Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2023 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B. i K. B.

przeciwko (...) Bank (...) SA w W.

o roszczenia z umów bankowych indeksowanych do franka szwajcarskiego

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli

z dnia 20 grudnia 2022 roku, sygn. akt I C 280/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) SA w W. solidarnie na rzecz powodów M. B. i K. B. 1800 ( jeden tysiąc osiemset ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie poczynając od 23 marca 2023 roku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 71/23

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z dnia 20 grudnia 2022 r. wydanym w sprawie I C 280/22 z powództwa M. B. i K. B. przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. stwierdzono nieważność umowy kredytu na cele mieszkaniowe zawartej w dniu 24 października 2008 r. pomiędzy powodami jako kredytobiorcami (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W., którego następcą prawnym jest (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (pkt 1. wyroku), zasądzono od pozwanego na rzecz powodów 10190,91 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 27 października 2022 r. do dnia zapłaty (pkt 2. wyroku) oraz oddalono powództwo o zapłatę kwoty 60.000,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z uwagi na skuteczność zarzutu potrącenia od tej kwoty wierzytelności przysługującej (...) Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. w stosunku do M. B. i K. B. z tytułu zwrotu kapitału przekazanego przy zawarciu nieważnej umowy (pkt 3. wyroku). Ponadto, nie uwzględniono zarzutu potrącenia zgłoszonego przez (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. w zakresie kwoty 23.925,44 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału banku (pkt 4. wyroku), nie uwzględniono zarzutu zatrzymania zgłoszonego przez pozwanego (pkt 5. wyroku) oraz zniesiono koszty postępowania między stronami (pkt 6. wyroku).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

W 2008 roku powódka K. B. posiadała wykształcenie średnie i pracowała w sekretariacie jako pracownik biurowy, jej mąż był funkcjonariuszem policji. Podjęli decyzję o zakupie działki budowlanej . Nie posiadali jednak oszczędności na jej sfinalizowanie. W celu ich pozyskania środków postanowili zaciągnąć kredyt. Nie sprawdzając oferty kredytowej innych banków udali się po kredyt do (...) Banku S.A w W., którego następcą prawnym jest pozwany. Powodowie pytali pracownika banku o możliwość zawarcia przez nich umowy kredytu złotówkowego. Pracownik przedstawił im od razu ofertę zawarcia umowy kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego (...).

Powodowie mieli otrzymać środki w walucie polskiej i spłacać raty kredytu w walucie polskiej, nie rozumieli na czym polega indeksowanie do kursu franka szwajcarskiego. Uważali, że frank szwajcarski jest miernik wartości pożyczonej przez nich kwoty. Pracownik banku informował powodów, iż kurs franka szwajcarskiego jest stabilny i że nie powinni mieć żadnych obaw przy zawarciu umowy kredytu indeksowanego kursem tej waluty. Nie przedstawił on powodom symulacji pokazującej jak zmiana kursu franka szwajcarskiego wpłynie na wysokość ich zobowiązania. Nie przedstawiał im też informacji historycznej wskazującej jak w poprzednich latach kształtował się kurs franka szwajcarskiego. Powodowie nie byli również informowana o tym w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.

Powodowie przed zawarciem umowy kredytu byli tylko raz w banku, na drugim podpisali wcześniej przygotowana przez pracownika banku umowę. W czasie zawarcia umowy kredytu powodowie nie wiedzieli jaka będzie wysokość ich zobowiązania w walucie (...). Powodowie nie prosili pracownika banku o zabranie umowy do domu celem zapoznania się z jej treścią przed jej podpisaniem, nie mieli także wpływu na zapisy w niej zawarte.

W dniu 24 października 2008 roku powodowie zawarli z (...) Bankiem Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...). Zgodnie z § 2 ust. 1 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 60.000,00 zł denominowanego do waluty (...) według kursu kupna waluty dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia kredytu lub jego poszczególnych transz w przypadku wypłaty kredytu w transzach na okres 360 miesięcy od dnia podpisania umowy na cel określony w § 3 ust. 1 umowy – sfinansowanie zakupu działki numer (...) o powierzchni (...) zlokalizowanej w S. , gm Z. oraz budowę ogrodzenia i doprowadzenie mediów do zakupionej działki .W myśl § 2 ust. 3 informacje o okresie kredytowania, kwocie kredytu w (...), wysokości kursu kupna obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia kredytu, wysokości oprocentowania oraz o wysokości i terminach płatności rat miały zostać określone w „Harmonogramie spłat”. Zgodnie z § 4ust. 2 umowy kredyt miał być wypłacony w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transz) na (...) według kursu kupna (...) obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków. W myśl § 4 ust. 1 uruchomienie kredytu miało nastąpić w 2 transzach pierwsza płatna w dniu 03 listopada 2008 roku w wysokości 40.000,00zł, druga 15 lutego 2009 roku w wysokości 20.000,00zl w drodze przelewu środków. Zgodnie z § 10 ust. 1 tej umowy prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu było ustanowienie hipoteki na nieruchomości zakupionej ze środków pochodzących z kredytu.

Zgodnie z § 6 ust. 1 umowy prowizja banku zawarta miała być w kwocie kredytu i wynosić 810,00 zł.

Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i równać się sumie zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku wynoszącej 2,90 punktów procentowych, z zastrzeżeniem ust. 6. Zgodnie z § 8 ust. 6 umowy za obowiązującą w dniu uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy stopę odniesienia miało się przyjmować wysokość stawki LIBOR 3M dla (...) , w którym stopa bazowa miała obowiązywać, o godzinie 11:00 czasu londyńskiego i ogłaszanej na stronach informacyjnych R.. Stopę bazową miało się zaokrąglać zgodnie z zasadami matematycznymi do dwóch miejsc po przecinku.

W myśl § 9 ust. 1 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu w terminie do 15 października 2038 roku w 356 ratach miesięcznych płatnych począwszy od 16 marca 2009 roku. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zostać określona w Harmonogramie spłat. Zgodnie z § 9 ust. 2 umowy raty kredytu wraz z należnymi odsetkami miały być płatne w złotych w kwocie stanowiącej równowartość (...) ustaloną według kursu sprzedaży obowiązującego w Banku w dniu spłaty.

W wykonaniu umowy poprzednik prawny pozwanego wypłacił powodom kwotę 60.000,00 zł w dwóch transzach.

Po zakupie działki powodowie ogrodzili ją, podłączyli media i wykorzystywali na cele rekreacyjne..W okresie od 15 grudnia 2008 r. do 15 lipca 2022 roku powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 70.190,91 zł. Ich saldo zadłużenia na dzień 18 lipca 2022 roku wynosiło 13.869,46 CHF.

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanego na wypadek uznania przez Sąd umowy kredytu za nieważną złożył powodom oświadczenie o potrąceniu kwoty 83.925,44 zł stanowiącej równowartość kwoty wypłaconego im kredytu 60.000,00zł i wynagrodzenia za korzystanie w kapitału 23.925,44 zł z kwotą 70.190,91 zł dochodzoną przez powodów w przedmiotowej sprawie. Odpowiedź na pozew zawierająca to oświadczenie została doręczona powodom. Na rozprawie w dniu 06 grudnia 2022 roku powodowie złożyli oświadczenie , w którym stwierdzili, iż w ich ocenie umowa zawarta w dniu 24.10.2008 roku zawiera klauzule abuzywne w zakresie przeliczenia złotówki na (...). Na podstawie tej umowy otrzymali od banku 60.000 złotych, wpłacili do banku ponad 70.000 zł. Ponadto przyznali, że maja świadomość, że bank ma prawo dochodzić od nich zwrotu kapitału oraz odsetek za bezumowne korzystanie z tegoż kapitału.

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów oraz powołane wyżej dokumenty, których treści strony nie kwestionowały , a pozostałe złożone dokumenty Sąd pominął, jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Rejonowy na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego przyjął, że takie ukształtowanie postanowień umownych, sprawia, że bank może jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźniki, według których obliczana jest zarówno wysokość kapitału kredytu do spłaty, jak i świadczeń kredytobiorcy (rat kredytowych). Waloryzacja kredytu na podstawie przedmiotowej umowy odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez pozwanego i to uprawnienie banku do określania wysokości kursów (...) na gruncie zawartej umowy nie doznaje formalnie żadnych określonych ograniczeń. Jakiekolwiek ograniczenie w tym zakresie nie wynika także z żadnych przepisów prawa. Sąd Rejonowy podkreślił, że w niniejszej sprawie treść klauzul przedmiotowej umowy nie wskazuje według jakiego, obiektywnego kursu, ma nastąpić przeliczanie rat i kapitału kredytu. Nie zawiera ona również warunków ustalania przez bank kursów wymiany walut odnoszących się do uruchomienia kredytu, jak i jego spłaty. Na podstawie zawartych w umowie postanowień strona powodowa nie była w stanie zweryfikować, jak pozwany kształtował kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kierował. Nie była również w stanie określić ostatecznego kosztu kredytu oraz konsekwencji finansowych związanych ze stosowaniem klauzul waloryzacyjnych. Strona powodowa nie została poinformowana w jaki sposób tworzone są tabele kursów banku, jak przedstawiało się historyczne kształtowanie waluty (...) a także tego, że raty kredytowe czy też saldo kredytu mogą drastycznie wzrosnąć. Nie przedstawiono jej symulacji porównawczej pokazującej kształtowanie się zarówno wysokości salda zadłużenia, jak i wysokości miesięcznej raty kredytu, w przypadku odpowiednio kredytu w PLN i (...), w sytuacji znaczącej zmiany kursu i aprecjacji franka szwajcarskiego.

W ocenie Sądu Rejonowego przy poszanowaniu woli stron, niemożliwe byłoby kontynuowanie umowy zawartej miedzy stronami, wobec czego Sąd uwzględnił najdalej idące żądanie powodów – ustalenia nieważności całej umowy, i w konsekwencji zasądził od pozwanego na rzecz powodów zwrot tego, co powodowie na podstawie nieważnej od początku w całości umowy świadczyli na rzecz pozwanego banku, uwzględniając zarazem zarzut zatrzymania zgłoszony przez stronę pozwaną w zakresie kapitału, który bank udzielił kredytobiorcom.

Według Sądu, konsekwencją uznania, że badany stosunek prawny jest nieważny, jest to, iż świadczenia spełnione w jego wykonaniu są nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik strony pozwanej, zaskarżając je w części, tj. co do pkt I., II., IV., V. i VI. wyroku. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

1)  art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez błędną ich wykładnię i uznanie, że umowa kredytu w zakresie klauzuli indeksacyjnej oraz postanowień dotyczących kursów walut obarczona jest wadą polegającą na narzuceniu powodowi przez pozwanego sposobu ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a także wysokość odsetek, czyli głównych świadczeń kredytobiorcy, a w konsekwencji błędne uznanie, że umowa kredytu jest nieważna;

2)  art. 385 ¹ § 1, § 3 k.c. oraz art. 385 ² k.c. polegające na błędnym uznaniu, że postanowienia umowy kredytu przewidujące tzw. mechanizm indeksacji (tj. § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a, § 9 ust. 2 i 6 umowy kredytu) stanowią klauzule niedozwolone, w szczególności wskutek uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają interes powoda, podczas gdy prawidłowa wykładnia norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do ww. postanowień umowy kredytu nie zaistniały przesłanki do stwierdzenia ich abuzywności;

3)  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. polegające na ich błędnej wykładni prowadzącej do uznania, że umowa kredytu nie wiąże stron w zakresie pozostałym po usunięciu z nich postanowień przewidujących tzw. mechanizm indeksacji (tj. § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a, § 9 ust. 2 zw. 2-4 umowy kredytu) uznanych przez Sąd I instancji za klauzule niedozwolone, oraz że w związku z bezskutecznością ww. postanowień umowy kredytu uznanych za klauzule niedozwolone w dacie zawarcia umowy kredytu nie było możliwe zastąpienie abuzywnych postanowień przepisami dyspozytywnymi i zmiana ich treści, a w konsekwencji uznanie, że umowa kredytu jest z tego względu nieważna, mimo że brakujące postanowienia umowy kredytu uznane za abuzywne mogły i powinny zostać odpowiednio uzupełnione przy zastosowaniu art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. bez konieczności zmiany istoty i charakteru umowy kredytu;

4)  art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie w sytuacji, w której nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego względem powoda, a nawet gdyby, to powód spełniając świadczenie i wiedząc, że nie był do niego zobowiązany nie spełniał świadczenia z zastrzeżeniem zwrotu, nie pozostając przy tym w żadnym razie pod jakimkolwiek przymusem finansowym ze strony pozwanego;

5)  art. 496 k.c. w zw. art. 497 k.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że podniesiony przez pozwanego w toku postepowania przed Sądem I instancji ewentualny zarzut zatrzymania na wypadek unieważnienia umowy kredytu jest bezpodstawny i nie zasługuje na uwzględnienie;

2.  naruszenie przepisów postępowania cywilnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, w postaci:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenia wszechstronnej i wyczerpującej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie i pominięcie okoliczności przywoływanych przez pozwanego, że powód był informowany o ryzyku kursowym oraz o zasadach funkcjonowania kredytu indeksowanego do waluty obcej, a w szczególności nieprzypisanie należytej uwagi oświadczeniom powoda złożonym w samej umowie kredytu, tj. w § 11 ust. 4 i 5 umowy kredytu, z jednoczesnym daniem wiary odmiennym twierdzeniom powoda, co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że pozwany nie wywiązał się z ciążących na nim obowiązków informacyjnych wobec powoda i w konsekwencji umowa kredytu naruszała zasady współżycia społecznego, przez co należało ją uznać za nieważną;

2)  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego z przesłuchania świadków J. L. oraz A. K., podczas gdy teza dowodowa przesłuchania tych świadków była prawidłowo określona, a okoliczności odnośnie do których zeznawać mieli świadkowie były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. wskazywały m. in. na brak możliwości naruszenia w sposób rażący interesów powoda, brak możliwości przyjęcia, że powód nie miał świadomości jak funkcjonują kredytu indeksowane do waluty obcej;

3)  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości, podczas gdy teza dowodowa była prawidłowo określona, a okoliczności odnośnie do których miała zostać przeprowadzona opinia biegłego były istotne dla rozstrzygnięcia sprawy oraz niewątpliwie wymagały posiadania wiadomości specjalnych.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w części, to jest w zakresie pkt I, II, VI, V i VI i orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

2.  zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych

ewentualnie o:

1.  uchylenie zaskarżonego wyroku w części, tj. w zakresie pkt I, II, VI, V i VI i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;

2.  zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik powodów wniósł o jej oddalenie w całości jako bezzasadnej oraz zasądzenie od pozwanego łącznie na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sformułowane w niej zarzuty, dotyczące oceny dowodów jak i naruszenia prawa materialnego nie są trafne.

W ocenie Sądu II instancji ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy
i przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia były prawidłowe i znajdowały potwierdzenie
w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne w myśl art. 387 § 2 ² pkt 1 i 2 k.p.c. Sąd Rejonowy również w sposób właściwy zastosował przepisy prawa materialnego i prawidłowo rozstrzygnął o żądaniu powodów, uznając najdalej idący zarzut - nieważności umowy w całości. Na tej kanwie jednocześnie zaaprobować należy decyzje Sądu Rejonowego w zakresie składanych przez strony wniosków dowodowych i to zarówno z opinii biegłego, jak i finalnie nieprzydatnych dowodów z zeznań świadków.

Wywód apelacji ogranicza się de facto do przedstawienia własnej, subiektywnej, odbiegającej od przyjętej przez Sąd Rejonowy oceny dowodów, a jego wyłącznie polemiczny charakter dyskredytuje podniesione w apelacji zarzuty błędnych ustaleń faktycznych.

Zaznaczyć trzeba, iż rozważania Sądu Rejonowego odnoszące się do braku indywidualnego negocjowania umowy w związku z zastosowaniem wzorca umownego, niejednoznaczności przyjętych klauzul przeliczeniowych, mechanizmu ich funkcjonowania, niemożności wykonywania umowy po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych, oceny abuzywności umowy według stanu na datę jej zawarcia, braku należytego pouczenia powodów o ryzyku kursowym i jego wpływie na świadczenia stron, jednostronnego kształtowania przez pozwanego kursu wymiany walut na potrzeby wypłaty kwoty pożyczki i odsetek, a także zawarcia w umowie klauzul waloryzacyjnych oraz intencji stron przy zawieraniu umowy wynikały przede wszystkim z analizy dokumentów w postaci treści umowy, wniosku kredytowego, regulaminu, bądź dotyczyły okoliczności, które były niesporne między stronami.

Wbrew stanowisku apelującego, nie zdołał on wykazać, że postanowienia wprowadzające ryzyko walutowe, w tym główne postanowienie dotyczące zawarcia umowy o kredyt denominowany, zostały indywidualnie uzgodnione. Umowa została zawarta na standardowym wzorcu umowy kredytu, przygotowanym przez pozwanego. W ocenie Sądu Okręgowego, jedynym elementem uzgodnionym indywidualnie była oczekiwana kwota pożyczki wyrażona w złotych polskich. Sam produkt w postaci kredytu indeksowanego do (...) został natomiast przygotowany przez pozwanego. Nie było żadnych możliwości negocjacji postanowień co do ryzyka walutowego, w szczególności przez wprowadzenie górnego pułapu tego ryzyka lub zastosowanie innych mechanizmów zabezpieczających usprawiedliwione interesy konsumenta.

O indywidualnym uzgodnieniu postanowień umownych dotyczących indeksacji nie świadczyły złożone do akt sprawy dowody z dokumentów. Powodom zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych zaciągnięciem kredytu. Zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa kredytowa opierały się o wzorzec stosowany w banku. Ani z dokumentów złożonych w procesie, ani z zeznań powodów nie wynika w żadnym stopniu możliwość negocjowania przez kredytobiorców warunków umowy, która była de facto wyrazem oferowanego przez bank (...). Taka ocena jest wspierana również przez wskazania wiedzy powszechnej i doświadczenia życiowego, wykluczające możliwość negocjacji przez konsumenta z bankiem indywidualnych warunków umowy, zwłaszcza w kwestiach tak fundamentalnych jak konstrukcja denominacji/indeksacji.

Analiza warstwy motywacyjnej apelacji - w ocenie Sądu Okręgowego – wskazuje, iż zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w istocie ukierunkowane są na podważenie oceny prawnej wyników postępowania dowodowego. Nie są one skierowane przeciwko ustaleniom faktycznym, lecz ich ocenie prawnej sprowadzającej się do rozstrzygnięcia kwestii czy ustalony stan faktyczny może zostać uznany za usprawiedliwiający ocenę umowy za zawierającą niedozwolone postanowienia, skutkujące jej nieważnością.

Powyższe stanowi natomiast proces subsumpcji, czyli zastosowania prawa materialnego do ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych, dlatego przytoczona przez skarżącego argumentacja będzie podlegać rozważeniu przy ocenie naruszenia przepisów prawa materialnego z art. 385 ¹ § 1 k.c.

Obecnie nie powinno już budzić wątpliwości, że w sprawie z umowy kredytu walutowego, w pierwszej kolejności, rozważyć należy skuteczność klauzuli ryzyka walutowego, ona bowiem określa główne świadczenia stron, główny przedmiot umowy (wyroki (...) z 20 września 2017 r., C – 186/16 z 20 września 2018 r., C-51/17 , z 14 marca 2019 r. C-118/17, z 3 października 2019 r., C-260/18).

Uznanie, że klauzula taka jest bezskuteczna względem konsumenta, nakazuje ustalić nieważność umowy, bowiem umowa nie może funkcjonować bez określenia głównego przedmiotu. Nie istnieje żadna regulacja ustawowa, która mogłaby w takim przypadku mieć zastosowanie w miejsce niedozwolonego postanowienia umownego. Nie jest możliwe zachowanie takiej umowy w mocy jako kredytu złotowego oprocentowanego stawką WIBOR bowiem sprowadzałoby się to do nieuprawnionego przekształcenia przez sąd pierwotnej umowy.

Jeżeli zatem sąd ustali, że ryzyko walutowe wprowadzono do umowy postanowieniem niedozwolonym, to nie będzie już potrzeby analizowania innych zapisów umownych, bowiem ich ewentualna niezgodność z przepisami regulującymi ochronę konsumentów nie może prowadzić do skutku dalszego niż ten, który wynika z bezskuteczności klauzuli ryzyka walutowego.

Jednocześnie, gdyby nawet dalsze klauzule okazały się zgodne z prawem, nie mogłoby to zmienić wyniku sprawy, skoro bezskutecznością dotknięte są postanowienia określające główne świadczenia stron spornej umowy kredytu.

Wyłącznie w przypadku uznania, że pozwany dochował określonego dyrektywą 93/13 obowiązku sformułowania prostym i zrozumiałym językiem postanowienia, wprowadzającego do umowy ryzyko walutowe, zachodziłaby potrzeba rozważenia skuteczności pozostałych postanowień umownych, dotyczących szczegółowych zasad wyznaczania kursu (...) (zagadnienie tabel bankowych i spreadu) na potrzeby realizacji umowy oraz stosowania odmiennych przeliczników dla świadczeń banku (kurs kupna) i konsumenta (kurs sprzedaży).

W tych warunkach, skoro jednak Sąd Rejonowy doszedł do słusznego wniosku, że postanowienie przewidujące indeksację do (...), wprowadzające w ten sposób ryzyko walutowe do umowy, jest bezskuteczne względem powodów, to nie wymagały badania dalsze postanowienia umowne odnoszące się do szczegółowych zasad wyznaczania kursu waluty. Treść tych postanowień może bowiem jedynie uzupełniająco wskazywać na nieuczciwe potraktowanie konsumenta przez bank poprzez zastrzeżenie mechanizmów, które pozwalały bankowi czerpać dodatkowe nieuzasadnione korzyści, np. ze spreadu. Nie zmienia to jednak zasadniczej oceny umowy, choć daje pełny obraz nielojalności banku względem konsumenta, to jednak jest wtórne wobec istoty sporu wyrażającej się w nieważności umowy kredytu indeksowanego spowodowanej abuzywnością ryzyka kursowego.

Za niezasadne trzeba uznać zarzuty odnoszące się do wadliwego ustalenia abuzywności klauzul waloryzacyjnych, obejmujących ryzyko walutowe. Bezpodstawne są w szczególności zarzuty odnoszące się do kwestii informacji o ryzyku walutowym udzielonych powodom, braku indywidualnego uzgodnienia, sprzeczności zachowania pozwanego z dobrymi obyczajami oraz naruszenia interesów konsumenta.

Zdaniem Sądu II instancji, bank powinien w sporze z konsumentem udowodnić, że postanowienia określające główne świadczenia stron zostały przez niego sformułowane w sposób zgodny z art. 385 ¹ § 1 k.c., gdyż to bank z takiego faktu wywodzi korzystny dla niego skutek w postaci wyłączenia możliwości badania tych postanowień pod kątem abuzywności. Powyższy przepis musi być przy tym interpretowany w zgodzie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13.

Wypada w tym miejscu zwrócić uwagę, ze Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie wskazuje, że wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz przeciwnie, z uwagi na to, że ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem i w konsekwencji przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej (por. wyroki: z 30 kwietnia 2014 r., C 26/13, EU:C:2014:282, pkt 71, 72; z 9 lipca 2015 r., C 348/14, EU:C:2015:447, pkt 52). Wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyroki: z dnia 30 kwietnia 2014 r., C 26/13, EU:C:2014:282, pkt 75; z dnia 23 kwietnia 2015 r., C 96/14, EU:C:2015:262, pkt 50).

W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. w połączonych sprawach C-776/19 do C-782/19 (pkt 3 sentencji), (...) ponownie wskazał, że przedsiębiorca musi przedstawić możliwe zmiany kursów wymiany walut i ryzyko związane z zawarciem takiej umowy, aby umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej (tezy 71 i 72).

Trybunał uściślił, że: „symulacje liczbowe, takie jak te zawarte w niektórych ofertach kredytu analizowanych w postępowaniu głównym, mogą stanowić użyteczną informację, jeżeli są oparte na wystarczających i prawidłowych danych oraz jeśli zawierają obiektywne oceny, które są przekazywane konsumentowi w sposób jasny i zrozumiały. Tylko w tych okolicznościach takie symulacje mogą pozwolić przedsiębiorcy zwrócić uwagę tego konsumenta na ryzyko potencjalnie istotnych negatywnych konsekwencji ekonomicznych rozpatrywanych warunków umownych. Tymczasem – podobnie jak każda inna informacja dotycząca zakresu zobowiązania konsumenta przekazana przez przedsiębiorcę – symulacje liczbowe powinny przyczyniać się do zrozumienia przez konsumenta rzeczywistego znaczenia długoterminowego ryzyka związanego z możliwymi wahaniami kursów wymiany walut, a tym samym ryzyka związanego z zawarciem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej.

Tak więc w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej.” (pkt 73 i 74 wyroku C-776/19 – C-782/19).

Porównanie powyższego standardu z zakresem informacji udzielonych powodom na etapie zawierania umowy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że postanowienie wprowadzające indeksację do waluty obcej (czyli ryzyko kursowe) nie zostało sformułowane przez pozwanego prostym i zrozumiałym językiem. Zakres udzielonych informacji o ryzyku walutowym wynika z akt i ogranicza się do oświadczenia podpisanego przez powodów, że są świadomi ryzyka kursowego, co może mieć wpływ na wysokość ich zobowiązań wobec banku. Brak jest podstaw do przyjęcia, że przekazano szczegółowe i konkretne informacje powodom. Gdyby tak było, to z pewnością pozwany byłby to w stanie wykazać stosowanymi wydrukami, załącznikami do umowy lub inną dokumentacją. Tym bardziej, że z zeznań powodów wynika że zapewniano ich, że (...) jest stabilną walutą, a kredyt we frankach będzie dla powodów najkorzystniejszym rozwiązaniem. Oceny tej w żaden sposób nie zmienia artykułowana przez pozwanego w apelacji okoliczność, że kurs stosowany przez pozwanego miał charakter rynkowy, oraz że kurs (...) w stosunku do PLN wzrósł na skutek okoliczności niezależnych od pozwanego.

W tych warunkach słusznie uznano, że pozwany nie dochował, w zakresie sformułowania postanowienia nakładającego na konsumenta nieograniczone ryzyko kursowe, wymogów, jakie nakłada na niego dyrektywa 93/13. Oceny tej nie zmieniłyby zeznania wnioskowanych, a niedopuszczonych do procesu świadków – pracowników pozwanego banku, którzy opisaliby jedynie (nawiasem mówiąc: po upływie 13 lat) ogólny mechanizm zawierania umów z pozwanym bankiem.

Chybiony był także zarzut naruszenia art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 3 k.c. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. UE. L. z 1993 r. Nr 95, str. 29 z późn. zm.) należy interpretować w ten sposób, iż stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie w przypadku, gdy strony umowy wyrażą na to zgodę. Wyeliminowanie z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych określających zasady przeliczania udzielonego kredytu na złotówki oraz spłat na franki szwajcarskie wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. Dla oceny tej kwestii nie ma bezpośredniego znaczenia fakt, że wymieniona klauzula określa świadczenie główne stron. Należy wprawdzie przyznać, że eliminacja postanowienia określającego takie świadczenie częściej prowadzić będzie do upadku umowy w całości niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, ale fakt ten sam w sobie jest bez znaczenia, jeżeli na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 2021 r., I (...) 74/21, LEX nr 3283262).

Oceniając zgodność umowy w kontekście dobrych obyczajów oraz naruszenia interesów konsumenta, trzeba stwierdzić, że wykorzystanie przez przedsiębiorcę swojej przewagi informacyjnej i pozycji rynkowej (siły negocjacyjnej) po to, aby nakłonić konsumenta do zawarcia umowy kredytu (pożyczki) denominowanego, nieuczciwe traktowanie konsumenta przez zatajenie przed nim podstawowych informacji o tym, jak faktycznie może kształtować się kurs (...) w okresie obowiązywania umowy kredytu i jak może wpłynąć to na wysokość obciążeń konsumenta (generując jednocześnie nieuzasadnione dodatkowe korzyści banku) jest działaniem naruszającym dobre obyczaje.

Dodatkowo, narzucenie konsumentowi zarabiającemu w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, rażąco narusza interesy konsumenta. Naraża to konsumenta na znaczny wzrost zadłużenia, podraża koszty kredytowania w stopniu, którego konsument nie był świadomy w dacie zawierania umowy, a nawet może spowodować taki wzrost zadłużenia, któremu konsument nie podoła.

Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany nie mógł oczekiwać, że zarabiający z walucie polskiej konsument zaakceptowałby niczym nieograniczone ryzyko kursowe w wieloletniej umowie, gdyby bank przestrzegając wymóg przejrzystości, uczciwie przedstawił zagrożenia jakie wiążą się z uzależnieniem wysokości zadłużenia od kursu (...).

S. zatem Sąd Rejonowy ocenił, że wprowadzenie do umowy ryzyka walutowego stanowi niedozwolone postanowienie umowne i musi być uznane i musi być uznane za bezskuteczne, co skutkuje nieważnością całej umowy.

W rozpoznawanej sprawie próba podstawienia przepisów ustawowych w miejsce postanowień umownych określających główny przedmiot umowy musiałaby siłą rzeczy doprowadzić do diametralnego przekształcenia stosunku zobowiązaniowego, co zostało ostatecznie jednolicie uznane za niedopuszczalne w orzecznictwie (...) i w aktualnym orzecznictwie krajowym. Puentując, umowa kredytu indeksowanego jest w całości bezskuteczna (nieważna) jeżeli zawiera niedozwolone postanowienie nakładające na konsumenta ryzyko kursowe i nie jest możliwe zastąpienie postanowień abuzywnych przepisami ustawowymi.

Z przytoczonych względów apelacja pozwanego jako w całości niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w punkcie 1. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od pozwanego na rzecz powoda Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. wyroku, na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., tj. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, który pozwany bank przegrał w instancji odwoławczej w całości. Sąd zasądził więc od pozwanego na rzecz powodów 1.800,00 zł z tytułu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość kosztów profesjonalnego zastępstwa prawnego po stronie powodowej Sąd ustalił w oparciu o § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie.