Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Przemysław Grochowski (spr.)

Sędzia Sądu Okręgowego Magdalena Kuczyńska

Sędzia Sądu Okręgowego Anna Ścioch-Kozak

Protokolant Jolanta Jaworska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 marca 2014 roku w Lublinie

sprawy z powództwa Politechniki (...) w Ł.

przeciwko A. K.

o 6.680 złotych z ustawowymi odsetkami

oraz z powództwa wzajemnego A. K.

przeciwko Politechnice (...) w Ł.

o 1.320 złotych z ustawowymi odsetkami

na skutek apelacji pozwanego oraz powoda wzajemnego A. K. od wyroku z dnia 10 października 2013 roku w sprawie VI C 771/13 Sądu Rejonowego w Puławach

I. oddala apelację;

II. zasądza od pozwanego i powoda wzajemnego A. K. rzecz powoda i pozwanego wzajemnego Politechniki (...) w Ł. kwotę 600 (sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

II Ca 6/14

UZASADNIENIE

Powództwo dotyczyło zasądzenia na rzecz powódki Politechniko (...) w Ł. od pozwanego A. K. kwoty 6.680 złotych tytułem należności określonej w umowie z dnia 22 grudnia 2009 roku o kształcenie w ramach studiów podyplomowych za wydalenie ze studiów oraz ugodzie zawartej przez strony w dniu 7 września 2011 roku – z odsetkami ustawowymi z tytułu opóźnienia w płatności poszczególnych rat tej kwoty określonych w treści ugody.

W pozwie wzajemnym pozwany (powód wzajemny) A. K. wnosił o zasądzenie od powódki (pozwanej wzajemnej) Politechniki (...) w Ł. kwoty 1.320 złotych z tytułu zwrotu nienależnie spełnianego świadczenia obejmującego zapłaconą przez pozwanego (powoda wzajemnego) części pierwszej raty należności określonej w ugodzie, wraz z odsetkami ustawowymi od daty dokonania przedmiotowej wpłaty na rzecz powódki (pozwanej wzajemnej). Przesłanek powództwa wzajemnego upatrywał pozwany (powód wzajemny) w treści art. 385 ¹kc i w odniesieniu do postanowień umowy o kształcenie, z których powódka (pozwana wzajemna) wywodzi swoje roszczenie, z uwagi nałożenie na pozwanego (powoda wzajemnego) będącego konsumentem nieproporcjonalnie dużego obciążenia finansowego w sytuacji, gdy strona przeciwna nie wykonuje świadczenia wzajemnego, co wypełnia cechy klauzuli przewidzianej w art.385 ³pkt 22 kc i nie wiązało pozwanego (powoda wzajemnego).

Zaskarżonym wyrokiem, Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego A. K. na rzecz powoda Politechniki (...) z siedzibą w Ł. kwotę 6.680 złotych z ustawowymi odsetkami od kwoty : 15 złotych od dnia 21 września 2011 roku, 1.333 złotych od dnia 11 października 2011 roku do dnia zapłaty, 1.333 złotych od dnia 11 listopada 2011 roku, 1.333 złotych od dnia 11 grudnia 2011 roku, 1.333 złotych od dnia 11 stycznia 2012 roku, 1.333 złotych od dnia 11 lutego 2011 roku do dnia zapłaty oraz koszty procesu w wysokości 1.467 złotych; oddalił powództwo wzajemne i zasądził od pozwanego A. K. na rzecz powódki Politechniki (...) w Ł. kwotę 180 złotych tytułem kosztów procesu z powództwa wzajemnego.

Rozstrzygnięcie to opierało się na ustaleniach, że w dniu 22 grudnia 2009 roku strony zawarły umowę uczestnictwa w studiach podyplomowych „Nowoczesne metody analizy, symulacji i optymalizacji w procesie projektowania i eksploatacji” organizowanych przez Wydział (...)Politechniki (...) w ramach projektu „Podwyższanie kompetencji kadry akademickiej i umiejętności absolwentów w aspekcie nowoczesnych metod analizy, symulacji i optymalizacji w procesie projektowania i eksploatacji”. Zgodnie z § 5 tej umowy, w przypadku wydalenia uczestnika projektu ze studiów oraz jego rezygnacji w trakcie studiów ( za wyjątkiem udokumentowanych przypadków siły wyższej ) jest on zobowiązany do pokrycia kosztów w wysokości 4.000 złotych za semestr. Decyzją Kierownika Studiów podyplomowych z dnia 5 kwietnia 2011 roku pozwany skreślony został z listy słuchaczy Studiów podyplomowych „Nowoczesne metody analizy, symulacji i optymalizacji w procesie projektowania i eksploatacji” za niewypełnienie obowiązków wynikających z planu studiów. Jednocześnie pozwanego pouczono o zobowiązaniu do zwrotu kosztów dwóch semestrów studiów w kwocie 8.000 złotych. W dniu 7 września 2011 roku strony zawarły ugodę, której przedmiotem było ustalenie warunków spłaty zadłużenia pozwanego wynikającego z umowy z dnia 22 grudnia 2009 roku dotyczącej uczestnictwa w studiach podyplomowych. Pozwany zobowiązał się do spłaty zadłużenia w kwocie 8.000 złotych w sześciu miesięcznych ratach – pierwsza rata w kwocie 1.335 złotych, płatna do 20 września 2011 roku, kolejne raty po 1.333 złotych każda, płatne w terminie do 10 każdego miesiąca, wraz z odsetkami za opóźnienie w płatności którejkolwiek z rat. W dniu 5 października 2011 roku pozwany uiścił tytułem pierwszej raty kwotę 1.320 złotych.

