kc, w przypadku szkody w postaci utraconych korzyści. Przede wszystkim powodowie nie wykazali, że jedyną i wyłączna przyczyną nie wydania spółce (...) przedmiotu dzierżawy w terminie oznaczonym w umowie, było nieusunięcie z tej nieruchomości linii energetycznej (...)Słusznie zauważył Sąd I instancji, iż powodowie nie przedstawili dowodu na to, że po zawarciu umowy dzierżawy wzywali pozwanego do usunięcia linii energetycznej wyznaczając mu do tego odpowiedni termin, ani też nie wykazali, że spółka (...) wzywała ich do wydania nieruchomości, względnie do spowodowania usunięcia z przedmiotu dzierżawy elementów infrastruktury, w tym nie tylko linii energetycznej pozwanego, ale też urządzeń firm wodociągowej i telekomunikacyjnej, których stanowi (...)umowy dzierżawy. Powodowie nie wykazali, aby urządzenia (telekomunikacyjne i wodociągowe) zostały usunięte, a pozwany mimo wezwań do usunięcia swojej sieci tego nie uczynił i uniemożliwił realizację umowy dzierżawy. Nie wykazali zatem istnienia adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy hipotetyczną szkodą, która w świetle zapisów umowy mogłaby być rozpatrywana wyłącznie jako szkoda ich syna, a biernym zachowaniem pozwanego, polegającym na braku demontażu linii energetycznej. Nie bez znaczenia jest też okoliczność, iż w 2010 r. pozwany podjął działania w celu zdemontowania linii energetycznej, z posadowienia której powodowie wywodzili szkodę, jednak powodowie demontaż uniemożliwili, zaś później kreowali różne roszczenia, związane z tą linią, m.in. domagali się odpłatnego ustanowienia służebności, wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości, odszkodowania za utratę wartości gruntu, aby ostatecznie domagać się odszkodowania za utracone korzyści. Sąd Okręgowy jedynie na marginesie swoich rozważań stwierdził, że żądana przez powodów kwota 126500 zł, wynikająca ze sporządzonego przez rzeczoznawcę na ich zlecenie operatu szacunkowego, dotyczyła wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, a nie do utraconych korzyści.

Głównymi przyczynami oddalenia powództwa był brak legitymacji czynnej powodów i niezależnie od tego braku nie wykazanie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, rozpatrywanych w perspektywie dyspozycji art. 415 kc.

Nie znajdując uzasadnionych podstaw do uwzględnienia zarzutów i wniosków skarżących Sąd Apelacyjny apelację oddalił, w oparciu o art. 385 kpc i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 i 99 kpc.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej powodom z urzędu w postepowaniu apelacyjnym rozstrzygnięto na mocy § 6 pkt. 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 2 oraz § 15 i § 2 pkt. 3. Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.