Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący : Sędzia Ryszard Marchwicki

Sędziowie: Mariola Głowacka

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga (spr.)

Protokolant : sekr. sąd. Ewelina Frąckowiak

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2020r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – N. (...) C.

przeciwko G. S. i M. W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 9 kwietnia 2019r , sygn. akt IX GC 1289/18

I.zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że :

1. oddala powództwo;

2. kosztami procesu obciąża powoda i na tej podstawie zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 10.817zł;

II. zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie 19.590zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Mariola Głowacka Ryszard Marchwicki Małgorzata Mazurkiewicz Talaga

I A Ga 172/19

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 19 września 2018 r. powód – Skarb Państwa, reprezentowany przez N. (...) C. wniósł o zasądzenie na swoją rzecz solidarnie od pozwanych – G. S. i M. W. kwoty 229.795,46 zł wraz z: ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 339.543,59 zł od dnia 29 października 2016 r. do dnia 29 marca 2017 r. ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwoty 229.795,46 zł od dnia 30 marca 2017 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W dniu 11 października 2018 r. referendarz Sądowy w tut. Sądzie wydał w sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pismami z dnia 29 października 2018 r. pozwani złożyli sprzeciwy od w/w nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa oraz o zasądzenia kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 229.795,46 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 marca 2017r. do dnia zapłaty oraz zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 339.543,59 zł od dnia 29 października 2016r. do dnia 29 marca 2017r.,

Ponadto zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powoda oraz nakazał ściągnąć od pozwanych solidarnie na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 11.490 zł tytułem opłaty od pozwu, od obowiązku uiszczenia której powód był zwolniony.

Podstawę rozstrzygnięcia sądu I instancji stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Powód Skarb Państwa – N. (...) C. jest jednostką organizacyjną działającą w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa.

Pozwany ad. 1 G. S. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Zakład Usługowy (...).

Pozwany ad. 2 M. W. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Zakład Usług (...).

Pozwanych łączy umowa konsorcjum, którą zawarli w celu przystąpienia i wykonania zamówienia publicznego pod nazwą „Wykonywanie usług z zakresu gospodarki leśnej na terenie N. C. w latach 2016-2018” - Część I. Przetarg na realizację tego zamówienia został ogłoszony przez powoda i w jego wyniku wybrana została oferta złożona przez pozwanych – w ramach konsorcjum.

Wobec powyższego, w dniu 1 kwietnia 2016 r. strony zawarły umowę nr (...). Opis prac obejmujących zakres przedmiotu umowy został określony w specyfikacji istotnych warunków zamówienia ( (...)), które stanowiły załącznik nr 1 do umowy (§1 ust. 2). W §1 ust. 3 strony umowy zaznaczyły, że wskazany w (...) rozmiar prac wchodzących w zakres przedmiotu umowy ma charakter szacunkowy.

Stosownie do § 2 ust. 1 umowy, prace miały być wykonywane na podstawie pisemnych zleceń przekazywanych przez przedstawicieli zamawiającego. Zlecenie określać miało zakres prac do wykonania, termin ich realizacji, lokalizację, a w przypadku takiej potrzeby, również szczególne wymagania co do sposoby wykonania prac oraz określenie części przedmiotu zlecenia objętych odbiorami częściowymi. Strony zastrzegły przy tym, że podana w zleceniu ilość surowca drzewnego przeznaczonego do pozyskania i zrywki jest jedynie wielkością orientacyjną i uznają, że wykonanie zlecenia w zakresie pozyskania i zrywki drewna zostanie zrealizowane w momencie wykonania przez pozwanych wszystkich prac i wypełnienie wszystkich wymogów opisanych w (...). W § 2 ust. 2 zamawiający oświadczył, że dołoży wszelkich starań, aby wartość prac będących przedmiotem zleceń w zakresie zrywki i pozyskania przypadających do wykonania w danym miesiącu trwania umowy nie przekroczyła 20% wartości prac z zakresu pozyskania wchodzących w skład przedmiotu umowy. Ponadto strony uzgodniły, że zlecenia będą przekazywać w formie pisemnej, a pozwany będzie każdorazowo potwierdzał przyjęcie zlecenia poprzez jego podpisanie. Wykonawca nie mógł odmówić przyjęcia zlecenia (§ 2 ust. 3-5). Zgodnie z § 2 ust. 9, podstawowym terminem, na jaki wystawiane miały być zlecenia był okres 1 miesiąca. Przed zatwierdzeniem zlecenia wykonawca zobowiązał się przekazywać leśniczemu imienny wykaz osób, które będą wykonywały zlecenie (§2 ust. 9).