Na tle stanowisk zajmowanych przez strony w procesie, Sąd Rejonowy za przedmiot sporu w ramach obu powództw uznał zgodność jej § 5 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych z art. 385 ¹ – 385 ³ kc. Wskazywał w związku z tym, że przepis art. 385 ³ k.c. nie uchyla obowiązku sądu, aby w każdym przypadku badał zgodność postanowienia z dobrymi obyczajami oraz stopnia naruszenia interesów konsumenta, gdy dokonuje kontroli umowy pod kątem istnienia klauzul niedozwolonych, przy czym przepis art. 385 ³ k.c. nie znajdzie zastosowania, jeżeli sąd nie będzie miał wątpliwości co do uznania lub nieuznania za klauzulę niedozwoloną określonego postanowienia umowy o treści odpowiadającej jednej z klauzul ujętych w pkt 1-23. Dopiero zatem wątpliwość zrodzona przy ocenie na podstawie art. 385 ¹ k.c., dokonywanej w sposób określony w art. 385 ² k.c., pozwala zastosować normę interpretacyjną z przepisu art. 385 ³ k.c. ). Klauzule wymienione w przepisie art. 385 ³ k.c. nie są per se niedozwolonymi postanowieniami umownymi, stanowią bowiem tzw. listę szarych klauzul, które dopiero po ocenie z zastosowaniem kryteriów przewidzianych w art. 385 ¹ § 1 k.c. pozwalają na uznanie, czy w przypadku konkretnego wzorca postanowienie to należy zakwalifikować jako klauzulę abuzywną. Abuzywność postanowienia umowy zachodzi wówczas, gdy postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz gdy na skutek owej sprzeczności dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta. Przy czym redakcja art. 385 ¹ § 1 k.c. wskazuje, że oba te warunki wystąpić muszą łącznie. Na gruncie przedmiotowej sprawy Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, iż umowa uczestnictwa w studiach podyplomowych „Nowoczesne metody analizy, symulacji i optymalizacji w procesie projektowania i eksploatacji” z dnia 22 grudnia 2009 roku nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych, w szczególności cech takich nie zawiera § 5 tejże umowy. Został on bowiem sformułowany jednoznacznie, rzetelnie i przejrzyście. Wprost, w samej umowie wyrażony jest obowiązek pokrycia kosztów studiów w przypadku wydalenia uczestnika projektu ze studiów, z określeniem przesłanek i wysokości takiej odpłatności, która pozostaje we współmiernej wysokości do ponoszonej szkody, związanej z brakiem refundacji kosztów studiów w przypadku ich niezakończenia przez uczestnika. Oceny powyższej Sąd orzekający dokonał również w oparciu o treść i charakter tej umowy. W omawianym kontekście wskazać należy, iż przedmiotowa umowa uczestnictwa w studiach podyplomowych miała wobec pozwanego charakter nieodpłatny, gdyż studia finansowane były w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ( § 1 pkt 3 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych ) a uczestnik nie ponosił kosztów związanych z uczestnictwem. Na podstawie tej umowy Politechnika (...) zobowiązała się do przeprowadzenia trzysemestralnych studiów podyplomowych realizowanych w ramach projektu „Podwyższanie kompetencji kadry akademickiej i umiejętności absolwentów w aspekcie nowoczesnych metod analizy, symulacji i optymalizacji w procesie projektowania i eksploatacji” i zapewnienia uczestnikowi projektu materiałów szkoleniowych ( § 1 pkt 1 i 2, § 2 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych ). Uczestnik projektu zobowiązany został jedynie do: rozpoczęcia i zakończenia studiów zgodnie z terminami podanymi przez Uczelnię, aktywnego udziału w studiach, poinformowania uczelni o rezygnacji z udziału w studiach z podaniem przyczyny co najmniej 14 dni przed rozpoczęciem studiów, podpisywania listy obecności, wypełnienia i złożenia ankiet oraz przekazywania Uczelni i instytucjom kontrolującym wszelkich informacji o studiach ( § 3 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych ). W przypadku wykonania w/w zobowiązania umowa nie nakładała na uczestnika żadnych innych obciążeń, w tym również o charakterze finansowym. Stosunek prawny wynikający z podjęcia nauki na studiach w uczelni publicznej ma charakter mieszany, zawierając w sobie elementy administracyjne i cywilnoprawne. Uczelnie państwowe są zakładami publicznymi ( administracyjnymi ) powołanymi do realizacji zadań publicznych. Relacje między uczelnią publiczną a studentami w wielu obszarach nie są oparte na zasadzie równorzędności stron właściwej dla stosunków cywilnoprawnych. Z chwilą przyjęcia danej osoby w poczet użytkowników zakładu staje się ona podmiotem praw i obowiązków, które przysługują bądź obciążają wszystkich użytkowników, wynikających zarówno z przepisów powszechnie obowiązujących, jak i ze statutów oraz regulaminów zakładowych. Uczestnika, który dobrowolnie przystąpił do zakładu administracyjnego wiążą przepisy zawarte w aktach normatywnych –wewnątrzzakładowych, ponieważ jego wniosek o przyjęcie na studia jest równocześnie wyrażeniem zgody na poddanie się obowiązującemu reżimowi prawnemu, co w omawianym przypadku potwierdzone zostało w samej umowie, w jej § 7. W realiach sprawy Sąd Rejonowy uznał nieadekwatność powoływanego przez stronę pozwaną ( powodową wzajemną ) orzecznictwa dotyczącego odpłatnych umów edukacyjnych i postanowień w nich zawartych, które uznane zostały za niedozwolone klauzule umowne. Wskazany zakres praw i obowiązków stron umowy z dnia 22 września 2009 roku, z uwagi na jej nieodpłatność, kształtuje pozycje umowne stron w sposób dalece korzystniejszy dla konsumenta, niż w przypadku klasycznej odpłatnej umowy. Tym samym kwestionowane postanowienie umowy, które w umowie odpłatnej stanowiłoby klauzulę abuzywną, takiego charakteru nie ma w umowie edukacyjnej nieodpłatnej. Mając na uwadze fakt, iż umowa uczestnictwa w studiach podyplomowych z dnia 22 grudnia 2009 roku ma charakter wiążący dla obu jej stron, w tym również dla A. K. w zakresie § 5, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, iż również ugoda zawarta między stronami w dniu 7 września 2011 roku, określająca warunki spłaty zadłużenia pozwanego ( powoda wzajemnego ) z tej umowy, jest ważna i skuteczna, zaś poszczególne raty wymagalne są w terminach w niej ustalonych. Podstawowy stosunek prawny, którego dotyczyła ugoda, jest bowiem ważny, zaś A. K. nie uchylił się od skutków prawnych ugody, mimo, iż podnosił fakt zawarcia jej pod wpływem błędu. Jego oświadczenie woli złożone w dniu 7 września 2011 roku nie obarczone jest również inną wadliwością, która mogłaby wpływać na ocenę zasadności jego zobowiązania wynikającego z zawartej ugody. W tym kontekście uiszczona przez niego kwota 1.320 złotych, tytułem częściowej spłaty pierwszej raty określonej ugodą, nie może zostać uznana za świadczenie nienależne, w rozumieniu art. 410 kc, co doprowadziło do oddalenia powództwa wzajemnego. Orzeczenie o kosztach procesu Sąd Rejonowy oparł o art.98 kpc.

W apelacji wniesionej przez pozwanego (powoda wzajemnego) wyrok ten zaskarżony został w całości a sformułowane w niej zarzuty dotyczyły naruszenia :

- art.385 ¹§1 w zw. z art.385 ²kc i w zw. z art.385 ³pkt 16 i 17 kc, polegające na błędnym przyjęciu, że §5 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych nie stanowi niedozwolonej klauzuli umownej zakazanej w umowach z konsumentami, w sytuacji, gdy nakłada ono wyłącznie na studenta obowiązek zapłaty kary za rezygnacje, nie przewidując takiego obowiązku w analogicznej sytuacji w przypadku uczelni, co kształtuje prawa i obowiązki studenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jego interesy;

- naruszenie art.479 ⁴³kpc poprzez jego niezastosowanie;

- naruszenie art.410§2 kc polegające na przyjęciu, że wpłacona przez pozwanego kwota nie stanowi świadczenia nienależnego;

W związku z czym apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa głównego oraz zasadzenie na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego) od powódki (pozwanej wzajemnej) kwoty 1.320 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 5 października 2011 roku tytułem uwzględnienia powództwa wzajemnego, jak też o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Zarzuty podniesione w apelacji nie prowadziły do podważenia zasadności zaskarżonego wyroku oraz uwzględnienia zawartych w jej treści wniosków.

W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji wystąpiła wadliwość polegająca na rozpoznaniu sprawy w odniesieniu do pozwu wzajemnego odrębny postępowaniu uproszczonym, pomimo braku przesłanek określonych w art. 505 ¹kpc. Powództwo wzajemne miało bowiem za przedmiot roszczenie oparte o instytucję nienależnego świadczenia, które podlega rozpatrzeniu w drodze „zwykłego” procesu, co implikować powinno, w uwzględnieniu zakazu z art. 505 ⁴§2 kpc, rozpoznanie pozwu wzajemnego jako sprawy oddzielnej. Uchybienie to naprawiono wyeliminowano na etapie postępowania apelacyjnego nadając mu bieg z pominięciem uregulowań właściwych dla odrębnego postępowania uproszczonego, a więc z uwzględnieniem przeprowadzenia rozprawy w trzyosobowym składzie zawodowym i wymierzenia prawidłowej opłaty od apelacji. Przyjęty przez Sąd Rejonowy sposób procedowania nie prowadził do nieważności postępowania, nie wpłynął na treść zaskarżonego wyroku i okoliczność ta nie stanowiła przedmiotu zarzutów apelacyjnych.

W ocenie Sądu, strona pozwana niezasadnie marginalizuje konsekwencje wynikające z zawartej pomiędzy stronami ugody. Pogląd apelującego sprowadza się do odmowy przyznania jej mocy obowiązującej ze względu na przesłanki prowadzące do uznania postanowienia §5 umowy uczestnictwa w studiach podyplomowych za abuzywne. Ze stanowiskiem tym zgodzić się należy po części, w jakim odnosi się ono do charakteru ugody jako aktu, który nie kreuje odrębnego stosunku prawnego. Z drugiej jednak strony jego znaczenie nie ogranicza się wyłącznie do prostej modyfikacji stosunku pierwotnego w zakresie sposobu spełnienia świadczenia, terminu wykonania zobowiązania lub innych kwestii ubocznych lub akcesoryjnych. Ugodzie, zgodnie z definicją wyrażoną w art.917 kc przypisać należy znaczenie umowy o szczególnym charakterze kwalifikowaną ze względu na przyczynę jej zawarcia sprowadzającą między innymi uchylenie niepewności co roszczeń wynikających ze stosunku prawnego określonego w ugodzie. Tak jak inne umowy, stanowi ona źródło zobowiązania oraz odpowiedzialności z tytułu jej niewykonania. W przypadku rozważanej ugody zawartej pomiędzy stronami procesu, przedmiotowe porozumienie rozstrzyga kwestię przysługiwania świadczenia określonego w §5 umowy o uczestnictwo w studiach podyplomowych w sposób wiążący oraz warunki jego spełnienia. Zawierając tę ugodę pozwany decydował się nie tylko na nowe warunki wykonania zobowiązania, lecz także na realizację swojego obowiązku w tym zakresie względem powódki, eliminując możliwość powoływania się względem kontrahenta na zarzuty związane z istnieniem roszczeń wysuwanych w oparciu o postanowienia objęte ugodą. Tym samym powstały pomiędzy stronami spór co do przysługiwania powódce uprawnień do żądania świadczenia określonego w ugodzie powinien być oceniany przez pryzmat jej zawarcia i rozpatrywany w kontekście jej postanowień. Postanowienia ugody dotyczące treści zobowiązania oraz obowiązku świadczenia przez pozwanego mają charakter uzgodnionych indywidualnie i nie podlegają w związku z tym działaniu art. 385 ¹§1 kc. Pozwany, dążąc do zanegowania istnienia zobowiązania z przyczyn dotyczących pierwotnego stosunku prawnego, naruszał tym samym treść obowiązującego strony umownego stosunku prawnego ustalonego ugodą, co bez jej nieważności lub uchylenia się od skutków prawnych jej zawarcia, nie mogło skutecznie nastąpić.

Pozwany zatem był zobowiązany do spełnienia świadczenia określonego ugodą a zaskarżony wyrok odpowiadał treści jej postanowień z uwzględnieniem okoliczności częściowego już zaspokojenia wierzyciela. Wykonanie tego zobowiązania w zakresie objętym żądaniem pozwu wzajemnego nie było w tej sytuacji pozbawione podstawy prawnej i nie realizowało innych przesłanek z art.410§2 kc.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art.385 kpc, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji. O kosztach postepowania apelacyjnego orzekł, zważywszy na jego wynik, w parciu o art. 98§1 kpc, zaś należność z tego tytułu objęła, w myśl art.98§3 kpc, wynagrodzenie radcy prawnego (§6 pkt 5 w zw. z §12 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych…).