Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2014 r. w Gdańsku

sprawy W. B.

przeciwko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 maja 2013 r., sygn. akt V U 599/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  nie obciąża wnioskodawcy W. B. kosztami procesu sprawy.

Sygn. akt III AUa 1631/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 września 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zmniejszył świadczenie rentowe W. B. z powodu potrącenia świadczeń alimentacyjnych od dnia 01 października 2012 r., tj. od najbliższego terminu płatności.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł W. B. domagając się jej zmiany i podnosząc, że ze względu na jego zły stan zdrowia nie jest zdolny do podjęcia dodatkowego zarobku. Nadto odwołujący podkreślił, iż ma świadomość istniejących zaległości, jednakże mogłyby one zostać inaczej rozłożone w czasie, aby jego egzystencja stała się realna.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie w całości wskazując, że zmniejszył świadczenie ubezpieczonemu przez dokonanie potrącenia na zaspokojenie bieżących i zaległych świadczeń alimentacyjnych kwoty 884,49 zł miesięcznie, tj. mniej niż 60 %.

Wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r. w sprawie V U 599/13 Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 13 września 2012 r. znak: (...)-1/25/I w ten sposób, że wysokość podlegających potrąceniu należności alimentacyjnych z renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy należnej W. B., począwszy od dnia 01 października 2012 r. określił na kwotę 770,41 zł co stanowi 60 % świadczenia netto – kwoty 1.284,03 zł,

II.  stwierdził odpowiedzialność organu rentowego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

W. B. przysługuje renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w kwocie 1.533,05 zł.

Organ rentowy dokonał zmniejszenia świadczenia w następstwie realizacji zajęcia świadczenia rentowego ubezpieczonego, które wpłynęło do Oddziału ZUS dnia 20 lutego 2009 r., sygn. akt KMP 63/08.

Wezwanie to zostało wystawione przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie na podstawie tytułu wykonawczego – wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 01 października 2002 r., sygn. akt X RC 823/02. Obecnie postępowanie egzekucyjne ma numer KMP 1525/09. Według informacji Komornika, która wpłynęła do organu rentowego w dniu 24 lipca 2012 r. obecnie należności ww. sprawie egzekucyjnej wynoszą:

1. alimenty bieżące po 350,00 zł + 29,50 zł, łącznie miesięcznie po 379,50 zł;

2. alimenty zaległe na rzecz wierzyciela 1.479,97;

3. odsetki do dnia 20 lipca 2012 r. 11,90 zł;

4. w przypadku zwłoki dalsze odsetki od dnia 21 lipca 2012 r. w wysokości 057 zł dziennie wraz z należną opłatą egzekucyjną;

5. opłata egzekucyjna 119,35 zł;

6. wydatki gotówkowe 5,65 zł.

W wyniku realizacji zajęcia organ rentowy zmniejszył świadczenie przez dokonanie potrącenia na zaspokojenie bieżących i zaległych świadczeń alimentacyjnych kwoty 884,49 zł miesięcznie (379,50 zł - alimenty bieżące i 504,99 zł - alimenty zaległe). Do wypłaty, po potrąceniu zaliczki na podatek, pozostała kwota 399,59 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie W. B. zasługuje na uwzględnienie, choć z innych niż wskazane w nim przyczyn.

Zdaniem tego Sądu zaskarżona decyzja jest nieprawidłowa, gdyż zarówno z treści odpowiedzi na odwołanie, jak i analizy metodyki liczenia jakiego dokonał organ rentowy dla potrzeb wydania zaskarżonej decyzji wynika, że niezgodnie z przepisami dokonano potrąceń, i w konsekwencji ustalono wysokość świadczenia ubezpieczonego.

Stosownie do art. 139 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity - Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych.

Przepis art. 140 ust. 1 wyżej powołanej ustawy stanowi, że potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach, tj. świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60 % świadczenia, z uwzględnieniem art. 141 ust. 1 pkt 1 ,,a”, zgodnie z którym emerytury i renty są wolne od egzekucji i potrąceń w części odpowiadającej 50 % kwoty najniższej emerytury lub renty – zależnie od rodzaju pobieranego przez emeryta lub rencistę świadczenia.

Bezspornym w przedmiotowej sprawie jest, że ubezpieczonemu przysługuje renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Organ rentowy w wyniku realizacji zajęcia komorniczego zmniejszył świadczenie W. B. w następujący sposób:

- w pierwszym rzędzie dokonał potrącenia na zaspokojenie bieżących i zaległych świadczeń alimentacyjnych kwoty 884,49 zł miesięcznie (379,50 zł - alimenty bieżące i 504,99 zł -alimenty zaległe),

- następnie potrącono zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych – 111,00 zł,

- oraz zaliczkę na ubezpieczenie chorobowe – 137,97 zł, w konsekwencji do wypłaty pozostała kwota 399,59 zł.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS aktualnie obowiązująca kwota najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 799,18 zł (50 % tej kwoty -399,59 zł).

W ocenie Sądu organ rentowy zastosował błędną metodykę kolejności dokonanych potrąceń, bowiem w pierwszym rzędzie ze świadczenia należnego ubezpieczonemu od dnia 01 października 2012 r. dokonał potrącenia kwoty należności alimentacyjnych bieżących i zaległych, tj. kwoty 884,49 zł, następnie od tak otrzymanej kwoty odjął zaliczkę na podatek dochodowy i składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Powyższe określiło wysokość świadczenia do wypłaty- na kwotę 399,59 zł.

Zdaniem Sądu I instancji metodyka i kolejność obliczania wysokości świadczenia winna być następująca:

- od kwoty renty brutto 1.533,05 zł należało, zgodnie z brzmieniem przywołanych wyżej przepisów, w pierwszej kolejności odjąć zaliczkę na podatek dochodowy (111,00 zł) oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne (137,97 zł), co łącznie stanowiło kwotę netto 1.284,03 zł netto.

W takiej wysokości świadczenie netto przysługiwało ubezpieczonemu od dnia 01 października 2012 r. i dopiero od tak obliczonej wysokości świadczenia należało dokonywać potrąceń alimentacyjnych.

To potrącenie nie mogło wynosi więcej niż 60 % świadczenia, o czym stanowi art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W tej sytuacji 60 % świadczenia liczone od kwoty 1.284,03 zł netto stanowi kwota 770,41 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego tylko do takiej wysokości można było dokonać potrąceń. Po dokonaniu potrąceń w taki sposób ubezpieczonemu pozostanie do wypłaty kwota 513,63 złotych.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 477 (14) § 2 k.p.c., Sąd ten orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

Uznając, że organ rentowy niezgodnie z treścią przepisów cytowanych wyżej dokonał potrąceń należności alimentacyjnych, na podstawie art. 118 ust. 1 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd I instancji orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zaskarżając ten wyrok w całości i zarzucając mu obrazę przepisów prawa materialnego:

- art. 140 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przez jego niezastosowanie, tj. ustalenie granic potrąceń dla świadczenia netto zamiast dla świadczenia
brutto, co w konsekwencji doprowadziło do ustalenia błędnej wysokości potrąceń należności alimentacyjnych dokonywanych z renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na kwotę 770,41 zł, podczas gdy kwota ta winna wynosić 884,49 zł;

- art. 118 ust. l lit. a w/w ustawy - przez jego niewłaściwe zastosowanie i stwierdzenie odpowiedzialności organu rentowego, podczas gdy organ ten nie naruszył przepisów prawa ustalając wysokość dokonywanych potrąceń, tym samym prawidłowo określił wysokość świadczenia ubezpieczonego do wypłaty.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowania sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść przepisów: art. 139 ust. 1 pkt 3, art. 140 ust. 1 pkt 1 i ust. 7, jak również art. 141 ust. 1 ustawy emerytalnej oraz wskazał, że wyliczenia Sądu Okręgowego są nieprawidłowe, albowiem nie znajdują odzwierciedlenia w obowiązującej ustawie emerytalnej. Organ ten wyjaśnił, iż ze świadczenia W. B. w miesiącu październiku 2012 r. realizowane były potrącenia alimentacyjne, tj. alimenty bieżące w kwocie 379,50 zł oraz alimenty zaległe w kwocie 504,99 zł (łącznie 884,49 zł).

