Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

12 marca 2014 roku

Sąd Okręgowy we Wrocławiu I. Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Dominika Romanowska

Protokolant Ewelina Kiałka

po rozpoznaniu na rozprawie 11 marca 2014 roku we Wrocławiu

sprawy z powództwa T. S.

przeciwko (...)i (...), Zarejestrowanemu (...)w Polsce z siedzibą w N.

o zapłatę

oddala powództwo.

na oryginale właściwy podpis,-

UZASADNIENIE

Powód T. S.pozwem skierowanym przeciwko (...)i (...), Zarejestrowanemu (...)w Polsce, wniósł o zobowiązanie strony pozwanej do złożenia następującego oświadczenia woli: „(...)i (...), Zarejestrowany (...)w Polsce, spadkobierca zmarłej w dniu (...)roku L. P.z d. J.oświadcza, że w wykonaniu zapisu zawartego w testamencie L. P.z dnia 09 września 2003 roku w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...), otwartym i ogłoszonym w dniu 01 czerwca 2007 roku, wypłaci kwotę 122.100 zł, która stanowi 10% majątku spadkowego” oraz do wypłaty żądanej kwoty.

W uzasadnieniu żądania powód podniósł, iż L. P., zmarła (...) roku, w testamencie z dnia 09 września 2003 roku sporządzonym w formie aktu notarialnego, powołała do całości spadku stronę pozwaną, oświadczając jednocześnie, że tytułem zapisu przeznacza powodowi spłatę równowartości 10% majątku spadkowego. Testament został otwarty i ogłoszony w dniu 01 czerwca 2007 roku. Powód wskazał, że postanowieniem z dnia 28 stycznia 2013 roku w sprawie o dygn. Akt I Ns 196/06, Sąd Rejonowy dla Wrocławia Krzyków stwierdził, że spadek po L. P.nabył jej siostrzeniec S. B.w całości wprost, na podstawie testamentu notarialnego z dnia 16 maja 2000 roku Rep. (...). Postanowienie to zostało jednak zaskarżone przez uczestników postępowania i nie jest jeszcze prawomocne.

Uzasadniając wysokość żądanej kwoty zapisu powód podniósł, że w skład masy spadkowej wchodzi ¾ części budynku mieszkalnego i ¾ gruntu o powierzchni 1.350 m ², a wartość całego majątku spadkowego szacowana jest na 1.221.000 zł. Przypadający powodowi zapis, wynoszący 10% całego majątku, wynosi więc 122.100 zł.

Z ostrożności procesowej powód wskazał, że gdyby strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu testamentowego, to byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pierwotnie pozew o wykonanie zapisu został przez niego wniesiony jeszcze przed upływem okresu przedawnienia, co wskazuje na dużą dbałość powoda o własne interesy. Jednak na skutek nieuzupełnienia w terminie braków formalnych pozwu, co było wynikiem nieznajomości prawa przez powoda, został mu on zwrócony. Jednocześnie powód podał, że w przedmiotowej sprawie niezwykle istotna jest ostatnia wola spadkodawczyni, z którą powód mieszkał przez ostatnich 12 lat, zajmował się nią w czasie choroby, kupował leki i odwiedzał w szpitalu. Dokonanie zapisu w testamencie było wynikiem wdzięczności spadkodawczyni za opiekę sprawowaną przez powoda przez wiele lat.

Pismem procesowym z dnia 02 września 2013 roku, powód sprecyzował żądanie pozwu i podał, że domaga się zasądzenia od strony pozwanej na jego rzeczy kwoty 122.000 zł tytułem zapisu.

W odpowiedzi na pozew strona pozwana (...)i (...), Zarejestrowany (...)w Polsce, wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Pozwana zarzuciła, że po jej stronie występuje brak legitymacji biernej, ponieważ zgodnie z prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku, nie jest ona spadkobiercą ani zapisobiercą po zmarłej L. P.. Również powodowi nie przysługuje roszczenie o wykonanie zapisu, bowiem testament, który zawierał zapis na jego rzecz, został uznany za nieważny. Jedynym spadkobiercą L. P. jest jej siostrzeniec S. B., zaś testament, na podstawie którego nabył on spadek, nie zawierał żadnych rozporządzeń na rzecz pozwanej czy innych osób.

Ponadto strona pozwana podniosła, z ostrożności procesowej, zarzut przedawnienia roszczenia powoda. Wskazała, że okres przedawnienia wynosi w niniejszej sprawie 5 lat począwszy od dnia ogłoszenia testamentu L. P. i upłynął w dniu 01 czerwca 2012 roku.

W ocenie pozwanej nie zachodzą także przesłanki z art. 5 k.c., pozwalające na uznanie, że zgłoszenie w niniejszej sprawie zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Zaniedbania powoda w zakresie pierwotnego złożenia pozwu były bowiem w całości przez niego zawinione, pozwana nie miała na nie żadnego wpływu i nie mogą one być podstawą do skorzystania z art. 5 k.c.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

L. P.zmarła w dniu (...)roku we W.. Przez wiele lat była (...), członkinią (...)i (...), Zarejestrowanego (...)w Polsce. Przez ostatnie 12 lat przed jej śmiercią zamieszkiwał z nią i opiekował się nią powód T. S., który w tamtym czasie również był wyznawcą (...). Zajmował się nią w czasie choroby, kupował leki, odwiedzał ją w szpitalu.

Okoliczność bezsporna

W dniu 16 maja 2000 roku w Kancelarii Notarialnej we W. przy ulicy (...) przed notariuszem E. R., aktem notarialnym Rep. A (...), L. P. powołała do całości spadku jako jedynego spadkobiercę swojego siostrzeńca S. B..

W dniu 09 września 2003 roku w Kancelarii Notarialnej we W.przy ulicy (...)przed notariuszem A. C., w akcie notarialnym Rep. A (...) L. P.do całości spadku powołała S.-(...)i (...), Zarejestrowany (...)w Polsce z siedzibą w N.. Ponadto tytułem zapisu w testamencie z 09 września 2003 r. przeznaczyła T. S.spłatę równowartości 10% majątku spadkowego.

Dowód:

- dokumenty w aktach Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków sygn. akt I Ns 196/06,

Postanowieniem z 28 stycznia 2013 roku w sprawie sygn. akt I Ns 196/06, Sąd Rejonowy dla Wrocławia Krzyków stwierdził, że spadek po L. P., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 16 maja 2000 roku, w całości wprost nabył jej siostrzeniec S. B..

U podstaw rozstrzygnięcia Sądu spadkowego legło między innymi ustalenie, że testament z dnia 09 września 2003 roku, zawarty w formie aktu notarialnego, jest nieważny na podstawie art. 945 § 1 pkt 1 k.p.c., bowiem w chwili jego sporządzenia spadkodawczyni L. P.nie była zdolna do przeciwstawiania się naciskom (...) (...), pod opieką których pozostawała.

Postanowieniem z dnia 23 grudnia 2013 roku w sprawie sygn. akt II Ca 940/13 Sąd Okręgowy oddalił apelacje wnioskodawcy oraz uczestnika A. B..

Dowód:

- postanowienie z dnia 28 stycznia 2013 roku wraz z uzasadnieniem– akta Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków sygn. akt I Ns 196/06,

- postanowienie z dnia 23 grudnia 2013 roku wraz z uzasadnieniem– akta Sądu Rejonowego dla Wrocławia Krzyków sygn. akt I Ns 196/06.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Powód T. S., wnosząc o zasądzenie na jego rzecz od strony pozwanej kwoty 122.000 zł, powoływał się na przysługujący mu na mocy testamentu notarialnego z dnia 09 września 2003 roku zapis, zgodnie z którym L. P.przeznaczyła mu spłatę równowartości 10% majątku spadkowego. Jednocześnie w testamencie tym do całego spadku spadkodawczyni powołała stronę pozwaną S.-(...)i (...), Zarejestrowany (...)w Polsce z siedzibą w N.. Strona pozwana podniosła zarzut braku legitymacji po obu stronach niniejszego sporu, z uwagi na okoliczność, iż Sąd Rejonowy dla Wrocławia Krzyków w sprawie sygn. akt I Ns 196/06 we W.stwierdził nabycie spadku na rzecz S. B.na podstawie testamentu notarialnego z 16 maja 2000 r. Podstawą rozstrzygnięcia sądu było między innymi ustalenie, że testament z 09 września 2013 r. jest nieważny, albowiem sporządzony został w stanie wyłączającym swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Najistotniejsze i pierwszorzędne znaczenie w niniejszej sprawie ma kwestia legitymacji czynnej i biernej. Legitymacja materialna, jako manifestacja prawa podmiotowego lub interesu prawnego do wytoczenia powództwa, stanowi przesłankę materialną powództwa, a jej brak stoi na przeszkodzie udzieleniu ochrony prawnej. Brak legitymacji materialnej (czynnej lub biernej) skutkuje co do zasady oddaleniem powództwa. W sytuacji, gdy legitymacja materialna i procesowa zespalają się, oddalenie powództwa następuje w istocie z braku legitymacji materialnej, którego rezultatem jest także brak legitymacji procesowej, będący wtórną przyczyną oddalenia powództwa. W odróżnieniu od zdolności sądowej i zdolności procesowej Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera definicji legalnej legitymacji procesowej. W nauce prawa postępowania cywilnego, jak i w praktyce sądowej przyjmuje się jednak na ogół, że legitymacja procesowa jest właściwością podmiotu, w stosunku do którego sąd może rozstrzygnąć o istnieniu albo nieistnieniu indywidualno – konkretnej normy prawnej przytoczonej w powództwie. Podmiotami dysponującymi legitymacją procesową są np. podmioty posiadające interes prawny w ustaleniu istnienia albo nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, którego nie są podmiotem. Legitymacja procesowa jest więc zawsze powiązana z normami prawa materialnego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony w chwili orzekania co do istoty sprawy, a stwierdziwszy brak legitymacji procesowej (zarówno czynnej, jak i biernej), oddala powództwo.

O ile w chwili wytoczenia powództwa powodowi przysługiwała legitymacja czynna w niniejszej sprawie, zaś strona pozwana była legitymowana biernie, ponieważ w obrocie prawnym pozostawał testament sporządzony w dniu 09 września 2003 roku przez L. P., na którego treść powoływał się powód, albowiem postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie było jeszcze prawomocne, to już w toku postępowania, strony utraciły legitymację do występowania w niniejszym procesie. Prawomocnym postanowieniem z 28 stycznia 2013 roku w sprawie sygn. akt I Ns 196/06, Sąd Rejonowy dla Wrocławia Krzyków stwierdził, że spadek po L. P., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 16 maja 2000 roku, w całości wprost nabył jej siostrzeniec S. B.. Natomiast testament, na mocy którego spadek miała nabyć strona pozwana, a powód uzyskać miał roszczenie o wykonanie zapisu, został uznany za nieważny. W konsekwencji, powód nie mógł skutecznie domagać się zasądzenia na jego rzecz od strony pozwanej kwoty 122.000 zł tytułem uczynionego w powyższym testamencie zapisu, skoro wierzytelność ta już mu nie przysługuje a strona pozwana nie jest zobowiązana do świadczenia na jego rzecz.

W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z treścią art. 968 § 1 k.c., spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Skutkiem prawnym ustanowienia zapisu jest powstanie w chwili otwarcia spadku stosunku zobowiązaniowego pomiędzy spadkobiercą a zapisobiercą. Podkreślenia wymaga, że zapis zwykły, podobnie jak powołanie spadkobiercy, jest rozrządzeniem testamentowym pozwalającym osobie fizycznej na rozdysponowanie majątkiem na wypadek śmierci. Stąd też może być uczyniony wyłącznie w ważnym testamencie. Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w przedmiocie dziedziczenia stanowi prejudykat dla sądu orzekającego w sprawie o wykonanie zapisu.

W świetle powyższych rozważań roszczenie powoda, wywodzące się z zapisu zawartego w nieważnym testamencie, z uwagi na brak legitymacji czynnej po jego stronie, jak również brak legitymacji biernej po stronie pozwanej, należało oddalić. Ponieważ wymóg legitymacji czynnej i biernej w procesie jest przesłanką zasadniczą, od której istnienia uzależniona jest możliwość uwzględnienia powództwa, a jej brak, zarówno w postaci czynnej, jak i biernej, prowadzi do wydania wyroku oddalającego powództwo, należało orzec jak w sentencji wyroku. Podkreślenia przy tym wymaga, iż Sąd zobowiązany jest oceniać istnienie legitymacji procesowej z urzędu, orzekając co do istoty sprawy. Nieistnienie natomiast legitymacji procesowej prowadzi do oddalenia powództwa, z tych też względów rozważanie dalszych zarzutów podniesionych przez powoda oraz stronę pozwaną, nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym również zarzutu przedawnienia. Niewątpliwie jednakże roszczenie powoda w dacie wytoczenia powództwa było przedawnione w świetle regulacji wynikającej z przepisu art. 120 § 1 k.c., a bieg przedawnienia nie został przerwany przez wcześniejsze bezskuteczne próby wytoczenia powództwa.

Dodatkowo podnieść należy, iż wprawie podstawą żądania powoda był zapis zawarty w testamencie notarialnym, jednakże powód argumentował, iż w jego subiektywnym przekonaniu zasadne będzie zasądzenie na jego rzecz określonego świadczenia wynikającego z zapisu dokonanego przez spadkodawczynię, z uwagi na fakt, że przez wiele lat opiekował się nią i pomagał jej w codziennym życiu. Wskazana okoliczność nie ma jednakże żadnego znaczenia dla oceny prawnej w niniejszej sprawie. Oczywistym jest, przy zaprezentowanej wyżej ocenie prawnej wskazującej jednoznacznie na brak podstaw do uwzględnienia roszczenia, że sama w sobie norma art. 5 k.c. nie może być jedyną samoistną podstawą prawną żądania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 roku, IV CKN 892/00).