Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2020 r. w Gdańsku

sprawy H. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji H. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 lutego 2019 r., sygn. akt VII U 2869/18

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Maciej Piankowski SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 653/19

UZASADNIENIE

Ubezpieczona H. S. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 6 czerwca 2018 r., którą pozwany odmówił jej przeliczenia świadczenia emerytalnego. Domagała się uwzględnienia jej do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 11 marca 1968 r. do 15 lipca 1978 r. Wskazała też, że po 2013 r. przez okres 5 lat odprowadzała składki z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o świadczenie usług. Jej zdaniem winna otrzymać świadczenie podwyższone do kwoty najniższej emerytury.

Pozwany wniósł o oddalenie odwołania. Wyjaśnił, że zaskarżoną decyzją odmówił przeliczenia emerytury z uwzględnieniem okresu pracy ubezpieczonej w gospodarstwie rolnym rodziców i podwyższenia jej do kwoty najniższej emerytury, gdyż skarżąca nie udowodniła 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, stosownie do art. 87 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. 2020.53. j.t. – dalej „ueirfus”). Okres pracy w gospodarstwie rolnym jest okresem uzupełniającym i uwzględnia się go jedynie w zakresie niezbędnym o uzupełnienia stażu wymaganego do przyznania emerytury na tzw. starych zasadach.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 lutego 2019 r. oddalił odwołanie (pkt 1), odstąpił od obciążania ubezpieczonej kosztami zastępstwa procesowego (pkt 2). Sąd stwierdził, że podwyższenie ubezpieczonej emerytury do kwoty najniższej emerytury nie jest możliwe, podzielając argumentację pozwanego. W konsekwencji Sąd oddalił w wnioski dowodowe ubezpieczonej zgłoszone celem wykazania wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym w spornym okresie.

Od powyższego wyroku apelację wniosła ubezpieczona zaskarżając go w całości i domagając się jego zamiany poprzez przyznanie jej „przynajmniej emerytury minimalnej”. Zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych i prawnych Sądu I instancji poprzez:

- przyjęcie, że jej staż ubezpieczeniowy wynosi 6 lat 5 miesięcy 14 dni okresów składkowych oraz 2 lata 1 miesiąc 25 dni okresów nieskładkowych, gdy z decyzji ZUS O. G. z 16 grudnia 2016 r. wynika, ze staż ten wynosi 14 lat i 11 dni;

- zaliczenie jej do stażu okresu nauki w szkole wyższej (od 1 października 1973 r. do 15 lipca 1978 r.) w wymiarze 2 lata 1 miesiąc 25 dni zamiast 4 lat;

- nieuwzględnienie jej do stażu, jako okresu uzupełniającego, okresu od 11 marca 1968 r. do 15 lipca 1978 r. pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w wymiarze co najmniej 4 godziny dziennie i nieustalenie, że okres ten razem z uwzględnionym w decyzji ZUS O. G. z 16 grudnia 2016 r. dawałby łącznie ponad 20 lat;

- pominięcie, że jej emerytura ma charakter mieszany, co daje możliwość zaliczenia okresu rolnego do emerytury.

Skarżąca wskazała też, że przez 5 lat 5 miesięcy i 2 dni sprawowała opiekę nad synami (ur. (...)) i okres ten winien być jej wliczony do stażu ubezpieczeniowego.

Ponadto wniosła o dopuszczenie dowodu z zeznań dwóch świadków – bez wskazania okoliczności, jakie miałyby być tym wykazane.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Na wstępie zaznaczyć należy, że argumentacja apelacji odnosi się wyłącznie do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 zaskarżonego wyroku, nadto rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2 jest dla ubezpieczonej korzystne (nie została obciążona kosztami procesu), stąd Sąd Apelacyjny przyjął, że ubezpieczona zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w części tj. w zakresie punktu 1, a określenie przez nią zakresu zaskarżenia (wskazanie, że skarży go w całości, zatem również co do pkt 2) wynika z omyłki.

Apelację należało oddalić. Mimo niedostatecznych ustaleń faktycznych i prawnych wyrok odpowiadał prawu.

Trafny był zarzut apelacji, że Sąd I instancji pominął, iż wysokość emerytury ubezpieczonej została ustalona na podstawie art. 183 ust 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Ostatecznie jednak, mimo tego uchybienia, zaskarżone rozstrzygnięcie nie było wadliwe.

Ubezpieczona urodziła się po 31 grudnia 1948 r. Z wnioskiem o emeryturę wystąpiła po raz pierwszy w marcu 2012 r. po osiągnięciu w dniu 11 marca 2012 r. powszechnego wieku emerytalnego. Pozwany decyzją z dnia 29 marca 2012 r. przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury ustalając jej wysokość na postawie art. 183 ust 1 pkt 4 ueirfus (decyzja k 23-24 a.e.).

Wyjaśnić należy, że dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., ustawodawca określił przesłanki do nabycia prawa do emerytury w przepisach art. 27 – 50e ueirfus. Osoby te nabywają prawo do emerytury po osiągnieciu wieku emerytalnego (kobieta – 60 lat) i wykazaniu się odpowiednim stażem ubezpieczeniowym (okresami ubezpieczenia) – 20 lat stosownie do art. 27 ueirfus, a 15 lat stosownie do art. 28 ueirfus. Jest to nabycie prawa do emerytury w systemie tzw. zdefiniowanego świadczenia. Wysokość takiej emerytury ustala się zgodnie z art. 53 ueirfus. Przypomnieć trzeba, że przepis art. 53 ust 1 ueirfus stanowi, że emerytura wynosi: 1) 24% kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, oraz 2) po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, 3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych - z uwzględnieniem art. 55.

Przesłanki nabycia prawa do emerytury przez osobę urodzoną po 31 grudnia 1948 r. normują przepisy art. 24 ueirfus. Zgodnie z art. 24 ust 1 ueirfus, jedynym warunkiem nabycia prawa do emerytury przez kobietę urodzoną po 31 grudnia 1948 r. jest osiągnięcie wieku emerytalnego – 60 lat. Jest to emerytura nabyta w tzw. systemie zdefiniowanej składki. Wysokość takiej emerytury ustalona jest na podstawie art. 25 i art. 26 ueirfus. Stosownie do przepisu art. 25 ust 1 ueirfus, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185. W myśl przepisu art. 26 ust 1 ueirfus, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

W odniesieniu do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które powszechny wiek emerytalny osiągnęły w latach 2009-2013, oraz które jak ubezpieczona nie pobierały uprzednio emerytury na podstawie przepisów art. 46 i 50 ueirfus oraz nie były członkiem OFE, ustawodawca przewidział szczególny sposób wyliczenie świadczenia, nie stanowiąc jednak o odmiennych zasadach nabywania prawa do tego świadczenia. Wynika to z przepisów art 183 w związku z art. 26 ust 1 ueirfus ("emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183"). Wyliczenie takie składa się z dwóch części tj. części obliczonej na podstawie art. 53 oraz części obliczonej na podstawie art. 26 ueirfus (tzw. „emerytura mieszana”). Przepis art. 183 ust 1 pkt 4 ueirfus stanowi, że emerytura przyznana na wniosek osoby ubezpieczonej, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury, tak jak ubezpieczona, w roku kalendarzowym 2012 r. wynosi 1) 35% emerytury obliczonej na podstawie art. 53 oraz 2) 65% emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ueirfus.

Podkreślić w tym miejscu należy, że zgodnie z wykładnią zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 18 listopada 2015 r., III UZP 11/15 (OSNP 2016/4/48), którą Sąd Apelacyjny w pełni podziela, przepisy artykułu 183 ueirfus dotyczą obliczania wysokości emerytury tylko dla tych ubezpieczonych, którzy nabyliby prawo do emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia (na podstawie art. 27-50e ueirfus) w związku ze spełnieniem warunków stażowych i którzy nie mogą tego prawa zrealizować z powodu zmiany systemu emerytalnego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy, przeciwne stanowisko, sprowadzające się do twierdzenia o uregulowaniu w art. 183 ustawy emerytalnej sposobu obliczania emerytury nabywanej po spełnieniu warunków tylko z art. 24 ust. 1 tej ustawy (czyli bez względu na długość stażu ubezpieczeniowego), w skrajnych sytuacjach mogłoby prowadzić do przyznawania osobom z bardzo krótkim stażem ubezpieczeniowym świadczeń w wysokości odpowiadającej stałemu składnikowi emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej (24% kwoty bazowej w odpowiedniej proporcji), co nie tylko że nie wydaje się zamysłem ustawodawcy, ale z pewnością prowadziłoby również do nieuzasadnionego uprzywilejowania tych ubezpieczonych, o których mowa w art. 183 ustawy emerytalnej w stosunku do osób, które wiek emerytalny osiągną w latach późniejszych i które nie mają gwarantowanego żadnego stałego składnika emerytury. Celem tych przepisów przejściowych (art. 183 ueirfus) było złagodzenie różnicy między wysokością emerytury wyliczonej w systemie zdefiniowanej składki (zbyt krótki okres gromadzenia składek na koncie w ZUS), a wysokością tej emerytury, do której ubezpieczeni nabyliby prawo w systemie zdefiniowanego świadczenia, gdyby nie nastąpiła zmiana systemu emerytalnego.

W decyzji z dnia 29 marca 2012 r. do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonej zgodnie z art. 26 ueirfus, pozwany przyjął jako podstawę obliczenia kwotę kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji zaewidencjonowanego na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wyplata emerytury. Emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. Do ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ar 53 ueirfus, pozwany uwzględnił: okresy składkowe 6 lat 5 miesięcy 14 dni oraz okresy nieskładkowe 2 lata 1 miesiąc 25 dni - łączny staż to 8 lat 7 miesięcy 9 dni (karta przebiegu zatrudnienia k. 25 a.e.). Zaznaczyć trzeba, że pozwany ustalił, iż łącznie okresy nieskładkowe ubezpieczonej wynoszą 9 lat 5 miesięcy 2 dni, przy czym do stażu uwzględnił je w rozmiarze wynikającym z art. 5 ust 2 ueirfus czyli nie przekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Z uwagi na brak możliwości wyliczenia podstawy wymiaru, pozwany ustalił wysokość emerytury jako 24% kwoty bazowej.

Ponieważ wysokość emerytury ubezpieczonej wyliczona została na podstawie art. 183 ust 1 pkt 4 ueirfus, argumentacja przedstawiona przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jest prawidłowa, ale tylko w odniesieniu do braku podstaw podwyższenia ubezpieczonej do kwoty najniższej emerytury tej części jej świadczenia, która została ustalona na podstawie art. 26 ueirfus (65% emerytury – art. 183 ust 4 pkt 2 ueirfus). W tym zakresie Sąd odwoławczy akceptuje jako prawidłowe ustalenia faktyczne i prawne Sądu I instancji, zbędnym jest zatem ich ponowne przywoływanie.

Z art. 87 ust 1 pkt 2 ueirfus wynika, że „w przypadku gdy emerytura przysługująca z Funduszu określona w art. 26 jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 i 3, emeryturę przysługującą z Funduszu, w tym emeryturę ustaloną ze zwiększeniem, o którym mowa w art. 26a, podwyższa się w taki sposób, aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej kwoty, o ile ubezpieczony: kobieta - osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat i ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat, - z uwzględnieniem ust. 3-7. Przepis art. 5 ust. 2 stosuje się odpowiednio”. Zgodnie z art. 87 ust 1a ueirfus, w okresie składkowym, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, uwzględnia się okres, za który ustalono zwiększenie, o którym mowa w art. 26a. Przepis art. 26a ust 1 zd.1 ueirfus stanowi zaś, że wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Jak wskazano wyżej, do uzyskania prawa do emerytury w oparciu o art. 24 ueirfus nie jest konieczne posiadanie określonej ilości okresów składkowych i nieskładkowych, lecz wyłącznie osiągnięcie wymaganego wieku emerytalnego i podleganie ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nie zachodzi więc potrzeba uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych w zakresie niezbędnym do nabycia prawa do emerytury (art. 10 ust. 1 ueirfus). W wypadku nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 24 ust. 1 ueirfus w wysokości niższej niż kwota najniższej emerytury, przy ustaleniu okresów składkowych i nieskładkowych, o których mowa w art. 87 ust. 1 tej ustawy, nie uwzględnia się przypadających przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia (art. 10 ust. 1 pkt 3). Z treści art. 87 ust. 1a ueirfus wynika jednoznacznie, że do 20 letniego stażu, o którym mowa w art. 87 ust 1 pkt 2 tej ustawy, można uwzględnić jedynie okres, za który ustalono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników wskazane w art. 26a ust. 1 tej ustawy.

Zgodnie z art. 1 ust. 1-2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1989 r. poz. 133 j.t. ze zm.), obowiązującej od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r., ubezpieczenie społeczne rolników indywidualnych obejmowało rolników wraz z ich domownikami, prowadzących gospodarstwa rolne. Dopiero ta ustawa wprowadziła w art. 2 pkt 2 pojęcie domownika, przez co rozumiano członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, ukończyły 16 lat, nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania. W art. 15 ust. 2 pkt 3 tej ustawy uzależniono też prawo do świadczeń przewidzianych ustawą dla domownika od opłacania za niego składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Dopiero zatem od dnia wejścia powyższej ustawy (tj. od 1 stycznia 1983 r.) objęto rolniczym ubezpieczeniem społecznym domowników rolnika, a w konsekwencji powstał obowiązek odprowadzania z tego tytułu składek.

W latach 1968-1978 nie było zatem podstaw prawnych do opłacania za ubezpieczoną jako domownika rolnika składek na ubezpieczenie społeczne rolników wymienione w art. 26a ust 1 ueirfus. Z tego względu sporny okres pracy na roli nie mógł być uwzględniony przy ustaleniu 20 letniego stażu, o którym mowa w art. 87 ust 1 ueirfus. Z tych przyczyn nie było podstaw do podwyższenia emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ueirfus do kwoty najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 tej ustawy.

Nie było również podstaw do podwyższenia – co najmniej do kwoty najniższej emerytury - tej części świadczenia, która została obliczona stosownie do art. 183 ust 4 pkt 1 ueirfus.

Podkreślić należy w pierwszej kolejności, że warunki podwyższenia emerytury obliczonej na podstawie art. 53 ueirfus do kwoty najniższej emerytury określa art. 23 tej ustawy. W myśl ust 1 tego przepisu, jeżeli podstawy wymiaru emerytury lub renty nie można ustalić zgodnie z zasadami określonymi w ustawie lub w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 22, emeryturę lub rentę ustala się w wysokości najniższej emerytury lub renty. Zgodnie z art. 23 ust 2 ueirfus, przepis ust. 1 nie ma zastosowania przy ustalaniu wysokości emerytur: 1) osób, o których mowa w art. 24a i 27a, jeżeli emeryturę przyznano z urzędu osobie niemającej okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn; 2) osób, o których mowa w art. 28. Z powyższego przepisu wynika zatem, że o możliwości podwyższenia świadczenia obliczonego na podstawie art. 53 ueirfus do kwoty najniższej emerytury decyduje 1) możliwość ustalenia podstawy wymiaru tego świadczenia, 2) podstawa prawna nabycia prawa do tego świadczenie.

W sytuacji ubezpieczonej rzeczywiście nie było możliwości ustalenia podstawy wymiaru świadczenia. Przypomnieć trzeba, że zgodnie z art. 15 ust 1 ueirfus, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Natomiast stosownie do art. 15 ust 6 ueirfus, na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Ubezpieczona wykazała okresy składkowe w wymiarze 6 lat 5 miesięcy 14 dni. Nie udokumentowała zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych z lat 1991 – 2011, a tym bardziej z 20tu dowolnych lat.

Istotnym dla rozstrzygnięcia było zatem, czy i na jakiej podstawie ubezpieczona nabyła prawo do emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia. Możliwość podwyższenia świadczenia do kwoty najniższej emerytury, zgodnie z art. 23 ueirfus, miałaby miejsce tylko w sytuacji nabycia przez ubezpieczoną prawa do emerytury na podstawie art. 27 ueirfus. Emerytura o której mowa w art. 28 ueirfus, nie może być podwyższona do kwoty najniższej emerytury co wynika z art. 54 ueirfus i 23 ust 2 ueirfus.

Ubezpieczona nie spełniła warunków stażowych przewidzianych przepisem art. 27 ueirfus, tj. 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, nie nabyła zatem prawa do emerytury na tej podstawie, a w konsekwencji nie ma podstaw do podwyższenia świadczenia do kwoty najniższej emerytury.

Zarzuty apelacji dotyczące nieprawidłowości w ustaleniu stażu ubezpieczeniowego skarżącej przyjętego do wyliczenia jej wysokości emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia były nieuzasadnione.

Dnia 6 czerwca 2018 r. pozwany wydał dwie decyzje:

- pierwszą, którą przeliczył emeryturę od 1 marca 2018 r. z uwzględnieniem przyrostu składek zaewidencjonowanych na koncie w związku z zatrudnieniem dla firmy (...) z uwzględnieniem waloryzacji (decyzja k. 75-76 a.e.), przy czym składki z tego tytułu za okres do grudnia 2016 r. zostały uwzględnione przy przeliczeniu świadczenia prawomocną decyzją pozwanego z 10 lutego 2017 r. (k. 44 a.e.);

- drugą, którą ubezpieczona zaskarżyła w niniejszym postępowaniu, a którą pozwany odmówił przeliczenia świadczenia z uwzględnieniem pracy na roli (decyzja k. 74 a.e.).

W 2012 r. pozwany prawidłowo ustalił ilość okresów składkowych i nieskładkowych ubezpieczonej. Do okresów składkowych zaliczył jej okresy zatrudnienia: 15 września 1972 r. – 26 stycznia 1973 r., 16 października 1978 r. – 15 stycznia 1980 r., 16 lipca1980 r. – 30 września 1980 r., 15 września 1982 r. – 31 sierpnia 1985 r., 1-30 kwietnia 1987 r., okres urlopu macierzyńskiego 1 maja 1987 r. – 16 sierpnia 1987 r. oraz okres czasowego pozostawania bez pracy przed 15 listopada 1991 r. (art. 6 ust 2 pkt 6 ueirfus) od 3 sierpnia 1990 r – do 14 listopada 1991 r. Łącznie 6 lat 5 miesięcy 14 dni.

Do okresów nieskładkowych zaliczył jej 9 lat 5 miesięcy 2 dni tj. okres studiów: 1 października 1973 r. – 30 września 1977 r., urlopy wychowawcze: 16 stycznia 1980 r. – 15 lipca 1980r. i 1 października 1980 r. – 14 września 1982r., 17 sierpnia 1987 r. – 2 sierpnia 1990 r. Przy czym do okresów nieskładkowych pozwany zastosował ograniczenie wynikające z art. 5 ust 2 ueirfus, ustalając je ostatecznie na 2 lata 1 miesiąc 25 dni.

Innych okresów ubezpieczenia składkowych, nieskładkowych przebytych do osiągnięcia wieku emerytalnego ubezpieczona nie wskazała.

Zaznaczyć należy, że w kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych dołączonym do wniosku o emeryturę w 2012 r. ubezpieczona nie ujawniła okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, nie dołączyła też żadnych dowodów na wykazanie tego okresu. Dopiero w marcu 2018 r. ubezpieczona złożyła wniosek o uwzględnienie do stażu okresu pracy w gospodarstwie rodziców od 11 marca 1968 r do 15 lipca 1978 r. – jako okresu składkowego, a ponadto o zaliczenie jej okresu studiów w wymiarze 1 roku 8 miesięcy jako okresu nieskładkowego, przeliczenie emerytury z uwzględnieniem zatrudnienia w (...) od 14 lipca 2013 r. do grudnia 2017 r.(wniosek k. 53 – 56 a.e.)

Podkreślić należy, że nie było podstaw do niezastosowania przy obliczeniu okresów nieskładkowych dla ustalenia prawa do emerytury z art. 27 i 28 ueirfus przepisu art. 5 ust 2 tej ustawy. Przepis art. 5 ust 1 ueirfus stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury i obliczaniu jej wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust 2-5, okresy składkowe, o których mowa w art. 6; okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7. Zgodnie z art 5 ust 2 ueirfus, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz obliczaniu jej wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. W myśl art. 7 pkt 5 ueirfus, okresami nieskładkowymi są następujące okresy: przypadający przed dniem nabycia prawa do emerytury okres urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem a) w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat, b) na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko. Z zestawienia powołanych przepisów wynika jednoznacznie, że przy ustalaniu prawa do emerytury i obliczaniu jej wysokości ograniczenie o którym mowa w art. 5 ust 2 ueirfus ma zastosowanie do wszystkich okresów nieskładkowych wymienionych w art. 7 w związku z art. 5 ust 1 pkt 2 ueirfus, także do wymienionych w art. 7 pkt 5 tej ustawy.

Argumentacja skarżącej kwestionująca prawidłowość powyższego wyliczenia stażu przez pozwanego w kontekście decyzji organu z dnia 16 grudnia 2016 r. jest nieskuteczna. Decyzją z dnia 16 grudnia 2016 r. pozwany wyliczył wysokość kapitału początkowego ubezpieczonej. Uwzględnił wówczas przy tym wyliczeniu okresy składkowe wymiarze 6 lat 5 miesięcy 14 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 7 lat 6 miesięcy 27 dni, na co składał się okres studiów tj. 4 lata ograniczony do 1/3 okresów składkowych czyli 2 lata 1 miesiąc 25 dni oraz wymieniony w art. 7 pkt 5 ueirfus okres sprawowania opieki na dziećmi w wymiarze 5 lat 5 miesięcy i 2 dni. Różnica pomiędzy stażem przyjętym do wyliczenia emerytury na podstawie art. 53 ueirfus i kapitału początkowego dotyczy zatem wyłącznie wymiaru okresów nieskładkowych i wynika z zastosowania, przy ich wyliczeniu dla potrzeb ustalenia świadczenia emerytalnego ograniczenia wynikającego z art. 5 ust 2 ueirfus.

Brak jest podstaw do uwzględnienia ubezpieczonej, przy wyliczeniu stażu ubezpieczeniowego dla potrzeb ustalenia wysokości jej emerytury, okresów nieskładkowych wymienionych w art. 7 pkt 5 ueirfus w wymiarze przyjętym dla wyliczenia kapitału początkowego decyzją z 16 grudnia 2016 r. tj. bez ograniczenia o którym mowa w art. 5 ust 2 ueirfus. Po pierwsze, jak wskazano wyżej, wysokość emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia ustala się w oparciu o art. 53 ueirfus, zatem bez uwzględnienia kapitału początkowego. Ten ostatni uwzględnia się wyłącznie przy wyliczeniu wysokości emerytury nabytej w systemie zdefiniowanej składki – art. 25 i art. 26 ueirfus. Po drugie, podstawą prawną do uwzględnienia przy ustaleniu kapitału początkowego okresu nieskładkowego o którym mowa w art. 7 pkt 5 ueirfus bez ograniczenia wynikającego z przepisu art. 5 ust 2 tej ustawy, są przepisy art. 174 ust 1 i ust 2 ueirfus. Zgodnie z art. 174 ust 1 ueirfus, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. W myśl art. 174 ust 2 przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: pkt 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6; pkt 2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; pkt 3)okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. W przepisie art. 174 ust 2 pkt 2 ueirfus ustawodawca zatem wprost wyłączył zastosowanie do okresu nieskładkowego o którym mowa w art. 7 pkt 5 ueirfus ograniczenia wynikającego z art. 5 ust 2 ueirfus. Z powołanych przepisów wynika jednakże, że zasady w nich określone mają zastosowanie wyłącznie do wyliczenia kapitału początkowego. Nie ma zatem żadnych podstaw do stosowania tych zasad przy wyliczeniu wysokości emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia. Byłoby to sprzeczne z treścią przepisów art. 5 ust 1 i 2 ueirfus.

Ponieważ ubezpieczona wykazała okresy składkowe w wymiarze 6 lat 5 miesięcy 14 dni, stosownie do art. 5 ust 2 ueirfus można jej było zaliczyć do stażu ubezpieczeniowego przy ustaleniu emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia okresy nieskładkowe w maksymalnym rozmiarze 2 lata 1 miesiąc 25 dni i tak pozwany uczynił.

Jedynie dodatkowo w tym miejscu wskazać należy, że art. 174 ust 1 i 2 ueirfus nie daje również podstaw do uwzględnienia przy wyliczeniu kapitału początkowego okresów pracy w gospodarstwie rolnym, o których mowa w art. 10 ust 1 pkt 3 ueirfus. Nie są to bowiem okresy składkowe ani nieskładkowe wymienione w art. 6 i 7 ueirfus.

Okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku pod warunkiem ukończenia tej nauki w wymiarze określonym w programie studiów jest również okresem nieskładkowym, stosownie do przepisu art. 7 pkt 9 ueirfus. Ubezpieczona studiowała od 1 października 1973 r. do 12 lipca 1978, studia były 4 letnie, przy czym w okresie od 15 lutego 1977 r. do 15 lutego 1978 r. apelująca przebywała na urlopie dziekańskim (vide zaświadczenie k. 6, kserokopie kart dyplomu i indeksu 34-36 a.e.). Wbrew stanowisku skarżącej, z karty przebiegu zatrudnienia (k. 25 a.e.) wynika, że pozwany przy ustaleniu stażu uwzględnił jej okres nauki w szkole wyższej w rozmiarze 4 lat, tak jak się domagała. Okoliczność ta jednakże nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, zważywszy, że – jak wskazano wyżej - stosownie do art. 5 ust 2 ueirfus można było zaliczyć apelującej do stażu niezbędnego do nabycia prawa do emerytury w systemie niezdefiniowanego świadczenia okresy nieskładkowe w wymiarze ograniczonym do 1/3 okresów składkowych czyli 2 lata 1 miesiąc 25 dni.

Rację ma skarżąca, że do ustalenia emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia i do ustalenia jej wysokości, a zatem w tym zakresie również do wyliczenia emerytury mieszanej na podstawie art. 183 ueirfus, ma zastosowanie art. 10 ueirfus. Zgodnie z art. 10 ust 1 ueirfus, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe: 1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, 2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia, 3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców ubezpieczonej należałoby zatem kwalifikować jako wymieniony w art 10 ust 1 pkt 3 ueirfus.

Gdyby zaliczyć ubezpieczonej jako okresy uzupełniające okres pracy w gospodarstwie: 11 marca 1968 r. - 14 września 1972 r., 27 styczeń 1973 r. – 30 września 1973r. i kolejne okresy wakacji w latach 1974, 1975, 1976 (łącznie 9 miesięcy) oraz okres 15 luty 1977 - 15 luty 1978r. – czyli w sumie 6 lat 11 miesięcy 9 dni, to łącznie z ustalonym przez Zakład stażem 8 lat 7 miesięcy 9 dni daje to staż w wymiarze 15 lat 6 miesięcy 18 dni.

Jednakże nawet gdyby doliczyć ubezpieczonej do ustalonego przez Zakład stażu 8 lat 7 miesięcy 9 dni całego wskazanego przez nią okresu pracy na roli od 11 marca 1968 r. do 15 lipca 1978 r. tj. 10 lat 4 miesiące 5 dni. (choć nie ma ku temu podstaw chociażby z uwagi na fakt, że Zakład zaliczył jej już jako okres składkowy okres pracy od 15 września 1972 r. do 26 stycznia 1973 r. oraz jako okres nieskładkowy 4 letni okres studiów) ubezpieczona nie spełniłaby warunku wymaganego 20 letniego okresu ubezpieczenia z art. 27 ueirfus. Nie spełniła zatem warunków niezbędnych do nabycia prawa do emerytury na podstawie tego przepisu. Legitymowanie się przez ubezpieczoną stażem co najmniej 15 letnim ale krótszym niż 20 lat, uprawniałoby jedynie do wniosku, że spełniła ona przesłanki do nabycia emerytury na podstawie art. 28 ueirfus. Jednakże, jak wynika z powołanego wyżej przepisu art. 23 ust 2 pkt 2 oraz art. 54 ueirfus, emerytury przyznanej na podstawie art. 28 ueirfus nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury. Ostatecznie zatem nawet doliczenie okresów pracy na roli jako uzupełniających do stażu, nie miałoby żadnego wpływu na wysokość emerytury ubezpieczonej. Z tego względu uzupełnianie materiału dowodowego o przesłuchanie braci apelującej, na okoliczność jej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców jak należy wnosić z kontekstu uzasadnienia apelacji, było zbędne – art . 217 § 3 koc (w brzmieniu obowiązującym przed 7 listopada 2019 r. – apelacja wniesiona przed tą datą).

Ponieważ nie można było ustalić ubezpieczonej podstawy wymiaru emerytury w oparciu o przepisy art. 15 ust 1 lub ust 6 ueirfus , zatem pozwany ustalając wysokość świadczenia na podstawie art. 53 ust 1 ueirfus nie mógł zastosować tych składników które wymienione zostały w pkt 2-3 tego przepisu. Dlatego wysokość świadczenia prawidłowo wyliczono jako 24 % kwoty bazowej.

Dodatkowo wskazać należy, że do ponownego ustalenia wysokości emerytury, o której mowa w art. 183 ust. 1-5 ueirfus, z tytułu podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym po dniu przyznania emerytury stosuje się art. 108 ueirfus. Z odesłania tego wynika, że w razie podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym po dniu przyznania tzw. emerytury mieszanej przeliczenie takiego świadczenia następuje według zasad przewidzianych dla emerytur wypłacanych z nowego systemu emerytalnego (art. 183 ust. 6 w zw. z art. 108), co ma m.in. taki skutek, że niemożliwe jest ponowne ustalenie części emerytury obliczonej na podstawie art. 53 przy zastosowaniu reguł przewidzianych w art. 110 lub 111 (zob. wyroki SA: w Warszawie z dnia 12 lipca 2017 r., III AUa 159/16, LEX nr 2350451; w Katowicach z dnia 25 września 2012 r., III AUa 24/12, LEX nr 1223181 i w Lublinie z dnia 5 września 2012 r., III AUa 677/12, LEX nr 1220544).

Wobec powyższego, na mocy art. 385 koc, apelację należało oddalić.

SSA Maciej Piankowski SSA Alicja Podlewska SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń