Pełny tekst orzeczenia

Przewodniczący:

SSO Karol Troć

Protokolant:

p.o. sekr. sądowego Patrycja Roguska

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II Ka 271/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Łukowie z dnia 20 stycznia 2023 r. sygn. akt II K 573/21

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. polegającą na wadliwej ocenie wyjaśnień oskarżonych M. P. (1) i M. P. (2), które to zostały niesłuszne uznane za wiarygodne i stanowiły postawę poczynionych w sprawie ustaleń, podczas gdy wyjaśnienia te sprzeczne są z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym w tym dokumentacją z postępowania administracyjnego prowadzonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zeznaniami przesłuchanych w sprawie pracowników placówek przedszkolnych, uzyskanymi danymi telekomunikacyjnymi oraz dokumentacją dotyczącą kwalifikacji M. P. (2), co skutkowało niesłusznym uznaniem przez Sąd I instancji, że między M. P. (1) a M. P. (2) istniał stosunek pracy, uprawniający do otrzymania świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a w konsekwencji uniewinnieniem oskarżonych od popełnienia zarzucanego im czynu

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Przyczyną wydania wyroku uniewinniającego obu oskarżonych od zarzuconego im czynu było ustalenie przez Sąd I instancji, że spisane między nimi umowy o pracę były rzetelne, a nie pozorne. Do takich ustaleń doprowadziła zaś Sąd nieprawidłowa ocena zebranych w sprawie dowodów, w szczególności wyjaśnień oskarżonych i zeznań świadków. Same dokumenty bowiem w swej treści (mimo ustalonej pomyłki) nie zostały podrobione ani przerobione, strony je spisały i podpisały, a dla oceny, czy są one zawarte dla pozoru, koniecznym jest pierwotnie dokonanie oceny innych dowodów.

Sąd I instancji na tle zeznań świadków uznał za wiarygodne wyjaśnienia oskarżonych, że M. P. realnie był zatrudniony w obu prowadzonych przez jego bliskich (niezależnie od form prawnych) przedszkolach, nie zauważając jednak szeregu okoliczności, które wyraźnie wskazały na coś zupełnie innego. Obie umowy określały wyraźnie warunki świadczenia pracy, nie określając, jak przyjmuje Sąd, że oskarżony ma jedynie zapoznawać się z zasadami funkcjonowania przedszkola, by w przyszłości przejąć jego prowadzenie – oskarżony wg umów miał być „konsultantem ds. fizjoterapii, integracji sensorycznej i gimnastyki korekcyjnej”, pracować na pół etatu, przy czym z jednej strony wykonywać swe obowiązki w obu przedszkolach w godzinach 8-14 (w jednym we wtorki i czwartki, w drugim – w poniedziałki, środy i piątki), z drugiej, jak chce sąd – mieć zadaniowy czas pracy (k. 505) - choć zadań tych nie określono. Trzymając się treści spisanych umów (o odmiennych rzekomych ustaleniach ustnych w dalszej części) zignorował Sąd okoliczność, że w tym samym czasie oskarżony kontynuował studia dzienne, które zgodnie z planem zajęć wymagały jego codziennej obecności w placówkach medycznych i rehabilitacyjnych dokładnie w czasie, w jakim miał świadczyć pracę, a i w międzyczasie miała miejsce zimowa sesja egzaminacyjna (która już w kolejnym roku utrudniała przecież temu oskarżonemu stawiennictwo w wyznaczonym terminie przesłuchania). Świadkowie wskazali zresztą, że oskarżony sporadycznie przyjeżdżał do przedszkoli, z rodzicami, krążył po korytarzach, zaglądał do sal, ale nikt nie potwierdził, by pracę jako taką świadczył – nikt nie wskazał, by z oskarżonym cokolwiek realnie skonsultował, by oskarżony komukolwiek służył specjalistyczną pomocą. Trudno zresztą uznać, by student trzeciego roku fizjoterapii, mający kilkunastogodzinne kursy, niezwiązane wprost z rehabilitacją czy integracją sensoryczną dzieci w wieku przedszkolnym z dysfunkcjami, mógł realnie pomóc wykwalifikowanym opiekunom, zajmującym się tymi dziećmi na co dzień, zwłaszcza poprzez zapytania telefoniczne czy obejrzenie filmików, bez fizycznego zapoznania się z konkretnym dzieckiem i jego ograniczeniami. Tak więc, mimo ustalenia czasu pracy, oskarżony wcale go nie przestrzegał, nie ustalono też, by faktycznie ustalone w umowach zadania wykonywał (przy tym, na wezwanie ZUS, M. P. nie przedstawił w tym przedmiocie, podobnie jak w kwestii kwalifikacji zawodowych syna, żadnych dowodów, nie zakwestionował też wydanych decyzji o jego niepodleganiu ubezpieczeniu, co dalszą aktywność dowodową mającą na celu wykazanie tych okoliczności nakazuje oceniać szczególnie krytycznie, przez pryzmat dążenia do uniknięcia niezwykle dotkliwej z punktu widzenia prowadzonej działalności odpowiedzialności karnej). W tym miejscu można podnieść dodatkowe elementy, wskazujące na nieprawdziwość zawartych umów, jak rozbieżność z informacją od M. P. (1) dla księgowej, że M. P. (2) ma być zatrudniony jako masażysta, a nie konsultant, że jako jedyny miał otrzymywać wynagrodzenie w gotówce (choć argumenty, które to miały usprawiedliwić, były wspólne dla być może wszystkich pracowników), że jako jedyny miał nie podpisywać listy obecności, a składki na ubezpieczenie miał odprowadzane od kwot zdecydowanie wyższych, niż wynikające z umów. Sąd też ustalił, że zatrudnienie M. P. (2) wynikało z planowanej długotrwałej nieobecności innego pracownika o tych samych kwalifikacjach. Słusznie podnosi skarżący, że fakt taki nie miał miejsca, nadto nieobecność ta miała charakter przyszły i niepewny, wobec czego zatrudnienie było na wyrost, poza tym jako rzekomo wolny od zajęć student – syn M. P. (1), mógł przecież zostać zatrudniony dopiero wtedy, gdy faktycznie powstałby wakat, a nie od 01.01.2022 r.