Strony postanowiły, że przedmiot umowy będą realizowały od dnia zawarcia umowy do dnia 31 grudnia 2018 r., termin wykonania poszczególnych prac stanowiących przedmiot zlecenia zaś będą określać każdorazowo w zleceniu (§3).

§8 ust. 1 stanowił, że odbiór ilościowy i jakościowy wykonanych prac strony dokonywać będą raz w miesiącu (lub częściej – po uzgodnieniu z zamawiającym) przez upoważnionego pracownika reprezentującego zamawiającego z jednej strony, a z drugiej przez wykonawcę na druku „Protokół odbioru robót”. Dokument ten stanowił podstawę do wystawienia faktury VAT za wykonaną usługę. Termin odbioru prac po zgłoszeniu przez wykonawcę gotowości do odbioru wyznaczać miał uprawniony pracownik zamawiającego. Strony ustaliły, że protokolarnego odbioru prac będą dokonywać nie później niż w ostatnim dniu roboczym miesiąca (poniedziałek-piątek), za który następowało rozliczenie. W przypadku, gdy wykonawca nie przystąpi do odbioru prac w wyznaczonym terminie, zamawiający uprawniony był do dokonania odbioru jednostronnego (§ 8 ust. 2). Stosownie do § 8 ust. 4, odbiorowi podlegał cały przedmiot zlecenia, z zastrzeżeniem postanowień §12 ust. 1 pkt 2. Ponadto strony zastrzegły, że w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wykonaniu prac zamawiający będzie mógł odmówić odebrania prac wykonanych wadliwie, zaś po upływie terminu wykonania zlecenia zamawiający będzie mógł:

1)  naliczyć karę umowną, zgodnie z § 12 umowy, albo

2)  wyznaczyć wykonawcy dodatkowy termin na wykonanie przedmiotu zlecenia lub jego części w sposób wolny od wad lub usterek, a po jego bezskutecznym upływie odstąpić od umowy; albo

3)  zastępczo powierzyć wykonanie prac niewykonanych należycie na koszt wykonawcy osobie trzecie.

Za wykonanie przedmiotu umowy wykonawca otrzymać miał wynagrodzenie określone na podstawie oferty w kwocie 3.658.270,95 zł brutto, tj. 3.364.551,74 zł netto. W/w kwota wynagrodzenia brutto stanowiła wartości przedmiotu umowy (§ 9 ust. 1).

W §12 ust. 3 strony umowy wskazały, że w przypadku odstąpienia od umowy przez którąkolwiek ze stron z przyczyn leżących po stronie wykonawcy, ten ostatni zapłaci zamawiającemu karę umowną w wysokości 10% wartości przedmiotu umowy niewykonanego do dnia odstąpienia.

Zgodnie z § 14 ust. 1 pkt 4, zamawiającemu przysługiwało prawo do odstąpienia od umowy w przypadku dwukrotnego niewykonania przez wykonawcę pisemnych zleceń wydanych przez powoda dotyczących sposobu wykonywania prac. Ust. 2 tego paragrafu stanowił, że zamawiający miał prawo do odstąpienia od umowy w części, tj. w zakresie zobowiązań nieodebranych do dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu, jeżeli wykonawca naruszał postanowienia umowy dotyczące sposobu wykonania przedmiotu umowy. Oświadczenie o odstąpieniu powinno zostać poprzedzone wezwaniem drugiej strony do należytego wykonania przedmiotu umowy. Oświadczenie o odstąpieniu mogło być złożone w terminie 30 dni od powzięcia wiadomości o przyczynach stanowiących podstawę odstąpienia. Strony w ust. 4 zaznaczyły, że odstąpienie od umowy będzie wywoływało skutek w stosunku do zobowiązań nieodebranych do dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu.

W celu zabezpieczenia zobowiązań wykonawcy wobec powoda z tytułu niewykonania i nienależytego wykonania prac objętych w/w umową pozwani przedłożyli powodowi ubezpieczeniową gwarancję należytego wykonania nr (...) z dnia 30 marca 2016 r., wystawioną przez Towarzystwo (...) S.A. w W., na kwotę 109.748,13 zł.

W ramach realizacji powyższej umowy powód udzielił pozwanym konkretnych zleceń wskazując jednocześnie termin ich wykonania.

.

Termin wykonania zleceń upływał najpóźniej w dniu 31 maja 2016 r., część ze zleceń miała wcześniejsze terminy wykonania.

Pozwani nie wykonywali w terminie prac dotyczących pozyskiwania i zrywki drewna i w związku z tym powód wielokrotnie, ustnie i pisemnie wzywał pozwanego do przyspieszenia realizacji robót. Ponadto przedstawiciele powoda zwracali pozwanym uwagę na nieprawidłowości w wykonaniu zleceń, w tym na wyciek oleju z układu hydraulicznego pojazdu używanego przez pozwanego oraz brak umiejętności pracowników pozwanych.

Pismem z dnia 2 czerwca 2016 r. powód wezwał pozwanych do wykonania prac objętych w/w zleceniami, wyznaczając mu dodatkowy termin na ich zakończenie do dnia 10 czerwca 2016 r. do godz. 15:00.

W dniu 10 czerwca 2016 r. powód omówił przyjęcia odbioru wykonania następujących zleceń, z uwagi na brak ich wykonania: (...) (...), (...) (...), (...), (...), (...), (...)

Pismem z dnia 24 czerwca 2016 r. powód wezwał pozwanych do prawidłowego wykonania przedmiotu umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r. Jednocześnie strona powodowa wyznaczyła pozwanym dodatkowy termin na powyższe na dzień 29 czerwca 2016 r. do godz. 9:00 oraz zastrzegła rygor odstąpienia od umowy, w razie bezskutecznego upływu w/w terminu.

W wezwaniu powód wskazał na następujące roboty, które pozwani mieli zakończyć w wyznaczonym terminie:

- Leśnictwo J. oddz. (...) oddz. (...) (cięcia przygodne rębne), przygodne trzebieże późne (oddz. (...), (...), (...), (...), (...)) - dot. zlecenia nr (...), (...) (...), (...)

- Leśnictwo P. oddz. (...),

- Leśnictwo S. oddz. (...), oddz (...). – dot. zlecenia nr (...) i (...)

W dniu 30 czerwca 2016 r. przedstawiciele powoda odebrali roboty ujęte w zleceniach nr: (...), (...) (...), (...), (...)

Powód nie odebrał zaś prac wskazanych w zleceniu (...) i (...), z uwagi na niepozyskanie i niewykonanie zrywki z całości powierzchni oddziału (...) w Leśnictwie S.. W zakresie tych zleceń konsorcjum nie wykonało robót na ok. 10% powierzchni oddziału.

Ponadto w czerwcu 2016 r. powód udzielił pozwanym kolejnych zleceń, z terminami wykonania na koniec tego miesiąca, z wykonaniem przedmiotów zleceń pozwani również pozostawali w opóźnieniu.

Od lipca 2016 r. powód zaprzestał udzielania konsorcjum kolejnych zleceń. W reakcji na powyższe, pismem z dnia 8 lipca 2016 r. pozwani wezwali powoda do wykonania zobowiązań umownych poprzez dopuszczenie do wykonywania prac leśnych i składania zleceń – w terminie do 15 lipca 2016 r., pod rygorem odstąpienia od umowy.

Następnie, pismem z dnia 11 lipca 2016 r. powód złożył wobec pozwanego oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r.

W uzasadnieniu pisma powód wskazał, że decyzję o odstąpieniu od umowy podjął z uwagi na ciągłe naruszanie przez pozwanych obowiązków określonych w umowie poprzez m. in. niezgłaszanie personelu, przy udziale którego realizowano prace, nieterminowego wykonywania robót, prowadzenie prac niezgodnie z zasadami bezpieczeństwa jak i w sposób sprzeczny ze standardami oraz prowadzenie prac z udziałem osób nie posiadających umiejętności do ich wykonania.

W oświadczeniu tym powód powołał się na §8 ust. 4 pkt 2 umowy stron, art. 491 k.c. oraz § 14 umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r.

Pismo to zostało doręczone pozwanemu ad. 1 w dniu 13 lipca 2016 r., zaś pozwanemu ad. 1 w dniu 18 lipca 2016 r.

Po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy powód przystąpił do inwentaryzacji prac wykonanych przez pozwanych, w ramach której ustalił, że do dnia odstąpienia od umowy pozwani wykonali roboty o wartości 262.835,01 zł brutto.

W dniu 19 września 2016 r. powód wystawił pozwanym notę obciążeniową nr (...) na kwotę 339.543,59 zł, tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r. z przyczyn leżących po stronie wykonawcy. Termin płatności należności objętej notą wskazano na 7 dni od dnia otrzymania noty.

Pismem z dnia 27 grudnia 2016 r. powód – poprzez swojego pełnomocnika wezwał pozwanych do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 339.543,59 zł tytułem w/w kary umownej.

Następnie powód zwrócił się do gwaranta o wypłatę kwoty gwarancji celem zaspokojenia wierzytelności o zapłatę w/w kary umownej. W wyniku powyższego, w dniu 29 marca 2017 r. gwarant wypłacił powodowi kwotę 109.748,13 zł.

W przedmiotowej sprawie powód dochodził od pozwanych solidarnej zapłaty kwoty 229.795,46 zł oraz ustawowych odsetek za opóźnienie, tytułem kary umownej za odstąpienie od zawartej przez strony w dniu 1 kwietnia 2016 r. umowy nr (...)

W stanie faktycznym sprawy bezspornym było, że strony łączyła w/w umowa, na podstawie której pozwani zobowiązali się do wykonania na rzecz powoda usług gospodarki leśnej. Ponadto strony pozostawały zgodne co do okoliczności, że pozwani przystąpili do wykonania przedmiotu umowy. Strona powodowa podniosła, że z uwagi na niewykonanie zobowiązania przez pozwanych w terminie wskazanym w wezwaniu od umowy odstąpiła i w oparciu o § 12 ust. 3 w/w umowy domagała się od pozwanych zapłaty kary umownej za odstąpienie od umowy. Pozwani zakwestionowali skuteczność złożonego przez powoda oświadczenia o odstąpieniu powołując się na brak podstaw do odstąpienia od umowy, w szczególności zaś strona pozwana twierdziła, że wykonała całość prac określonych przez powoda w skierowanym do niej wezwaniu, obarczanym rygorem odstąpienia od umowy.

Mając na uwadze podniesione przez pozwanych zarzuty koniecznym stało się ustalenie, czy powód skutecznie odstąpił od umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r. Pozytywna odpowiedź na powyższe pozwoli bowiem na ocenę zasadności powództwa.

Jak wynika z treści pisma powoda z dnia 11 lipca 2016 r. składając oświadczenie o odstąpieniu od umowy powód powołał się na postanowienie zawarte w § 8 ust. 4 pkt 2 umowy stron, następnie na art. 491 k.c. oraz §12 umowy.

Stosownie do treści art. 395 § 1 k.c. można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

Do obligatoryjnych przesłanek zastrzeżenia prawa odstąpienia od umowy należy określenie strony (lub obu stron), której prawo odstąpienia przysługuje oraz wskazanie terminu, po upływie którego prawo odstąpienia wygasa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 2017 r., sygn. akt I CSK 718/16).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy wskazać trzeba, że w treści §8 ust. 4 pkt 2 umowy strony nie zastrzegły terminu, w którym zamawiającemu przysługiwałoby prawo do odstąpienia od umowy. W konsekwencji zapis ten ocenić należy jako niewiążący stron. Omawiane postanowienie umowne nie mogło doprowadzić zatem do skutecznego odstąpienia od umowy przez powoda.

