Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości E. W. (1)

przeciwko J. P. i B. P.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

I.  uznaje za bezskuteczną wobec powoda czynność prawną upadłej dłużniczki E. W. (1) polegającą na zwrotnym przeniesieniu na rzecz pozwanych J. P. i B. P. własności nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0.33 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, garażem, oborą oraz dwoma budynkami gospodarczymi, położonej w miejscowości M., gmina O., dla której Sąd Rejonowy w L. W.Wydziałowi Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), zawartą w dniu 26 kwietnia 2019 r. przed notariuszem P. T. za repertorium A nr (...),

II.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

III.  odstępuje od obciążania pozwanych kosztami opłaty sądowej, od której powód był zwolniony z mocy ustawy.

Sygn. akt I C 545/21

UZASADNIENIE

Syndyk Masy Upadłości E. W. (1) pozwem z dnia 24.05.2021 r. wniósł przeciwko B. P. i J. P. pozew o uznanie za bezskuteczne w stosunku do powoda (powodowej masy upadłości) czynności prawnej upadłej - E. W. (1) polegającej na zwrotnym przeniesieniu na rzecz pozwanych prawa własności nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0,3300 ha zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, garażem, oborą oraz dwoma budynkami gospodarczymi, położonej w miejscowości M., gmina O., powita (...), województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza P. T. w dniu 26.04.2019 r., repertorium A nr (...). Ponadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanych solidarnie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego stosowanie do oświadczenia złożonego, w wysokości 21.600 zł tj. w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Rejonowy w O. postanowieniem z dnia 19.08.2020 r. ogłosił upadłość (...). Upadła wraz z pozwanymi zawarła w dniu 26.04.2019 r. umowę zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości. Nieruchomość ta wchodziła w skład majątku osobistego upadłej. W akcie notarialnym przenoszącym prawo własności nieruchomości znalazły się nieprawdziwe oświadczenia upadłej dotyczące nietoczenia się w stosunku do niej postępowań sądowych, administracyjnych, podatkowych. W akcie notarialnym znalazło się również nieprawdziwe oświadczenie dotyczące tego, że nie nastąpiło nigdy wydanie nieruchomości upadłej. W chwili dokonania czynności prawnej zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości upadła miała znaczne zadłużenie wobec swoich wierzycieli. Dług upadłej wynosi 2.137.473,98 zł. Poprzez dokonanie zaskarżonej czynności upadła wyzbyła się wartościowego składnika majątku o wartości ok. 300.000 zł w wyniku czego nie wszedł on w skład masy upadłości, co doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli upadłej. Poprzez zaskarżoną czynność dłużcznika stała się niewypłacalna w wyższym stopniu przez co pokrzywdziła swoich wierzycieli. Działanie upadłej było przemyślane i zaplanowane, a jej celem było usunięcie składnika z masy upadłości. Pozwani uzyskali korzyść majątkową poprzez nabycie nieruchomości od upadłej. Upadła wraz z pozwanymi pozostaje w bliskiej relacji rodzinnej tj. córka – rodzice, zatem zachodzi domniemanie, że pozwani wiedzieli o tym, że upadła działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. (k. 4-11).

Pozwani B. P. i J. P. w odpowiedzi na pozew z dnia 6 lipca 2021 r. wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, a także zwrot opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Wskazali, że nieprawdziwe są twierdzenia powoda dotyczące tego, że akt notarialny umowy zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości zawiera szereg nieprawdziwych oświadczeń. Między stronami nigdy nie doszło do przeniesienia prawa własności przedmiotowej nieruchomości, a samo wydanie nieruchomości nigdy nie miało miejsca. Nie doszło również nigdy do przeniesienia samego władztwa nad nieruchomością, co sprawia, że jedynymi i wyłącznymi właścicielami nieruchomości byli i w dalszym ciągu pozostają pozwani. Pierwotne umowa sprzedaży nieruchomości nie miała na celu przeniesienia (pozbawienia) pozwanych prawa własności nieruchomości, a tylko zabezpieczenie transakcji polegających na przyznaniu córce pozwanych oraz jej mężowi kredytu udzielonego (...) S.A. Pozwani pomimo dołożenia najwyższej nawet staranności nie mogli przepuszczać, że zawarcie umowy polegającej na zwrocie ich nieruchomości, może zostać uznane przez kogokolwiek za niezgodne z prawem, bezskuteczne czy też zmierzające do pokrzywdzenia wierzycieli. Pozwani dopiero w dniu 15.05.2021 r. tj. w dniu odbioru odpisu pozwu dowiedzieli się, że ich córka ma jakiejkolwiek problemy finansowe czy osobiste. Pozwani dokonują wszelkich opłat związanych z nieruchomością. Upadła jedynie pomieszkiwała w domu pozwanych, co miało związek ze sprawowaniem osobistej opieki nad przewlekle chorym ojcem. Upadła dokonując zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości nie mogła działać z świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, albowiem nigdy nie była i nie czuła się właścicielką nieruchomości. Zawarcie umowy zwrotnego przeniesienia nieruchomości nie wywołało skutku rozporządzającego, z tego powodu, iż wydanie rzeczy tj. spornej nieruchomości przez pozwanych na rzecz ich córki i męża nie nastąpiło. W ocenie pozwanych, za bezpodstawnością wytoczonego powództwa przemawiają również zasady współżycia społecznego. Jedynymi osobami pokrzywdzonymi wskutek czynności córki pozwanych są pozwani. Ponadto, pozwani wskazali że uwzględnienie powództwa jest niemożliwe również ze względu na stan zdrowia pozwanego (k. 413-447).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. W. (1) jest córką pozwanych B. P. i J. P..

(bezposrne)

E. W. (1) prowadziła w okresie 01.07.2005 r. do 02.03.2020 r. jednoosobową działalność gospodarczą – jako adres do doręczeń wskazała adres (...), (...)-(...) O..

(dowód: wydruk z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej dot. E. W. – k. 689-690)

W 2012 r. pozwani B. P. i J. P. na podstawie umowy sprzedaży nieruchomości przenieśli prawo własności nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0,3300 ha położonej w miejscowości M., gmina O., powiat (...), województwo (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) na córkę E. W. (1) i jej męża P. W..

(dowód: akt notarialny z dnia 26.04.2019 r. Repertorium A Nr (...)– k. 52-57)

E. W. (1) i P. W. w dniu 19.06.2015 r. zawarli umowę majątkową małżeńską. W § 2 umowy ustanowili w swoim małżeństwie rozdzielność majątkową.

Następnie w dniu 14.07.2015 r. E. W. (1) i P. W. zawarli umowę o podział majątku wspólnego na podstawie której E. W. (1) stała się jedynym właścicielem nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0,3300 ha położonej w miejscowości M., gmina O., powiat (...), województwo (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) (§ 2 pkt 1 umowy).

(dowód: akt notarialny z dnia 19.06.2015 r. Repertorium A nr (...)– k. 67-68, akt notarialny z dnia 14.07.2015 r. Repertorium A nr (...)– k. 69-75)

W dniu 26.04.2019 r. E. W. (1) wraz z B. P. i J. P. zawarli w formie aktu notarialnego umowę zwrotnego przeniesienia prawa własności. Strony umowy oświadczyły w § 2, że zawierając umowę sprzedaży nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0,3300 ha położonej w miejscowości M., gmina O., powiat (...), województwo (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), przed notariuszem J. K. (Rep. A Nr (...)), strony nie miały faktycznej woli przeniesienia prawa własności nieruchomości, a jej wydanie nigdy nie nastąpiło. Pozwani oświadczyli, że w dniu zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości kwota 186.000 zł nigdy nie została przez E. W. (1) bądź P. W. uiszczona, natomiast kwota 124.00 zł, która została pokwitowana w umowie sprzedaży, została przez pozwanych zwrócona E. W. (1) i P. W.. W § 3 umowy zwrotnego przeniesienia prawa własności zostało zawarte oświadczenie, że E. W. (1) przenosi prawo własności nieruchomości gruntowej dla której Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), a małżonkowie B. P. i J. P. tą nieruchomość przyjmują. E. W. (1) oświadczyła, że nie toczą się przeciwko niej żądne postępowania sądowe, administracyjne czy podatkowe będące podstawą do uzyskania przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego umożliwiającego wszczęcie egzekucji wobec jej majątku, ani też nie istnieje żaden tytuł mogący być podstawą wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości będącej przedmiotem aktu oraz zapewniła, że umowa nie prowadzi do pokrzywdzenia żadnego z jej wierzycieli, ani częściowo ani też całkowicie nie czyni niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej. W § 6 umowy strony oświadczyły, że wartość nieruchomości wynosi 300.000 zł.

(dowód: akt notarialny z dnia 26.04.2019 r. Repertorium A Nr (...)– k. 52-57, wydruk księgi wieczystej nr (...) – k. 58-66)

E. W. (1) w dniu 01.10.2019 r. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, który został oddalony z uwagi na fakt, że majątek przedsiębiorstwa nie wystarczał na zaspokojenie kosztów postępowania, wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony.

(dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej – k. 48)

E. W. (1) w dniu 20.03.2020 r. podpisała wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej. Postanowieniem z dnia 19.08.2020 r. Sąd Rejonowy w O., V Wydział Gospodarczy ogłosił upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika E. W. (1) jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

(dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej – k. 44-51, postanowienie z dnia 19.08.2020 r. sygn. akt (...)– k. 13)

Niezaspokojone przez E. W. wierzytelności, które zostały umieszczone na liście wierzytelności wynoszą łącznie 2.137.473,98 zł.

(dowód: zgłoszenia wierzytelności wraz z załącznikami – k. 76-385 postanowienie o zatwierdzeniu listy wierzytelności z dnia 2.02.2021 r. – k. 14, lista wierzytelności – k. 15-30, uzupełniająca lista wierzytelności – k. 31-43)

Dokumenty dotyczące nieruchomości dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim, IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) były sporządzane na dane pozwanych zaś opłaty związane z utrzymaniem nieruchomości uiszczane były również przez pozwanych.

(dowód: faktury, rachunki wraz z potwierdzeniem uiszczenia opłaty - k. 434-513, 515, 517-530, decyzja o zmianie wymiaru podatku rolnego – k. 514, 516)

Pozwany J. P. jest osobą przewlekle chorą oraz trwale niezdolną do samodzielnej egzystencji.

(dowód: dokumentacja medyczna – k. 533-590 oraz k. 595-665v, orzeczenie lekarza orzecznika ZUS – k. 591)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle ustalonych okoliczności faktycznych sprawy powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. Obie umowy dotyczące przeniesienia prawa własności nieruchomości były ważne, a zakwestionowana przez powoda umowa zmierzała do pokrzywdzenia wierzycieli.

Swoje rozstrzygniecie Sąd oparł na przedłożonych w sprawie dokumentach, których wiarygodność nie została skutecznie podważona przez strony.

Syndyk masy upadłości E. W. (1) wniósł o uznanie za bezskuteczne w stosunku do powoda (powodowej masy upadłości) czynności prawnej upadłej - E. W. (1) polegającej na zwrotnym przeniesieniu na rzecz pozwanych prawa własności nieruchomości gruntowej składającej się z działek nr (...) o łącznej powierzchni 0,3300 ha zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, garażem, oborą oraz dwoma budynkami gospodarczymi, położonej w miejscowości M., gmina O., powita (...), województwo (...), dla której Sąd Rejonowy w L. W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza P. T. w dniu 26.04.2019 r., repertorium A nr (...).

Strona pozwana w toku sprawy wskazywała, że umowa sprzedaży zawarta w 2012 r. miała na celu jedynie uzyskanie przez córkę pozwanych i jej męża kredytu i jego zabezpieczenia, a do tego niezbędne było wykazanie się własnością nieruchomości. Twierdzili, że upadła jedynie pomieszkiwała w nieruchomości w okresie opieki nad ojcem i nie została ona jej nigdy wydana. Ponadto, pozwani twierdzili, że nie mieli wiedzy o sytuacji finansowej ani osobistej córki, co więcej to oni są pokrzywdzeni w związku z wniesieniem pozwu, a nie wierzyciele z uwagi na zawartą umowę. W związku z tak odmiennymi stanowiskami stron koniecznym stało się zbadanie czy zostały spełnione wszystkie przesłanki pozwalające na uznanie czynności za bezskuteczną.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do umowy sprzedaży nieruchomości zawartej w 2012 r. Strona pozwana wskazywała, że umowa ta została zawarta dla pozoru i nigdy nie doszło do wydania nieruchomości, co skutkuje nieważnością umowy. Pozorność umowy miała polegać na tym, że pozwani mieli nie otrzymać całości ceny, a część którą pokwitowali zwrócili córce i zięciowi. Pozwani twierdzili, że umowa została zawarta jedynie w celu zwiększenia możliwości kredytowych dłużniczki i jej męża. Przede wszystkim wskazać należy, że córka pozwanych wraz z mężem nie musiała nabywać nieruchomości stanowiącej własność jej rodziców w celu uzyskania wiarygodności przed bankiem czy też zabezpieczenia udzielenia kredytu. Zabezpieczenie kredytu poprzez ustanowienie hipoteki umownej mogło nastąpić na nieruchomości osób trzecich, a w tym przypadku rodziców E. W. (1) tj. pozwanych. Mimo takiej możliwości, E. W. (1) wraz z mężem i jej rodzicami zdecydowali się na zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości. Pozwani mimo sprzedaży nieruchomości w dalszym ciągu w niej mieszkali, zaś ich córka wskazywała adres nieruchomości w miejscowości M. jako adres do doręczeń prowadzonej działalności gospodarczej. Jednak, to kto faktycznie mieszkał w nieruchomości nie ma znaczenia dla skuteczności umowy sprzedaży nieruchomości.

Zgodnie z art. 155§ 1 k.c . umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 11.02.1999 r. sygn. akt III CKN 178/88 wskazał „ Umowa sprzedaży (art. 535 k.c.) ma charakter konsensualny, dochodzi do skutku z chwilą jej zawarcia, a skutek rozporządzający w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości następuje automatycznie (art. 155 § 1 k.c.).” Nie ulega żadnej wątpliwości to, że przedmiot umowy z 2012 r. tj. nieruchomość gruntowa został oznaczony co do tożsamości. W związku z tym, z chwilą zawarcia umowy między E. W. (1) i jej mężem, a pozwanymi nastąpiło skuteczne przeniesienie prawa własności nieruchomości. W tym celu nie musiało nastąpić ani wydanie nieruchomości, ani zapłata. W przypadku niewydania nieruchomości lub braku zapłaty, każdej stronie przysługiwało odpowiednie roszczenie względem drugiej strony umowy. Brak działania każdej ze stron w celu dochodzenia swoich roszczeń pozostawało już w zakresie woli danej strony i nie wpływało na skuteczność zawartej umowy. Z tego względu nie było zasadne dopuszczenie i przeprowadzanie dowodów w celu ustalenia czy doszło do wydania nieruchomości i zapłaty ceny. Strona pozwana nie powoływała się na inne przesłanki, które mogłyby skutkować uznaniem umowy za nieważną. Wobec powyższego, należy uznać że umowa sprzedaży nieruchomości zawarta w 2012 r. między pozwanymi, a ich córką i zięciami jest ważna i skuteczna.

Zaskarżona w niniejszej sprawie czynność prawna tj. umowa zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości zawarta w dniu 26.04.2019 r. również jest ważna. Strona pozwana wskazywała na nieważność ww. umowy przede wszystkim z tego względu, że umowa sprzedaży z 2012 r. jest nieważna. Jak wykazała wcześniejsza analiza umowa sprzedaży z 2012 r. jest ona ważna, co czyni bezprzedmiotowe twierdzenia pozwanych odnośnie późniejszej umowy w tym zakresie. Umowa zwrotnego przeniesienia prawa własności została zawarta w formie prawem przewidzianej (akt notarialny) i zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne. W takim stanie rzeczy umowa zwrotnego przeniesienia umowy z dnia 26.04.2019 r. jest ważna i może być przedmiotem zaskarżenia.

Dokonując merytorycznej oceny zgłoszonego powództwa, należy przede wszystkim wskazać, iż zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Stosownie do § 2 omawianego artykułu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).

W myśl art. 527 § 1 k.c. przesłankami skargi paulińskie są, zatem: 1) istnienie po stronie wierzyciela wierzytelności, 2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela, 3) uzyskanie w wyniku tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią, 4) istnienie po stronie dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, 5) wiedza bądź możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią, uzyskującą korzyść majątkową, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela oraz 6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Wskazane wyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie, aby wierzyciel mógł skorzystać z żądania uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Korzystanie ze skargi paulińskiej wymaga zasadniczo istnienia wierzytelności podlegającej ochronie. Co istotne, to na wierzycielu (powodzie) – zgodnie z regułą określoną w art. 6 k.c. – spoczywa ciężar udowodnienia wystąpienia wszystkich przesłanek uzasadniających skargę paulińską.

Należy tu jednak zaznaczyć, że ustawodawca w art. 528 k.c., dokonał modyfikacji powyższych zasad, wprowadzając dodatkową regułę, zgodnie z którą jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wzmocnił też jej działanie wprowadzając w art. 530 k.c. możliwość pozwalającą na stosowanie tych przepisów do działania dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Dodatkowo w art. 531 § 2 k.c. wyposażył wierzyciela w możliwość zaskarżenia czynności osoby trzeciej, którą ta rozporządziła korzyścią, poprzez wystąpienie bezpośrednio przeciwko osobie na której rzecz rozporządzenie nastąpiło.

Istnienie i wymagalność wierzytelności pieniężnych objętych skargą paulińską zostały wykazane poprzez przedłożone do akt sprawy dokumenty tj. wniosek o ogłoszenie upadłości sporządzony przez E. W. (1), zgłoszenia wierzytelności zawierających orzeczenia lub tytuły wykonawcze, listę wierzytelności oraz uzupełniającą listę wierzytelności. Pozwani nie kwestionowali załączonych dokumentów oraz istnienie wierzytelności w nich wskazanych. Należy, zatem stwierdzić, że wierzytelności, o których ochronę występuje strona powodowa istnieją i są wymagalne. Jednocześnie należy stwierdzić, że istnienie wierzytelności zostało stwierdzone również dokumentami urzędowymi w rozumieniu art. 244 k.p.c.

Oceniając zaistnienie po stronie dłużnika dalszych przesłanek skargi pauliańskiej, a zatem świadomego dokonania przez niego czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli należy zwrócić uwagę, że samo pojęcie dokonania przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli zdefiniowane zostało w § 2 cytowanego wyżej art. 527 k.c. Co ważne do zastosowania tego przepisu nie jest konieczne wszczęcie postępowania egzekucyjnego i przeprowadzenie nieskutecznej egzekucji (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 6 grudnia 1996 r., I ACr 853/96,) ani ogłoszenie upadłości dłużnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 r., III CKN 612/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98). Wystarczy wykazanie, że wobec stanu majątku dłużnika niemożliwe jest zaspokojenie wierzytelności skarżącego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98). Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, jak też orzecznictwa, niewypłacalność dłużnika oznacza taki stan jego majątku, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 1997 r. I ACa 737/97). Jak ustalono w niniejszej sprawie, wskutek umowy zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości z dnia 26.04.2019 r. masa upadłości została pozbawiona jedynego składnika majątkowego o znaczącej wartości, jakim ówcześnie dłużnik jeszcze dysponował. Do dnia ogłoszenia upadłości przez E. W. (1) czynności podejmowane przez wierzycieli nie pozwoliły na zaspokojenie ich wierzytelności. Następnie, po ogłoszeniu upadłości przez dłużniczkę kwestia zaspokojenia należności wierzycieli pozostała w kompetencji Syndyka Masy Upadłości, zaś wierzyciele utracili indywidualną możliwość prowadzenia egzekucji z majątku dłużniczki. Poza nieruchomością, której prawo własności zostało przeniesione na pozwanych, dłużniczka nie posiada żadnego majątku, z którego mogliby zostać zaspokojeni wierzyciele. Mając na uwadze powyższe nie ulega wątpliwości, iż przenosząc własność jedynego składnika majątkowego pozwalającego choćby na częściowe zaspokojenie wymagalnych wierzytelności, E. W. (1) działała na szkodę wierzyciela.

W ocenie Sądu okoliczności, w jakich doszło do zawarcia zaskarżonej czynności prawnej jednoznacznie wskazują, że została spełniona także kolejna przesłanka skargi pauliańskiej w postaci świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Wskazać należy, iż dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy zdaje sobie sprawę (uświadamia sobie), że wskutek dokonania czynności prawnej może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. Pokrzywdzenie wierzycieli nie musi być zamiarem dłużnika (wyjątek - art. 530 k.c.). Wystarczy, żeby dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Świadomość pokrzywdzenia wierzycieli musi istnieć w chwili dokonywania czynności prawnej. W celu wykazania tej przesłanki koniecznym jest by dłużnik zdawał sobie sprawę ze skutków dokonania przez siebie czynności prawnej w postaci uszczuplenia lub niepowiększenia się jego majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić.

Wskazane powyżej okoliczności świadczą o działaniu dłużnika ukierunkowanym na pokrzywdzenie wierzyciela. W ocenie Sądu, E. W. (1) działała nie tylko ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, ale bezpośrednio z zamiarem ich pokrzywdzenia. Dłużniczka musiała zdawać sobie sprawę, że po pierwsze wierzyciele rozpoczną prowadzenie egzekucji z nieruchomości do niej należącej, a po drugie przygotowywała się do ogłoszenia upadłości jako przedsiębiorca. Zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości dokonała zaledwie na kilka miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. E. W. (1) pozostawała w błędnym przekonaniu, że jeżeli uszczupli swój majątek przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości to nieruchomość nie zostanie włączona do masy upadłości. Jeżeli celem dokonania sprzedaży nieruchomości E. W. (2) i jej mężowi była pomoc w uzyskaniu kredytu na inną nieruchomość, to w jakim celu zwlekaliby z zwrotnym przeniesieniem prawa własności nieruchomości przez kolejne 7 lat. Dopiero coraz trudniejsza sytuacja finansowa dłużniczki zmotywowała strony do zawarcia umowy o zwrotne przeniesienia prawa własności w celu udaremnienia wierzycielom możliwości zaspokojenia się z tego składnika majątkowego. W takich okolicznościach, wyłącznym celem zawarcia umowy z dnia 26.04.2019 było wyłączenie przedmiotowej nieruchomości z ewentualnych przyszłych postępowań egzekucyjnych, a następnie masy upadłości.

Nie ulega wątpliwości, że w wyniku zwrotnego przeniesienia prawa własności osoba trzecia – rodzice upadłej B. P. i J. P. uzyskali korzyść majątkową, która polega na uzyskaniu prawa własności przedmiotu majątkowego w postaci nieruchomości gruntowej zabudowanej. Mimo, że sporna była dokładna wartość nieruchomości między stronami, to bezspornie prawo własności nieruchomości posiada istotną wartość majątkową.

Wreszcie, rozważania odnośnie przesłanki wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli lub możności uzyskania wiedzy w tym przedmiocie przy dołożeniu należytej staranności, należy rozpocząć od przytoczenia normy art. 528 k.c., zgodnie, z którą jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Przepis ten wprowadza, zatem daleko idące ułatwienie dla wierzyciela chcącego skorzystać z ochrony pauliańskiej w przypadku, gdy czynność prawna dłużnika i osoby trzeciej miała charakter nieodpłatny. W tej sytuacji wierzyciel nie musi wykazywać wymienionej okoliczności a osoba trzecia nie może bronić się przez wykazanie, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli. W niniejszej sprawie należało rozważyć, czy zawarta przez strony umowy przeniesienia prawa własności nieruchomości ma charakter odpłatny czy nieodpłatny. W § 2 umowy zawartej w dniu 26.04.2019 r. znajduje się oświadczenie, że w dniu zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości z 2012 r. kwota 186.000 zł nigdy nie została przez E. W. (1) bądź P. W. uiszczona, natomiast kwota 124.00 zł, która została pokwitowana w umowie sprzedaży, została przez pozwanych zwrócona E. W. (1) i P. W.. W ww. umowie nie ma zapisu dotyczącego tego, że pozwani mieli uiścić na rzecz swojej córki jakąkolwiek kwotę w związku zwrotnym przeniesieniem prawa własności nieruchomości. W związku z treścią aktu notarialnego należy uznać, że umowa miała charakter nieodpłatny wobec czego w niniejszej sprawie znajdzie zastosowanie przepis art. 528 k.c.

Nawet jeżeli przyjąć, że umowa zwrotnego przeniesienia prawa własności nieruchomości miała charakter odpłatny i nie znalazłby zastosowania przepis art. 528 k.c., to w takiej sytuacji należy wskazać na przepis art. 527 § 3 k.c. Pozwani uzyskali korzyść majątkową, jako osoby będąca w rozumieniu art. 527 § 3 k.c., w bliskim stosunku z dłużnikiem (E. W. (1) jest córką pozwanych). Tak, więc istnieje ustawowe domniemanie wynikające z powołanego przepisu, że pozwani wiedzieli, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, którego ci nie obalili. Twierdzenia zawarte w pozwie dotyczące braku wiedzy o sytuacji finansowej córki są niewiarygodne, chociażby z tego względu, że jako adres do doręczeń wskazała adres nieruchomości w M., w której to pozwani mieszkali. Jeżeli dłużniczka pod tym adresem nie mieszkała jak twierdzą, to odbierali listy bądź awiza dotyczące zadłużenia córki. Biorąc pod uwagę ilość wierzycieli oraz wysokość zadłużenia ilość korespondencji była z pewnością duża. Oczywistym wydaje się być, że pozwani nie zapoznawali się z treścią korespondencji, jednak mieli wiedzę od jakich instytucji i w jakiej ilości przychodzą listy do ich córki. Wobec tego, zgodnie z doświadczeniem życiowym pozwani powinni mieć uzasadnione wątpliwości co do tego czy córka nie ma żadnych problemów finansowych. Pozwani, nie stawili się na rozprawę i nie złożyli zeznań, pomimo doręczonego wezwania i poinformowania o skutkach niestawiennictwa (powyższa kwestia została omówiona szerzej w dalszej części rozważań). Ponadto, pozwani nie przedstawili żadnego dowodu, który obaliłby domniemanie z przepisu art. 527 § 3 k.c. bowiem same twierdzenia zawarte w pozwie to za mało – konieczne jest przedstawienie przeciwdowodu.

Pozwani nie zdołali także zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną poprzez zaspokojeni tego wierzyciela albo wskazanie mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika (art. 533 k.c.) .

Pozwani wskazywali również, że uwzględnienie powództwa będzie sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Uzasadnili to tym, że stan zdrowia pozwanego jest ciężki, a wyrok uwzględniający powództwo spowoduje dodatkowy stres w jego życiu. Ponadto, wyrok ten pozbawi pozwanych miejsca do życia. Powyższe okoliczności mogłyby mieć znaczenie jedynie dla kwestii rozważanie czy zachodzą okoliczności uzasadniające nieobciążania pozwanych kosztami procesu. Natomiast w zakresie roszczenia głównego, właśnie nieuwzględnienie powództwa w okolicznościach niniejszej sprawy stanowiłoby naruszenie zasad współżycia społecznego. Jak wynika z zgromadzonego materiału dowodowego wniesione przez stronę powodową powództwo jest zasadne, a wierzytelności upadłej wynoszą ponad 2.000.000 zł w związku z czym oddalenie zasadnego powództwa godziłoby w interes szeregu wierzycieli oraz stanowiłoby nadużycie prawa.

Na rozprawę wyznaczoną w dniu 31.05.2022 r. pozwani zostali wezwani celem przesłuchania pod rygorem pominięcia dowodu w razie niestawiennictwa (k. 674-675). Pozwani odebrali wezwanie w dniu 07.03.2022 r. (k. 682). Pełnomocnik pozwanych skierował do Sądu wniosek z dnia 20.05.2022 r. o przeprowadzenie rozprawy w dniu 31.05.2022 r. bez udziały pozwanych (k. 679, 683). Wniosek ten uzasadnił tym, że pozwani są osobami schorowanymi, nie posługują się komputerem i nie mogą brać udziału w rozprawie w formie zdalnej. Pełnomocnik wskazał, że zasadnym byłoby odebranie zeznań od pozwanych na piśmie. Dopiero we wniosku z dnia 30.05.2022 r. pełnomocnik pozwanych wskazał na rozbieżność w treści wezwania pozwanych i zawiadomienia pełnomocników. Pozwani na rozprawę w dniu 31.05.2022 r. nie stawili się, zaś pełnomocnik pozwanych wskazał, że stawiennictwo strony pozwanej było nieobowiązkowe. Przewodniczący stwierdził, że wezwania na rozprawę skierowane do pozwanych zawierały informację o obowiązkowym stawiennictwie pod rygorem pominięcia dowodu z ich zeznań, zaś faktycznie na zawiadomieniu o rozprawie skierowanym do pełnomocnika pozwanych była informacja o nieobowiązkowym stawiennictwie reprezentowanej strony. Pełnomocnik powołując się właśnie na otrzymane zawiadomienie wywiódł wniosek, iż stawiennictwo pozwanych było nieobowiązkowe. Należy zauważyć niekonsekwencję w twierdzeniach pełnomocnika pozwanych, bowiem gdyby faktycznie był przekonany o tym, że strona pozwana nie ma obowiązku stawić się na rozprawie, to nie kierowałby wówczas wniosku z dnia 20.05.2022 r. dotyczącego właśnie zwolnienia pozwanych z udziału w rozprawie. Wobec nie stawiennictwa pozwanych na rozprawie w dniu 31.05.2022 r. oraz braku udokumentowanego usprawiedliwienia ich nieobecności Sąd na podstawie art. 302 kpc postanowił pominąć dowód z przesłuchania stron.

Sąd pominął również wniosek o przesłuchanie strony pozwanej na piśmie jako niedopuszczalny. Wniosek ten nie został złożony w odpowiedzi na pozew lecz dopiero po wezwaniu pozwanych na rozprawę. Z uwagi na to, że pozwani mimo wezwania nie stawili się na rozprawę Sąd pominął dowód z przesłuchania stron, a więc przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strona na piśmie jest w takim stanie rzeczy niedopuszczalne.

Ponadto, Sąd pominął pozostałe wnioski pełnomocników stron jako nieistotne dla rozstrzygnięcia w świetle twierdzeń samych pełnomocników złożonych na rozprawie w dniu 31.05.2022 r. i pismach procesowych. Dopuszczenie i przeprowadzenie wnioskowanych dowodów zmierzałoby jedynie do wydłużenia postępowania sądowego. Rodzaj wnioskowanych dowodów oraz fakty, na okoliczność których miały zostać przeprowadzone wskazują, że nie mają one znaczenia dla wydanego w niniejszej sprawie orzeczenia. Pełnomocnik powodów wniósł o zobowiązanie pozwanych oraz upadłej E. W. (1) (osoby trzeciej) do przedłożenia dokumentów dotyczących kwoty 124.000 zł w związku z zawartą w 2012 r. umową sprzedaży nieruchomości. W ocenie Sądu rozliczenia z umowy sprzedaży zawartej w 2012 r. nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii spornej, ponieważ skuteczność umowy zależy od jej zawarcia w odpowiedniej formie, nie zaś od uiszczenia ceny. Wnioskowani przez pełnomocnika pozwanych świadkowie nie mogli skutecznie podważyć treści dokumentów złożonych do sprawy, w szczególności aktów notarialnych. W tym wypadku konieczne byłoby złożenie innych wniosków dowodowych, które swoje źródło miałyby w innym środku dowodowym niż osobowym. Również wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego (rzeczoznawcy) jest nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy bowiem rynkowa wartość nieruchomości tj. czy jest to kwota wskazana w akcie notarialnym czy niższa nie ma znaczenia dla badania stopnia pokrzywdzenia wierzycieli.

Biorąc pod uwagę przytoczone powyżej okoliczności oraz wykazanie przez powoda wszystkich przesłanek, Sąd zgodnie z art. 527 § 1, § 2, art. 528 k.c. i art. 531 § 1 k.c. uwzględnił powództwo w całości, o czym orzekł w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie II sentencji wyroku na podstawie przepisu art. 98 k.p.c. Zgodnie z ww. przepisem strona przegrywająca jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi procesowi koszty procesu przez niego poniesione. Powód poniósł koszty związane z wynagrodzeniem profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 10.800 złotych (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2015 poz. 1800). Sąd nie widzi podstaw do zasądzenia zwrotu kosztów wynagrodzenia pełnomocnika strony powodowej w podwójnej wysokości z tego względu, że niniejsza sprawa nie miała nadzwyczajnie skomplikowanego charakteru, w toku sprawy nie były składane pisma procesowe jak również w sprawie został wyznaczony jeden termin rozprawy. Postępowanie w niniejszej sprawie nie wymagało dodatkowego bądź ponadprzeciętnego nakładu pracy ze strony pełnomocnika powoda.

Sąd na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych w punkcie III sentencji wyroku odstąpił od obciążenia pozwanych kosztami opłaty sądowej, od której powód był zwolniony z mocy ustawy. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności, które pozwalają na zastosowanie ww. przepisu. Sytuacja życiowa i finansowa pozwanych jest trudna. Pozwany J. P. jest osobą przewlekle chorą i jak wynika z złożonych dokumentów niezdolną do samodzielnej egzystencji. W takiej sytuacji obciążenie pozwanych dodatkową opłatą od pozwu w wysokości 15.000 zł byłoby niewskazane oraz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, z uwagi na obecną sytuacje finansową pozwanych, która dodatkowo nie stwarza perspektyw jej szybkiego ściągnięcia.

.