Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

punktu 1 wyroku

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2020 r., wydanym w sprawie z powództwa Miasta Ł. przeciwko M. J. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 287,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od tego orzeczenia złożył powód, zaskarżając je w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania przed Sądami obu instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego, i zarzucając naruszenie:

⚫

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności, że pozwany nie zaskarżył do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. doręczonego mu wypowiedzenia dotychczasowej opłaty rocznej za grunt oddany w użytkowanie wieczyste dnia 13 czerwca 2017 r., co jest równoznaczne z uznaniem, że ofertę z wysokością opłaty wskazanej w wypowiedzeniu uznaje się za przyjętą i od dnia 1 stycznia następnego roku użytkownik wieczysty powinien był wnosić opłatę roczną w nowej wysokości;

⚫

art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) poprzez niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, że uprawnienie polegające na zwolnieniu użytkowników wieczystych, będących „osobami, które w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r. pozostawiły majątek nieruchomy na terenach niewchodzących w skład obecnego obszaru Państwa, a które na mocy umów międzynarodowych zawartych przez Państwo mają otrzymać ekwiwalent za mienie pozostawione za granicą” z opłat rocznych, stanowiło formę uiszczenia zapłaty za cały okres użytkowania wieczystego nieruchomości;

⚫

art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1990 ze zm.) poprzez błędne zastosowanie skutkujące przyjęciem, że zwolnienie z uiszczania opłat rocznych na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) jest równoznaczne z jednorazowym wniesieniem opłat rocznych za cały okres użytkowania wieczystego, o którym stanowi powołany przepis.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest bezzasadna.

Jak trafnie podnosi skarżący, rozstrzygnięcie niniejszej sprawy uzależnione jest w głównej mierze od przesądzenia, jaki charakter należy przypisać uprawnieniu przewidzianemu w art. 17 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) i jakie skutki prawne powiązać z jego realizacją. Autor apelacji wywodzi, że w jego ocenie, prawo do zaliczenia wartości majątku nieruchomego, pozostawionego w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r. na terenach niewchodzących w skład obecnego obszaru Polski, jest uprawnieniem o charakterze podmiotowym, a skutkiem jego wykonania jest zwolnienie właściciela takiego majątku (lub ewentualnie jego spadkobierców) z obowiązku uiszczania rocznych opłat za użytkowanie wieczyste oddanego im w takie użytkowanie terenu państwowego – do wysokości wartości mienia podlegającego zaliczeniu. Z tak sformułowanym stanowiskiem nie sposób się zgodzić. Prawo zaliczania wartości mienia pozostawionego poza powojennymi granicami Polski na poczet opłat z tytułu użytkowania wieczystego zostało uregulowane w wielu aktach normatywnych i choć w orzecznictwie oraz doktrynie prawa prezentowano wiele zapatrywań co do charakteru przedmiotowego uprawnienia (zreferowano je m.in. w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A Nr 7 z 2002 r., poz. 97, gdzie sam Trybunał opowiedział się za koncepcją traktującą prawo zaliczania jako szczególne prawo majątkowe o charakterze publicznoprawnym), to treść powołanego przepisu w istocie nie pozostawia wątpliwości, że przysługuje ono wyłącznie osobom wymienionym w jego treści. Choć wprost z ustawy wynika, że wykonać je mogą także spadkobiercy repatrianta, to jednak w ten sposób wyznaczono ściśle zamknięty krąg osób uprawnionych, co wyłącza możliwość przenoszenia tego uprawnienia na inne podmioty w drodze czynności prawnej inter vivos (tak np. w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 22 czerwca 1989 r., III CZP 32/89, OSNC Nr 12 z 1989 r., poz. 187). Jednak zupełnie inną kwestią jest to, jakie są konsekwencje wykonania tego prawa przez osobę do tego uprawnioną i czy skutki te mogą wpłynąć na sytuację osób trzecich, jak chociażby późniejszego nabywcy prawa użytkowania wieczystego. Nigdy nie budziło wątpliwości to, że zaliczenie wartości mienia nieruchomego pozostawionego poza granicami Polski – w rozumieniu art. 17 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 maja 1970 r. w sprawie zaliczania wartości mienia nieruchomego pozostawionego za granicą na pokrycie opłat z tytułu użytkowania wieczystego terenu i ceny sprzedaży położonych na nim budynków (Dz. U. Nr 13 z 1970 r., poz. 118 ze zm.) – realizuje się wtedy, gdy na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej dochodzi do zawarcia umowy w przedmiocie oddania przez Skarb Państwa osobie uprawnionej terenu państwowego w wieczyste użytkowanie i polega na jednorazowym pomniejszeniu rozmiaru należności z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste o wartość pozostawionego za granicą mienia nieruchomego. Skutkować to mogło – jak w realiach rozpoznawanej sprawy – ustaleniem przez organ administracyjny, że w ten sposób pokryta została całość opłat za użytkowanie wieczyste przez czas trwania tego prawa, tj. do roku 2077. Uznać zatem trzeba, że nie może być tu mowy o naruszeniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) wskutek wykonania uprawnienia przez osobę nielegitymowaną do tego treścią powołanego przepisu, gdyż z prawa zaliczenia wartości mienia zabużańskiego skorzystała osoba do tego uprawniona, która pozostawiła mienie nieruchome poza granicami kraju w związku z II Wojną Światową; inną natomiast kwestią jest określenie aktualnych skutków realizacji tego prawa w sferze prawnej pozwanego.

Skarżący zdaje się wywodzić, że zaliczenie takie nie powoduje co do zasady wygaśnięcia spoczywającego na użytkowniku wieczystym obowiązku uiszczania rocznych opłat za użytkowanie wieczyste, a jedynie pozwala uznać je za przedterminowo opłacone do wysokości wartości zaliczonego mienia, co w jego ocenie nie wyklucza możliwości podwyższenia w przyszłości tych opłat w drodze wypowiedzenia. Również i tego poglądu Sąd odwoławczy nie podziela. Bezsprzecznie – jak to odnotował również Sąd meriti – na gruncie obowiązujących w chwili oddania przedmiotowej nieruchomości w użytkowanie wieczyste przepisów ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) oraz wydanej na jej podstawie uchwały Nr 101 Rady Ministrów z dnia 21 maja 1976 r. w sprawie opłat za użytkowanie wieczyste terenów w miastach (M. P. Nr 23 z 1976 r., poz. 103 ze zm.) dopuszczalne było jednorazowe uiszczenie opłaty za użytkowanie wieczyste. Skoro pod rządami tych przepisów doszło do zaliczenia wartości mienia nieruchomego pozostawionego poza granicami kraju na poczet należnej opłaty za użytkowanie wieczyste, to należy skutki prawne realizacji takiego uprawnienia uznać za tożsame z jednorazowym uiszczeniem opłaty, natomiast brak podstaw, by przyjąć, że zaliczenie nastąpiło na poczet płatnych w przyszłości opłat rocznych, które ewentualnie mogą zostać w kolejnych latach podwyższone wskutek wypowiedzenia. Celem instytucji przewidzianej w art. 17 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) jest zapewnienie uprawnionemu ekwiwalentu za mienie pozostawione poza granicami kraju i konsekwencje prawne realizacji przedmiotowego uprawnienia należy wywodzić przy uwzględnieniu tego celu. Jeśli użytkownik wieczysty mógł co do zasady na gruncie ówczesnych przepisów skorzystać zarówno z drogi jednorazowego uiszczenia opłaty za cały okres użytkowania, jak i z możliwości uiszczania opłat rocznych, a jednocześnie prawo dawało repatriantowi możliwość pokrycia takiej jednorazowej opłaty poprzez zaliczenie na jej poczet wartości pozostawionego za granicą kraju mienia z jednoczesnym zwolnieniem się z dalszych zobowiązań w zakresie uiszczania opłat rocznych, to trudne do obrony byłoby stanowisko, że intencją ustawodawcy było pozbawienie go takiej możliwości (z której mogliby skorzystać choćby użytkownicy zamierzający pokryć opłatę gotówką), z pewnością stawiającej uprawnionego w korzystniejszej sytuacji, zapewniającej mu pełniejsze wyrównanie doznanej straty majątkowej oraz pozwalającej mu uniknąć ryzyka związanego z obciążaniem go w przyszłości opłatami rocznymi podwyższanymi wskutek ewentualnych aktualizacji.

W konsekwencji, Sąd II instancji jest zdania, że w realiach przedmiotowej sprawy skorzystanie przez poprzedników prawnych pozwanego z uprawnienia do zaliczenia wartości mienia pozostawionego za granicą na poczet należnej opłaty za użytkowanie wieczyste skutkowało, podobnie jak jednorazowe uiszczenie opłaty, wygaśnięciem obowiązku uiszczania opłat rocznych. Przywołane przez skarżącego stanowisko SN zawarte w uchwale z dnia 8 lutego 1994 r., III CZP 188/93, OSNC Nr 9 z 1994 r., poz. 169, nie może znaleźć tu zastosowania, gdyż Sąd Najwyższy analizował tam skutki jednorazowego uiszczenia przez użytkownika wieczystego opłat za cały okres użytkowania, dokonanego po dniu 31 grudnia 1985 r., a więc wówczas, gdy obowiązujące prawo nie przewidywało już po jego stronie takiego uprawnienia. Zgodzić się należy, że w stanie faktycznym opisanym w przedmiotowej uchwale nie mogło dojść do wygaśnięcia obowiązku uiszczania obowiązku zapłaty opłat rocznych, jak również podmiot oddający grunt w użytkowanie mógł nadal korzystać z uprawnienia do wypowiadania ich wysokości, inaczej jednak było w realiach rozpoznawanej sprawy, kiedy obowiązujące prawo nie wykluczało możliwości jednorazowego uiszczenia opłaty jako alternatywy obowiązku zapłaty opłat rocznych. Nie można więc zgodzić się z autorem apelacji, że Sąd Rejonowy naruszył tu art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1990 ze zm.), gdyż zaliczenie w trybie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz. U. Nr 22 z 1969 r., poz. 159 ze zm.) wartości mienia pozostawionego poza granicami kraju na poczet opłat za użytkowanie wieczyste miało skutki jednorazowego uiszczenia opłaty za cały okres użytkowania wieczystego, a tym samym wygasł obowiązek wnoszenia opłat rocznych związany z nabyciem prawa użytkowania wieczystego. Obowiązek ten – skoro wygasł – nie obciążał ani osoby, która wykonała prawo do zaliczenia wartości mienia pozostawionego poza granicami kraju, ani też pozwanego jako nabywcy prawa użytkowania wieczystego.

Konsekwencją takiej konstatacji jest bezzasadność ostatniego z zarzutów apelacyjnych. Skarżący wskazuje tam, że jego zdaniem, nieskorzystanie przez pozwanego z prawa do złożenia do samorządowego kolegium odwoławczego wniosku o ustalenie, iż aktualizacja opłaty rocznej jest nieuzasadniona albo jest uzasadniona w innej wysokości, skutkuje koniecznością uznania, że doszło do skutecznego wypowiedzenia wysokości opłaty i zaczyna ona obowiązywać w nowej wysokości. Trzeba jednak pamiętać, że wypowiedzenie jest realizacją przyznanego przez ustawę uprawnienia właściciela gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste do jednostronnej zmiany treści łączącego go z użytkownikiem wieczystym stosunku prawnego w zakresie wysokości obowiązującej użytkownika wieczystego opłaty rocznej. Oznacza to, że właścicielowi gruntu takie uprawnienie przysługuje jedynie wówczas, gdy obowiązek uiszczania przez użytkownika opłat rocznych jest rzeczywistym elementem łączącego strony stosunku prawnego, natomiast w przeciwnym wypadku złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu wysokości takiej opłaty jest bezprzedmiotowe i nieważne jako sprzeczne z ustawą. Skoro wskutek jednorazowego uiszczenia opłaty przez swoich poprzedników prawnych, jak również z mocy art. 76 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1990 ze zm.), pozwany nie miał w ogóle obowiązku uiszczania opłaty rocznej w jakiejkolwiek wysokości, to tym samym nie było możliwe, w myśl unormowań powołanej ustawy, złożenie ważnego oświadczenia o wypowiedzeniu wysokości tej opłaty. Przedstawione przez apelującego stanowisko orzecznictwa, z którego wynika, że niewdrożenie przez użytkownika przewidzianego w ustawie trybu kontroli skorzystania przez właściciela z prawa do aktualizacji opłaty w zakresie jej merytorycznej zasadności i prawidłowości formalnej dokonania wypowiedzenia skutkuje modyfikacją łączącego strony stosunku prawnego poprzez podwyższenie opłaty, nie może prowadzić do wniosku, że taki sam skutek następuje w sytuacji, gdy takie uprawnienie właścicielowi nieruchomości w ogóle nie przysługiwało i że na tej drodze możliwe jest nie tylko zmiana wysokości opłat rocznych, ale także wykreowanie nieistniejącego dotąd obowiązku ich uiszczania. Chybiony jest więc zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskutek pominięcia przez Sąd I instancji faktu zaniechania złożenia przez pozwanego odpowiedniego wniosku do samorządowego kolegium odwoławczego, gdyż w rzeczywistości okoliczność ta nie jest istotna dla wyniku postępowania i pozostaje bez znaczenia dla możności uwzględnienia żądania pozwu. Stan faktyczny sprawy został przez Sąd meriti ustalony w sposób prawidłowy i Sąd odwoławczy z powodzeniem może przyjąć go za własny, a to samo dotyczy też dokonanych przez Sąd Rejonowy ocen w zakresie podstawy prawnej zapadłego rozstrzygnięcia.

Z powyższych przyczyn apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.