Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2014r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Elżbieta Sobolewska-Hajbert

Sędzia SO Dorota Stawicka-Moryc (spr.)

Sędzia SR del. Grzegorz Kurdziel

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2014r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko R. Ś. (1), R. Ś. (2) i małoletnim M. Ś. i D. Ś.

o opróżnienie lokalu mieszkalnego

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu

z dnia 27 września 2013r.

sygn. akt VI C 1761/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddala powództwo oraz w punktach II i III w ten sposób, że je uchyla;

II.  nakazuje stronie powodowej Gminie W., aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu kwotę 200 zł tytułem opłaty od apelacji, od uiszczenia której pozwana była zwolniona.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 września 2013r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu nakazał pozwanym R. Ś. (1), D. Ś., M. Ś. i R. Ś. (2), aby opróżnili, opuścili i wydali stronie powodowej Gminie W. lokal mieszkalny położony we W. przy ul. (...) ( punkt I ); ustalił, że pozwanym R. Ś. (1), D. Ś., M. Ś. i R. Ś. (2) przysługuje prawo do lokalu socjalnego i wstrzymuje wykonanie pkt. I niniejszego orzeczenia do czasu zaproponowania im zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego przez Gminę W. ( punkt II ) zasądził od pozwanych R. Ś. (1) i R. Ś. (2) na rzecz strony powodowej Gminy W. kwotę 200 zł (dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów opłaty sądowej i kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego odstępując od obciążenia kosztami procesu pozwanych D. Ś. i M. Ś..

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny :

W dniu 01.04.1995 r. strona powodowa zawarła z B. G. umowę najmu lokalu nr (...) przy ul. (...) we W.. W umowie wskazano, że jako osoby uprawnione wraz z najemca zamieszkuje m.in. R. G..

B. G. nie uiszczała czynszu i innych opłat za używanie lokalu. Pismem z dnia 29.04.2011r. strona powodowa wezwała ją do zapłaty zadłużenia wyznaczając dodatkowy miesięczny termin na jego uregulowanie. W dniu 17.10.2011 r. strona powodowa wypowiedziała B. G. umowę najmu ze skutkiem na dzień 31.12.2011r. Przyczyną wypowiedzenia była zwłoka z zapłatą czynszu i innych opłat za używanie lokalu, która przekroczyła trzy pełne okresy płatności.

B. G. zmarła w dniu 20.05.2012 r.

W przedmiotowym lokalu zamieszkują: R. Ś. (1) z domu G., D. Ś. lat 15 i M. Ś. lat 6. Wraz z nimi zamieszkuje także R. Ś. (2).

Strona powodowa poinformowała pozwanych, że nie posiada uprawnień do wstąpienia w najem na podstawie art. 691 k.c., ponieważ najemca lokalu B. G. zajmowała lokal bez tytułu prawnego, jak również że sprawa nie może być też załatwiona na podstawie uchwały XXXVII Rady Miejskiej W. z dnia 21.04.2005 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy W..

Pozwani dokonali spłaty całego zadłużenia.

Pozwani R. Ś. (2) i R. Ś. (1) są zatrudnieni, ich miesięczny dochód łącznie stanowi kwotę ok. 5.000 zł. Pozwani nie korzystają z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we W.. Nie pobierają świadczeń z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) we W. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.. Nie są też zarejestrowani jako osoby bezrobotne w Powiatowym Urzędzie Pracy we W..

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Wskazał nadto, że stan faktyczny w sprawie był w istocie bezsporny miedzy stronami, zaś spór miał charakter sporu co do prawa, a to w zakresie ustalenia, czy pozwanym przysługuje prawo najmu spornego lokalu.

Na podstawie przesłuchania pozwanych, Sąd ustalił, że pozwani, pomimo wygaśnięcia umowy najmu nadal zamieszkują w spornym lokalu. Stwierdzić należy więc, że pozwani nie posiadają obecnie żadnego skutecznego względem Gminy W. uprawnienia do władania tym lokalem.

Pozwani nie posiadając tym samym uprawnienia do władania rzeczą – spornym lokalem są obowiązani wydać go właścicielowi. Sąd uznał zatem, że żądanie strony powodowej, aby pozwani opuścili, opróżnili i wydali sporny lokal mieszkalny zasługuje na uwzględnienie, o czym orzeczono w pkt I wyroku.

Pozwani R. Ś. (1) i R. Ś. (2) mieszkają bowiem w spornym lokalu z małoletnim synem D. Ś. lat 15 oraz małoletnią córka M. Ś. lat 6. Oboje małoletni pozwani pozostają pod opieką rodziców i na ich utrzymaniu. Sąd uznał tym samym, że pozwanym R. Ś. (1), R. Ś. (2) i ich małoletnim dzieciom D. Ś. i M. Ś. przysługuje uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego.

Nadto Sąd podkreślił, wysoce pozytywną ocenę postawy pozwanych, którzy spłacili zadłużenie, R. Ś. (1) nie odrzuciła spadku w imieniu swoim i córki, co spowodowałoby, że Gmina mogłaby pozostać niezaspokojoną z tytułu należności czynszowych. Zachowanie takie zasługuje na najwyższe uznanie, co jednak nie zmienia faktu, że w świetle obowiązujących regulacji prawnych Sąd nie mógł wziąć go pod rozwagę ustalając przesłanki do orzeczenia eksmisji pozwanych.

Apelacje od tego wyroku złożyła R. Ś. (1) działająca również w imieniu małoletnich dzieci D. Ś. i M. Ś. jako ich przedstawicielka ustawowa. Apelację poparł również mąż pozwanej R. Ś. (2).

Pozwani zarzucili zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 5 kc w zw. z art. 222 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy :

- w sprawie zachodziła przesłanka w postaci czynienia przez powoda użytku ze swojego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

- zachodziły szczególne i wyjątkowe okoliczności, w których udzielenie powodowi ochrony prawnej prowadzi do rażącej niesprawiedliwości społecznej,

- Sąd I Instancji powinien uwzględnić nadużycie prawa podmiotowego z urzędu, na co wskazuje ocena materiału dowodowego dokonana na 5 stronie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, jak również przytoczone okoliczności świadczące o rażącej naganności zachowania powoda z punktu widzenia kryteriów określonych w art. 5 kc.

W związku z tak zgłoszonymi zarzutami pozwani wnieśli o :

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości ewentualnie

2. uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz

3. o zasądzenie na rzecz pozwanych kosztów procesu wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanych zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało wskazać, iż wywiedzioną apelację przez pozwaną R. Ś. (1) działającą również w imieniu małoletnich dzieci M. Ś. oraz D. Ś. popierał jej mąż R. Ś. (2), a wynikający z istoty spornego stosunku prawnego jednolity charakter współuczestnictwa pozwanych – oznacza konieczność jednolitego rozstrzygnięcia na rzecz występujących po stronie pozwanej współuczestników.

W tym miejscu trzeba także zaznaczyć, że sąd drugiej instancji jest sądem merytorycznym i w razie konieczności nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji i z tego względu sąd drugiej instancji ma obowiązek rozważenia na nowo całokształtu okoliczności, istniejących w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej oraz własnej ich swobodnej i samodzielnej oceny (art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.).

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie budzą wątpliwości, wobec czego Sąd Okręgowy przyjął je za podstawę własnego rozstrzygnięcia. W szczególności, nie budzi wątpliwości fakt skutecznego wypowiedzenia umowy najmu zmarłej matce pozwanej tj. B. G., a argumentacja Sądu Rejonowego w tym zakresie jest prawidłowa i nie wymaga powtórzenia.

Apelacja pozwanych opiera się na zarzucie naruszenia art. 5 kc. w zw. z art. 222 § 1 kc poprzez jego niezastosowanie.

Przepis art. 5 kc stanowi, iż nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przez wiele lat występowało, i to w wielu orzeczeniach sądowych, zagadnienie, czy i kiedy dopuszczalne jest oddalenie powództwa windykacyjnego (o wydanie nieruchomości, lokalu) z powodu sprzeczności żądania z zasadami współżycia społecznego, a więc z art. 5 k.c. W sprawach tych sądy, w ślad za Sądem Najwyższym, przyjmowały bardzo często, iż żądanie wyeksmitowania posiadaczy nieruchomości, w tym posiadaczy długoletnich lub znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej stanowi nadużycie prawa, gdyż jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Obecnie przyjmuje się, iż oddalenie powództwa windykacyjnego z powodu sprzeczności żądania z zasadami współżycia społecznego, powinno należeć do wyjątków i że dotychczasowe orzecznictwo, reprezentujące odmienny pogląd, traktować należy jako nieaktualne (zob. m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 1980r., III CRN 97/80, OSNCP 12/80, poz. 250, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1994r., II CRN 127/94, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2000r., I CKN 440/98 (nie publ.). Judykatura utrwaliła jednak już także i ten pogląd, że norma art. 5 ma charakter wyjątkowy i można ją stosować jedynie w sytuacji, gdy w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego przez inną osobę (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17.10.1969 r., III CRN 310/69).

Pogląd powyższy akceptuje Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, uznając przy tym co do zasady, iż w wyjątkowych sytuacjach również w sprawach o opróżnienie i wydanie lokalu mieszkalnego, pomimo uprawnienia strony do otrzymania lokalu socjalnego, może dojść do oddalenia takiego żądania w powołaniu się na przepis art. 5 kc.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy przedstawia stanowisko, iż Gmina, jako właściciel przedmiotowego lokalu, miała prawo wypowiedzenia najmu przedmiotowego lokalu matce pozwanej, jednak żądanie eksmisji pozwanych z tego lokalu – z uwagi na konkretne okoliczności niniejszej sprawy – nie może korzystać z ochrony prawnej.

W realiach niniejszej sprawy uznać należało, iż ustawa z dnia 21.06.2001r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. 2005 r. Nr 31 poz. 266 ze zm.) nie zapewni dostatecznej ochrony praw pozwanych. Wprawdzie Sąd w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu orzekł o przyznaniu pozwanym prawa do lokalu socjalnego, to jednak przyznanie takiego lokalu, jak również wstrzymanie wykonania eksmisji do czasu złożenia przez Gminę ofert zawarcia umowy najmu, nie dowodzi właściwego zabezpieczenia interesu pozwanych, jako osób zagrożonych wykonaniem prawa podmiotowego przez stronę powodową.

Nie budzi wątpliwości fakt, że pozwani zajmują aktualnie lokal mieszkalny przy ul. (...) bez tytułu prawnego, wobec skutecznego wypowiedzenia umowy najmu B. G. tj. matce pozwanej w 17.10.2011r. ze skutkiem na dzień 31.12.2011r. Matka pozwanej zmarła w dniu 20.05.2012r. Niemniej jednak pozwani podjęli się spłaty ciążącego na matce pozwanej z tytułu korzystania z tego lokalu zadłużenia i uregulowali to zobowiązanie w całości. Podkreślić trzeba, że zadłużenie stanowiła niebagatelna kwota ponad 70.000 zł, pozwani zaciągnęli na ten cel kredyt i bez wezwania dobrowolnie spłacili zadłużenie. Regulują też bieżące opłaty, uzyskują miesięczny dochód w rodzinie ok. 5.000 zł, który daje bardzo dobrą prognozę, że w tym bieżącym regulowaniu opłat pozwani będą trwać. Na dzień orzekania przez Sąd I instancji nie mieli żadnych zobowiązań z tytułu zajmowania lokalu. Wskazać również trzeba, co zostało zaakcentowane w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Rejonowego, iż postawa pozwanych zasługuje na wysoce pozytywną ocenę. Pozwana nie odrzuciła spadku po zmarłej matce, w imieniu własnym jak i małoletnich dzieci, co spowodowałoby, że Gmina zostałaby niezaspokojona z tytułu należności czynszowych.

Powyższa argumentacja, jakkolwiek ważna, ma jednak znaczenie drugoplanowe w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie oddalające powództwo, zmierzającej do ochrony swego prawa własności Gminy, dotyczy osób, takich, jak pozwani – rodziny, którą dotknął alkoholizm ojca pozwanej, ( czego konsekwencją było popełnione przez niego samobójstwo), narkomania brata pozwanej a następnie choroba nowotworowa ( od 2009r.) i śmierć matki pozwanej ( 2012r.).

Zatem podnieść należy, iż pozwani małżonkowie i ich dzieci, przeżyły już dostatecznie dużo „przykrych sytuacji życiowych”, które na pewno wpłynęły na ich psychikę i zdaniem Sądu nie powinni być kolejny raz narażeni na stres, np. związany z utratą domu ( w którym pozwana R. Ś. (1) mieszka od urodzenia ), jak również ze zmianą środowiska, w którym mieszkają, co podkreślała pozwana w swojej apelacji.

W ocenie Sądu II instancji okoliczności faktyczne niniejszej sprawy dowodzą, że zachodzi w niej wyjątkowy przypadek uzasadniający zastosowanie przepisu art. 5 kc. Nawet bowiem przyznanie tym pozwanym lokalu socjalnego, w sytuacji, gdy odnowili przedmiotowy lokal mieszkalny, w oparciu o środki uzyskane z kredytu, nie będzie stanowić o zapewnieniu im dostatecznej ochrony prawnej, przeciwnie, musi zostać poczytane jako nadużycie prawa, godzące w zasadę dobra rodziny. Zważyć należy, że pozwani podejmują skuteczne działania, mające pozwolić im na wyjście z trudnej sytuacji, w jakiej się znaleźli, podjęli skuteczne kroki w celu wstąpienia w stosunek najmu oraz uregulowania spłat należności na rzecz powoda.

Zdaniem Sądu II instancji orzeczenie eksmisji pozwanych, nawet wobec przyznania im lokalu socjalnego nie będzie stanowić satysfakcjonującego rozwiązania ani dla rodziny pozwanych (zostaną pozbawieni dotychczasowego środowiska, odnowionego mieszkania, z którym są związani od wielu lat a pozwana od urodzenia ) ani nawet dla powoda, który i tak musiałby – w ramach obowiązku zaspokajania potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty - zapewnić pozwanym inny lokal (socjalny), godząc się jednocześnie na dalsze zamieszkiwanie pozwanych w przedmiotowym mieszkaniu do czasu zaoferowania im lokalu socjalnego. Tymczasem pozostanie pozwanych w dotychczas zajmowanym lokalu będzie stanowić dla nich pochwałę czynienia starań o wyjście z trudnej sytuacji życiowej i regulowania swych zobowiązań.

Podkreślenia wymaga przy tym, że Gmina ustawowo zobowiązana jest nieść pomoc swoim mieszkańcom. Obowiązek gminy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych mieszkańców wynika z art. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.)oraz z przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362 ze zm.)w szczególności z art 15.

W konsekwencji powyższego, akceptując wyrażony w zaskarżonym orzeczeniu pogląd Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy uznał, że byłoby wbrew zasadom współżycia społecznego, a dokładnie wbrew zasadzie dobra rodziny, nie uwzględnić obecnej, konsekwentnie podejmowaną przez pozwanych, próby do normalnego, uregulowanego i spokojnego życia.

W tej sytuacji należało apelację, jako zasadną, uwzględnić i zmienić zaskarżony wyrok w punkcie I, i tym samym oddalić powództwo, (czego konsekwencją jest również zmiana przez uchylenie punktu II i III wyroku) o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 386 § 1 kpc.

Orzeczenie zawarte w pkt III sentencji zapadło w oparciu o przepis art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Z uwagi, iż pozwana była zwolniona od obowiązku uiszczenia opłaty od apelacji, w punkcie II wyroku Sąd nakazał stronie powodowej uiścić brakującą opłatę od apelacji.