Wobec powyższego rozważyć trzeba ustawowe uprawnienie do odstąpienia od umowy, na które strona powodowa w piśmie z dnia 11 lipca 2016 r. powołała się w dalszej kolejności.

Zgodnie z art. 491§1 k.c., jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. § 2 tego przepisu stanowi natomiast, że jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Przesłanki ustawowego odstąpienia od umowy są zatem następujące:

- związanie umową wzajemną,

- zwłoka w wykonaniu umowy,

- bezskuteczny upływ dodatkowego terminu na wykonanie zobowiązania.

W ocenie Sądu, w toku niniejszego procesu powód zdołał wykazać, że składając pozwanym w piśmie z dnia 11 lipca 2016 r. oświadczenia o odstąpieniu skutecznie odstąpił od łączącej strony umowy.

Nie ulega wątpliwości, że łącząca strony umowa należała do umów wzajemnych, albowiem pozwani mieli świadczyć na rzecz powoda usługi za wynagrodzeniem. Ponadto przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że pozwani pozostawali w zwłoce w zakresie wykonania przedmiotu umowy stron. W ramach realizacji wzajemnych zobowiązań powód udzielał konsorcjum zleceń, w których wskazywał zakres prac oraz termin ich wykonania. Jak wynika ze wskazanych w tych zleceniach terminów, na koniec maja 2016 r. pozwani nawet nie rozpoczęli realizacji szeregu prac objętych zleceniami, których termin wykonania upływał najpóźniej 31 maja 2016 r. Art. 476 k.c. stanowi, że dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W toku procesu strona pozwana nie zaoferowała żadnego dowodu, na podstawie którego udowodniłaby, że niespełnienie świadczenia w terminie wynikało z okoliczności od niej niezależnych. Na podstawie zaś zeznań świadków powołanych przez stronę powodową oraz treści dokumentów zebranych w aktach sprawy Sąd ustalił, że nieterminowe wykonanie zobowiązań przez pozwanych związane było z nienależytą organizacją pracy przez pozwanych. W szczególności pozwani nie dysponowali wystarczającą liczbą pracowników, posiadających umiejętności do należytego wykonania usług. W konsekwencji powyższego powód zasadnie, w piśmie z dnia 24 czerwca 2016 r. wezwał pozwanych do ukończenia w terminie do 29 czerwca 2016 r. prac, które ci ostatni ukończyć winni już do 31 maja 2016 r., a zatem z ich wykonaniem pozostawali w zwłoce. W oparciu o dokumenty w postaci notatek służbowych oraz zeznań świadków Sąd przyjął, że w wyznaczonym terminie części z prac wskazanych w w/w wezwaniu pozwani nie wykonali. Na dzień 29 czerwca 2016 r. pozwani nie ukończyli bowiem przedmiotu zleceń nr ZU/09/01/04//2016 i ZU/08/02/04/2016 w Leśnictwie S. – oddz. (...) Jak wynika z zeznań świadków w terminie pozwani pozyskali wskazaną w tych zleceniach ilość drewna, jednakże ilości te były podane w zleceniach jedynie szacunkowo (co wynika również z treści umowy stron) i w ramach wykonania zlecenia pozwani winni pozyskać drewno z całej powierzchni oddziału, czego nie wykonali. W konsekwencji powód nie odebrał od pozwanych w/w prac. Skoro zaś pozwani nie wykonali w terminie zobowiązań wskazanych w wezwaniu z dnia 24 czerwca 2016 r., to przysługiwało im wobec pozwanych uprawnienie do odstąpienia od umowy.

Sąd nie podzielił poglądu pozwanych, że skorzystanie z tego uprawnienia, w sytuacji gdy pozwani nie ukończyli jedynie 10% prac objętych dwoma zleceniami stanowiło nadużycie prawa. Jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego pozwani pozostawali w zwłoce również z wykonaniem zleceń udzielonych im w maju i czerwcu. Ponadto, pomimo kierowanych wezwań pozwani nie przystąpili do zintensyfikowania prac, w szczególności nie zwiększyli ilości osób, które roboty te w ich imieniu wykonywały.

