Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 2 grudnia 2021r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w sprawie o sygn. akt XV GU 921/21 ogłosił upadłość dłużnika G. S. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

W toku postępowania upadłościowego syndyk – A. R. – złożyła informację o przesłankach do warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

W treści informacji syndyk wskazał, że upadły ma 63 lata. Mieszka z rodzicami. Ma dwie córki, wobec których jest zobowiązany do zapłaty alimentów w kwocie 1200 zł. Ponadto syndyk podał, że upadły informował go, że leczy się z powodu nieżytu nosa oraz z powodu problemów urologicznych a nadto odbywa diagnostykę i wizyty lekarskie u innych specjalistów. Upadły aktualnie nie pracuje. Wcześniej był zatrudniony na terenie (...) i uzyskiwał z tego tytułu dochód w kwocie 1200 EUR miesięcznie. Nadto syndyk wskazał, że średniomiesięczne wydatki upadłego wynoszą 4 441 zł i składają się na nie:

- koszty utrzymania mieszkania w wysokości 1000 zł;

- koszty usług telefonicznych i internetowych w wysokości 125 zł,

- koszty dojazdów do (...)w kwocie 320 zł,

- koszty zakupu leków w wysokości 55 EUR,

- koszty zakupu środków czystości, odzieży i obuwia w wysokości 150 zł,

- koszty zakupu żywności w kwocie 1.166 zł;

- wydatki na dzieci w tym alimenty w wysokości 1500 zł.

Syndyk stwierdził również, że upadły istotnie zwiększył stopień swojej niewypłacalności wskutek rażącego niedbalstwa.

Syndyk wskazał, że w łączna wysokość uznanych wierzytelności wynosi 764 269,08 zł.

W dalszej części syndyk podał, że w sprawie istnieją przesłanki do warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, gdyż upadły aktualnie nie pracuje ale w ocenie syndyka istnieje szansa na podjęcie aktywności zawodowej. Syndyk wskazał, że upadły jest w trakcie diagnostyki i leczenia swoich schorzeń.

Do informacji syndyka dołączono pismo upadłego, w którym raz twierdził on, że pracuje jako pomoc domowa/opiekun na terenie Niemiec i ma zawartą umowę zlecenia a raz - że aktualnie nie wykonuje pracy. Upadły opisał również przyczyny swojej niewypłacalności. Do pisma upadły dołączył zaświadczenie, iż choruje na naczynioruchowy i alergiczny nieżyt nosa oraz przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i gardła oraz zaświadczenie, z którego wynika, że jest w trakcie leczenie urologicznego.

Wierzyciele upadłego: (...) w W., (...), (...) oświadczyli, że nie wyrażają zgody na warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego.

W dniu 18 maja 2022 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wydał postanowienie, w którym umorzył zobowiązania upadłego powstałe przed ogłoszeniem upadłości tj. przed 21 grudnia 2021 r. za wyjątkiem zobowiązań wymienionych w art. 491 ²¹ ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe, bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego Sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli.

Sąd Rejonowy na podstawie art. 357 § 6 kpc w zw. z art. 229 Prawa upadłościowego odstąpił od uzasadnienia postanowienia z uwagi na uwzględnienie w całości pisma syndyka z dnia 24 marca 2022 r.

Na powyższe postanowienie zażalenie złożył wierzyciel - (...) w W.. Wierzyciel zarzucił zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia to jest:

1.  art. 491 ¹⁶ ust.2a ustawy prawo upadłościowe poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty w wyniku błędnego przyjęcia, iż sytuacja upadłego jest na tyle trudna, ze nie pozwala na dokonywanie spłat na rzecz wierzycieli w ramach planu spłaty, podczas gdy wobec upadłego nie zostało wydane orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy a Sąd ustalając plan spłaty winien brać pod uwagę nie tylko aktualne zarobki, co możliwości zarobkowe upadłego a możliwości zarobkowe kształtują się na poziomie kwoty 5500 zł netto, co pozwala upadłemu na realizację planu spłaty w kwocie 2500 zł a z uwagi na ustalony fakt, iż niewypłacalność upadłego jest wynikiem jego rażącego niedbalstwa przejawiającego się zaciąganiem kolejnych zobowiązań finansowych bez możliwości ich realnej spłaty, zasadnym jest ustalenie planu spłaty na okres 84 miesięcy;

2.  art. 491 ¹⁵ ust. 1 i 1a ustawy prawo upadłościowe poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia, że sytuacja upadłego jest na tyle trudna, że nie pozwala na dokonywanie spłat wierzycieli, podczas gdy możliwości zarobkowe upadłego pozwalają na ustalenie miesięcznej raty planu spłaty na poziomie 2500 zł miesięcznie, co umożliwi zaspokojenie wierzycieli w większej części, a nie spowoduje uszczerbku w budżecie gospodarstwa domowego upadłego;

3.  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc w zw. z art. 229 ustawy prawo upadłościowe polegające na przekroczeniu swobodnej oceny dowodów, braku wszechstronnego rozpoznania całokształtu materiału dowodowego, polegające na:

- ustaleniu, że obecna sytuacja życiowa oraz majątkowa upadłego nie pozwala na ustalenie planu spłaty podczas gdy proponowany przez wierzyciela plan spłaty (w kwocie 2500 zł przez okres 84 miesięcy) jest adekwatny do możliwości zarobkowych upadłego a ponadto ustalonych przyczyn niewypłacalności, co determinuje wydłużenie okresu spłaty wierzycieli do 84 miesięcy;

- błędnym przyjęciu, że upadły nie jest w stanie dokonać żadnych spłat na rzecz wierzycieli w ramach planu spłaty, podczas gdy minimum socjalne w IV kwartale 2021 r., wyliczone przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych na podstawie danych śródrocznych dla 1 – osobowego gospodarstwa pracowniczego wynosi 1362,38 zł, uwzględniając alimenty w kwocie 1200 zł, które upadły płaci na pełnoletnie córki, upadły jest w stanie przeznaczyć na poczet spłaty wierzycieli kwotę 2500 zł przez okres 84 miesięcy.

W oparciu o te zarzuty wierzyciel wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustalenie, że upadły będzie spłacać w równych ratach na poczet swoich zobowiązań kwotę 2.500 zł miesięcznie przez okres kolejnych 84 miesięcy, począwszy od miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym uprawomocni się postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, przy czym w pierwszej kolejności zostaną zaspokojone należności z tytułu kosztów wygenerowanych w związku z postepowaniem upadłościowym, zaś w dalszej kolejności będą zaspokajane należności względem wierzycieli, proporcjonalnie do udziału wierzytelności danego wierzyciela w ogólnej sumie wierzytelności.

W uzasadnieniu zażalenia wierzyciel powołał się na treść art. 2 ust 2 prawa upadłościowego wskazując, że celem tego postepowania jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Wierzyciel wskazał, że sytuacja majątkowa i osobista upadłego wskazuje, że może on wykonywać plan spłaty wierzycieli. Wierzyciel podniósł, że możliwości zarobkowe upadłego sięgają kwoty 5500 zł, gdyż takie wynagrodzenie za pracę otrzymywał na terenie (...). Wierzyciel podkreślił, że wobec upadłego nie wydano orzeczenia o niezdolności do pracy. Fakt, iż jest osoba schorowaną nie oznacza automatycznie, że nie może wykonywać czynności zarobkowych. Wierzyciel zauważył też, że aktualnie wydatki upadłego wynoszą 4 441 zł, co budzi wątpliwości w kontekście jego twierdzenia, iż jest osobą bezrobotną. Ponadto wierzyciel podkreślił, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności bądź to umyślnie bądź na skutek rażącego niedbalstwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenie wierzyciela zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie podkreślić należy, że instytucja upadłości konsumenckiej ma w założeniu przeciwdziałać negatywnemu i narastającemu zjawisku społecznemu nadmiernego zadłużenia osób fizycznych. Jej celem jest umożliwienie oddłużenia tym osobom, które są zadłużone w stopniu uniemożliwiającym samodzielną spłatę długów. Powyższe ma w założeniu ograniczyć wykluczenie społeczne – umożliwiając ponowny udział dłużnika w legalnym obrocie gospodarczym, a w dłuższej perspektywie umożliwić także ponowne skorzystanie z usług instytucji finansowych.

Założenia powyższe znajdują swój wyraz w treści art. 2 ust. 2 p.u., którego regulacja przesądza o tym, że postępowanie upadłościowe wobec osób nieprowadzających działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a dopiero jeśli to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Należy w konsekwencji uznać, że pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej (por. A.J. Witosz, Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, [w] Przegląd Prawa Handlowego, 2015, nr 2, str. 24-32). Chociaż więc zgodzić się trzeba, że umorzenie zobowiązań jest wyjątkiem od zasady, który należy interpretować zwężająco, to jednak decydujące znaczenie w tej kwestii będą miały ustalenia dotyczące sytuacji osobistej upadłego. Jeżeli na podstawie takich ustaleń okaże się, że upadły nie jest zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, zastosowanie powinien znaleźć przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u. przewidujący umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty.

Chociaż więc pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej, to jednak odbywać się to powinno przy zachowaniu słusznych praw wierzycieli, tak aby nie pozbawiało ono dłużnika w przyszłości motywacji do zwiększonej staranności. Sama bowiem możliwość kolejnego umorzenia zobowiązań – przy odwołaniu się do zasad słuszności i humanitaryzmu (art. 491 ⁴ ust. 3 p.u.) – stanowić może zachętę do wręcz przeciwnej postawy dłużnika (por. A. J. Witosz, Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, [w:] „Przegląd prawa handlowego”, 2015, Nr 2, s. 24-32).

Zasadą jest zatem, że zarówno umorzenie zobowiązań upadłego będącego konsumentem jak i warunkowe umorzenie tych zobowiązań powinno zostać poprzedzone próbą spłacenia przynajmniej części zadłużenia. Jeśli upadły nie posiada majątku i z tego powodu nie został sporządzony plan podziału, Sąd upadłościowy zasadniczo powinien ustalić plan spłaty wierzycieli – uwzględniając przy tym możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości (art. 491 ¹⁵ ust. 4 p.u.). Dopiero w przypadku stwierdzenia – jak o tym stanowi przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u. – że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli sąd powinien umorzyć jego zobowiązania bez ustalenia planu spłaty. Stosownie zaś do treści art. 491 ¹⁶ ust 2a p.u. jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z sytuacji osobistej upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Z treści tego przepisu wynika wprost, że podstawą do warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego jest ustalenie jego niezdolności do dokonywania jakichkolwiek spłat oraz dodatkowe ustalenie, że niezdolność ta nie ma charakteru trwałego. W zakresie ustania stanu niezdolności do realizacji spłat pomocne mogą okazać się kryteria, do jakich odwołuje się art. 491 ¹⁵ ust. 4 pr. up., który nakazuje sądowi brać pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

W ocenie Sadu w niniejszej sprawie brak było podstaw do ustalenia w oparciu o dotychczas zebrany materiał dowodowy, iż upadły jest niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat wierzycieli.

Z pisma upadłego, znajdującego się na k. 20, nie wynika jasno, czy pracuje, czy też nie. Wskazuje on w nim bowiem, że ma zawartą umowę zlecenia, na podstawie której wykonuje usługi opiekuńcze na terenie(...) A jednocześnie podaje, że aktualnie nie wykonuje pracy. Ponadto upadły przedłożył oświadczenie o przychodach i wydatkach (k.27), w których wyraźnie podaje, że uzyskuje dochód w wysokości 1200 euro miesięcznie a nadto powołuje się na fakt dokonywania zakupów leków na terenie (...) W oświadczeniu upadły uwzględnił również koszty swoich przejazdów do (...) w kwocie 320 zł. Treść pisma upadłego oraz złożone przez niego oświadczenie nie pozwalają zatem na ustalenie, czy aktualnie uzyskuje on jakieś dochody czy też nie. Okoliczności tych Sad Rejonowy w toku postępowania nie zbadał a swojego stanowiska nie wyjaśnił w treści uzasadnienia wydanego w tej sprawie rozstrzygnięcia, gdyż sporządzenia uzasadnienia zaniechał.

Nadto podkreślić należy, że podstawą warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego winno być ustalenie, że upadły czasowo jest niezdolny do dokonywania spłat. W tym zakresie istotne są nie tyle faktycznie uzyskiwane dochody, ale przede wszystkim możliwości zarobkowe upadłego. W niniejszej sprawie syndyk w złożonej przez siebie informacji wskazał, że upadły z uwagi na stan zdrowia nie może pracować. Sąd Rejonowy podzielił stanowisko syndyka w tym zakresie, warunkowo umarzając zobowiązania upadłego. W ocenie Sądu Okręgowego jednak stanowisko syndyka nie znajduje oparcia w zebranym w tej sprawie materiale dowodowym. Upadły nie przedłożył orzeczenia o niezdolności do pracy. Dowodem istnienia schorzeń uniemożliwiających mu podjęcie zatrudnienia miało być zaświadczenie o występującym u upadłego naczynioruchowym i alergicznym nieżycie nosa oraz przewlekłym zapaleniu błony śluzowej nosa i gardła (k.22) oraz zaświadczenie o bliżej nieokreślonym leczeniu urologicznym (k.23). W istocie zatem upadły nie przedstawił dowodów potwierdzających fakt niemożności podjęcia zatrudnienia. Żadne dodatkowe okoliczności nie wynikały również z informacji syndyka ani z pisma upadłego, oboje bowiem powoływali się jedynie na bliżej nieokreślone schorzenia stanowiące przeszkodę do zarobkowania a upadły dodatkowo podawał informacje i dane (powołane wyżej), z których wynikało, że pracuje na terenie (...). Również Sąd Rejonowy nie uzasadnił swojego przekonania o niezdolności upadłego do pracy. Wskazać przy tym należy, że przeciwskazaniem do pracy nie jest w szczególności wiek upadłego, nie osiągnął on bowiem wieku emerytalnego.

Ponadto niezależnie od możliwości podjęcia przez upadłego pracy wskazać trzeba, że z treści złożonego przez niego oświadczenia wynika, że posiada on środki na pokrycie wydatków w kwocie ponad 4400 zł. Przed podjęciem decyzji o warunkowym umorzeniu zobowiązań Sąd Rejonowy winien był zatem ustalić jakie są źródła dochodów upadłego, powalające mu na pokrycie wydatków w tej wysokości.

Zauważyć też należy, że część z wydatków wskazanych w oświadczeniu budzi poważne wątpliwości. Niejasnym jest zwłaszcza, z jakiego powodu wydatki na mieszkanie obciążające upadłego wynoszą aż 1000 zł miesięcznie. Z treści informacji syndyka wynika bowiem, że upadły zamieszkuje z rodzicami, którzy winni pokrywać cześć tych kosztów. Wątpliwym jest przy tym, aby kwota 1000 zł stanowiła 1/3 wydatków potrzebnych na utrzymanie mieszkania. Pozwany wskazał również, że ponosi koszty zakupu leków w wysokości 55 euro, równocześnie jednak nie udowodnił, iżby wydatki takie faktycznie ponosił a w treści swoich oświadczeń i pism nie podawał, jakie dolegliwości uzasadniają dokonywanie tych zakupów. Całkowicie bezzasadny jest również wydatek w kwocie 320 zł na dojazdy do(...), skoro zgodnie z twierdzeniem syndyka upadły nie pracuje. Powyższych wątpliwości co do treści oświadczenia upadłego Sąd Rejonowy nie wyjaśnił a przyjętego przez siebie w tym zakresie stanowiska nie uzasadnił.

Powołane wyżej okoliczności sprawy uzasadniają ustalenie, że Sąd Rejonowy rozstrzygając niniejszą sprawę nie rozpoznał istotny sprawy i nie poczynił ustaleń kluczowych dla jej rozstrzygnięcia.

Wątpliwości budzi przy tym podjęta przez Sąd decyzja o odstąpieniu od sporządzenia uzasadnienia. Wskazać trzeba bowiem, że art. 357 § 6 kpc, pozwala na podjęcie takiej decyzji jedynie w sytuacji, jeżeli Sąd w całości uwzględnia zawarty w piśmie procesowym wniosek strony a w niniejszej sprawie syndyk złożył jedynie informację, w której przedstawił swoje stanowisko, nie kierując do Sądu żadnego wniosku. Nadto z treści wymienionego przepisu wynika, że decyzję o odstąpieniu od sporządzenia uzasadnienia należy poprzedzić rozważeniem wszystkich okoliczności sprawy. Przeprowadzona wyżej analiza prowadzi do wniosku, że w niniejszej sprawie występują liczne wątpliwości wymagające wyjaśnienia i na obecnym etapie stanowisko syndyka nie znajduje oparcia w materiale dowodowym zebranym w sprawie. Dodatkowo w toku postepowania kilku wierzycieli złożyło pisma procesowe, w których krytycznie odnieśli się do możliwości warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego i przedstawili argumentację podważającą prawidłowość oceny dokonanej przez syndyka. Sąd wydając postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego winien był zatem przedstawić podstawy swojego rozstrzygnięcia.

W tych okolicznościach w oparciu o treść M art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 229 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u., orzekł jak w sentencji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sad Rejonowy winien ustalić przede wszystkim, czy upadły pracuje i jakie z tego tytułu uzyskuje dochody. Nadto w razie ustalenia, że upadły nie wykonuje pracy zarobkowej, Sąd Rejonowy winien rozważyć, jakie są możliwości zarobkowe upadłego w tym w szczególności, czy stan zdrowia upadłego pozwala mu na podjęcie pracy. Nadto Sąd winien poddać analizie przedstawione przez upadłego oświadczenie o wydatkach i dochodach pod kątem zasadności ponoszonych przez upadłego wydatków w tym zwłaszcza kosztów utrzymania mieszkania, kosztów zakupu leków oraz dojazdów na teren (...). Należy również ustalić, skąd pochodzą środki w kwocie ponad 4400 zł, które upadły przeznacza na swoje utrzymanie. Po dokonaniu tych ustaleń Sąd Rejonowy winien ponownie rozważyć, czy w sprawie istnieją warunki do warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego, czy też zasadnym jest ustalenie planu spłaty wierzycieli.

Eliza Grzybowska Elżbieta Kala Jacek Wojtycki