Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR (del.) Robert Masznicz

Protokolant: protokolant sądowy Katarzyna Ponichter

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa

P. S. (2) (...)

przeciwko pozwanemu

A. C.

o zapłatę

1)  zasądza od pozwanego na rzecz powódki sumę 177.546,03 zł (sto siedemdziesiąt siedem tysięcy pięćset czterdzieści sześć złotych 03/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 grudnia 2017 r. do dnia zapłaty,

2)  umarza postępowanie w zakresie żądania sumy 8.583,01 zł (osiem tysięcy pięćset osiemdziesiąt trzy złote 01/100) tytułem skapitalizowanych odsetek,

3)  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

4)  zasądza od pozwanego na rzecz powódki tytułem zwrotu kosztów procesu sumę 14.295,00 zł (czternaście tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć złotych) w tym:

a)  kwotę 8.878,00 zł (osiem tysięcy osiemset siedemdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów uiszczonej opłaty od pozwu,

b)  kwotę 5.400,00 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego stanowiących stawkę minimalną wynagrodzenia pełnomocnika procesowego ustanowionego w osobie radcy prawnego,

c)  kwotę 17,00 zł (siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów uiszczonej opłaty skarbowej od złożonego pełnomocnictwa procesowego.

Sygn. akt IV C 287/18

UZASADNIENIE WYROKU

Pozwem z dnia 1 grudnia 2017 r. (data nadania w urzędzie pocztowym – k. 11) P. S. (2) (powódka) wniosła o zasądzenie od A. C. (pozwany) sumy 186 129 zł 04 gr (w tym kwoty 76 129 zł 04 gr tytułem skapitalizowanych odsetek) wraz z odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu, w tym kosztami opłaty od pozwu, kosztami opłaty skarbowej od złożonego pełnomocnictwa procesowego oraz kosztami zastępstwa procesowego w kwocie 6 642 zł w razie rozpoznania sprawy w postępowaniu zwyczajnym.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że powódka dochodzi roszczeń w oparciu o weksel własny wystawiony przez pozwanego na zlecenie Ł. S., indosowany na P. S. (2).

(pozew – k. 2 i n.)

W sprawie nie wydano nakazu zapłaty ani w postępowaniu nakazowym, ani w postępowaniu upominawczym.

(zarządzenie – k. 24)

Odpis pozwu został doręczony pozwanemu ze skutkiem od dnia 12 kwietnia 2018 r. na zasadzie dwukrotnego awizowania przesyłki i jej zwrócenia przez pocztę z przyczyny nieodebrania w terminie.

(koperta – k. 28)

Pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew ani w terminie wyznaczonym (zarządzenie k. 24, zobowiązanie – k. 26), ani po tym terminie.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 12 września 2018 r. pozwany nie stawił się, Stawiła się jego żona, powołując się na udzielone pełnomocnictwo i wnioskując o odroczenie rozprawy. Podniosła również zarzut spełnienia świadczenia zwrotu pożyczki, którą zabezpieczał weksel.

(pismo pełnomocnika – k. 34, protokół rozprawy – k. 39)

Dnia 21 września 2018 r. (data nadania w urzędzie pocztowym – k. 47) powódka zmieniła powództwo w ten sposób, że ograniczyła żądanie do zapłaty sumy 177 546 zł 03 gr (w tym kwoty 67 546 zł 03 gr tytułem skapitalizowanych odsetek). W pozostałym zakresie, tj. co do skapitalizowanych odsetek przekraczających nowe obrachowanie, pozew został cofnięty ze zrzeczeniem się roszczenia.

(pismo procesowe – k. 45 i n.)

Dnia 5 grudnia 2018 r. przeprowadzono rozprawę z udziałem pozwanego. W końcowej części rozprawy, po niepowodzeniu rokowań ugodowych, pozwany złożył wnioski dowodowe o przesłuchanie Ł. S. i P. O. w charakterze świadków spełnienia świadczenia zwrotu pożyczki, którą zabezpieczał weksel.

Wnioski dowodowe pozwanego zostały oddalone przez Sąd.

W głosach końcowych strony podtrzymały wcześniejsze stanowiska, tj.

- powódka podtrzymała powództwo w zakresie ograniczonym przez pismo procesowe z dnia 21 września 2018 r.;

- pozwany podtrzymał żądanie oddalenia powództwa, podnosząc zarzut spełnienia zwrotu pożyczki, która zabezpieczał weksel.

(protokół rozprawy – k. 68 i n.)

Po zamknięciu rozprawy pozwany złożył pismo procesowe wraz z ponownym wnioskiem o przesłuchanie odpowiednich świadków oraz z dodatkowymi wnioskami dowodowymi i zarzutem przedawnienia.

(pismo procesowe – k. 70 i n.)

Sąd nie uwzględnił wniosku o otwarcie na nowo rozprawy już zamkniętej.

(protokół posiedzenia – k. 80)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 16 stycznia 2013 r. pozwany wystawił w P. weksel własny na zlecenie Ł. S. na sumę 110 000 zł wraz z odsetkami według stopy 22% rocznie, tj. w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego w stosunku rocznym, liczonymi od dnia 16 stycznia 2013 r..

Na wekslu zapisano miejsce płatności (P.) oraz zapisano, że zostanie przedstawiony do zapłaty w ciągu 10 lat od dnia wystawienia.

Weksel został oznaczony w nagłówku tytułem „Weksel in blanco”

(weksel – k. 6)

W dniu 10 stycznia 2017 r. na odwrocie weksla zapisano treść następującą:

„INDOS

USTĘPUJĘ NA ZLECENIE P. S. (3) PESEL (...)”

Pod powyższym zapisano datę 10.01.2017, a podpis złożył Ł. S..

(odwrotna strona weksla – k. 6 odwrót)

W dniu 18 listopada 2017 r. pozwany dokonał przekazu pieniężnego na rzecz P. O. na sumę 3 000 zł. W dokumencie przekazu nie wskazano tytułu świadczenia.

(dokument potwierdzenia nadania – k. 54)

W dniu 21 listopada 2017 r. pełnomocnik powódki wezwał pozwanego na piśmie do wykupienia weksla w terminie 7 dni.

(wezwanie wraz z aktem pełnomocnictwa – k. 7 i n.)

Do chwili zamknięcia rozprawy pozwany nie wykupił weksla i nie zapłacił powódce jakiejkolwiek sumy.

(bezsporne)

Pozwany jest z wykształcenia rolnikiem i utrzymuje się z działalności gospodarczej, którą prowadził najpierw osobiście wraz z rodziną, a następnie w formie spółki kapitałowej, w której własne udziały przekazał synowi. Przedmiotem tej działalności są roboty rozbiórkowe oraz handel konstrukcjami halowymi. Pozwany jest właścicielem wielu nieruchomości w różnych częściach kraju. Zamieszkuje na działce o powierzchni około 1075 m ², zabudowanej dwoma domami o powierzchni 200 m ².

(fakty podane przez pozwanego i uznane za bezsporne)

Wszystkie powyższe okoliczności stanowią jedyne udokumentowane lub bezsporne fakty ustalone przez Sąd Okręgowy, który poczynił takie ustalenia według treści dokumentów przedstawionych przez strony do zamknięcia rozprawy zgodnie z art. 245 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), z uwzględnieniem okoliczności uznanych za bezsporne zgodnie z art. 229 i 230 k.p.c.

Inne okoliczności, w szczególności okoliczności i cel wystawienia weksla, pozostają wątpliwe i nieudokumentowane. Wątpliwie i nieudokumentowane pozostają w szczególności twierdzenia pozwanego, że weksel został wystawiony na zabezpieczenie umowy pożyczki udzielonej pozwanemu przez Ł. S. i P. O., jak również że pożyczka została spłacona w całości lub części. Wątpliwy i nieudokumentowany pozostaje również stan świadomości powódki co do okoliczności oraz celu wystawienia weksla, wreszcie co do ewentualnych świadczeń spełnionych przez pozwanego względem Ł. S. lub P. O. w ramach stosunku prawnego łączącego pozwanego z tymi osobami według twierdzeń pozwanego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Powództwo podlega uwzględnieniu w zakresie popieranego żądania zapłaty sumy 177 546 zł 03 gr (w tym kwoty 67 546 zł 03 gr tytułem skapitalizowanych odsetek) oraz w zakresie dalszych odsetek naliczanych od tej sumy od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty, jednakże wyłącznie do wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

W części, w jakiej pozew został cofnięty ze zrzeczeniem się roszczenia, postępowanie ulega umorzeniu.

W pozostałym zakresie, tj. w zakresie żądania odsetek przekraczających odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia złożenia pozwu, powództwo podlega oddaleniu.

Takie rozstrzygnięcie uzasadnia obciążenie pozwanego kosztami procesu obejmującymi koszty opłaty od pozwu w zakresie odpowiadającym uwzględnionej części roszczenia oraz koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Jednakowe rozstrzygnięcie byłoby uzasadnione również w wypadku uznania, że materiał procesowy daje podstawy do ustalenia, że odpowiedni weksel był wystawiony na zabezpieczenie umowy pożyczki w sumie 100 000 zł, udzielonej pozwanemu (lub pozwanemu i jego żonie) przez Ł. S. i P. O., także wówczas, jeżeli powódka wiedziała o takim celu wystawienia weksla.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowią przepisy niżej przytoczone.

Istotą ważnego weksla w rozumieniu Prawa wekslowego jest obowiązek jego bezwarunkowej zapłaty.

Zgodnie z art. 101 Prawa wekslowego, weksel własny powinien zawierać: nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu; w języku, w jakim go wystawiono; przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej; oznaczenie terminu płatności; oznaczenie miejsca płatności; nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu; podpis wystawcy wekslu.

Przedstawiony przez powódkę dokument weksla zawiera wszystkie te elementy z wyjątkiem terminu płatności.

Zgodnie z art. 102 ust. 2 Prawa wekslowego, weksel własny bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem.

W przedstawionym do zapłaty wekslu zastrzeżono również odsetki w oznaczonej tam stopie od sumy wekslowej od dnia wystawienia weksla, co jest zgodne z art. 5 w związku z 103 ust. 2 Prawa wekslowego, skoro weksel był płatny za okazaniem. Co prawda, stopa odsetek zastrzeżona w wekslu jest niezgodna z wysokością odsetek maksymalnych (od dnia 1 stycznia 2016 r. są to odsetki maksymalne za opóźnienie) przewidzianych w Kodeksie cywilnym (k.c.), jednakże przekroczenie wysokości odsetek maksymalnych powoduje jedynie automatyczne ograniczenie ich stopy do maksymalnej wysokości zastrzeżonej w ustawie, a nie zupełną nieważność zastrzeżenia.

Zgodnie z art. 10 w związku z art. 103 ust. 2 Prawa wekslowego, możliwe jest wystawienie weksla niezupełnego (in blanco), czyli niezawierającego niektórych elementów, które mogą być następnie uzupełnione także przez posiadacza weksla. Weksel przedstawiony przez powódkę jest oznaczony w nagłówku dopiskiem „in blanco”, co może wskazywać na to, że był niezupełny w chwili wystawienia i uzupełniony dopiero później przez posiadacza. Ale dopisek „in blanco” mógł być również nadrukiem niecelowym, jeżeli strony korzystały z wydruku gotowego wzorca weksla, który został w zupełności wypełniony w chwili wystawienia. W każdym razie, w chwili złożenia pozwu weksel zawierał już wszystkie niezbędne elementy. I nawet jeżeli nie był zupełny w chwili wystawienia, brak dowodu na to, aby w jakimkolwiek zakresie został wypełniony niezgodnie z porozumieniem. Pozwany nie zgłaszał zresztą zarzutów tego rodzaju.

Zgodnie z art. 11 i następne w związku z art. 103 ust. 1 Prawa wekslowego, weksel może być przeniesiony przez indos, co oznacza przejście na nabywcę wszystkich praw z weksla. Odpowiedni indos został zapisany na wekslu zgodnie z art. 13 ust. 1 w związku z art. 103 ust. 1 Prawa wekslowego ze skutkiem nabycia przez powódkę prawa przedstawienia weksla do zapłaty.

Z dokumentów załączonych do pozwu nie wynika, czy pozwanemu skutecznie doręczono wezwanie do wykupienia weksla przed wytoczeniem powództwa, a jeżeli tak – czy termin podany na wezwaniu upłynął przed dniem złożenia pozwu. Jednakże wraz z doręczeniem odpisu pozwu pozwanemu został doręczony odpis przedprocesowego wezwania do wykupienia weksla oraz odpis samego weksla, w związku z tym należy uznać odpowiednie okazanie weksla oraz wezwanie do zapłaty za skuteczne najpóźniej z chwilą doręczenia odpisu pozwu. W takim stanie, roszczenie powódki o zapłatę okazanego weksla stało się oczywiście wymagalne przed zamknięciem rozprawy.

W ustalonym stanie faktycznym nieskuteczne były zarzuty pozwanego, oparte na twierdzeniu wystawienia weksla na zabezpieczenie umowy zawartej z osobami trzecimi (Ł. S. i P. O.) oraz na twierdzeniu zupełnego zaspokojenia tych osób, jako wierzycieli.

Zgodnie z art. 17 w związku z art. 103 ust. 1 Prawa wekslowego, osoba (czyli pozwany), przeciw której dochodzi się praw z indosowanego weksla, nie może wobec posiadacza weksla (czyli wobec powódki) zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z posiadaczem poprzednim (czyli z Ł. S.), chyba że aktualny posiadacz weksla (czyli powódka), nabywając weksel, działał świadomie na szkodę dłużnika (czyli na szkodę pozwanego). Z przytoczonego przepisu wynika, że treść ewentualnej umowy między pozwanym a Ł. S. i P. O., jak również stan ewentualnego zadłużenia lub umorzenia długu względem tych osób, nie ma znaczenia dla obowiązku zapłaty względem powódki na podstawie weksla. Z przytoczonego przepisu wynika również, że wyjątkowo, zarzuty takie mogłyby być podnoszone, jeżeli pozwany wykazałby, że nabywając weksel powódka działała świadomie na szkodę pozwanego, czyli że zaszła każda z niżej wyszczególnionych okoliczności:

- pozwany wystawił weksel na zabezpieczenie umowy pożyczki udzielonej przez Ł. S. i P. O.;

- pozwany spełnił świadczenie zwrotu pożyczki wraz z odpowiednimi odsetkami ze skutkiem umorzenia wierzytelności zabezpieczonej wekslem;

- powódka nabyła weksel wiedząc o tym, że wierzytelność nie istnieje.

Pozwany nie udowodnił jednakże żadnej z powyższych okoliczności.

Dopiero na ostatniej rozprawie pozwany zgłosił wnioski dowodowe z zeznań świadków w powyższym zakresie, w szczególności w kierunku wykazania spełnienia odpowiedniego świadczenia ze skutkiem umorzenia wierzytelności zabezpieczonej wekslem. Te wnioski dowodowe były oczywiście spóźnione. Nie zostały zgłoszone ani w terminie danym na złożenie odpowiedzi na pozew, ani po doręczeniu wezwania na pierwszą z rozpraw, ani na pierwszej rozprawie, pomimo, że pozwany już w dniu 7 maja 2018 r. udzielił żonie pełnomocnictwa „do podpisywania i składania (…) pism sądowych”; wreszcie nie zostały złożone po pierwszej z rozpraw w czasie umożliwiającym wezwanie świadków na rozprawę kolejną, która odbyła się po około 3 miesiącach. Uwzględnienie wniosków dowodowych zgłoszonych na chwilę przed zamknięciem rozprawy spowodowałoby konieczność kolejnego odroczenia rozprawy i oczywistego przewleczenia postępowania, czyli byłoby sprzeczne z zasadami postępowania cywilnego, w szczególności nastąpiłoby z naruszeniem art. 6 § 2 oraz art. 207 § 6 k.p.c. Poza tym do chwili zamknięcia rozprawy pozwany nie znał adresu jednego ze zgłoszonych świadków.

Powtórzenie oddalonych wniosków dowodowych w piśmie złożonym po zamknięciu rozprawy wraz ze zgłoszeniem dodatkowych dowodów oraz podniesieniem zarzutu przedawnienia roszczenia, nie uzasadniało otwarcia na nowo rozprawy już zamkniętej. Zarówno ponowione wnioski dowodowe, jak i wnioski nowe, były oczywiście spóźnione. Podniesienie zarzutu przedawnienia po zamknięciu rozprawy również nie jest wystarczającym uzasadnieniem do otwarcia na nowo rozprawy zamkniętej.

W uzupełnieniu powyższego usprawiedliwione jest zwrócenie uwagi, że twierdzenia pozwanego o zupełnym zaspokojeniu Ł. S. i P. O., jako osób udzielających pożyczki, nie tylko nie zostały udowodnione, ale są również wątpliwe w świetle twierdzeń samego pozwanego. W szczególności pozwany przyznał, że od wielu lat osobiście i z rodziną prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza prace lub usługi świadczone osobiście, obejmując tą działalnością znaczny obszar w oparciu o znaczny majątek. W takich okolicznościach zrozumiałe wątpliwości co do wiarygodności muszą budzić oświadczenia pozwanego, że przez okres dwóch lat spłacał odpowiednią pożyczkę ratami miesięcznymi w kwotach po 10 000 zł, nie żądając od wierzycieli żadnych pokwitowań i nie dbając o udokumentowanie spłat przekazami lub w innej formie, wreszcie nie notując tych wpłat choćby na własne potrzeby. Nawet bez czynienia skomplikowanych obliczeń pozwany powinien uświadomić sobie, że w takim wypadku ciągu 2 lat spłaciłby nie tylko całą pożyczkę, ale spłaciłby również odsetki, skoro 22% od sumy 100 000 zł w skali roku to kwota jedynie 22 000 zł. Gdyby zatem założyć, że w chwili indosu nie istniała już wierzytelność zabezpieczona wekslem, w takim razie niezrozumiałe jest dlaczego w sierpniu 2017 r. pozwany świadczył na rzecz jednego z wierzycieli kwotę 2 000 zł, a w listopadzie 2017 r. kwotę 3 000 zł, przepraszając przy tym wierzyciela za opóźnienie (wydruk wiadomości sms – k. 77). W takim stanie rozsądniejszy wydaje się wniosek, że albo pozwany miał i ma świadomość, że do tej chwili nie zaspokoił swoich wierzycieli, albo że przekazy z 2017 r. nie mają związku z umową zabezpieczoną wekslem i jej rozliczeniem. Każda z tych ewentualności usprawiedliwia jednak wniosek, że wbrew art. 3 k.p.c. pozwany nie udzielił Sądowi wyjaśnień co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek.

Z wyjaśnionych przyczyn, zarzuty podniesione przez pozwanego nie zostały uwzględnione jako podstawa do oddalenia powództwa w zakresie, w jakim było popierane.

Dlatego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

W zakresie w jakim pozew został cofnięty ze zrzeczeniem się roszczenia, postępowanie należało umorzyć, zgodnie z art. 203 w związku z art. 355 § 1 k.p.c.

Dlatego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

Poza dochodzoną na podstawie weksla sumą główną, na którą składała się kwota 110 000 zł oraz kwota 67 546 zł 03 tytułem odsetek skapitalizowanych od dnia 16 stycznia 2013 r. do dnia złożenia pozwu, powódka żądała również odsetek od tej sumy za okres od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty. Żądanie takie, stanowiące w szczególności żądanie odsetek od odsetek, jest dopuszczalne zgodnie z art. 482 § 1 k.c. Jednakże powódka oznaczyła wysokość stopy odsetkowej w tym zakresie niezgodnie z obowiązującą ustawą i nie ograniczyła tego roszczenia w toku procesu (ograniczenie dotyczyło tylko obrachowania odsetek za okres poprzedzający wytoczenie powództwa), w związku z tym powództwo o zasądzenie dalszych odsetek, w tym od odsetek od odsetek, zostało oddalone w zakresie przekraczającym wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.

Dlatego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 3 sentencji wyroku.

Zgodnie z art. 108 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Sąd Okręgowy rozstrzygnął w wyroku o kosztach postępowania zgodnie z odpowiedzialnością finansową strony przegranej względem strony wygranej. Co prawda, w toku postępowania pozew został w części cofnięty ze zrzeczeniem się roszczenia, jednakże zakres cofnięcia stanowił nieznaczną część żądania (mniej niż 5% wartości przedmiotu sporu), w związku z tym na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. Sąd Okręgowy obciążył pozwanego co do zasady obowiązkiem zwrotu kosztów procesu w całości, z tym ograniczeniem, że zwrot kosztów procesu tytułem uiszczonej opłaty od pozwu został ograniczony do tej części opłaty stosunkowej (8 878 zł), która odpowiadała wartości uwzględnionej części roszczenia. W zakresie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy uwzględnił koszty poniesionej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa procesowego w kwocie (17 zł – k. 10) oraz rozstrzygnął o stawce wynagrodzenia radcy prawnego według norm przepisanych (kwota 5 400 zł), zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem wykonawczym do ustawy o radcach prawnych.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu stanowi punkt 4 sentencji wyroku.

Z tych wszystkich przyczyn i na podstawie przytoczonych przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

(...)

a)  (...)

b)  (...)

(...)