Apelujący podniósł, że wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w październiku 2012 wynosiła 1.533,05 zł. Wyliczona rata potrąceń alimentacyjnych 60 % -wyniosłaby 919,83 zł, zaliczka na podatek 1.533,00 x 18 % - 46,33 (ulga podatkowa) - 118,81 zł (składka na Kasę Chorych 1.533,04 x 7,75 %) = 111,00 zł. Łączna składka na Kasę Chorych wynosi 137,97 zł (118,81 zł składka potrącana z podatku i 19,16 zł składka potrącana ze świadczenia, tj. 1.533,05 zł x 1,25 %).

Wyliczenie matematyczne dokonywanych potrąceń winno przedstawiać się tak:

1.533,05 zł - 111,00 zł - 137,97 zł - 919,83 zł = 364,25, ale zgodnie z art. 141 ustawy emerytalnej musi być zachowana kwota wolna od potrąceń, która w październiku 2012 r. wynosiła 399,59 zł dla emerytur i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (minimalna emerytura w tym okresie wynosiła 799,18 zł, czyli 50 % wynosi 399,59 zł).

Wobec powyższego rata potrąceń została zmniejszona do kwoty 884,49 zł, a więc: 1533,05 zł - 111,00 zł - 137,97 zł - 884,49 zł = 399,59 zł. Wyliczenia kwoty do wypłaty odpowiadają kwocie zawartej w zaskarżonej decyzji.

Zdaniem organu rentowego błąd w obliczeniach Sądu I instancji dotyczył pominięcia treści art. 140 ust. 7 ustawy emerytalnej, który to nakazuje wysokość części świadczenia podlegającego egzekucjom ustalić od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, a więc od kwoty brutto świadczenia. Czym innym jest ustalenie granic potrąceń od kwoty brutto, a odjęcie ich od kwoty netto świadczenia, tj. po odliczeniu zaliczki oraz składki zdrowotnej. „Granice potrąceń ustala się dla świadczenia brutto, tj. przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne” (komentarz do art. 140 ustawy emerytalnej Marcin Bartnicki).

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, ewentualnie

2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

3) zasądzenie od skarżącego na rzecz organu rentowego kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Spór w przedmiotowej sprawie koncentruje się na kwestii, czy zaskarżoną decyzją z dnia 13 września 2012 r. (k. 292 akt ren. ZUS) organ rentowy prawidłowo ustalił kwotę renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy przysługującej W. B. do wypłaty, po dokonaniu z tego świadczenia potrąceń należności alimentacyjnych zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 01 października 2002 r. w sprawie X RC 823/02, tj. czy potrącenia dokonywane przez ten organ nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną) i nie naruszają kwoty świadczenia wolnej od egzekucji według art. 141 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej.

W ocenie Sądu II instancji apelujący zasadnie podnosi, że obliczając wysokość tego świadczenia do wypłaty Sąd Okręgowy pominął treść art. 140 ust. 7 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym wysokość części świadczenia podlegającego egzekucjom, o których mowa w ust. 1, oraz wysokość potrąceń, o których mowa w ust. 4, a także wysokość części świadczenia podlegającego potrąceniom, o których mowa w ust. 6 i 6 lit. a, oraz ustaloną orzeczeniem sądu, ugodą sądową lub aktem notarialnym procentową wysokość potrąceń ze świadczeń z tytułu należności alimentacyjnych bez wskazania sposobu ich naliczania, ustala się od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

W pełni podzielić należy zatem stanowisko, zgodnie z którym granice potrąceń ustala się dla świadczenia brutto, tj. przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne (por. Marcin Bartnicki Komentarz do art. 140 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w komentarz ABC 2009).

Tym samym nieprawidłowo Sąd I instancji przyjął, że granice potrąceń alimentacyjnych dla przysługującej W. B. renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalać należy od kwoty tego świadczenia netto, tj. od kwoty 1.284,03 zł – po uprzednim odjęciu zaliczki na podatek dochodowy oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

W konsekwencji kwota, do której można dokonywać potrąceń świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, stosownie do treści art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej stanowiąca do 60 % wysokości świadczenia rentowego wnioskodawcy, wynosi 919,83 zł (1.533,05 zł brutto x 0,6 = 919,83 zł), a nie 770,41 zł jak błędnie przyjął ten Sąd (1.284,03 zł netto x 0,6 = 770,41 zł).

Natomiast prawidłowo uznał, że kwota wolna od egzekucji i potrąceń przy potrącaniu należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi, zgodnie z treścią art. 141 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej stanowi 50 % kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 85 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej) i wynosi 399,59 zł (799,18 zł x 0,50 = 399,59 zł).

W związku z powyższym ze świadczenia rentowego W. B. można dokonać potrącenia tytułem świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, kwoty 884,49 zł.

Kwota renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy przysługującej wnioskodawcy do wypłaty, po dokonaniu z tego świadczenia potrąceń należności alimentacyjnych zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 01 października 2002 r. w sprawie X RC 823/02, wynosi 50 % kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, tj. 399,59 zł (1.533,05 zł – 111,00 zł tytułem składki na ubezpieczenie zdrowotne – 137,97 zł tytułem zaliczki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych – 884,49 zł tytułem potrącenia należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi = 399,59 zł).

Reasumując powyższe rozważania, zasadnie organ rentowy w zaskarżonej decyzji z dnia 13 września 2012 r. (k. 292 akt ren. ZUS) uznał, że kwota renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy przysługującej W. B. do wypłaty po dokonaniu z tego świadczenia potrąceń należności alimentacyjnych wymienionych w art. 139 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi wynosi 399,59 zł.

Stwierdzić należy, że potrącenia dokonywane przez ten organ nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 140 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej i nie naruszają kwoty świadczenia wolnej od egzekucji według art. 141 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej.

Za zasadny uznać zatem należy zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, a w szczególności art. 140 ust. 7 ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie.

W myśl art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Ponieważ wysokość świadczenia rentowego przysługująca ubezpieczonemu do wypłaty nie została ustalona orzeczeniem organu odwoławczego, a zatem nie zachodzą przesłanki z art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego.

Tym samym za zasadny uznać należy zarzut naruszenia art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej poprzez jego zastosowanie.

Stosownie do treści art. 386 § 1 k.p.c. w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka, co do istoty sprawy.

Mając na względzie powyższe, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Zgodnie z treścią art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Do kręgu okoliczności uzasadniających zastosowanie art. 102 k.p.c. należy zaliczyć zarówno fakty związane, jak również niezwiązane z przebiegiem procesu. Do pierwszych zaliczane są między innymi: podstawa oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególna zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika. Drugą grupę okoliczności wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony (por. postanowienie S.N. z dnia 26 września 2012 r. w sprawie II CZ 95/12, publik. LEX nr 1232771).

Sąd ten uznając, że w przedmiotowej sprawie zachodzą okoliczności związane i nie związane z przebiegiem procesu, które przemawiają za przyjęciem, że ma miejsce „szczególnie uzasadniony wypadek” w rozumieniu przepisu art. 102 k.p.c., w postaci odpowiednio: subiektywnego przekonania odwołującego co do zasadności zgłoszonego roszczenia oraz jego trudnej sytuacji majątkowej i życiowej, na mocy tego przepisu orzekł jak w pkt 2 sentencji wyroku.