Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lutego 2021 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Składowska

po rozpoznaniu w dniu 3 lutego 2021 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) (...) z siedzibą w G.

przeciwko H. O.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 15 października 2020 r.,

sygn. akt I C 977/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten tylko sposób, że obniża zasądzoną w nim kwotę z 14 562,22 do 10 514,27 (dziesięć tysięcy pięćset czternaście i 27/100) złotych, oddalając powództwo w pozostałym zakresie;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  przyznaje adwokat E. C. ze Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Łasku 1 476 (tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych brutto z tytułu zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym,

IV.  znosi między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 4/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 15 października 2020 r., wydanym pod sygn. akt. I C 977/19, Sąd Rejonowy w Łasku zasądził od pozwanej H. O. na rzecz powoda (...) (...) z siedzibą w G. kwotę 14 562,22 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 14 sierpnia 2019 r. do dnia zapłaty (pkt 1), nakazując wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa na rzecz adw. E. C. z Kancelarii Adwokackiej w Ł. 2 952 złote brutto z tytułu zwrotu pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej (pkt 2) oraz nie obciążając pozwanej kosztami procesu (pkt 3).

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

30 maja 2018 r. pozwana H. O. zawarła umowę pożyczki o numerze (...) z firmą (...) spółka z o.o. z siedzibą we W. KRS nr (...). Na jej podstawie udzielono pożyczki w kwocie 10 000 złotych do dnia 30 listopada 2020 r.

Przewidziano opłatę operacyjną w kwocie 10 000 złotych oraz odsetki za udzielenie pożyczki w kwocie 1 347,11 złotych. Pożyczka była oprocentowana w skali 10 % rocznie.

W razie opóźnienia pożyczkobiorcy w zapłacie dwóch pełnych rat lub powstania zaległości przekraczających sumę dwóch pełnych rat pożyczkodawca miał prawo wypowiedzieć umowę z zachowaniem 30 dniowego terminu wypowiedzenia po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania.

Pozwana uiściła z tytułu umowy następujące kwoty: 711,44 złotych w dniu 9 lipca 2018 r., 711,44 złotych w dniu 13 sierpnia 2018 r., 714,19 złotych w dniu 27 sierpnia2018 r.,

1 422,88 złotych w dniu 26 września 2018 r., 720 złotych w dniu 6 listopada 2018 r., 729 złotych w dniu 22 stycznia 2019 r., 711,44 złotych w dniu 19 marca 2019 r. , 711,44 złotych w dniu 19 marca 2019 r. - łącznie 6 431,83 złotych.

(...) spółka z o.o. z siedzibą we W. wierzytelność z tytułu pożyczki o numerze (...) przelała na (...) N. W..

7 czerwca 2018 r. (...) N. z siedzibą w W. zawarł z (...) (...) z siedzibą w G. umowę sekurytyzacji. Umowa przelewu wierzytelności objęła należności z tytułu umowy pożyczki o numerze (...) zawartej z H. O..

Pismem z 22 maja 2019 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty na jego rzecz kwoty

1 416,61 złotych, zaś pismem z 21 czerwca 2019 r. - do zapłaty kwoty 2 138,11 złotych, odpowiednio: nie później niż do dnia 1 czerwca 2019 r. oraz niezwłocznie od daty doręczenia pisma.

Powód w piśmie z 21 czerwca 2019 r. wypowiedział pozwanej umowę pożyczki o numerze (...) z zachowaniem terminu 30 dni.

W przedstawionym stanie faktycznym, w ocenie Sądu Rejonowego, powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. Materialnoprawną jego podstawę stanowi art. 720 § 1 k.c.

Pozwana kwestionowała fakt zawarcia umowy pożyczki, lecz z przedłożonych dokumentów wynika jednoznacznie, że do zawarcia umowy doszło, na umowie pożyczki widnieje bowiem własnoręczny podpis pozwanej.

W ocenie Sądu, doszło również do skutecznego dwukrotnego przelewu wierzytelności, a w konsekwencji powód uzyskał legitymację procesową.

Odnośnie wysokości roszczenia, w ocenie Sądu, wystarczającym dowodem w kontekście całokształtu okoliczności jest przedstawienie umowy pożyczki, wezwań do zapłaty, wydruku z załącznika do cesji oraz wypowiedzenia umowy.

P. koszty udzielonej pożyczki mieszczą się w granicach dopuszczalnych przez ustawodawcę w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim z 12 maja 2011 r. (Dz.U.2019.1083 t. j).

Sąd nie znalazł podstaw do przyjęcia, że w przedmiotowej umowie posłużono się klauzulami abuzywnymi, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sposób działania pożyczkodawcy pociąga za sobą określone wydatki. Nadto nie sposób odmówić pożyczkodawcy prawa do godziwego zysku. Wreszcie, wszystkie opłaty zostały klarownie wykazane w umowie i trudno nazwać je ukrytymi. Pozwana nie miała zastrzeżeń do treści postanowień umownych w dacie zawierania umowy.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c.

W ocenie Sądu, w rozpoznawanej sprawie nie zaszły okoliczności uzasadniające rozłożenie świadczenia na raty (art. 320 k.p.c.).

Na podstawie art. 102 k.p.c., Sąd nie obciążył pozwanej kosztami procesu, mając na uwadze jej sytuację majątkową i życiową.

Pozwana wniosła apelację od powyższego wyroku zaskarżając orzeczenie w zakresie punktu 1 w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a. art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy zapisy umieszczone

w umowie, odnoszące się do całkowitego kosztu pożyczki pozostają w sprzeczności

z zasadą uczciwości kontraktowej, naruszają interesy konsumenta - pozwanej i kształtują
jej prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, stanowią tym samym klauzulę
niedozwoloną;

b) art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, poprzez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że pozaodsetkowe koszty udzielonej pożyczki mieszczą się w granicach
dopuszczalnych przez ustawodawcę, podczas gdy nie przesądza to, że każdorazowo
pożyczkodawca może naliczać je bez względu na to jakie koszty poniósł faktycznie przy zawieraniu umowy, a nadto koszty te powodują niewspółmierne, w stosunku do wysokości udzielonej pożyczki, obciążenie pozwanej;

c) art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, w przypadku gdy analiza postanowień umowy pożyczki nie pozwala na przyjęcie, że postanowienia umowy pożyczki gotówkowej określające wysokość opłaty operacyjnej są ważne, a zmierzają one do obejścia prawa i ustanowienie opłaty oraz jej kwota nie są zgodne z przepisami powszechnie obowiązującego prawa;

2. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

a)  art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c., poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że sposób działania powoda pociąga za sobą określone wydatki, podczas gdy nie wykazał on jakie de facto czynności zostały przez niego podjęte w związku z zawarciem umowy pożyczki i jakie faktycznie koszty składają się na pobraną z tego tytułu opłatę operacyjną, podczas gdy ciężar dowodu w tym zakresie obciąża powoda;

b)  art. 233 § 1 k.p.c., polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie dowodów tj. w szczególności poprzez przyjęcie że koszty udzielonej pożyczki w tym opłata operacyjna są „niewygórowane” i związane z rzeczywistym kosztem obsługi tej pożyczki, podczas gdy powód nie przedstawił jakie faktycznie czynności związane z obsługą pożyczki były wykonywane i jakie koszty z tego tytułu poniósł;

c)  art. 320 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie w przedmiotowej sprawie i zaniechanie rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty, podczas gdy zasądzona kwota jest znaczna, a sytuacja finansowa pozwanej jest trudna, tym bardziej, że w uzasadnieniu Sąd wskazał iż pozwana ma inne liczne zadłużenia, co uniemożliwia jej jednorazową spłatę zasądzonej kwoty;

d)  art. 328 § 2 k.p.c. polegające na niewskazaniu przez Sąd czy i w jaki sposób poddał analizie materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, celem ustalenia faktycznych czynności podejmowanych przez powoda, które skutkowały, zdaniem Sądu, zasadnością naliczenia określonej wysokości kosztów operacyjnych w związku z zawartą umową pożyczki.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżąca wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości;

alternatywnie:

2.  zmianę zaskarżonego wyroku i uznanie za nieważną umowy pożyczki w zakresie obejmującym opłatę operacyjną naliczoną za okres obowiązywania umowy
pożyczki i oddalenie powództwa w tym zakresie;

alternatywnie:

3.  zmianę zaskarżonego wyroku i rozłożenie zasądzonej kwoty na 100 równych rat, płatnych w terminie do 30 dnia każdego miesiąca, do rąk powoda, począwszy od następnego miesiąca po uprawomocnieniu się wyroku;

4.  nieobciążanie pozwanej H. O. kosztami postępowania przed Sądem drugiej instancji;

5.  zasądzenie kosztów pomocy prawnej w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji, udzielonej pozwanej z urzędu, nieuiszczonych w całości ani w części, według norm prawem przepisanych.

Powód domagał się oddalenia apelacji na koszt pozwanej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części.

Na wstępie należy podnieść, że Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody.

Nieporozumieniem jest powoływanie się przez skarżącego w tym kontekście na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Wniosek Sądu pierwszej instancji, iż umowa nie zawiera niedozwolonych klauzul umownych był efektem określonej oceny postanowień umownych pod kątem zgodności z dobrymi obyczajami i interesem strony będącej konsumentem, nie zaś materiału dowodowego z punktu widzenia wiarygodności i mocy dowodowej.

Naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., określającego wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu, może być zaś ocenione jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy w sytuacjach tylko wyjątkowych, do których zaliczyć można takie, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 lutego 2001 r., sygn. akt V CKN 606/00, LEX nr 53116). Taka sytuacja w sprawie przedmiotowej nie miała miejsca. Uzasadnienie rozstrzygnięcia zawiera wszystkie elementy wymienione we wskazanym przepisie i jasno wyraża motywy, jakimi kierował się Sąd pierwszej intencji wydając zaskarżony wyrok. Również zresztą w tym kontekście zasadny jest wniosek, że ocena zasadności pobranej prowizji winna być oceniana w ramach kontroli prawidłowości zastosowania norm prawa materialnego.

Odnosząc się natomiast do zarzutów naruszenia prawa materialnego należało w pierwszym rzędzie zauważyć, że w judykaturze uznaje się, że pod pojęciem działania wbrew dobrym obyczajom kryje się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, natomiast przez rażące naruszenie interesów konsumenta rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06, Lex nr 395247). Dokonując oceny rzetelności określonego postanowienia umowy konsumenckiej należy zawsze rozważyć indywidualnie rozkład obciążeń, kosztów i ryzyka, jaki wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadać jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone.

Na uwagę zasługuje, że zakwestionowana opłata operacyjna stanowi jedyny pozaodsetkowy koszt pożyczki, a jej wysokość odpowiada właściwym przepisom, tj. art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, bowiem została ustalona w oparciu o wzór: (...) < (K x 25%) + (K x n/r x 30%), gdzie: (...) oznacza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu; K - całkowitą kwotę kredytu ( (...)); n - okres spłaty wyrażony w dniach, a R - liczbę dni w roku. Skoro zaś sam ustawodawca w celu ochrony konsumentów zdefiniował pojęcie nadmiernych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, wskazując w ust. 3 powołanego unormowania, że nie należą się one w części przekraczającej maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu obliczone w sposób określony w ust. 1 lub całkowitą kwotę kredytu, to tym samym co do zasady należy przyjmować, że koszty mieszczące się we wskazanych ramach interesu podmiotów chronionych ustawą o kredycie konsumenckim nie naruszają.

Formą wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału są nie tylko odsetki. Zresztą pełnią one także funkcję waloryzacyjną, a więc kompensują spadek wartości nabywczej pieniądze, co może mieć miejsce szczególnie w sytuacji, gdy spłata zobowiązania pieniężnego jest rozciągnięta w czasie, co miało miejsce w sprawie przedmiotowej.

Całkowity koszt kredytu obejmuje wszelkie elementy kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z określoną umową o kredyt konsumencki. Art. 5 pkt 6 lit. a - b powołanej ustawy o kredycie konsumenckim wylicza także opłaty, prowizje i marże; przy czym wyliczenie rodzajów kosztów ma charakter przykładowy.

Pożyczkodawca zawarł umowę w ramach prowadzanej działalności gospodarczej nakierowanej na osiąganie zysku. Dla jego uzyskania konieczne jest przede wszystkim pokrycie kosztów działalności: wynajmu pomieszczeń, zatrudnienia pracowników, działań marketingowych, windykacyjnych, zużycia paliwa, amortyzacji samochodów służbowych, obsługi teleinformatycznej, ciężarów publicznoprawnych, zakupu koniecznego wyposażenia, materiałów biurowych, przesyłu korespondencji itp. Opłaty, marże i prowizje nie wiążą się zatem jedynie z obsługą i kosztami danego stosunku zobowiązaniowego, lecz - w stosownej części - wszelkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę i stanowią należne zryczałtowane wynagrodzenie za przeprowadzenie całego procesu, składającego się zarówno z czynności faktycznych, jak i prawnych, mających na celu udzielenie pożyczki. Nie bez znaczenia pozostaje również problematyka związana z niespłacalnością kredytów konsumenckich. W stosunku do instytucji pożyczkowych możliwość weryfikacji części informacji na temat potencjalnego pożyczkobiorcy jest ograniczona, a zatem towarzyszy tym instytucjom wyższe niż w przypadku banków ryzyko kredytowe, rozumiane jako zagrożenie niewywiązania się dłużnika ze zobowiązań powstałych na podstawie umowy pożyczki gotówkowej. Tym samym pobranie opłat stanowi swego rodzaju element rekompensaty ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez pożyczkobiorcę pożyczki.

Warto zaakcentować, że nakładając w ustawie o kredycie konsumenckim na pożyczkodawcę szereg obowiązków, ustawodawca nie wprowadził wymogu specyfikowania, w jaki sposób wyliczone zostały pobrane prowizje, marże i opłaty poprzez wyliczenie konkretnych kosztów, jakie ma pokryć, ryzyka, jakie ma zabezpieczyć, planowanego zysku. Gdyby taka intencja istniała, to ustawodawca nałożyłby na instytucje pożyczkowe obowiązek zawarcia takich informacji w formularzu informacyjnym. Obowiązek taki nie jest znany także w innych branżach. Trudno również wyobrazić sobie sytuację, iż każdorazowo każdy konsument, już po kupnie lub świadczeniu usługi, neguje wysokość wynagrodzenia lub cenę, która była mu wcześniej znana, poprzez żądanie wykazania i wyliczenia, co składało się na wynagrodzenie sprzedającego czy też zleceniobiorcy, jaką część stanowiły koszty związane z działalnością przedsiębiorcy, czy z daną usługą.

Podsumowując, zastrzeżenie w postanowieniach zawartej umowy opłaty operacyjnej jako dodatkowego kosztu pożyczki, niezależnego od odsetek kapitałowych, jest nie tylko dopuszczalne w przypadku kredytów konsumenckich, udzielanych na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim przez przedsiębiorców, ale także stanowi powszechnie akceptowalną praktykę rynkową, stosowaną nie tylko wśród instytucji pożyczkowych, ale także i innych instytucji sektora finansowego.

Oddalając powództwo Sąd zastosowałby względem powoda dalej idące restrykcje, aniżeli instytucję tzw. „sankcji kredytu darmowego” określonej w przepisie art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, która polega na pozbawieniu kredytodawcy przychodów z tytułu umowy. Tymczasem nie może budzić wątpliwości, że na gruncie niniejszej sprawy brak było ku temu przesłanek, bowiem nie doszło do naruszenia przez pożyczkodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a i art. 36a-36c ustawy o kredycie konsumenckim.

Trzeba natomiast zauważyć, że art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, określając wysokość maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu posługuje się wzorem, którego jednym z elementów jest okres spłaty wyrażony w dniach. Umowa, na podstawie której powód dochodzi roszczeń w sprawie przedmiotowej przewidywała rozłożenie płatności na okres 2,5 roku, a opłata została pobrana z góry za cały czas trwania umowy. Z uwagi wszakże na wypowiedzenie ze strony pożyczkodawcy, okres ten uległ skróceniu do 420 dni. W takim wypadku koszty pozaodsetkowe nie powinny przekroczyć 5 952,05 złotych (10 000 x 25% + (10 000 x 420/365 x 30%), a zatem różnica między opłatą operacyjną pobraną a należną wyniosła 4 047,95 złotych, co uzasadniało obniżenie zasądzonej kwoty o tę sumę.

W zakresie podnoszonego zaś przez skarżącą nieuwzględnienia przez Sąd pierwszej instancji wniosku o rozłożenie świadczenia na raty należy zauważyć, że przesłanką zastosowania stanowiącego o tym uprawnieniu sądu art. 320 k.p.c. jest ustalenie, że w danej sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony. Powołany przepis wprowadza szczególną zasadę wyrokowania, a jego zastosowanie wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego proces. Z jednej strony bowiem sąd musi mieć na względzie sytuację dłużnika, który z powodów przez siebie niezawinionych, na które składa się przede wszystkim jego sytuacja materialna, zdrowotna i rodzinna, nie jest w stanie jednorazowo uczynić zadość spełnieniu zasądzonego świadczenia, natomiast spłata ratalna lub w późniejszym terminie będzie dla niego realnie dogodniejsza. Z drugiej, musi brać pod rozwagę usprawiedliwiony interes wierzyciela, który przy rozłożeniu świadczenia na raty pozbawiony jest odsetek od całości zaległości, a ponadto jego zaspokojenie jest rozłożone w czasie. Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że trudna sytuacja finansowa, na którą skarżąca się powołuje, nie jest wystarczającą przesłanką do zastosowania przepisu art. 320 k.p.c. w sprawie przedmiotowej, bowiem byłoby to rozwiązanie krzywdzące dla powoda. Pozwana zadeklarowała spłatę w 100 miesięcznych ratach, a więc byłaby ona rozłożona na ponad 8 lat. Warto zaś zauważyć, że pożyczkodawca udzielił pozwanej pożyczki na okres 2, 5 roku, a od marca 2019 r., a więc od dwóch lat pozwana nie dokonała żadnej wpłaty. W takich okolicznościach rozłożenie świadczenia na raty byłoby premiowaniem dłużnika z całkowitym pominięciem interesów wierzyciela.

Z tych wszystkich względów - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten tylko sposób, że obniżył zasądzoną w nim kwotę z

14 562,22 do 10 514,27 złotych, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Dalej idąca apelacja podlegała zaś oddaleniu jako bezzasadna.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 100 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., znosząc je między stronami.

O opłacie za czynności pełnomocnika pozwanej z urzędu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 2, 4, 8 pkt 5, 16 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.