Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2022 r.

Sąd Rejonowy w Grudziądzu III Wydział Rodzinny i Nieletnich

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Agnieszka Lubińska

Protokolant st. sekr. sąd. Agnieszka Meirowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 maja 2022 r. w G.

sprawy z powództwa małoletniej L. P. działającej przez matkę M. M.

przeciwko P. P.

o podwyższenie alimentów

I.  podwyższa od pozwanego P. P. (PESEL (...)) na rzecz małoletniej powódki L. P. ur. (...) alimenty zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego w Chełmnie - Wydział Zamiejscowy Rodzinny i Nieletnich w W. w dniu 9.07.2013 r. w sprawie sygnatura akt VIII RC 195/13 z kwoty 400,00 zł miesięcznie do kwoty 700,00 zł (siedemset złotych) miesięcznie, płatne do dnia 10-ego każdego miesiąca z góry, do rąk ustawowego przedstawiciela małoletniej powódki – jej matki M. M., poczynając od dnia 7 marca 2022 r., wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek uchybienia terminu płatności;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego P. P. na rzecz małoletniej powódki kwotę 666,00 zł (sześćset sześćdziesiąt sześć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  kosztami sądowymi, od uiszczenia których powódka była zwolniona, obciąża Skarb Państwa;

V.  wyrokowi w punkcie I. nadaje rygor natychmiastowej wykonalności.

Sygn. akt III RC 567/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10 grudnia 2021 r. małoletnia powódka L. P., działająca przez matkę M. M., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o podwyższenie renty alimentacyjnej od pozwanego P. P. z kwoty po 400 zł miesięcznie do kwoty po 1200 zł miesięcznie, płatnej do dnia 10. każdego miesiąca z góry, do rąk matki M. M., z odsetkami na wypadek opóźnieniu w płatności poszczególnych kwot.

Swój pozew uzasadniła istotną zmianą w zakresie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionej oraz wzrostem możliwości zarobkowych pozwanego (k. 3-13 akt).

W odpowiedzi na pozew pozwany P. P. wniósł o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu wskazał, że jego możliwości majątkowe nie pozwalają mu na łożenie wyższej kwoty alimentów (k. 37-38 akt).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 9 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w Chełmnie Zamiejscowy Wydział Rodzinny i Nieletnich w W., w sprawie o sygn. akt VIII RC 195/13 wydał wyrok zaoczny, w którym zasądził od pozwanego P. P. na rzecz małoletniej L. P. alimenty w kwocie po 400 zł miesięcznie, płatne do rąk matki małoletniej powódki – M. M., do dnia 30. każdego miesiąca, poczynając od dnia 17 czerwca 2013 r.

Małoletnia L. P. miała wówczas niespełna 2 lata. Mieszkała z matką M. M. oraz dziadkami macierzystymi w R.. U dziewczynki stwierdzono astmę oskrzelową oraz alergię. M. M. była wówczas osobą bezrobotną, bez prawa do zasiłku. Pozwany pracował w firmie budowalnej. Nie utrzymywał kontaktu z córką.

(Okoliczności bezsporne, dowód:

- protokół rozprawy z dn. 9 lipca 2013 r. - k. 9 akt Sądu Rej. w W. VIII RC 195/13,

- odpis skrócony aktu urodzenia - k. 16 akt,

- wyrok zaoczny z dn. 09.07.2013 r. - k. 17 akt.)

Obecnie małoletnia L. P. ma ukończone ma 10 lat. Od około 4 lat mieszka z matką w G..

Dziewczynka uczęszcza do IV klasy Szkoły Podstawowej w R.. Mimo przeprowadzki do G. matka nie przeniosła jej do szkoły bliżej swego miejsca zamieszkania, gdyż dziewczynka nie chciała zmienić szkoły.

Małoletnia uczęszcza na dodatkowe, odpłatne lekcje języka angielskiego. Ma 5-6 spotkań w miesiącu, przy czym jedna lekcja kosztuje 50 zł.

L. P. nadal choruje na astmę oskrzelową oraz ma stwierdzoną alergię. W związku z tymi schorzeniami przyjmuje lekarstwa oraz często korzysta z inhalacji. Część z przyjmowanych przez nią lekarstw jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Z powodu astmy często zdarzają się zaziębienia. Miesięczny koszt lekarstw dla małoletniej wynosi ok. 150 zł.

Małoletnia korzysta z prywatnej opieki zdrowotnej. Matka jeździ z nią do lekarza do W.. Koszt jednej wizyty z dojazdem wynosi ok. 250 zł.

Dziewczynka wymaga też leczenia ortodontycznego. Matka zdecydowała o podjęciu odpłatnego leczenia, ponieważ na wizytę refundowaną przez Narodowy Fundusz Zdrowia musiała czekać ok. 2 lat. Małoletnia nosi ruchomy aparat ortodontyczny (koszt 750 zł) i raz w miesiącu uczęszcza na wizytę kontrolną. Koszt jednej wizyty wynosi 250 zł.

Małoletnia raz do roku wyjeżdża z matką na tygodniowe wczasy, przeważnie nad morze. Mieszkają wówczas w hotelu. Matka organizuje jej również jednodniowe wizyty do różnych miast P., np. do T., G.. Koszt wyjazdów wakacyjnych matka oszacowała na 3.000 zł.

(Dowód:

- zeznania świadka A. Z. - k. 72v akt,

- zeznania powódki M. M. - k. 73-74 akt.)

M. M., ur. (...), posiada wykształcenie w zawodzie technika ekonomisty. Pracuje na stanowisku zastępcy kierownika sklepu (...) za wynagrodzeniem w wysokości 3.850 zł netto.

Samodzielnie wynajmuje mieszkanie w G.. Lokal ma powierzchnię 45 m2 i składa się z dwóch pokojów, łazienki i kuchni. Koszt najmu nieruchomości wynosi 1.200 zł, zaś opłaty za media 350 zł.

M. M. nie posiada innych dzieci poza małoletnią L. P..

(Dowód:

- zeznania świadka A. Z. - k. 72v akt,

- zeznania powódki M. M. - k. 73-74 akt.)

Pozwany P. P. ur. (...) nie posiada wykształcenia zawodowego.

Dwukrotnie odbywał karę pozbawienie wolności m.in. za oszustwa. W czerwcu 2021 r. został warunkowo zwolniony po odbyciu kary 5 lat pozbawienia wolności. Do wykonania pozostały mu 2 lata kary i w związku z tym pozostaje pod nadzorem kuratora. W trakcie osadzenia pracował zarobkowo. Posiadał w depozycie kwotę 5.800 zł, którą wykorzystał na własne potrzeby po opuszczenia zakładu karnego.

Pozwany jest osobą zdrową i w pełni zdolną do pracy. Ma stwierdzoną alergię i przyjmuje z tego powodu leki. Nie ma stałego zatrudnienia, nie jest również zarejestrowany jako osoba bezrobotna. Utracił status bezrobotnego, ponieważ bez usprawiedliwienia nie stawił się w wyznaczonym terminie w Powiatowym Urzędzie Pracy. Utrzymuje się ze środków finansowych otrzymanych od rodziców oraz wynagrodzenia za pracę dorywczą. Pozwany po opuszczeniu zakładu karnego wykonał 2-3 zlecenia budowalne, zaś obecnie dorywczo pracuje jako kierowca-kurier. Przeważnie wykonuje tę pracę 2-3 dni w tygodniu. Pomaga również swoim rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

Pozwany nie może podjąć stałego zatrudnienia jako kurier, gdyż pracodawca wymaga zaświadczenia o braku karalności.

P. P. swój miesięczny dochód oszacował na kwotę 1.500-1.700 zł.

W przeszłości pozwany pracował jako przedstawiciel handlowy, taksówkarz, kurier. Podejmował również zatrudnienie w Niemczech jako monter mebli i pracownik fizyczny.

Pozwany prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z konkubiną M. S.. Mieszka z nią w G. (woj. (...)). Ponoszą następujące opłaty mieszkaniowe: ok. 105 zł/mies. – opłaty za energię elektryczną, 46 zł/mies. – opłata za gospodarowanie odpadami, ok. 30 zł/mies. – opłata za zużycie wody, 14 zł/mies. – podatek od nieruchomości.

Pozwany utrzymuje sporadyczny kontakt z córką. Przed sądem toczy się z jego wniosku sprawa o ustalenie kontaktów z małoletnią L. P.. W okresie, gdy pozwany był osadzony, część jego wynagrodzenia za pracę była przekazywania małoletniej jako alimenty. Dodatkowo jego rodzice przekazywali małoletniej pieniądze, zazwyczaj 100-200 zł w ramach prezentów, na drobne wydatki.

(Dowód:

- faktury i potwierdzenia dokonania płatności - k. 64-69 akt,

- wyjaśnienia i zeznania pozwanego P. P. - k. 72v-73, 74-74v akt.)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o bezsporne twierdzenia stron, dokumenty przedłożone przez strony, zeznania świadka A. Z. oraz powódki M. M. i pozwanego P. P..

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty zgromadzone w toku postępowania. Wiarygodność dokumentów nie była kwestionowana przez strony.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadka A. Z.. Zeznania te były logiczne, spójne i zgodne z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powódki M. M. i pozwanego P. P. w zakresie w jakim znalazło to odzwierciedlenie w ustalonym stanie faktycznym.

Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci wynika przede wszystkim z treści art. 133 § 1 k.r.o., który stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymywać się samodzielnie chyba, że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny jest konsekwencją obowiązku troski o prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy dziecka.

Ustalając zakres świadczeń alimentacyjnych sąd uwzględnia zarówno usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k.r.o.). Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać w całości lub w części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego, w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokryciu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego (§ 2).

Zgodnie z treścią art. 138 k.r.o. strony w razie zmiany stosunków mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków rozumie się zaś istotne zwiększenie, zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji albo istotne zwiększenie się lub zmniejszenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, w skutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga skorygowania przez stosowne zmniejszenie lub zwiększenie wysokości świadczeń alimentacyjnych, a niekiedy nawet ustanie obowiązku alimentacyjnego. Zakres świadczeń wyznaczają natomiast, zgodnie z treścią art. 135 k.r.o., z jednej strony usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, z drugiej zaś rzeczywiste możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Współzależność między tymi dwoma czynnikami wyraża się w tym, że usprawiedliwione potrzeby uprawnionego powinny być zaspokajane w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Zgodnie z ugruntowanymi poglądami judykatury i doktryny prawniczej zatem dopiero ustalenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, następnie porównanie tych wartości umożliwia ustalenie, czy i w jakim zakresie (w całości bądź w części) potrzeby uprawnionego mogą być zaspokojone przez zobowiązanego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, że w odniesieniu do usprawiedliwionych potrzeb małoletniej powódki L. P. doszło do zmian na tyle dużych, by uznać je za istotne w rozumieniu art. 138 k.r.o. W dniu wydania wyroku rozwodowego małoletnia miała zaledwie 2 lata, a jej potrzeby ograniczały się do tych najbardziej podstawowych. Obecnie dziewczynka ma ukończone 10 lat i uczęszcza do IV szkoły podstawowej. Zatem niewątpliwie z powodu jej rozwoju zwiększyły się jej potrzeby, jednak w mniejszym zakresie niż wskazywała to matka małoletniej powódki. Zauważyć przy tym należy, że strona powodowa praktycznie nie przedstawiła dokumentów potwierdzających wysokość ponoszonych wydatków.

W ocenie sądu podstawowe potrzeby małoletniej powódki kształtują się w granicy 1.200-1.300 zł miesięcznie i składają się na nie: udział w kosztach utrzymania mieszkania - 200 zł, wyżywienie - 400 zł, dojazdy - 50 zł, leki i leczenie - 300 zł, odzież i obuwie - 200 zł, kosmetyki - 30 zł, rozrywka i inne jednorazowe wydatki - 100 zł.

Ustalając wysokość usprawiedliwionych potrzeb małoletniej powódki sąd kierował się zasadą, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami. Należy uznać, że w realiach przedmiotowej sprawy należało dokonywać tych ustaleń w odniesieniu do stopy życiowej pozwanego. Każdy z rodziców winien bowiem zapewnić dziecku takie warunki, na jakie go stać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych i majątkowych. Nie ulega przy tym wątpliwości, że matka małoletniej powódki ma większe możliwości zarobkowe niż pozwany i jest w stanie zapewnić córce wyższy standard życia. Posiada ona bowiem techniczne wykształcenie i ma stałe zatrudnienie na stanowisku zastępcy kierownika sklepu. Osiąga również wynagrodzenie znacznie przekraczające wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Pozwany z kolei nie posiada żadnego wykształcenia zawodowego i w przeszłości podejmował głównie proste prace, nie wymagające specjalnych kwalifikacji. Ojciec małoletniej nie posiada również żadnego majątku, z którego mógłby czerpać dochód.

Wobec powyższego sąd przy ustalaniu niezbędnych wydatków małoletniej L. P. nie uwzględnił wydatków związanych z wczasami i nauką języka angielskiego. Oczywiście nie ma niczego zaskakującego w tym, że matka pragnie zapewnić córce jak najlepszą edukację oraz interesującą rozrywkę, jednak w kontekście możliwości zarobkowych pozwanego są to wydatki zbytkowe, które powinny być finansowane np. ze świadczenia wychowawczego tzw. „500+”. Matka małoletniej powódki decydując o dodatkowych, ponadprzeciętnych wydatkach np. na edukację lub rozrywkę dziecka musi za każdym razem brać pod uwagę sytuację finansową drugiego rodzica. Sąd uznał również, że strona powodowa nie wykazała zasadności uczęszczania do Szkoły Podstawowej w R. i ponoszenia z tego tytułu kosztów dojazdu w wysokości 600 zł miesięcznie. Matka małoletniej powódki wskazała przy tym, że małoletnia bardzo źle zareagowała na możliwość zmiany szkoły wobec czego podjęła decyzję o pozostawieniu córki w dotychczasowej szkole. Zauważyć przy tym należy, że w momencie przeprowadzki, która swoją drogą też była dużą zmianą w życiu dziecka, małoletnia miała 6-7 lat. Obecnie dziewczynka ma 10 lat i uczęszcza do IV klasy, zatem jest na innym etapie rozwoju emocjonalnego. Ponadto zakończyła naukę w oddziale wczesnoszkolnym (klasy 1-3), co wiązało się niewątpliwie z dużą zmianą w jej życiu. Rozpoczęła bowiem naukę w nowej klasie z nowym wychowawcą i innymi nauczycielami. Wobec tego jej dalsze uczęszczanie do tej szkoły nie znajduje usprawiedliwienia. Zarówno bowiem dalsza nauka na w szkole w R., jak i w nowej szkole w G., wiązała się z podobnymi zmianami. W szczególności, że jak podała matka małoletniej, dziewczynka dobrze zaadaptowała się w nowym miejscu zamieszkania i ma tu swoje koleżanki. Zatem brak jest przekonującego uzasadnienia dla dalszego uczęszczania małoletniej do szkoły tak oddalonej od jej miejsca zamieszkania. Wobec powyższego sąd uznał, że uzasadnione są jedynie koszty dojazdów do lekarza i ustalił je na średnią kwotę 50 zł miesięcznie.

Odnosząc się do poszczególnych kwot przyjętych przez sąd jako uzasadnione należy wskazać, że udział małoletniej w kosztach utrzymania mieszkania nie przekracza kwoty 200 zł. W tym zakresie sąd miał na uwadze, że wszystkie wydatki mieszkaniowe matki nie mogą obciążać pozwanego i połowa tych wydatków nie stanowi usprawiedliwionych kosztów utrzymania dziecka. Na potrzeby małoletniej mogą składać się tylko te wydatki mieszkaniowe ponoszone przez matkę, które przekraczają koszty jakie ponosiłaby zamieszkując w tym mieszkaniu sama, a więc np. zwiększone zużycie prądu, wody, kosztów ogrzewania, wywozu śmieci. Matka małoletniej nie wykazała, aby fakt zamieszkiwania z córką zwiększył jej wydatki mieszkaniowe ponad kwotę 200 zł.

W zakresie kosztów wyżywienia, sąd miał na uwadze, że małoletnia nie ma żadnych specjalnych zaleceń żywieniowych, a koszty jej wyżywienia nie różnią się od kosztów wyżywienia przeciętnego dziecka w jej wieku. W oparciu o zasady doświadczenia życiowego Sąd przyjął, że w tym zakresie zasadna jest kwota ok. 400 zł miesięcznie.

Małoletnia nie ma również żadnych szczególnych potrzeb w zakresie środków czystości i kosmetyków, zatem sąd uznał, że uzasadniony, miesięczny wydatek na ich zakup wynosi około 30 zł.

Odnośnie kosztów zakupu odzieży i obuwia należy zauważyć, że nie są to wydatki, które są ponoszone co miesiąc, a w dłuższych odstępach czasu. Ustalona kwota w stosunku rocznym daje sumę 2.400 zł, która powinna być wystarczająca na zakup niezbędnej odzieży i obuwia na każdy sezon. Jeśli matka małoletniej ponosi wyższe wydatki w tym zakresie, np. poprzez zakup ubrań markowych, to powinna ponosić te wydatki we własnym zakresie. Możliwości majątkowe pozwanego nie uzasadniają bowiem kupowania droższych produktów niż przeciętne.

Odnośnie wydatków na leczenie i leki sąd przyjął kwotę około 300 zł miesięcznie. Sąd w swoich wyliczeniach częściowo uwzględnił koszt prywatnej opieki lekarskiej, uznał jednak, że matka małoletniej powódki powinna w większym zakresie korzystać ze świadczeń refundowanych przez NFZ, gdyż stopa życiowa pozwanego nie uzasadnia – poza wyjątkowym sytuacjami – korzystania z prywatnej opieki zdrowotnej. Małoletnia na astmę i alergię choruje od wczesnych lat dziecięcych, a zatem M. M. miała odpowiednio dużo czasu na znalezienie odpowiednich specjalistów przyjmujących w ramach NFZ.

Małoletnia ma także prawo do rozrywki np. wyjść do kina, zakupu gier czy zabawek. Matka małoletniej powódki wykazała, że w tym zakresie usprawiedliwiona kwota około 100 zł miesięcznie.

W pozostałym zakresie, w ocenie sądu, małoletnia powódka nie wykazała, aby konieczne było ponoszenie innych kosztów jej utrzymania.

Ustalając wysokość alimentów zasądzonych od pozwanego P. P. sąd doszedł do przekonania, że obciążenie go alimentami w kwocie 700 zł miesięcznie mieści się w jego możliwościach zarobkowych. Sąd uznał przy tym, że pozwany powinien w większej części niż matka partycypować w kosztach utrzymania córki, gdyż to na matce spoczywa codzienny trud wychowania ich wspólnego dziecka.

Pozwany podał, że osiąga dochody w wysokości 1.500-1.700 zł miesięcznie i z powodu swojej kryminalnej przeszłości nie może znaleźć stałego zatrudnienia. O ile sąd nie kwestionuje faktu, że osoby opuszczające zakład karny spotykają się z pewnym ostracyzmem społecznym i nie mogą pracować w niektórych zawodach, tak nie ulega wątpliwości, że wielu pracodawców nie wymaga przedstawienia zaświadczenia o niekaralności. Dodatkowo zdaniem sądu, obecne trudności w znalezieniu zatrudnienia są przez pozwanego zawinione. Gdyby bowiem nie popełnił umyślnych przestępstw przeciwko mieniu, jego sytuacja na rynku pracy byłaby zdecydowanie lepsza. Ponadto pozwany nie czyni dostatecznych starań o znalezienie zatrudnienia, ponieważ zaniedbał swoje obowiązki i został pozbawiony statusu osoby bezrobotnej.

Biorąc powyższe pod uwagę sąd uznał, że pozwany gdyby nie jego zawinione postępowanie, nie miałby trudności ze znalezieniem zatrudnienia jako pracownik niewykwalifikowany. Sąd uznał, że jego możliwości zarobkowe pozwalają mu na osiągnięcie dochodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (ok. 2.360 zł netto).

Pozwany nie wskazał wszystkich swoich kosztów koniecznego utrzymania, ale w ocenie sądu kwota 700 zł miesięcznie tytułem alimentów mieści się w zakresie jego możliwości zarobkowych i nie będzie stanowić dla niego nadmiernego obciążenia.

Mając powyższe na uwadze, podstawie art. 138 k.r.o. w zw. z art. 135 § 1 i 2 k.r.o. Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku, w pozostałym natomiast zakresie powództwo oddalił jako bezzasadne (punkt II).

Strona powodowa wygrała sprawę w 37%. Powódka była reprezentowania przez profesjonalnych pełnomocnika i poniosła koszty wynagrodzenia radcy prawnego w kwocie 1800 zł (wg stawki minimalnej – zob. § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Po stosunkowym rozliczeniu kosztów powódce należał się zwrot kosztów procesu w wysokości 666 zł.

Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych, nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa.

Na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd obligatoryjnie nadał rygor natychmiastowej wykonalności wyrokowi w punkcie I., tj. w punkcie zasądzającym rentę alimentacyjną.

POUCZENIE:

Niniejsze doręczenie następuje w trybie art. 15zzs ⁹ ust. 2 zd. 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1842 ze zm.) i wywołuje skutki procesowe określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego zgodnie z art. 15zzs ⁹ ust. 4 tej ustawy.