M. P. (1) wyjaśnił (dopiero przed Sądem, nie podnosząc tego w trakcie kontroli ZUS), że generalnie treść umów o pracę z synem (w zasadzie wbrew ich treści) opiewała na zapoznanie go z zasadami prowadzenia przedszkola, z jego dokumentacją itd. Trudno uznać, że miało to mieć miejsce tylko przy okazji faktycznego pełnienia funkcji konsultanta, skoro przez cztery miesiące był w przedszkolach tylko kilka razy, większość świadków – opiekunów dzieci nie miała potrzeby ani możliwości konsultowania z nim czegokolwiek, jako że nie mieli do niego numeru telefonu, a mogli to robić praktycznie wyłącznie podczas sporadycznych spotkań na przedszkolnym korytarzu (skoro bywając sporadycznie i krótkotrwale nie zajmował on żadnego gabinetu). Dodatkowo w załączonej na wniosek obrony dokumentacji medycznej jest informacja, że oskarżony M. P. (2) miał się zapoznawać i zapoznawał się – z jakimiś dokumentami, których nawet nie był w stanie sprecyzować, wobec czego trudno uznać, że takie działanie efektywnie wypełniło mu czas pracy na dwóch połówkach etatu przez tak długi czas. Sąd nie ustalił przy tym, że M. P. (2) faktycznie wykonywał pracę, określoną w umowach przyjmując, że strony co innego ustaliły, a co innego zapisały. Trudno o jaśniejszy wyraz nierzetelności umowy, skoro M. P. wg ustaleń miał nie tyle pracować (przez cztery miesiące był „w miejscu pracy” ledwie kilka razy), ale dopiero się uczyć i to nie pracy na ustalonym stanowisku, ale bycia pracodawcą. O ile przy tym każdy rodzic ma prawo przekazywać swemu dziecku pieniądze, niezbędne dla jego utrzymania, o tyle jednak nie ma pełnej dowolności w przekładaniu tego na treści umowy, mającej znaczenie z punktu widzenia uprawnień i zobowiązań publicznoprawnych (chyba że faktycznie chce zatrudnić osobę najbliższą, na zasadach niedyskryminujących innych pracowników). Umowa o pracę daje bowiem pracownikowi szereg uprawnień, wynikających nie tylko z prawa pracy, ale także m.in. z przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych – które nie chronią osób, otrzymujących od zobowiązanych środki na swoje utrzymanie. Dlatego więc, jeśli dziecko (nawet dorosłe) nie jest w stanie świadczyć pracy, bo studiuje w systemie dziennym, a i nie ma do tego predyspozycji psychicznych (vide dokumentacja medyczna), ale otrzymuje od rodzica pieniądze za rzekomo świadczoną pracę, mimo iż jej nie wykonuje (a M. P. (2) nie wykonywał żadnych obowiązków konsultanta, nie udzielał rad, nie korygował planów opiekunów, nie proponował nowych form rehabilitacji itd., nie wdrażał się nawet skutecznie do obowiązków dyrektora zarządzającego, choć to uzasadniałoby raczej umowę o praktyczną naukę zawodu), to strony tej relacji nie mogą ubierać tego w prawną formę umowy o pracę na jakimś luźno powiązanym z osobą uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych stanowisku, która to umowa pociąga za sobą bardzo szerokie skutki, obciążające w ostatecznym rozrachunku wszystkich obywateli. Trzeba bowiem zauważyć, że nawet jeśli w początkowym okresie M. P. (1) odprowadzał za syna składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, to po niedługim czasie M. P. (2) stał się biorcą świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Na marginesie pozostaje w tym momencie zasadność podstawy żądania wypłaty tych świadczeń, choć nie sposób nie zauważać, że podczas niezdolności do świadczenia nawet tak mało obciążającej pracy oskarżony ten był w stanie podróżować w różne części Polski, a niezdolność tę miały wywołać głównie ograniczenia pandemiczne, w tym w zakresie możliwości uprawiania sportu rowerowego, na którym wg deklaracji oskarżony ten miał ostatnio jeździć blisko rok wcześniej. Skrócenie okresu, za który oskarżony chciał pobierać te świadczenia (rozwiązanie umów o pracę) w zastanawiający sposób zbiegło się zaś z czasem kontroli ZUS i uprzedziło tylko nieznacznie wydanie decyzji stwierdzającej, że rzekome zatrudnienie było pozorne, co wskazuje, że nie było efektem rezygnacji z zatrudnienia, ale skutkiem kontroli. Wszystkie te okoliczności winny prowadzić do konstatacji, że wyjaśnienia oskarżonych zapewniające, że faktycznie jeden z nich miał świadczyć, na zasadach tożsamych z innymi zatrudnionymi, pracę na rzecz drugiego i miał za to otrzymywać porównywalne z innymi wynagrodzenie, skutkiem czego miały być uprawnienia pracownicze, przysługujące mu tak samo porównywalnie, jak innym pracownikom, nie były prawdziwe, a dokumenty w postaci umów o pracę – nie przedstawiały treści faktycznego porozumienia między oskarżonymi. Tymczasem Sąd wychodząc z niesłusznego założenia, że wyjaśnienia te są szczere i prawdziwe, uznał, że i zeznania świadków, jako z tymi dowodami niesprzeczne, prowadzą do wniosków, że M. P. (2) faktycznie został zatrudniony przez ojca, faktycznie świadczył pracę, otrzymywał za to należne wynagrodzenie i w związku z tym przysługiwały mu uprawnienia z tytułu m.in. ubezpieczenia zdrowotnego. Oceny takiej oraz wynikających z nich ustaleń faktycznych nie sposób jednak zaakceptować. Wyjaśnienia oskarżonych nie są prawdziwe, zeznania świadków ich nie potwierdzają, ale świadczą o tym, że M. P. nie świadczył pracy na rzecz żadnego z pracodawców, a umowy o pracę zostały sporządzone dla pozoru, w celu zapewnienia M. P. ubezpieczenia, ewentualnie poprzez upozorowanie innej podstawy prawnej przekazywania mu środków na utrzymanie.

Wniosek

O uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Zasadny był wniosek o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Zgodnie z treścią art. 437 § 2 kpk, uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić przy potrzebie kasacji wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie (art. 454 kpk). Niewątpliwie niesłusznie uniewinnienie, przy braku przesłanek do wydania wyroku innego niż skazujący, musiało więc skutkować uwzględnieniem wniosku.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☒ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Zasadność apelacji i brak podstaw do wydania orzeczenia reformatoryjnego

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji oceni, czy zachodzi potrzeba przeprowadzenia jakichkolwiek dodatkowych dowodów bądź ponowienia dowodów z przesłuchania świadków; przesłucha ponownie oskarżonych, a wszystkie zebrane w sprawie dowody oceni rzetelnie, z uwzględnieniem zasad logiki, doświadczenia życiowego i przepisów, wskazujących na treść realnych umów o pracę, a także powyższych rozważań, po czym dokona prawidłowych ustaleń faktycznych, a ustalone fakty oceni pod kątem wypełnienia znamion zarzuconego oskarżonym czynu zabronionego.

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

P unkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie, wobec czego nie orzekano o jego kosztach.

7.  PODPIS

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Oskarżyciel publiczny

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Całość wyroku

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana