Pełny tekst orzeczenia

WYROK

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń (spr.)

Sędziowie: SA Małgorzata Gerszewska

SO del. Alicja Podlewska

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2014 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. B.

z udziałem zainteresowanego R. B. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników

na skutek apelacji K. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy – VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 stycznia 2014 r., sygn. akt VI U 1207/13

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w sprawie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy - VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt III AUa 1076/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 marca 2013 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził, że syn wnioskodawcy K. B. R. B. (1) nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 sierpnia
2002 r. do 8 lutego 2005 r. jako domownik.

Odwołanie od decyzji wniósł wnioskodawca wnosząc o jej uchylenie decyzji w całości i wydanie orzeczenia uwzględniającego jego roszczenie.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 stycznia 2014 r., sygn. akt VI U 1207/13 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

Ojciec R. K. B. złożył w dniu 10 stycznia 2013 r. wniosek o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników syna w okresie od 1 sierpnia 2002 r. do 8 lutego 2005 r. jako domownik rolnika.

Zgodnie z art. 37 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2013 r., poz. 1404 ze zm.) rolnik jest obowiązany, nie czekając
na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie osoby podlegające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie oraz informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności.

W ocenie Sądu Okręgowego K. B. miał świadomość istnienia takiego uwarunkowania, skoro w dniu 13 maja 2009 r. zgłosił do ubezpieczenia społecznego rolników swojego syna P. B.. Także R. B. (1) był świadomy powyższego obowiązku dokonując zgłoszeń do ubezpieczenia jako rolnik w dniu 15 lutego 2005 r. swojej żony A. B.. W okresie od 25 lutego 2003 r. do 5 czerwca 2003 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu zdrowotnemu w Powiatowym Urzędzie Pracy w Ś.. W tym zatem okresie posiadał status osoby bezrobotnej i skoro sam R. B. (1) wystąpił z wnioskiem o zarejestrowanie się w Urzędzie Pracy w charakterze bezrobotnego, to nie można uznać za prawdziwe jego twierdzenie, iż w tym okresie pracował w gospodarstwie rolnym ojca. Wnioskodawca K. B. nie dotrzymał terminu wymienionego w art. 37 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników składając wniosek dopiero w dniu 10 stycznia 2013 r. Wnioskodawca nie podał też żadnych przyczyn, dla których wniosek złożył po zakreślonym terminie. Sprawa dotycząca jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy, bowiem dotyczy wypadku, który miał miejsce w dniu
1 września 2001 r. Ponadto w myśl art. 41b ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
za wymieniony w decyzji okres nie byłoby możliwe wymierzenie składek, skoro należności
z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Ubezpieczeniu społecznemu rolników domownik rolnika podlega z mocy ustawy zgodnie z art. 6 i 7 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jeśli wykaże,
że faktycznie w spornych okresach pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym
z rolnikiem lub zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związany stosunkiem pracy oraz nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty lub innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. W trakcie postępowania przed rolniczym organem rentowym wnioskodawca wykazał jedynie, iż syn R. B. (1) nie podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu w okresie od 1 sierpnia 2002 r. do 24 lutego 2003 r.
i od 6 czerwca 2003 r. do 8 lutego 2005 r. i w tym okresie nie miał ustalonego prawa
do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Natomiast pozostałych okoliczności nie wykazał nie zgłaszając żadnych wniosków dowodowych w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe okoliczności orzeczono w myśl art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., jak
w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł K. B. zarzucając mu: naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3, art. 6, art. 16, art. 38 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.
o ubezpieczeniach społecznych rolników (t.j. Dz.U. 2013 r., poz. 1404 ze zm.) oraz naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c., art. 234 oraz art. 328 § 2 k.p.c. oraz ogólnych zasad postępowania.

Wskazując na powyższą podstawę, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i objęcie R. B. (1) ubezpieczeniem społecznym rolników bądź uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu zarzutów podniesionych w apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja K. B. nie podlegała merytorycznemu rozpoznaniu
z uwagi na stwierdzoną z urzędu nieważność postępowania.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W sytuacji, gdy Sąd Odwoławczy z urzędu stwierdza nieważność postępowania, skutkującą uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy
do ponownego rozpoznania, ustosunkowywanie się do merytorycznych zarzutów zawartych w apelacji staje się wówczas przedwczesne.

W postępowaniu cywilnym należy umożliwić udział wszystkim stronom.
W przeciwnym razie Sąd naraża się na zarzut nieważności postępowania, o którym mowa
w art. 379 pkt 5 k.p.c. W myśl art. 477 ¹¹ k.p.c. stronami postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych są: ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, organ rentowy i zainteresowany.

Ubezpieczonego definiuje przepis art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. jako osobę ubiegającą się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego albo o inne świadczenia należne od organu rentowego, względnie o ustalenie zakresu ubezpieczenia lub wymiaru składek. Ubezpieczony staje się stroną postępowania wówczas, gdy jako wnioskodawca ubiega się
o świadczenie lub żąda ustalenia prawa. Jest nim ten, kto występował o wydanie decyzji, kto swym wnioskiem wywołał aktywność organu rentowego. Nie jest natomiast ubezpieczonym w przytoczonym rozumieniu ten, kto nie wystąpił z wnioskiem i nie brał udziału
w postępowaniu przed organem rentowym. Podmiot taki staje się stroną jako „inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”, to jest taka, wobec której organ rentowy wydał decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). Ubezpieczonego oraz tę inną osobę łączy to, że są adresatami decyzji, wymienionymi w niej jako strony postępowania przed organem ubezpieczeń społecznych.

W odróżnieniu od nich „zainteresowany”, nie jest wymieniony w decyzji, choć decyzja - skierowana do innych podmiotów - wpływa swoją treścią na jego prawa lub obowiązki.
W związku z tym ma on interes prawny w uzyskaniu konkretnego orzeczenia sądowego. Zainteresowany - jako strona - ma prawo wniesienia odwołania od decyzji dotyczącej jego praw lub obowiązków, a gdy tego nie uczynił i postępowanie toczy się przed sądem bez jego udziału, podlega wezwaniu do udziału w sprawie z urzędu lub na wniosek strony. Sąd bowiem ma obowiązek zapewnić wszystkim osobom mającym przymiot strony możliwość obrony ich praw. Obowiązek ten polega na zawiadomieniu strony o terminie rozprawy celem umożliwienia jej wzięcia w niej udziału (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego
1991 r., II URN 130/90, OSNCP 1992 z. 9, poz. 168).

Stosownie do treści art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Pozbawienie strony możności obrony swych praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSP 1975 nr 3, poz.
66; 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, LEX nr 55517; postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia z 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, LEX nr 36068.)

Pozbawienie strony możności obrony swych praw godzi w naczelną zasadę postępowania cywilnego - zasadę równości stron, która ma swoje źródło w art. 32 ust.
1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, według którego wszyscy są równi wobec prawa oraz mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Istotnym gwarantem zasady równości stron jest zasada wysłuchania stron (audiatur et altera pars) znajdująca swój wyraz w art. 210 § 1 k.p.c. Naruszenie zasady równości stron poprzez pozbawienie strony możności działania w postępowaniu cywilnym prowadzi do nieważności postępowania.

Przy analizie, czy doszło do pozbawienia strony możności działania trzeba najpierw rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie zbadać, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu, wreszcie ocenić, czy pomimo zaistnienia tych przesłanek strona mogła bronić swych praw w procesie. Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych warunków można uznać,
że strona została pozbawiona możności działania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 marca 2008 r., V CSK 488/07, niepubl.). Ponadto wskazać należy, iż pozbawienie strony możności obrony należy oceniać przez pryzmat konkretnych okoliczności sprawy,
a w każdym razie nie można go wiązać li tylko z sytuacją całkowitego wyłączenia strony
od udziału w postępowaniu. Pozbawienie możności obrony swych praw przez stronę polega na tym, że strona na skutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na następnych rozprawach przed wydaniem w danej instancji wyroku. Oznacza to, że chodzi tu tylko o takie wypadki, gdy strona rzeczywiście pozbawiona była możności obrony i wskutek tego nie działała w postępowaniu, a nie gdy mimo naruszenia przepisów procesowych strona podjęła czynności w procesie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2007 r., II CSK 339/07, LEX nr 485859).

W niniejszej sprawie R. B. (1) złożył w dniu 10 stycznia 2013 r.
w rolniczym organie rentowym wniosek o stwierdzenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 sierpnia 2002 r. do 8 lutego 2005 r. jako domownik rolnika – ojca K. B. (wniosek - k. 106 a.r.wn.). Następnie K. B. w odpowiedzi na pismo pozwanego złożył wymagane dokumenty (zgłoszenie
do ubezpieczenia na druku KRUS UD2, pisemne oświadczenia dwóch świadków, kopię świadectwa potwierdzającego kwalifikacje syna w zawodzie rolnika) (pismo z dnia
22 stycznia 2013 r. z załącznikami – k. 112-119 a.r.wn.). Decyzją z dnia 5 marca 2013 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził, że syn wnioskodawcy K. B. R. B. (1) nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 sierpnia 2002 r. do 8 lutego 2005 r. jako domownik (decyzja - k. 131 a.r.wn.). Decyzja została doręczona K. B. (zpo – k. 133 a.r.wn.), a do akt KRUS R. B. (1) dołączono jej kopię
(k. 66 a.r. R. B.). Odwołanie od decyzji z dnia 5 marca 2013 r. złożył wnioskodawca K. B., który następnie udzielił pełnomocnictwa S. B. (bratu) (pełnomocnictwo z dnia 15 października 2013 r. – k. 22 a.s.). Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę wyznaczając rozprawę na dzień: 17 października 2013 r.,
22 października 2013 r., 21 stycznia 2014 r., na której został ogłoszony zaskarżony wyrok (protokoły z płytami CD – k. 23-24 a.s., k. 25-26 a.s., k. 36-37 a.s.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie sądowe toczące się przed Sądem Okręgowym w niniejszej sprawie było dotknięte nieważnością, ponieważ do udziału
w sprawie nie został wezwany jako zainteresowany R. B. (1), o objęcie którego jako domownika rolnika ubezpieczeniem społecznym rolników wnosił ojciec K. B.. Niewątpliwie zaskarżona decyzja - skierowana do K. B. - wpływa swoją treścią na prawa R. B. (1). W związku z tym ma on interes prawny
w uzyskaniu konkretnego orzeczenia sądowego. Chodzi o istotną kwestię jaką jest objęcie go ubezpieczeniem społecznym rolników (wypadkowym, chorobowym i macierzystym – art.
7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
/t.j. Dz.U. 2013 r., poz. 1404 ze zm./ oraz emerytalno-rentowym – art. 16 ust. 1 pkt
2 cytowanej ustawy) i związane z tym zabezpieczenie społeczne rolników.

Zainteresowanym w rozumieniu art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. jest ten, czyich praw lub obowiązków dotyka bezpośrednio rozstrzygnięcie sprawy - co daje mu przymiot strony bez potrzeby wszczynania wobec niego odrębnego postępowania ustalającego związek jego sfery prawnej z zaskarżoną decyzją (wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 5 czerwca 2008 r.,
III UK 5/08, LEX nr 494138; 8 lipca 2008 r., I UK 412/07 LEX nr 818580).

W konsekwencji zainteresowany R. B. (1) nie został zawiadomiony
o toczącym się procesie, w tym o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie zaskarżonego wyroku.

Zainteresowany ma prawo być obecny na rozprawie. Jest to jedna z gwarancji prawa do sądu (art. 45 Konstytucji). Ma prawo aktywnie uczestniczyć w rozprawie - składać wnioski, podnosić zarzuty, odnosić się do twierdzeń faktycznych odwołującego się i organu rentowego i zgłaszać własne twierdzenia, brać udział w czynnościach dowodowych, zadawać świadkom pytania, kwestionować zarządzenia sędziego przewodniczącego rozprawie, podejmować wszystkie inne czynności procesowe dopuszczone prawem. W tym celu sąd powinien go o rozprawie zawiadomić, a jeżeli stwierdzi, że nie został zawiadomiony - rozprawę odroczyć (art. 214 § 1 k.p.c.). Obecność stron na rozprawie ma jednak charakter fakultatywny. Udział w rozprawie jest tylko prawem strony (art. 211 k.p.c.), jej nieobecność nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy i nie pociąga za sobą w zasadzie (por. jednak art. 216 k.p.c.) obowiązkowego odroczenia rozprawy. Warunkiem przeprowadzenia rozprawy jest jednak to, aby nie zachodziły okoliczności jej obligatoryjnego odroczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2004 r., III CK 290/02, LEX nr 164001). Rozprawa przeprowadzona przed Sądem Okręgowym odbyła się w warunkach nie pozwalających na jej przeprowadzenie.

Sąd Najwyższy w wyrok z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 822/00, LEX nr 55519 wskazał, jeżeli strona na skutek wadliwości procesowych sądu nie mogła uczestniczyć i nie uczestniczyła w rozprawie bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, to zachodzą podstawy, by przyjąć, że strona ta została pozbawiona możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).

Z uwagi na to, że Sąd Apelacyjny stwierdził zaistnienie nieważności postępowania
z przyczyn, o których mowa wyżej, zaistniała konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W tym stanie rzecz Sąd Odwoławczy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.