W toku procesu strona pozwana podnosiła, że zakres zleceń obejmował zbyt duże powierzchnie i nie było możliwości wykonać tych prac w terminie wskazanym w zleceniu. Powyższych twierdzeń pozwani jednak w żadnej sposób nie udowodnili.

Zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2013r., w sprawie o sygn. akt IV CSK 5008/12 w świetle art. 491 § 2 k.c. dopuszczalne jest odstąpienie częściowe od umowy o dzieło, jeżeli charakter prawny świadczenia przyjmującego zamówienie pozwala na przyjęcie, że zobowiązanie spełnia warunki określone w art. 379 § 2 k.c., albo przedmiot świadczenia jest podzielny i świadczenie może podlegać podziałowi poprzez częściowe spełnienie w czasie, a przez spełnienie świadczenia w częściach nie zmieni się wartość zobowiązania jako całości.

W niniejszej sprawie przedmiot umowy z dnia 1 kwietnia 2016 r. strony realizowały etapami, na podstawie odrębnych zleceń. Uznać zatem należało, że świadczenie pozwanych miało charakter podzielny. W konsekwencji powód mógł odstąpić od łączącej strony umowy w części, tj. w zakresie, w jakim nie doszło do wykonania umowy.

Wobec powyższego Sąd uznał, że zaktualizowały się przesłanki wskazane w § 12 ust. 3 umowy, do obciążenia pozwanych karą umowną za odstąpienie od umowy. Wyliczona przez powoda wysokość kary umownej nie była przez pozwanego zakwestionowana, wobec czego Sąd w oparciu o art. 230 k.p.c. uznał ją za przyznaną.

Mając powyższe na uwadze, Sąd w punkcie 1. wyroku na podstawie art. 483 § 1 k.c. w zw. z § 12 ust. 3 umowy zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 229.795,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 marca 2017 r. do dnia zapłaty, zaś w punkcie 2. wyroku zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 339.543,59 zł od dnia 29 października 2016 r. do dnia 29 marca 2017 r.

Rozstrzygnięcie o odsetkach znalazło uzasadnienie w art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Roszczenie powoda o zapłatę kary umownej stało się wymagalne bowiem po upływie 7 dni od doręczenia pozwanym noty księgowej nr (...).

Solidarna odpowiedzialność pozwanych wynika z treści art. 141 ustawy Prawo zamówień publicznych.

Zgodnie zaś z art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, koszty zastępstwa procesowego zasądzone lub przyznane Skarbowi Państwa w sprawie, w której zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonuje Prokuratoria Generalna, przysługują Skarbowi Państwa – Prokuratorii Generalnej. Art. 99 k.p.c. stanowi, że stronom reprezentowanym przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa zwraca się koszty w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata. Na podstawie w/w przepisów oraz § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. Prokuratorii Generalnej należny był zwrot kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 10.800 zł.

Powód zwolniony był od uiszczenia opłaty od pozwu, wobec czego na podstawie art. 113 ust. 1 ust. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał ściągnąć solidarnie od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 11.490 zł tytułem opłaty od pozwu.

Solidarna odpowiedzialność pozwanych w zakresie kosztów procesu znajduje uzasadnienie w treści art. 105 § 2 k.p.c.

Apelacje od powyższego wyroku wywiedli pozwani, którzy zaskarżyli go w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. postanowień umowy stron , a w szczególności jej par.12 ust.3 , błędnej wykładni oświadczenia woli powoda o odstąpieniu od umowy , a także przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędne ustalenie, że opóźnienie w wykonaniu prac było przez pozwanych zawinione i uprawniało powoda do odstąpienia od umowy z powołaniem się na występującą po stronie pozwanych zwłokę w wykonaniu prac .

Wskazując na powyższe zarzuty, apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów procesu za obie instancje. Pozwani podnieśli ewentualny zarzut przedawnienia roszczenia odszkodowawczego , a ponadto zgłosili wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i obciążenie pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja pozwanych okazała się uzasadniona, aczkolwiek nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.

Okoliczności faktyczne w tej sprawie związane z zawarciem umowy, warunkami jej realizacji i sposobu wykonywania prac przez pozwanych były w istocie miedzy stronami bezsporne i w tym zakresie ustalony przez sąd I instancji stan faktyczny Sąd Apelacyjny w całości zaakceptował przyjmując te ustalenia jako własne, co czyni zbędnym ponowne ich przywoływanie. Zasadny okazał się zarzut podniesiony w apelacji pozwanych w zakresie naruszenia prawa materialnego, tj. art. 491 kc na skutek błędnych ustaleń faktycznych w zakresie nie wykonania w terminie przez pozwanych dwóch zleceń oznaczonych jako (...) i (...)w Leśnictwie S. na pozyskanie i zrywkę drewna w oddziale leśnym 138b. Istota sporu ogniskowała się wokół ustalenia, czy te dwa sporne zlecenia zostały wykonane w całości , czy tylko w części, a w konsekwencji, czy powód był uprawniony do odstąpienia od umowy z powołaniem się na niewykonanie tych zleceń w umówionym terminie ( do 29.06.2016r) ,który został wskazany w piśmie z dnia 24 czerwca 2016r . Niekwestionowanym było to, że pozwani w odniesieniu do tych zleceń w wyznaczonym terminie pozyskali i zerwali 15.21m ^{( 3)}surowca, mimo że w zleceniu ilość ta określona została na poziomie 15m ^{( 3)} , jednak w ocenie sądu I instancji fakt ten nie miał istotnego znaczenia z uwagi na zapis par.2 ust.1 umowy stron z dnia 1.04.2016r , z którego wynikało, iż decydujące znaczenie ma nie ilość pozyskanego drewna, ale to, czy pozyskano i zerwano drewno na całej powierzchni, na której zlecenie było realizowane. W ocenie Sądu Apelacyjnego taka wykładnia zapisów umowy, bez uwzględnienia zapisów zawartych w pkt.3.3.ust.1 (...) jest nieuzasadniona. Zwrócić trzeba bowiem uwagę na to, że zgodnie z przyjętymi tam założeniami „ilość surowca do wykonania w ramach pozyskania i zrywki drewna wskazana w zleceniu jest wartością szacunkową”, a przede wszystkim znajduje się tam również zapis o tym , że zamawiający uzna prawidłowe wykonanie zlecenia , jeżeli odchylenie procentowe nie przekroczy 20% ilości wskazanej w zleceniu. W odniesieniu do obydwu w/w zleceń ilość niepozyskanego drewna nie przekroczyła dopuszczalnych 20%. W protokole odbioru zlecenia powód nie wskazał w sposób , który mógłby podlegać weryfikacji jaka ilość drewna w jego ocenie nie została pozyskana, poprzestając wyłącznie na szacunkowym określeniu powierzchni, która nie została zakończona, co uniemożliwia obiektywną ocenę, czy rzeczywiście zlecenie nie zostało wykonane zgodnie z zapisami umowy.

Nie bez znaczenia dla oceny całokształtu współpracy stron jest to, że już od samego początku przystąpienia do realizacji umowy powód zakreślił pozwanym własne warunki ograniczające wykonywanie zleconych prac przez pozwanych, choćby , co do godzin wykonywania prac , które odpowiadać miały wyłącznie godzinom pracy pracowników powoda , przy jednoczesnym szerokim zakresie zlecanych prac. Terminy wykonywania prac a także ich odbiory były arbitralnie narzucane przez powoda, przy czym pozwani nie byli zawiadamiani, a przez to nie uczestniczyli przy sporządzaniu protokołów odbioru, ani nie uczestniczyli w ustalaniu zakresów zlecanych prac, przez co pozbawieni zostali zgłoszenia uwag bądź zastrzeżeń. Powód całkowicie pomijał fakt, że umowa przewidywała wykonanie prac , które winny być realizowane na przestrzeni całego roku, zaś umowa podpisana została dopiero 1 kwietnia 2016r, wobec czego pozwani mający wprawdzie tego świadomość , musieli jednocześnie wykonywać przede wszystkim pilne prace sezonowe wynikające z prawidłowej gospodarki leśnej oraz bieżące zlecenia w których nie uwzględniano konieczności wykonania prac pielęgnacyjnych . Powód udzielając zleceń pozwanym nie brał tego pod uwagę , zarzucając jednocześnie pozwanym brak odpowiedniej organizacji prac oraz brak odpowiedniej ilości wykwalifikowanych pracowników w sytuacji gdy okazywało się, że prace wykonywane są z opóźnieniem. Analiza zebranego w tej sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wskazuje na brak woli współpracy powoda z wykonawcą prac leśnych. Znamiennym tego przykładem jest fakt, że pismo z dnia 24 czerwca 2016r będące wezwaniem do prawidłowego wykonania umowy z zastrzeżeniem uprawnienia powoda do odstąpienia od niej w razie niewykonania prac w terminie do 29 czerwca 2016r godz. 9.00 miało charakter czysto formalny i w swoim założeniu zmierzało do odstąpienia od umowy, albowiem wskazany w nim termin na wykonanie określonych w nim prac wynosił zaledwie 4 dni , a więc był zbyt krótki (nierealny ) na ich rzetelne wykonanie , tym bardziej, że brak jest dowodu na to kiedy pismo dotarło do adresata wezwania. Strona pozwana , jak wynika z niekwestionowanych ustaleń sądu mimo to przystąpiła do realizacji wymienionych w piśmie prac, jednak ich odbiór również odbył się bez udziału przedstawiciela wykonawcy. Powód działał niewątpliwie ze świadomością, że wyznaczenie dodatkowego terminu jest przesłanką do odstąpienia od umowy wzajemnej, jednak jak wynika to z utrwalonego już orzecznictwa i niekwestionowanych poglądów doktryny - termin dodatkowy musi być odpowiedni, co oznacza, że nie może być zbyt krótki , uniemożliwiając tym samym spełnienia świadczenia. W świetle powyższego należało zweryfikować podstawy złożonego przez stronę powodową oświadczenia o odstąpieniu od umowy w ramach uprawnienia wynikającego z art. 491kc. Przepis ten ma zastosowanie do umów wzajemnych i w tym zakresie uzupełnia regulację dotyczącą zwłoki dłużnika zawartą w art. 477kc i dotyczy uchybienia terminowi spełnienia świadczenia wskutek okoliczności przez siebie zawinionych, a nie tylko opóźnienia. Oświadczenie zawierające wyznaczenie dodatkowego terminu jest oświadczeniem woli i zgodnie z art. 61kc wywiera skutek dopiero, gdy dojdzie do dłużnika w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią i dopiero od tego momentu biegnie termin dodatkowy do spełnienia świadczenia. Wyznaczenie zatem konkretnej daty , odległej o 5 dni od daty sporządzenia pisma , którego skutecznego doręczenia pozwanym nie wykazano nie może być uznane za spełnienie przesłanki uprawniającej do odstąpienia od umowy z uwagi na niewykonanie prac w wyznaczonym dodatkowym terminie.

Ponadto podkreślić należy, że powód nie wykazał w żaden sposób , że nieterminowe wykonywanie zleceń było następstwem zawinionych działań pozwanych , stąd brak było uzasadnionych prawnie podstaw do odstąpienia przez powoda od umowy , a w konsekwencji mając na uwadze wcześniejsze rozważania Sąd Apelacyjny uznał, iż domaganie się zapłaty kar umownych, którymi pozwani zostali obciążeni nie znajduje uzasadnienia w treści powołanych przez powoda przepisów prawa .

W sytuacji uznania, że brak było co do zasady podstaw do odstąpienia przez powoda od umowy nie zachodzi potrzeba dalszych rozważań prawnych w zakresie zarzutów podniesionych w apelacji pozwanych, szczególnie w aspekcie naruszenia art. 491 par.2 kc oraz przedawnienia roszczenia podniesionego jako zarzut ewentualny.

Mając na uwadze powyższe , Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386par.1 kpc zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo w całości jako pozbawione uzasadnionych podstaw prawnych.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 par.1 i3 kpc w zw. z art. 108 par.1kpc obciążając nimi w całości powoda zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Mariola Głowacka Ryszard Marchwicki Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga