Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodnicząca – Sędzia: Elżbieta Fijałkowska

Sędziowie: Mariola Głowacka

Mikołaj Tomaszewski

Protokolant: sekr. sądowy Ewelina Frąckowiak

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2020 r. w P.

na rozprawie

sprawy z powództwa Prokuratury Okręgowej w Z.

przeciwko Z. S. (1), R. W., P. W., W. W. (2)

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego Z. S. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Z.

z dnia 5 grudnia 2018 r. sygn. akt (...)

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Mariola Głowacka Elżbieta Fijałkowska Mikołaj Tomaszewski

Sygn. akt I ACa 926/19

UZASADNIENIE

Prokurator Okręgowy w Z. wystąpił z powództwem przeciwko pozwanym Z. S. (1) i L. W., w którym domagał się stwierdzenia nieważności czynności prawnej, dokonanej pomiędzy Z. S. (1) - Naczelnikiem Wydziału Geodezji i Gospodarowania Mieniem Urzędu Miejskiego w Z., działającym w imieniu i na rzecz Gminy Z. o statusie miejskim, na mocy pełnomocnictwa udzielonego mu przez Prezydenta Miasta Z. oraz L. W. w formie aktu notarialnego, rep. (...) nr (...), sporządzonego w dniu 17 grudnia 2007 r. w Z. przed notariuszem A. R. (1), w postaci umowy zamiany nieruchomości, tj. działki nr (...) o powierzchni (...) m 2 wraz z częściami składowymi położonej w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Z. prowadzi księgę wieczystą Kw, Nr (...), ze stanowiącymi przedmiot odrębnej własności lokalami mieszkalnymi, szczegółowo opisanymi w petitum pozwu, oraz o zasądzenie od pozwanych kosztów procesu wg norm przepisanych.

Pozwany Z. S. (1) oraz następcy prawni pozwanego L. W., pozwana R. W. i P. W. nie złożyli odpowiedzi na pozew i nie ustosunkowali się w żaden sposób do złożonego pozwu.

Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Z.:

1.  ustalił, że nieważna jest czynność prawna, dokonana pomiędzy Z. S. (1) - Naczelnikiem Wydziału Geodezji i Gospodarowania Mieniem Urzędu Miejskiego w Z., działającym w imieniu i na rzecz Gminy Z. o statusie miejskim, na mocy pełnomocnictwa udzielonego mu przez Prezydenta Miasta Z. oraz L. W. w formie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 17 grudnia 2007 r. w Kancelarii Notarialnej w Z. przed notariuszem A. R. (2). A nr (...), w postaci umowy zamiany zabudowanej nieruchomości, tj. działki oznaczonej nr (...) o powierzchni (...) m ^{( 2)} położonej w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Z. G. prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...), ze stanowiącymi przedmiot odrębnej własności lokalami mieszkalnymi, tj.: oznaczonym numerem (...), położonym w Z., w budynku przy ul. (...), o łącznej powierzchni użytkowej (...) m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w Z. G. prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...) wraz z udziałem w części nieruchomości wspólnej objętej księgą wieczystą Kw. Nr (...), oznaczonym numerem (...), położonym w Z., w budynku przy ul. (...), o łącznej powierzchni użytkowej (...) m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w Z. prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...) wraz z udziałem w części nieruchomości wspólnej objętej księgą Kw. Nr (...); oznaczonym numerem (...), położonym w C., w budynku przy ul. (...), o łącznej powierzchni użytkowej (...) m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w Z. G.prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...) (...) wraz z udziałem w części nieruchomości wspólnej objętej księgą Kw. Nr (...), oraz udziałem w części zabudowanej budynkami gospodarczymi, składającej się z działki oznaczonej numerem (...) o powierzchni (...) ha dla której Sąd Rejonowy w Z. G. prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...) (...); oznaczonym numerem (...), położonym w Z., w budynku przy ul. (...), o łącznej powierzchni użytkowej (...) m ^{( 2)}, dla którego Sąd Rejonowy w Z. G.prowadzi księgę wieczystą Kw. Nr (...) (...) wraz z udziałem w części nieruchomości wspólnej objętej księgą Kw. Nr (...);

2.  odstąpił od obciążenia pozwanych kosztami sądowymi, od których uiszczenia powód był zwolniony.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski

W dniu 17 grudnia 2007 r. Z. S. (1) działający w imieniu i na rzecz Gminy Z. o statusie miejskim przed notariuszem A. R. (1) w Kancelarii Notarialnej w Z. zawarł z L. W. umowę zamiany nieruchomości. Na podstawie tej umowy Z. S. (1) przeniósł na L. W. prawo własności nieruchomości zabudowanej oznaczonej numerem ewidencyjnym działki (...), położonej w Z. przy ul. (...), a L. W. w zamian za to przeniósł na Gminę Z. o statusie miejskim m.in. własność czterech lokali mieszkalnych tj. lokalu położonego w miejscowości C., ul. (...), lokalu o położonego w Z. przy ul. (...), lokalu położonego w Z. przy ul. (...) oraz lokalu położonego w Z. przy ul. (...).

Zawierając powyższą umowę L. W. złożył oświadczenie, z którego wynikało, że w zakresie nabycia nieruchomości działał na rzecz (...) Spółki z o.o. w W., na podstawie umowy zlecenia, która obejmuje zakup przez niego nieruchomości, a następnie przeniesienie własności nieruchomości na Spółkę (...) Spółka z o.o. Z kolei Z. S. (1) powołał się na pełnomocnictwo udzielone mu aktem notarialnym z dnia 18 grudnia 2006 r. R..(...) Numer: (...) przez Prezydenta Miasta Z. J. K..

Następnie w dniu 20 grudnia 2007 r. w W. L. W. i Spółka z o.o. (...) z siedzibą w W., reprezentowana przez M. K. zawarli umowę przeniesienia własności nieruchomości w wykonaniu umowy zlecenia, której przedmiotem była nieruchomość zabudowana, oznaczona numerem działki (...) położona w Z. przy ul. (...) na rzecz Spółki z o.o. (...) z siedzibą w W.. W § 5 umowy zawarto, że za wykonanie zlecenia oraz zwrot wszelkich kosztów poniesionych na nabycie nieruchomości oraz innych kosztów wynikających z umowy zlecenia przysługuje wynagrodzenie w wysokości 1.220.000 zł zawierający podatek VAT w stawce 22%, tj. kwotę 222.000 zł.

W związku z ujawnionymi nieprawidłowościami przy nabywaniu ww. nieruchomości wszczęto przeciwko pozwanemu Z. S. (1) postępowanie karne, które zakończyło się prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Z. G. z dnia 26 października 2015 r. sygn. akt (...) skazującym.

Pozwany Z. S. (1) na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu aktem notarialnym z dnia 18 grudnia 2006 r. Rep. A Nr (...) (...) przez Prezydenta Miasta Z. J. K., był upoważniony, jako Naczelnik Wydział Geodezji i Gospodarowania Mieniem Urzędu Miasta Z. o statusie miejskim, do składania w imieniu Gminy Z. o statusie miejskim oświadczeń woli dotyczących obrotu nieruchomościami w trybie ustaw o gospodarce nieruchomościami, o własności lokali, kodeksu cywilnego i ordynacji podatkowej - w wykonaniu zarządzeń Prezydenta w zakresie m.in. zawierania umów zbywania nieruchomości oraz prawa użytkowania wieczystego w trybie przetargowym i bezprzetargowym, nabywania nieruchomości, dokonywania wszelkich czynności prawnych związanych z udziałem Gminy Z. o statusie miejskim we wspólnotach mieszkaniowych, w tym zawierania umów na podstawie tych uchwał i w celu ich realizacji.

L. W. był związany ze spółką (...) sp. z o.o. z/s w W. reprezentowaną przez M. K. umową zlecenia nabycia nieruchomości zawartą w dniu 17 kwietnia 2007 r. Na podstawie tej umowy L. W. zobowiązał się do nabycia w imieniu własnym, lecz na rachunek zlecającej spółki do dnia 31 grudnia 2007 r., nieruchomości położonej przy ul. (...) w Z., składającej się z zabudowanej działki gruntu o nr ewidencyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Z. G. prowadzi Księgę Wieczystą o nr (...).

W zamian za wykonanie zlecenia Spółka zobowiązała się zwrócić L. W. wszystkie wydatki poniesione na zakup nieruchomości oraz wypłacić wynagrodzenie w łącznej kwocie nie przekraczającej 1.000.000 zł wraz z podatkiem VAT.

Powództwo w ocenie Sądu I instancji zasługiwało na uwzględnienie.

W świetle ustalonych wyżej faktów Sąd uznał, że żądanie Prokuratora dotyczące ustalenia nieważności umowy jest zasadne, gdyż kwestionowana umowa zamiany z dnia 17 grudnia 2007 r. jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

Zawarcie umowy zamiany z dnia 17 grudnia 2007 r. było wynikiem oszukańczych działań zarówno Z. S. (1), jak i L. W., które to działania nosiły znamiona przestępstwa, o czym orzeczono wyroku skazującym pozwanego Z. S.. Celem działania pozwanego Z. S. (1) było zaspokojenie jedynie interesu finansowego L. W. kosztem osób trzecich tj. właściciela nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...). Gmina utraciła cenną nieruchomość, a byli mieszkańcy nieruchomości przy ul. (...) prawo pierwokupu, co godziło w interes społeczny i słuszny interes obywateli.

Apelację od wyroku wniósł pozwany Z. S. (1) i zarzucił:

1.  naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art 227 k.p.c. poprzez uznane za udowodnione okoliczności przemawiających za uznaniem za nieważną umowy z dnia 17 grudnia 2007 r. oraz świadczących o rażącej nierównowadze świadczeń pomimo, że nie zostały one udowodnione oraz nie było co do nich prowadzone z urzędu postępowanie dowodowe przez Sąd I instancji, co miało wpływ na wynik sprawy, gdyż skutkowało przyznaniem za udowodnione faktów, co do których nie przedstawiono dowodów na ich poparcie, co w konsekwencji doprowadziło do wyrokowania w oparciu o niepełny materiał dowodowy;

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego, w szczególności wyroku karnego Sądu Rejonowego w Z. G. wydanego w sprawie o sygn. akt (...) polegającego na uznaniu, że pozwany zawarł umowę zamiany z dnia 17 grudnia 2007 r. dzięki oszukańczym działaniom oraz zakładał on z góry pokrzywdzenie Gminy Z. oraz mieszkańców lokali przy ul (...);

3.  naruszenie art. 11 k.p.c. poprzez przyjęcie jako wiążących ustaleń prawomocnego wyroku karnego wydanego w sprawie o sygn. akt (...) nie tylko co do popełnienia przestępstwa, ab także co do okoliczności wskazywanych w aktach sprawy, bez przeprowadzania w tym zakresie samodzielnego postępowania dowodowego;

4.  naruszenie art. 299 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z przesłuchania stron w sytuacji, gdy w sprawie istniały niewyjaśnione fakty istotne dla jej rozstrzygnięcia takie jak motywy, kontekst sytuacyjny, przesłanki, okoliczności i skutki związane z zawartą umową, co miało wpływ na wynik sprawy, ponieważ wydanie zaskarżonego wyroku nastąpiło w oparciu o niedokładnie wyjaśniony stan faktyczny oraz niepełny materiał dowodowy;

5.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 58 § 2 k.c. poprzez uznanie za nieważną umowę zamiany z dnia 17 grudnia 2007 r., podczas gdy zebrane w sprawie dowody nie pozwalają na wysunięcie takiego wniosku.

Wskazując na te zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

W piśmie procesowym z dnia 17 października 2020 r. pozwany podniósł brak legitymacji biernej wskazując, że wszystkie czynności podejmowane były przez niego w imieniu gminy.

Prokurator w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

W procesie o ustalenie nieważności czynności prawnej pozwanymi powinny być obie strony tej czynności, z uwagi na występujące po ich stronie współuczestnictwo konieczne wynikające z istoty stosunku prawnego (zob. wyr. SN z 16.4.1985 r., (...), OSNCP 1986, Nr 1, poz. 17)

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynikało, że pozwany Z. S. (1) zawierając umowę z dnia 17 grudnia 2007 r. działał w imieniu i na rzecz Gminy Z. na podstawie pełnomocnictwa Prezydenta Miasta Z.. Stronami podważanej umowy byli zatem z jednej strony Gmina Z., a z drugiej L. W.. Pozwany Z. S. (1) działał jako pełnomocnik, co wyraźnie wręcz wynika z treści umowy.

Od momentu wniesienia pozwu istniały braki w zakresie legitymacji łącznej skoro jako stronę umowy Prokurator wskazał nie Gminę Z. lecz jej pełnomocnika w osobie pozwanego Z. S. (1).

Braki te miały charakter usuwalny, gdyż w takiej sytuacji znajduje zastosowanie art. 195 k.p.c., zgodnie z którym sąd wezwie stronę powodową, aby oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału w sprawie w taki sposób, by ich wezwanie lub zawiadomienie było możliwe. Nieuzupełnienie legitymacji łącznej prowadzi do oddalenia powództwa (por. W. B., Postępowanie cywilne, s. 144; Z. R., Podmioty procesu, s. 149; tak też SN w uzasadnieniu wyr. z 31.1.2014 r., (...), L. i uzasadnieniu uchwały SN(7) z 20.4.2010 r., (...), OSNC 2010, Nr 7–8, poz. 98].

Sąd Okręgowy nie wezwał strony pozwanej by oznaczyła w wyznaczonym terminie osoby niebiorące udziału i aby stało się możliwe ich wezwanie.

Uchybienie art. 195 § 1 k.p.c. nie mogło być usunięte w postępowaniu odwoławczym ze względu na treść art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c., który stanowi, że przepisy art. 194 -196 i 198 k.p.c. nie mają zastosowania w postępowaniu przed sądem drugiej instancji (por. także postanowienie Sądu Najwyższego. z dnia 6 lutego 2015 r. (...)).

Z uwagi na brak udziału w sprawie po stronie pozwanej wszystkich osób, których udział był konieczny Sąd Apelacyjny stwierdza, że w konsekwencji nie rozpoznano istoty sprawy. Skutkowało to uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 385 § 4 k.p.c. ). O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Mariola Głowacka Elżbieta Fijałkowska Mikołaj Tomaszewski